نالی یام حەزرەتو نالی (بەشی یەرەم)

«نالی یام حەزرەتو نالی» کتێبێوی ڕەخنەگرانە سەبارەت بە نالی شاعیری و جە نویستەی و ئامادەکەردەی ”ئەسعەد ڕەشید“ین و دیدگا و پەیلوای و ئەنەیاوی نویسەریەن جە سەردەمێ کە ”نالی“ش چنەنە ژیوان و نویستەن.

وەڵېنە...    

وەنەری ئازیز ، لاپەڕەکۍ وەردەسیت چن سەرنجێ وېمەنۍ  سەروو دیوانە شېعرەو ( نالی ) و وینگاو‌ وېچم پەی کەسایەتی نالی, یاوانەو من پەی شېعرەکان و ( نالی ) پېوەسەن بە خودو وېمەوە ، تا چن تاوانم دیمو دلۍ شېعرەکان و نالی بوین و ، تا چن تاوابۊم  دوور جە گیانی دەمارگیری و ناوچەیی ڕەخنەو تالېقەی بنیاڎنەرە گېروەنە دیمە ناڕۊشنەکاو شېعرەکاش ، شمەی وەنەر سەنگ و مەحەکیندۍ  پەی ڕاسی یام  پۊختەکەردەی یاوانەکام.

نویستەی و ئامادەکەردەی/ ئەسعەد ڕەشید

بەشی یەرەم

دنیاو ئەدەبینە  هەم عیرفانینە وینای( دیڎە ) یانی وینای مەعشوقی و  وەشەویسی تەنیا ( چەم یان دڵەن ) و هیچ ئەندامێ ئینسانی وەزیفەو دیڎەنیش نە دریان پەنە ، بەڵام نالۍ  وەزیفۆ ( وینای ) بەخشۊ بە ( تاڵە مووەکا ) لاشێش و هەر تاڵێ مووش چەمێن کە تاوۊ  وەشەویسەکېش بوینۊ ؟ لەو  وەختەوە   بیستومە دیتن بە قەدەر  چاوە 
هەر مووم لە بەدەن یەکسەر ، وەک عەینی فەنەر چاوە
  نالی وەراوەرو  زۊڵفە سیاوەکا  یارەکېشۆ  پەشېوەن ، بەڵام نمەزانو چەنی تاریفېشان بکەرۊن . مامۊسا مەولەوی ئەپېسە تاریفۍ زۊڵفە سیاوو درېژەکان و یارېش مەکەرۊن 
چەم پەی فەرشی پات موژەش چوون خارەن  
  بەلام چېش کەرۊ چارش نا چارەن
چەنی تاوۊ تەرک پابوست کەردەن 
سەوگەندش وە زۊڵف سیای تۊ وەردەن
 چەمېم هەرچن موژەشان تیژەن پېسە خاری و عەزیەت و پەیات مڎا ، بەڵام هەر چارشان ناچارەن و   با بە فەرشۆ چېرو پەیات ، چونکم قەسەمشان ( سەوگەندشان ) پا زۊڵفە سیاواتە واردەن ئەشۊم  بنەو  پەیات ماچ کەران ، وەرو ئانەی زۊڵفە سیاوە درېژەکېت یاوان چېرو پەیات و چەمېم  ویناشان و  ئیتر ئەشۊم  قەسەمەکەی بەجا باران  ،  بەڵام نالی ئەپېسە تاریف و زۊڵفان و یارېش مڎۊن 
نالی وەکو زوڵفت کە موطیعی بەری پێتە 
تێکی مەشکێنە ، بە جەفا مەیخەرە  لاوە 
ماچۊ ، نالی پېسە زۊڵفەکات کۆتەن وەرو پەیات ، عەزیەتش مەڎەو پاش مەنیە پۊرە ، چونکم موطیع و وېتەن ؟ جە وەختێنە مەزانمۍ کە زۊڵفۍ   پەشتیرە وەزارەو  درېژۍ مەبان ، هەرگیز زوڵفۍ ژەنۍ نمەگنا  وەردەمو  پەیاش .
 صەیدی شاعېر جە تاریفۍ ( چەم ) و ( برۊ ) و ( دەم ) و وەشەویسەکېشەنە  ماچۊن :
 چەمت ( صاد ) و برۊت ( نون ) و ( دەمت ) میم 
رخت   لوح و دڵم  طفل و   تۊ استاد 
کە ( صنم )  مرمانۊ  بە ماناو  ( بتی ) مێ ، ڕوومەتت  تەختەسیاوو  دڵم  زارۊڵەو( فېرواز ) و   تۊ  مامۊسا ، کە تاریفدایایێ  فرە جوانەن . 
 بەڵام ( نالی ) جە تاریفدای دەمو چەمو وەشەویسەکېشەنە  سەرکۆتە نەبیەن ،  بە جۊرێ ( چەم ) ۍ وەشەویسەکېش  وېنا مەکەرۊن بە ( باڎەم ) یام  وامی کە وېناکەردەیێوە  فرە ناشاعېرانەن شەربەتی عوننابی لێوی شەککەرو ( بادام )ی چاو
 سەروی  قەدت ڕاستە  ئەنواعی ثیماری گرتووە
 دماتەر ( نالی ) چەمۍ وېش  وېنامەکەرۊن بە ( موم )ۍ کە مەسۊچانەو هەڵسی مجان ، وەختێنە ( مۊم )ە مەسۊچۊنەو مەتاویۊوەو دڼە مۊمەکۍ شلېمەبارەو مەگنارە ! ، کە وېناکەردەیێ ( ناباوەن )  یانی متەرەی هەڵسا ( ئەشکی ) هۊکارش سۊتەی چەمی نیەن ، بەڵکم گەرمی مەیلی و ئامای قۊڵی دەرونیەن .
شەمعی بەزمی من کە وا  سووتاوە ، زەردو  ئەشک ڕێژ 
قەد نییە   فەردێک نەڵێ   ڕەنگی  مەزاری گرتووە
نالی ماچۊن : 
نالی وا دائم کە مەشغوڵی فوغان و ناڵەیە 
باعیثی هیجرانی یارە دڵ شەرارەی گرتووە
 پېسە مەزانمۍ واچۍ ( مەشغوڵ )ی پەی کارێ بەکارمێ کە ئینسان بە ئیرادەو وېش مەکەرۊش ، بەڵام فوغان و ناڵەو هاوارو وەشەویسی و هیجرانی حاڵەتێن گیرۊدەو ئینسانی مەبۊنەو دەسەڵاتش نیەن سەرشەرەو حەزیچش نیەن چەنە . گەر  واتێش  نالی وا دائیم گیرۆدەی فوغان و  ناڵەیە  ، جوانتەربۍ . 
 نالی جە تەنسیق ( گۊنجنای ) بەیتە شېعرەکانە فرە وردنیەن ، پەی نمونەی ماچۊن
  نەخل و ڕوممان پێکەوەن ، یا باغەبان وەی کردووە 
سەروی هێناوە لە سێب و بەی موتوربەی کردووە 
ماچۊن ، باڵاو یارۍ پېسەنە  دارخورماوی کە هەنارېش گېرتېبان ، بەڵام دېڕەی دووەمەنە فاڕۊش و ماچۊ ڕەنگە باخەوان دارو عەرعەریش ئاردەبۊن و چەنی ( ساوی ) و ( بەی ) پېوەڼڎش کەردەبۊن ، یانی دېڕەی یەکەمەنە باڵاش هەناریش گېرتېنۍ ، بەڵام دېڕەی دووەمەنە ( ساوی ) و ( بەی )ش گېرتېنۍ  .
شاعېرە وەڵینەکۍ جە مەدرەسەو ( هۆرامانی ) وېناو ( مەمان ) و ژەنېشان کەردەن بە ساوی و هەنارو بەی و خونچەو ....هتد ، بەڵام هەرگیز  سنورشان  نەبەزنان و  باسو شۊت و دلۍ مەماشان نەکەردەن ، بەڵام ( نالی ) ئەپېسە  مەواچۊن  :
 بۆ مەمک ( نالی ) چ منداڵانە وەی وەی کردووە 
گەرچی مووی وەک شیرە ، بەو شیرە شکۆفەی کردووە

 نالی   وېناکەردەینە  هەستێ ناسک و سروشتیش نیەن ،  وېناکەردەی گوڵ و گۊڵزارو چنورو لالەو  شەونم   بە ڕومەت و  چەموبرۊو ژەنۍ  جە هەستێ  ناسکی سروشتیۆ  بەرمێ  .  نالی  (ۋلە) و ( لالە )ی کە ۋلێ  پەڕە سوورەی  دلۍ سیاوەنە  وېنامەکەرۊن  بە ( مەقەڵییە)و  سکەڵی ، کە سەرو  ۋلەکۍ  سورەن وگەش بیەنۆو  بنەش هەڵای خەڵوزەن و سیاوەن  . 
لالە  کە  مەجمەرێکە  بە با خۆش و گەش دەبێ
 ناوی کە پڕ خەڵوزە بە شەبنم گەشایەوە
 مەجمەر = مەقەڵییە 
بەڵام  مەوینمۍ   هەست و شاعېرەکان و مەدرەسەو  هۆرامی   فرە  ناسکەن و  تەصویرێ  فرە جوان و سەرنجکېش وەشکەران ،  مەولەوی  وەختێ  مڎیۊ   پەی  ۋلۆ ( لالە )ی دیڎە سیاوۍ ، چەمۍ سیاوۍ  وەشەویسەکېش  مەیان  وەرچەماش
 لالە گەردن کەچ  تۊی دیدە ڕەشتەن 
گۊیا عەکسی یار وەڕووشدا وەشتەن
نالی  دەسەواچۍ  پېچەوانېش  بەکارئاردېنۍ کە هیچ مانێوە جیاوازە  یام هیچ  هۊنەرێش نیەنچەنە و هیچ  پلێوە ئەدەبیش پەنە باڵا نمەکەرۊن ،  پەی نمونەی
 بە نەشئەی سستیی و مەستی وەها مەستورو مەخمورە 
نزانم ( خەو لە چاوتدایە ) یان ( چاوت لە خەودایە ) 
نالی  مەڵامەت و  لەڕو لاوازیش مەگېڵنۊوە  پەی  دووریش جە یارەکېشۆ  ،  وەختێنە  وېناو یارەکېش مەکەرۊن بە ( وەرەتاوی شۊڵە بەخش ) ( خۊرشیدی پڕتەو بەخش ) و وېناو  وېش بە مانگەی یەک شەوەو  کۊتاو مانگۍ کە تەنیا کەمانێ  باریکش  بەرمەگنۊ .  جە وەختێنە دووری مانگۍ جە وەرەتاویۆ مەڵامەتەن پەی گۆرەیی و  پەڕی مانگۍ ،  یانی تاکو مانگە دوورەبۊن جە وەرەتاوی گۆرەتەرەو گەشتەرەن و تا نزیکە گنۊوە باریکو لاوازەنە ،  دیارەن نالی بەبۍ ئاگا هەقیقەت و ئانەیشە لوان سەرەرە .
 لە دووری تۆیە ئەی خورشیدی پڕتەو بەخشی شەوگەردان 
کە ( نالی )  وا   لە حاڵاتی میحاقی ماهی   نەودایە
 نالی  جە تاریفۍ ( موژە ) و یارەکېشەنە ( موژگان یام برژانگ )  مەستی ( خومار ) مڎۊنە  پاڵش ، جە وەختێنە  مەستی تەنیا سیفەت و چەمیەن نەک برژانگی

 فەرموی بە ( موژەی مەستی ) ئازانەوو تەڕدەستی
 سا دەی لە دڵی سستی ، تیرێ ، بە تەمەننایە
 شەوە و ڕۊ ،  زڵف و  ڕۊخسار  جە دنیاو شېعرېنە  دیارېنۍ  ،  شاعرە  وەڵینەکۍ جە تاریفۍ زۊڵفە سیاوانە  شەوە مەوینان و  یام بەپېچەوانۆ ،  دیسان ڕۊمەت و یارەکېشان بە ڕۊی ڕۊشن وېنامەکەران ،  بېسارانی مەواچۊن  
تا وە زۊڵف و ڕووی  تۊ تەماشامەن
 ئەدای نمای فەرز صۊبح و عیشامەن 
بەڵام ( نالی ) گەرەکشەن  تازەگەری کەرۊن و  وېناکەردەیێ  جیاواز کەرۊن ، ماچۊ 
زوڵفت سەبەبە ، دڵ بە عوذارت کە دەسوتێ 
سوچی شەوە   وا قاتیلی   پەروانە چرایە 
دېڕە ( میسراع )ی  دووەمەنە  تەمامش واتەن ، چونکم ( شەوە )  هۊکارەن  پەی سۊتەی  پەروانەی ،  پەروانە حەزش جە ڕۊشناییەن ،  بەڵام وەختێ دنیا تاریک مەکەرۊن  ئیتر پەروانە شۊنەو ڕۊشناییرە  مەگېڵۊن و  بە ئایېر مەسۊچۊن  ،   بەڵام دېڕەی یەکەمەنە  نەتاوانش  ( چوون یەکی ) ئەدا کەرۊن  ،  ماچۊ   زۊڵفت شەوەزەنگش کەردەن ،   پەوکەی دڵ و من بە نیەت و  ئېستەیۆ ڕۊشنایی  یاوان سەرو  ڕۊخساریت و مەسۊچۊن .  بەڵام جە ئەسڵەن  پاسە نیەن ، چونکم  ، دڵ بە وایەو  ڕۊشنایی ڕووە  نمەکەرۊن  ڕۊخساری   بەڵکم  ڕۊخسارو  یارەکېش و  چەم و  برۊش و هەم زۊڵفۍ سیاوېش  هۊکارێنۍ  پەی کېشتەی دڵ و شاعېری.

پەلیانەو ANF هەورامی/ ئی نویستەیە گوزارەن جە دیگا و پەیلوای نویسەری.

بەشی دووەم

 

بەشی یەکەم/ یوەم