مزگی گەورەو خورماڵ-ی یاگێوە مێژووییەی، بەڵام فەرامۆش کریا

مزگی گەورەو خورماڵ-ی یاگێوە مێژوویی و گەشتوگڵێڵ و هەورامای شارەزوور-یەنە، بەڵام فەرامۆش کریان و لایەنێ پەیوەندیدارێ گرنگیش نمەڎانێ پنە.

خورماڵ کە جە ویەردەنە (گوڵعەنبەر) نامێش بیێنە، شارێوی فرە دێرین و گرنگو هەورامانی و شارەزووریەن و دێرینێوی هەزاران ساڵەش هەن. جە شارەکە و دەورووبەرشەنە سەڎان ئاسەوارێ تاریخیێ گرنگێ هەنێ کە یۆشان مزیگی گەورەن. 
سەبارەت بە ئانەیە کە کەی مزگی گەورەو خورماڵی دروست کریان، چەنڎین پەیلوایێ هەنێ. پەیلوایێوشان بنیات نیایش مەگێڵنۆوە پەی سەردەمو داگیرکاری ئارەبی و ئاوماو ئیسلامی پەی ناوچەکەی کە هامکات بیەن چەنی دەسەڵاتداری عومەر خەتاب-ی کە دووەمین خەلیفەو ئیسلامی بیەن. بەڵام باس جە ئانەی مەکریۆن، کە مزگیەکە وەڵتەر پەرستگا بیەن و کریان بە مزگی یان سەرشەوە مزگیەکە بنیات نریان. 

پەیلوایێوتەریچ هەن دروستکەردەی مزگیەکەی مەگێڵنۆوە پەی ساڵەکانو ۱٥۱۲ - ۱٥۲۰ی کە دەسەڵاتدارێ میرنشینو ئەردەڵانی بنیات؟نیابۆنە. هەرپاسە باسیچ جەئانەیە مەکریۆنە کە هەر جە ئا سەردەمەنە گوایا بە فەرمانو یو جە سوڵتانەکانو عوسمانی دروست کریان. ساڵەو ١٧٤٠ی نۆژەن کریانەوە و مەواچیۆنە، کە دەسەڵاتدارێ میرنشینو بابانی بە ئا کارەیە هۆرستێنێ. بەڵام سەرجەم ئا باسێ و زانیارێی هیچکامشان پەشت بەستێ بە بەڵگەی نیەنێ و تەنها قسێ وباسێ دلێ خەڵکیەنێ و  لایەنە پەیوەندیدارەکێ جە ئا بارەوە پەیجۆر و شۆنیەرەلوایێوی زانستیشان نەکەردەن و مزگیەکەشان بە فەرامۆشی ئەسپاران و جە بێخزمەتیەنە بەشێوی فرەش وڕان و بیەن وێرانە.

 مزگی خورماڵی کە جە ویەردەنە فێرگا و زانستگا بیەن و فرە کەسایەتیێ ئاینیێ و ئەدەبیێش یاونێنێ پنە، بەگردی ٩ گۆمەزیێ و یەک منارەی بەرزی ۲٦ پلیکانەش هەنێ و کە بە خشتێ سورێ، گەچ و قسڵ دروستێ کریێنێ. جە ١٩٢٠کانە، مزگی خورماڵێ نشینگەو شێخ حسامەدین نەقشبەندی هەورامانی بیەن و هەر جە ئاگە مەلیک فەیسەڵ شاو ئێراقی سەردای شێخیش کەردەن.
مزگی خورماڵی سەرەڕاو ئانەیە ئاسەوارێوی فرە تاریخی گرنگەن، هاموەخت ناوچێوی گەشتوگێڵی فرە دڵگیرەنە بنیات نریان و دەوربەرش دار ودرەختێ بەرزێنی و میانەشەنە سەرچەمە و هەسارێوە گەورێ ئاوێ هەن کە ڕەونەق و زەریفیێوی زیاتەرش بەخشان پنە.
خورماڵیەکێ گلیەیێشان جە دەسەڵاتدارانو شارەکەیشان و حکومەتو هەرێمی هەنێ و مەواچانێ: گرنگی بە شارەکەیشان و ئاسەوارەکانش نمڎانێ و بە تایبەتی مزگی گەورەو خورمال-یشان بە فەرامۆشی ئەسپاران.
هەرپاسە داواکارێنێ، تا گرنگی بە مزگیەکەی بدریۆنە و پەیجۆری مێژووەکەیش بکریۆنە و سەرجەنو نۆژەن بکریۆوە و بکریۆن بە یاگێوی گەشتوگێڵی ئایینی.