مانگەو ڕابڕانوو ساڵەو 98ی کە دۆسیەو هۆرچنیای هەورامانی پێسە میراتیوی بەشەری دریا بە ڕێکڤزیاو یۆنسکۆی تا لەحازێوە چیەو وەڵی تەپەو دڵوو گردٚوو خەمەوەرا،دڵسۆچنا،چنەزانا،گەشاوەزا و خەڵکوو بەبەینەتوو هەورامانی سەرکەشە سەربەرزەکێ وەڵاتوو پیراش لەرنابێوە و ئەجیێ تەختەو سەروو ئاوێنێ تا بە هۆرچنیایش ئاوی کریا دەروونشارە!!نیشانە بەرزە ویەرینیەکێشا، دەسکارە دەسیەکێشا،واردٚەمەنیشا،جلێ تایبێشا،چەنیەتی ژیوەنیشا و تەشک و دیامانوو یانەوە کەردٚەیشا بیەبێ نوونگەو سەرەنج دای ڕێکڤزیاو یۆنسکۆی و سەرە سڕ مەنایشا.
ڕۆ پەنجوو گەلاوێژوو ئێساڵی نەک هەر ڕۆئەژماروو هەورامانیەنە پەی هەتاهەتای  بەڵکووم ڕۆئەژماروو ڕێکڤزیاو یۆنسکۆی و دنیایەنە پێسە ڕویوی پیرۆزی دیاری کریۆ.ئارۆ جە شاروو فۆجۆ وەڵاتوو چین ی و جە چل وچوارەمین ئەرەنیشتەو یۆنسکۆی هۆرامان  هۆرچنیا.
بەداخەوە هەورامان چا ساتەوەختەوە کە بە ژیری و چنەئامایی هەورامیەکا نریانەرە و هێقم کریان تا ئیسە کاسە هامساش پەی گردٚ کەسی بیەن و هەن بەڵام هامساکێش هیچ کاسەشا نەئێژنان هەورامانی گەرەکیچشانا بنج و بنەڕەتەوە شاداروو فەرهەنگیش بارا ڕێخەوە و تڵیشناش تا گەورە یانێو وڕنا کە زەمانێو سەروو خوانێشەوە گردٚ گلێرێ بێنێوە تا جە ئەدەبیاتیش،فەرهەنگیش،بەنا وەش کەردٚەیش،چەنیەتی هۆرزەوئەرەنیشتیش،تەشکوو وەش کەردٚەی باخەکاش و ژیوای دلێ کەشیوی سەخڵەتیەنە پشکێوەشا دەس گنۆ و کەراش بە ئامیانوو ژیوەنیشا!!.
گەورەیی فەرهەنگ،ئەدەبیات،زوان و ئەو تایبەتمەندیەکێش پەی دەور و پەشتی پێسە ڕۆی ڕۆشنێ بێنێ بەڵام بە ئەوەلاڵیایچ لاقۆرێوەشا پەی نەفەوتیای فەرهەنگی بریقەداریش هۆرنەگێرتێنە و هەنگامێوەشا پەی گلەوەدای زوانیش جە دلێنە شیای نەنیاینە پەوکەتی هەمیەتوو هۆرچنیاکەی فرە فرەتەرا چووک لاو ئێمەماناوە ڕەنگا یۆنسکۆ و وەڵاتە لەیدٚەکێ!!بە پاڵپشتی ماڵی و زانستی نازا چی زیادٚتەر فەرهەنگش بە تۆرەکە بریۆ و کریۆ چیروو خاکیەڤرە!!.
ئەگەر هەورامان بتاڤۆ چی پەردٚۆچیە خاس کەڵک گێرۆ قازانج بەرەکەش وەر مەدٚۆ و پێسە هەریمیوی گێڵیاری و ویەرینی پەی ئی پەڕ تا ئەو پەڕوو دنیای ئەژناسە کریۆ جە پاڵوو ئانەیچەنە یۆنسکۆ بە پارێزنای ئێکۆسیستموو مەحاڵەکەی نمازۆ ئێلێمانە فەرهەنگیێ و ویەرینیەکێش دەسەنە بشا.
گردٚ ساڵێوە سنۆقوو میراتی جەهانی پەی ئەژناسای،پارێزنای و هێقم کەردٚەی میراتە بەشەریەکاو ئا یاگێ زەڕێو مدٚۆ تا ئا فاکتێ خاستەر جە گردٚ وەختێوتەری مەناوە و پارێزیا ئی زەڕە پەی هەورامانیوی گیرواردٚەی و پەک کەوتەی پێسەنە هەوا پەی هۆرلووشای گیانداریوی کە ئینا حاڵوو خنیکیایەنە ئەگەر زەڕەکەش پەی خەرج کریۆ چوونکەتی زەڕەکە مدٚریۆ ڕێکڤزیاو میرات فەرهەنگی ئێرانی و مشیۆم ئادٚێ بڕیار دا چەنی خەرج کریۆ!!!. دەسەڵاتەکێچ ددٚان منیا پانەیرە کە هاگاشا میراتە بەشەریەکا بۆ و بە هەر شێوێو پنەشا کریۆ پارێزناش و ئیسە بە وەشحاڵیەوە بەشێو چا میراتە بەشەریەیە فەرهەنگوو هەورامانی بە گردٚی و زوانی هەورامی بە تایبەتیا کە پەسینا ئی فەرهەنگ و زوانەیە بژناسنا بە پرزێ دماڕۆ وەڵاتەکەیشا و ئینە چی سەرەوەختوو ئەوەتاویای فەرهەنگە گولالەکا دلێ فەرهەنگە گەورەکانە یانێو خاڵاتیوی ئاسمانی!!.فەرهەنگە گەورەکە وێش فەرهەنگە گولالەکەی پارێزنۆ!. فەرهەنگ و زوانێو کە هاوماڵوو وێت نەپارێزنۆش و خوەش بەی پنەش با کۆمەڵگای جەهانی بەی پێوایشەوە و نازۆ ژەنگەو ویەرینی بڕێزنۆشەرە سەروو پۆسیش!!.
ئیسەولا هەورامان فرە فرەتەر جەهانی بۆ و مژناسیۆ چووک ڕێکڤزیاو یۆنسکۆی تا وا حەننا پەیش لیڤیۆ بە زوانوو خەڵکوو ئا دەوڵەتا کە پەسینا مەحاڵەکە سەبت کریۆ هەریمەکەی مژناسنۆ پنەشا و کۆمەڵگاکا هانی مدٚۆ بەیا و یاگەکێ وینا و گێڵا کە ئینە هەم جە ویاری ئابووریەنە گەورەتەرین قازانج و پیتش هەن پەی هەورامانی و هەمیچ ویاری کۆمەڵایەتیەوە بۆ نوونگەو زیتەوە بیەیش و فرەتەر دیایش لاو دنیایەوە.
هەرپاسە یۆتەر جە قازانجەکاو ئی دیاری کەردٚەی هەورامانیە ئانەنە وەختوو شەڕ و ئاژاولە جەهانیەکانە دەسەڵاتەکێ پەسینا کە دیمەنی وێ کەردٚە و ئێلێمانە ویەرینیێ و فەرهەنگیێ ئا یاگێ پارێزنا و نازا ئاژاولێ وەزۆشەنە کە ئینە پەی هەورامانێو کە ئینا ناقڕێ شەڕیەنە فرەتەرین پیتش هەن!!.
چی دێهاتە جەهانیەنە دەسەڵاتەکێ ڕواڵەتیچ بۆ پاسە وێشا مرمانا کە پەی پارێزنای میراتە جەهانیەکا لاقۆرە هۆر بڕنا و جیاکار جە چوارچۆ رێکڤزیاو یۆنسکۆی حەز کەرا پەی زیندٚەوە کەردٚەی فەرهەنگ و زوانوو ئا یاگا یاوەریێ و دەسباریێ ماڵیێ کەرا کە ئینە پەی ترۆق و گەشەو فەرهەنگ و زوانە کەم هازەکەیش قازانجیوی بێ حەننان پا مەرجە تاقمێو با دایمە چنی دەوڵەتەکا پەیوەندیەنە با و بتاوا ئی یاوەریا گێرا چنەشا و بە تەشکیوی ژیرانە و ڕێک و پێک پەی دەوڵەمەندٚی فەرهەنگوو هەورامانی خەرجش کەرا و ئەوەجەکا بیۆزاوە و نۆقسانیەکاش پنە پەڕۆ کەرا.
ئەگەر ڕێکڤزیاو یۆنسکۆی هازەو ڕاوەبەردٚەیش بۆ!!و تاقمێ فرەزانێ کیانۆ پەی هەورامانی و جە ویەرۆ چەنیەتی پارێزنای بەروبۆمی،دەسکارە دەسیەکا،یانەوە کەردٚەی وێمانە و کەڵک گێرتەی جە دەستینە وێمانەکا پێسە دیمەک و باهووی دەسباری گەشاوەزە هەورامیەکا دۆ خەتەروو فەوتیای دیمەنی وێمانەو شار و دێهاتەکاو هەورامانی مەمەنۆ چوونکەتی ئینە چن ساڵێوا بە تەشکیوی حەنەر دلێ باخە وەشڵانەکاو هەورامانیەنە خەڵک دەسش دان یانەوە کەردٚەی و جادٚە کێشتەی دلێ سرووشتی و ئەر وەرش نەگیریۆ هەرچی ئێلێمانێ فەرهەنگیێما هەنێ فەوتیا.
ئەگەر هەورامانەنە بڕێو باخەلەشا پەیش نەوراسێ بۆ و تووریسم یاگێو وێش دۆ بە ئێکۆتوریسمی و گێڵیارەکێ بە شێوێوی وێ کەردٚە(تەبیعی)بەر و بووموو هەورامانی بێ دەسکاری(وەش کەردٚەی هۆتێلێ،جادٚە کێشتەی و.....)گێڵا،ئێننە گێڵیارش گنۆ کە بتاڤۆ ژیوەنی خەڵکەکەیش فاڕۆ و دماڕۆیوی وەش پنە کەوتە کەرۆ پشکەو پرزێ دماڕۆیش.
پا ئاواتە بەرزەوە چەمێ بڕمێنە ئاسۆی کە بزانمێ و خیاڵما تەخت بۆ هەورامان و بەشێو جە میراتوو بەشەری جە بێشکێو شارستانیەتوو بنارەکێ زاگڕۆسی دایمە ئەرەمدرایەنە پارێزیۆ و مەفەوتیۆ.

ئۆمید حەبیبی،پەنجوو گەلاوێژوو 1400ی