چا وەختەۋە کە ئاکەپە جە تورکیا بیەن دەسەڵاتدار، دەسدرێژی سسی پەی سەرو زارۆڵا ٧٠٠% زیاڎش کەردەن و دۆسیێ دەستدرێژیەکا یان پەردەپۆش کریا، یان تاۋانبارەکێ کەمتەرین سزا مەڎریا و ئاکەپە-ێج ڕەۋایەتی بە دەستدرێژیەکەی مڎۆنە.
چا وەختەۋە کە ئاکەپە جە تورکیا بیەن بە دەسەڵاتدار، ڕەوش و بارودۆخ و ئاشاییش و ئارمی زارۆڵا فرە خاربتەر بیەن و دەستدرێژی، کوشتەی، بەشودای و زیندانی کەردی زارۆڵا ئاستی پیمانەییش تۆمار کەردەن. دمایین قوربانیێ ئا بارودۆخەیە، ئه‌یلوول یه‌رلیكارا تەمەن ٨ ساڵانە( ئەنقەرە ) و له‌یلا ئایده‌میر تەمەن ٤ ساڵانە ( ئاگری) بێنێ، کە مانگەو حوزەیران ۋیەردێ جە دمای دەسدرێژیکەردەی سکسی سەرشا، کوشیێ بێنێ. تەنها ئی دۋە تاۋانە کە دەڕهەق ئەیلوولێ و لەیلێ کریێنێ بەرۋزو ئاستو خراپی بارودۆخو زارۆڵا جە تورکیا نیشان مڎانە.
بە پا ئامارەکا، جەوارگه‌و سوله‌یمانیان كه نزیك جە ئاكه‌په‌یه‌ن ٩ زارۆڵێ، جە وه‌قفو ئه‌نساری كه بیلال ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرپەرشتیش مەکەرۆنە ٤٥ زارۆڵێ، جە سه‌مسوور ٣٠ سمیارێ( وانکارێ)، جەئایدن زاڕۆڵێۋی تەمەن ٣ ساڵە، جەلاو ۲۰۰ کەساۋە دەسدرێژی سکسیشا کریان سەر. تەنیا جە نەوەشخانه‌و كوچوكچه‌كمه‌جه‌و ئەسته‌نبوڵی ١١٥ زارۆڵێ دۋەگیانێ کوشیێنێ.
پەی جۆرە جە سەردمو دەسەڵاتداری ئاکەپە و ئەردۆغانیەنە، تورکیا بین بە دۆزەخ پەی زارۆڵا و دەسدرێژی سکسی کەردەی سەرشا ٧٠٠% زیاڎش کەردەن. هاموەخت تورکیا جە ئاستی جیهانینە پەی دەسدرێژی کەدرەی سەرو زاروڵا جە ڕێزبەندەنە پلەی ۳ یەرەمش گێرتەن. جە ۳ زارۆڵا یۆشا ڕووبەروو دەسدرێژی سکسی تنڎوتیژی مەبۆۋە. جە ۱۰ ساڵێ ۋیەردەنە ٤٨٢ هه‌زار و ٨٠٢ کناچە زارۆڵێ بەزۆر و بەڕاپنەدای فەرمی دەوڵەتی بەشوو دریێنێ. جە ٢٠٠٧ تا ٢٠١٧، زیاتەر جە ٢ هه‌زار و ٤٠٤ کورپەلێ کە جە کناچە زارۆڵا چێرو تەمەن ۱۸ ساڵا جەئەڎێ بینێنێ مەردێنێ.
جە ساڵا ٢٠٠٥ تا ٢٠١٥ی تنڎوتیژی و ده‌سدرێژی کەردەی سەرو زارۆڵا ٣ قاتێ زیاڎش کەردەن. جە ۲۰۰۲ بەدماۋە کناچە زارۆڵێ تەمەن چێژرو ۱۸ ساڵی ٤٤۰ کورپەلیشا بیێنێ، ژمارە ئا زارۆڵا کە بەهۆو دەسدرێژی زاۆڵێشا بینێ ۱٥ هەزارێش دەرباز کەردەن. دژ بە ۱۲۲ هەزار زارۆڵا تاۋانێ ئەنجام دریێنێ.
سەرەڕا خرابی بارودۆخ و ژیۋای زارۆڵا، بەڵام ئاکەپە دەیان پڕۆژێ ئۆپۆزسیۆنی و هەدەپە-یش پەی خاستەرکەردەی ژیۋاو زارۆڵا ڕەتێ کەردێنێ و بە ئاشکرا ڕەوایەتی پا تاۋانا مڎۆنە کە ۋەرانۋەر بە زارۆڵا ئەنجامێ مڎریا و کەمتەرین سزا تاوانبارەکاچش دان. ئاکەپە بە قانون و یاسای تازێ ڕەۋایەتی بە تاۋانەکا مڎۆنە و دەسدرێژیکارا مەپارێنۆنە. جە ئایارو ۲۰۱٥ی دادگەو دەستوری بنەڕەتی تورکیای بە فەرمانو ئەردۆغانی و ئاکەپەی سزاش جە سەرو ا مەڵایا و کەساۋە لابەرد کە دەسشا جە بە شوودای کناچە زارۆڵانە بێ و هەن. هاموەخت دادگاکە بە قانونی تازە ڕاش پەی بەشوودای کناچە تەمەن ۱۲ ساڵا کەردەۋە. جە ۲۰۱٦ ئاکەپە پڕۆژە یاسێۋش بەرد پارلەمان کە دەسدرێژیکارا بێ سزا ئازێۋە، بەڵام بەهۆ فرەیی ناڕەزایەتیەکا بە ناچاری پڕۆژەکەش کێشتەۋە.
وه‌زیرو كاروبارو خێزانی جە تورکیا، سەما ڕەمەزان، واتەبێش: بە یەک جار دەسدرێژی هیچ نمەبۆنە. وەزیرو دادی، بەکر بۆزداخ، ڕەوایەتیش بەدەسدرێژیەکەی دابێ و واتەبێش: ئەگەر زارۆکە ڕازی بۆنە کێشە نیەن. سه‌رۆكایه‌تیی كاروبارو ئایینی چا بارەۋە فتواش دێبێ، کە کناچێ جە ۹ ساڵیەنە متاونە دۋەگیانە بۆنە و بڎریۆنە بە شوو.
پی جۆرە وەزیرێ و کاربەدەسکێ ئاکەپەی هەم ڕەوایەتیشا بە دەستدرێژی سەرو زاروڵا دا، هەم زەمینەی یاسایی و فەرمی و شەڕعیشا پەی دەسدرێژیەکەی خۆڵقنا.
