کتێبخانه‌و هه‌ورامانی
میراسی فه‌رهه‌نگی و ئه‌ده‌بی هورامانی گێڵۆوه په‌ی فره‌ته‌ر جه هه‌زار ساڵێ چه‌یوه‌ڵته‌ری. سه‌دٚها که‌ره‌سێ قه‌دٚیمیێ و نۆسخێ خه‌تیێ و قه‌باڵێ کۆنێ مه‌نێنێوه کە کتێبخانه به ئی جۆره به‌ڵگه و سه‌نه‌ده قه‌دٚیمیا وه‌ش ببۆنە.
کتێبخانه جه ته‌عریفی فه‌رهه‌نگ لۆغه‌تیشه‌نه به ماناو یانه‌و کتێبان و یاگێوه‌ن که کتێبێ دلێشه‌نه پارێزیا. کتێبخانه یاگێوه‌ن په‌ی هۆرگێرته‌ی و چه‌مدٚاری که‌ردٚه‌ی جه به‌رهه‌مانێوی که ڕۆزگاری قه‌دٚیمه‌نه تا ئیسه وه‌شێ بیێنێ و مانه‌ینێوه و مه‌خزه‌نێوه‌ن په‌ی هۆرگێرته‌ی سه‌رچه‌مه هونه‌ری و عێلمی و ئه‌ده‌بی و کۆمه‌ڵایه‌تیکا.
هه‌ر پاسه که مزانمێ، عێلم دانشگانه ته‌ولید بۆ و کتێبخانه‌نه په‌روه‌ریۆ و کۆمه‌ڵگانه به سه‌مه‌ر میاوۆ. ئارمانجی گه‌وره‌و کتێبخانه‌ی، به‌رزه‌وه که‌ردٚه‌ی ویر و ئه‌ندیشه‌و ئێنسانه‌کان که جه ڕاو گلێره‌وه‌که‌ردٚه‌ی، ڕاوه‌به‌ردٚه‌ی و وه‌ڵا که‌ردٚه‌ی دانش و زانیاریه‌کا به ده‌س مه‌ی. کتێبخانه جه کۆمه‌ڵگا جۆراوجۆره‌کانه نه‌قشوو بانکی ئێتلاعاتوو دانش و ئه‌ندیشه‌یش هه‌ن. کتێبخانه میراسی گرانمایه‌و ئا نویسه‌ره زه‌حمه‌تکێشانه که دانشوو وێشا به کۆمه‌ڵگای و په‌ی خه‌ڵکوو دماڕۆی ئێنتقاڵ دان.
کتێبخانه، کێ بیه‌ی فه‌رهه‌نگی کۆمه‌ڵگای
ئه‌شق و عه‌لاقه‌مه‌ندی به هه‌ر چێوێوی، بۆ به هۆو ئانه‌یه ئا چێوه جه وجوودٚوو ئێنسانی یاگێ که‌رۆوه و بۆ به به‌شێوی تایبه‌تمه‌ند جه ژیوای ئا ئێنسانیه. په‌ی سه‌له‌منای ئی قسێمه گه‌ره‌کمه‌ن چن مێسالێ باروه‌وه. مه‌سه‌ڵه‌ن وه‌ختێو چنی وه‌رزشکارێوی قسێ که‌رێ، حه‌تم باس، باسوو وه‌رزشیه‌ن و ئه‌گه‌ر بلی یانه‌و ئا وه‌رزشکار یا وه‌رزش دوسیه، وینی تابڵۆو یانه‌که‌یش به عه‌کسوو ئا وه‌رزشیه یا قاره‌مانوو ئا ڕه‌شته‌یه وناریان و یا یانه‌ش په‌ڕه‌ن که‌ره‌سێو ئا وه‌رزشیه په‌س وجوودٚوو ئا شه‌خسیه چنی وه‌رزشی تێکه‌ڵ بیه‌ن. یانه‌و هونه‌ردۆسیه‌نه عه‌کسوو گۆرانیواچی مه‌حبووبیش لکیانه‌ره و ئه‌گه‌ر وێش هونه‌رمه‌ند بۆ، حه‌تم ئامێرێ مووسیقایچ یانه‌شه‌نه هه‌نێ. ئینه په‌ی گرد سه‌لێقێوی سدق که‌رۆ و به ئێمه نیشانه مدٚۆ که ئی ئێنسانه چ نه‌وع شه‌خسیه‌تێوش هه‌ن.
شه‌خسیه‌ت و کێبیه‌و ئێنسانی فه‌رهه‌نگیچ به کتێبخانه‌و یانه‌که‌یش نیشانه مدٚریۆ. بیه‌و کتێبخانێوی عال و فاخری په‌ی ئێنسانی فه‌رهه‌نگی، ئێفتخارێوی گه‌وره‌ن.
ئه‌گه‌ر ئی بابه‌تیه ته‌عمیم ده‌یمێ ملوو کۆمه‌ڵگایه‌ره، ماناش ئانێنه که هه‌ر کۆمه‌ڵگایێو ساحیبوو کتێبخانێوی جامێع و فاخری بۆ ئا کۆمه‌ڵگا، کۆمه‌ڵگایوی وه‌ڵکه‌وته‌ن.
ئایا هه‌ورامان کتێبخانه‌ش هه‌ن؟
ئه‌گه‌ر ته‌ماشه‌و کتێبخانه‌کاو دنیای که‌رمی، وینی که هه‌ر وه‌ڵاتێو ده‌هها کتێبخانێ گه‌ورێش هه‌نێ که کتێبه‌کێشا به ملیۆنها جلدێ میاوا. کتێبخانه‌و ملی ئێرانی نزیک به یه‌رێ ملیۆن عنوان کتێبێش ئینای چنه که فره‌ته‌روو ئی کتێبا یا نویسه‌رێشا ئێرانیێنێ و یا به زوانی فارسی نویسیاینێ. هه‌ر چن ئی کتێبخانه نزیک به حه‌فتا ساڵێن وه‌ش کریان، به‌ڵام به درێژایی تارێخوو ئێرانی ئی کتێبخانه بیه‌ن و به ده‌سوو سلسله فه‌رمانڕه‌واکا پارێزیان تا به نه‌سڵوو ئاروی یاوان.
ئێران سه‌رزه‌مینێوی گه‌وره و وه‌روه‌ڵان و هه‌ورامانیچ به‌شێوی فره گولاله ئه‌چی سه‌رزه‌مینیه‌نه که درێژای تاریخی یاگێو ژیوای بەشەری بیه‌ن و هەزاران ساڵێن ژیار و شارسانیه‌تش هه‌ن. هه‌ورامان ساحیبوو تارێخ، فه‌رهه‌نگ و ئه‌ده‌بیاتێوی کۆنیا.
میراسی فه‌رهه‌نگی و ئه‌ده‌بی هورامانی گێڵۆوه په‌ی فره‌ته‌ر جه هه‌زار ساڵێ چه‌یوه‌ڵته‌ری. سه‌دٚها که‌ره‌سێ قه‌دٚیمیێ و نۆسخێ خه‌تیێ و قه‌باڵێ کۆنێ مه‌نێنێوه که به داخه‌ی گرانه‌وه ئی میراسه مه‌عنه‌ویه جه مووزه‌خانه‌کا و کتێبخانه‌کاو ئێران و دنیای پژگیاینێ.
کتێبخانه به ئی جۆره به‌ڵگه و سه‌نه‌ده قه‌دٚیمیا وه‌ش بو و نویسه‌روو ئارۆی فره‌تر سه‌روو ئی به‌ڵگه قیمه‌تیاوه هه‌رمانه‌ی په‌یجۆریه که‌رۆ. به داخه‌وه چوون ئی میراسه جه ده‌سڕه‌سوو ئێمه‌نه ترازیان، په‌یجۆرکاروو وێمه په‌ی هه‌رمانێوه‌ی په‌یجۆریه گنۆ زه‌حمه‌ت و مه‌راره‌تێوی فره.
با من جوابوو په‌رسه‌کێو وێم ده‌وه‌وه:
کتێبخانه یانێو: ۱- کتێب ۲- پایان نامه، عه‌کس، له‌وح ۳- نه‌شریه و گۆڤار ۴- ئه‌ده‌بیاتوو زاڕۆڵا ۵- نه‌وار کاست و ویدئۆ و سی دی فێرکاری ۶- کتێبێ قه‌دٚیمیێ و نۆسخه خه‌تیێ.
ئێمه فره که‌م، به‌ڵام گردٚوو ئینیشاما هه‌نێ که به هێمه‌ته‌ی جه‌معیه به گلێره‌وه که‌ردٚه‌یشا و تایبه‌ت دای یاگێوێ موناسێبێ به ئی هه‌رمانێ، متاومێ وێما ساحیبوو کتێبخانێوی عالی که‌رمێ.
ئێمە کە ئینایمێ ئەچی گرۆ فەرهەنگیانە، پنەما ماچا فەعالی فەرهەنگی و وێچما هەر ئا ئێحساسەما هەن. فەعالی فەرهەنگی مشیۆ ئەهلوو موتالێعەی بۆ و زەریفتەرین دێکوراسیۆنوو یانەکەیش، کتێبخانەکەش بۆ.
با ئامارێو دەو خزمەتتا:
تا ساڵەو ۱۳۹۰ی تەنیا چوار کتێبێ بە نەسری هەورامی چاپێ بیێنێ. بە هێممەتەو نویسەرا، ئی ئامارە ئیسە جه ۸۵ی ترازیان. بەڵام ئینە مەتڵووب نیا. ئێمە پێسەو فەعالی فەرهەنگی و زوانی هەورامی، چەمەڕاییما ئینەنە کە کتێبخانەکەو هەورامانی بە سەدٚها کتێبێ جۆراوجۆرێ نەسری هەورامی ڕازنمێوە.
چی ئی هەرمانێ تا ئیسە سەرنەکەوتێنە؟
جوابەکە فرە سادٚەن. سەرانەو موتالێعەیما فرە کەما. فرە فرە.
تەماشە کەردێ، گرۆی تلگرامی فەرهەنگی هەن کە زیاتەر جە هەزار ئەندامێش هەنێ. ئی هەزار ئەندامە گردشا وێشا بە فەرهەنگی منیارە بەڵام ئایا گردشا کتێبخانەکەشا بە کتێبە هەورامیەکا ڕازنانەوە؟
ئایا جە نویسەراو هەورامانی پاڵپەشتیشا کەردٚەن؟
چوون من ئاماروو گردوو کتێباو بە زوانی هەورامی و چەنیەتی چاپ و تێعدادشا و چەنیەتی ورەتەیچشا ئینا دەسمەنە، ماچوو ناوەڵڵا فکر نمەکەروو دە جە سەدٚوو فەعالە فەرهەنگیەکاما ئەسڵەن کتێبخانەشا بۆ.
فکر نمەکەروو دە جە سەدٚیما ئەسڵەن ئەهلوو موتالێعەی با.
چی من ئی قەزاوەتیە کەروو؟
چوون ئەگەر هەر ئی دە دەرسەدٚ ئامارە بە واقێعیەت بیاوۆ، جە ساڵەنە ڕەنگا زیاتەر جە سەدٚ کتێبا دریا چاپ و بلانە کتێبخانەو هەورامانی. من نویسەری ساحێب ئەندیشە مشناسوو کە فرەتەر جە دە کتێباش ئامادەو چاپیەنێ بەڵام چوون مزانۆ دە کتێبێش نمەورەشیا، ڕیسک نمەکەرۆ. مەورێدێ فرێما هەنێ هەر پێسە مەنێنێوە.
ئازیزا بەیمێ چنی کتێبی ئاشتی کەرمێ. بەیمێ هەر مانگێو مەبڵەغێو پەی ئەسای یەک کتێبی بنیەیمێوە لا. چەنی کۆمەک بە فەقیری لازما، هەر پاسەیچ کۆمەک بە فەرهەنگوو وەڵاتەکەیما لازما. بە ڕاسی ئارۆ فەرهەنگما فرە فەقیرا و ئەوەجەش بە دەسگێرتەی هەن. هەر چن وینگاو ئێمە مشیۆ خزمەت و ئەرکوو شانەی بۆ.
ئازیزا بە جیاتی دەسە وەش کەردەی و موناقشە و تەعەسۆبی و وێ بە حەق و دیگرانی بە ناحەق زانای، با موتالێعەما بەرمێ سەرەو با تەولیدوو نەسری و ئەندیشەی کەرمێ کە بە ڕاسی ئینە جە گرد چێوی هەم پەی وێما و هەم پەی فەرهەنگوو وەڵاتەکایما خاستەرا.
ئیبراهیم شه‌مس
پاوە پرێش
