سەرکاو فەیرۆز: "هەورامییەکان ژینگەیان ڕازاندووەتەوە، بەو جۆرەی کە خۆیان دەیانەوێت"
سەرکاو فەیرۆز ژینگەناس و خوێندکاری ماستەر لە بواری ژینگە رایگەیاند:"سەردەم سەردەمی پڕۆژەی درێژمەودا و سەردەمی ئەوەیە، کە پلانی درێژمەودات ببێت بەتایبەتی بۆ ژینگە" .
یەک لەو دیاردە لەپێشینانەی، کە هەورامانی پێ دەناسرێتەوە لە ناوچەکانی تر و تاڕاددەیەک جوێی دەکاتەوە ژینگەکەیەتی، ژینگەیەکی سرووشتی- خواکرد و جیاوازە، سەرسەوز و چواروەرزەنوێنراو تیایدا و تابلۆی سرووشتیی ڕازاوە، سەرنجی دەرەوەی خۆی بۆ خۆی ڕاکێشاوە و جوانییەکەی مایەی سەرنجی شاعیران و نووسەران و هونەرمەندان بووە. هەورامییەکانیش هاوسۆزی ژینگە بوون و بە ژینگەدۆست ناسراون، ئێستا بە هاتنی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری بەداخەوە وەک شوێنەکانی تر، هەورامانیش بێبەش نییە لەو مەترسییانەی کە ڕوویان لە ژینگەکەی کردووە، بۆ گفتوگۆکردن دەربارەی ژینگە و ژینگەدۆستیی هەورامییەکان و ژینگەی ئێستای هەورامان، "بەشی هەورامی ئاژانسی هەواڵی فورات" ئەم کورتە دیدارەی لەگەڵ "سەرکاو فەیرۆز"، ژینگەناس و خوێندکاری ماستەری بواری ژینگەدا کرد، پوختەی دیدارەکە ئەمەیە:
هەورامان لەگەل دابەشبوونی کوردستاندا، بەسەر چوار بەشدا بە بڕیاری سیاسی و بە ڕێککەوتنی نێودەوڵەتی، هاووەخت هەورامانیش بەر ئەو دابەشکارییە لە چوارچێوەی کوردستاند اکەوتووە. هەڵکەوتەی جوگرافیی هەورامان دەکەوێتە سەر هێڵی ڕۆژهەڵات و باشووری کوردستان. ڕووبەری زۆرینەی دەکەوێتە دیوی ڕۆژهەڵات و بەشەکەی تریش بەر باشووری کوردستان کەوتووە، بەشی باشوورەکەی پێشتر سەر بە پارێزگای سلێمانی و ئێستا پاش بە پارێزگابوونی هەڵەبجە سەر بەو پارێزگایە (هەڵەبجە)یە، کە بەشێکی زۆری ڕووبەر و ژمارەی دانیشتووانی پارێزگاکەش پێک دەهێنێت. هەروەها لە چەند گوندێکیش پێک دێت، کە سەر بە ناحیەکانی خورماڵ و بیارە و شارۆچکەی تەوێڵەن.
-هەورامییەکان بە ژینگەدۆست ناسراون، ئەم ڕۆشنبیرییە لەکوێوە سەرچاوە دەگرێت؟
سەرکاو فەیرۆز:هەورامان لە دێرزەمانەوە لە سەرچاوە مێژووییەکاندا، کە بەریان کەوتووین و بەدواداچوونمان کردووە، شوێنی ژیان بووە و ژینگەیەکی تایبەتی هەبووە، خۆی لەوەدا بینیوەتەوە کە بەردەوام، سەرسەوز بووە و سوودیان لەو سروشت وەرگرتووە، سرووشتەکە خۆی تایبەت و جیاوازە. هەرچەند ئەمە نابێتە ئەوەی کە لە قودرەت و توانای هەورامییەکان کەم بکەینەوە، چونکە ئەوە هەورامییەکان بوون، کە توانیویانە ئەو ژینگەیە بڕازێننەوە دووبارە وەک ئەوەی کە خۆیان دەیانەوێت. بۆ وێنە دەبینین کە هەورامان شوێنێکی سەختە و لەم سەختاییەدا هەورامییەکان کانیاو و کارێزەکانیان ڕۆشن کردووەتەوە، چونکە ئاو مەرجی سەرەکیی ژیانە و پێکهێنەرەکانی تر دواتر دێن. ئێستا و لەم سەردەمی پێشکەوتنی تەکنۆلۆجیایەشدا سەرت سوڕ دەمێنێ لەو شوێنە سەختانەدا چۆن توانیویانە ئەو کارانە بکەن! ئەوان چونکە خاوەن زەوییەکی تەختەڵان نەبوون، هەستاون بە درووستکردنی تەڵان و چینچینکردنی قەدپاڵەکان و درەخت و سەوزایی جۆراوجۆریان تیا چاندووە وا ڕازاندوویانەتەوە، کە لەگەڵ دڵ و سروشت و تایبەتمەندیی خۆیاندا بگونجێت.
- ڕێکخراو و دەزگا و چالاکە مەدەنییەکان چ کاریگەرییەکیان هەبووە لە بەخشینی هۆشیاریی ژینگەیی لە ناوچەکەدا؟
سەرکاو فەیرۆز: لەڕاستیدا زاراوەی زانستی ژینگە تازەیە، بەتایبەت بۆ ئێمەی هەورامییەکان یاخود کورستان تەنانەت بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش، خۆشبەختانە خەریکە پرسەکە گرنگیی پێ دەدرێت. لە هەورامان بەتایبەت و کوردستانیش بەگشتی ڕێکخراوی بواری ژینگە هەن و لەکاردان. لەم ساڵانەی دواییدا فەرمانگەی ژینگەی پارێزگای هەڵەبجە کرایەوە، کەم تازۆر کاریگەریی باشیان هەبووە. وەلێ ئەم کاریگەرییە پڕاکتیک نەکراوە تەنیا هۆشیارکردنەوەی ژینگەیی بووە. نەبووەتە پڕۆژەیەکی درێژمەودا. بۆیە پێویستە ئەم ڕێکخراوانە لەم قاڵبەدا بێنە دەرەوە، ئێستا سەردەم سەردەمی پڕۆژەی درێژمەودایە، پلانی درێژمەودات هەبێت بۆ ژینگە. گەر بیێن و بڕوانین ڕێککەوتننامەی پاریس کە ساڵانە دەبەسترێت و ئەمریکا بەو زلهێزییەی خۆیەوە، لێی کشایەوە لە سەردەمی دۆناڵد ترەمپدا، وەلێ لە سەردەمی جۆ بایدندا، هاتەوە ناو. چونکە دەزانن ئەم کۆڕبەندانە کاریگەریی باش لەسەر ژینگە دادەنێن، پێویستە ئێمەش سوود لە پڕۆژەی درێژمەودا وەر بگرین. پێویستە ڕێکخراوەکان بە کاری خۆیان هەڵبستن و لەو قاڵبی کارکردنە بێنە دەرەوە کە تەنیا خەریکی هۆشیارکردنەوەی تاکن. پێویستە لەمەودوا پڕۆژەی درێژمەودایان هەبێت تا بەر بەو کاریگەرییە خراپانە بگرن، کە مرۆڤ لەسەر ژینگە جێیان دەهێڵێت و بەچڕی کاری لەسەر بکەن.
- جیهانگیری و جیهانی سەرمایەداری دەسیان بە هەورامان گەیاندووە؟ چ کاریگەرییەکیان هەبووە لەسەر سرووشتی هەرێمەکە؟ هۆشیاریی خەڵک لە چ ئاستێکدایە؟
سەرکاو فەیرۆز: خۆی پەیوەندییەکی ڕاستەوانە هەیە لەنێوان مرۆڤ و ژینگەدا، تا مرۆڤ بەرەوپێش بڕوات لە بواری بازرگانی، ئابووری، سەرمایەداری و تەنانەت بواری تەکنۆلۆژیایش تا بەرەو پێشەوە بڕوات کاریگەری لەسەر ژینگە دادەنێت، پێویستە مرۆڤ هۆشیارانەتر و وردتر هەنگاو بنێت. کە بزانێت چۆن لەگەڵ ژینگەیا دێتەوە. لێ بەداخەوە ئێمە لە کوردستاندا ئەو هۆشیارییەمان نییە. لەم دواییانەدا کار بە هەندێک یاسا دەکرێت بەنموونە، کەسێک کە بیەوێت پیشەسازییەک دابمەزرێنێت پیویستە بە پێێ ڕێنماییەکانی ژینگە بێت، بەم دواییانە فەرمانگەی ژینگەی هەڵەبجە بڕیاریان هەبوو هەرکەس بیەوێت بەنزینخانەیەک یان کارگەیەک بکاتەوە، دەبێت لەژێر ڕێنماییەکانی ئەواندا بێت و بە فلتەریاندا بڕوات. جا ئیتر ڕێنماییەکانی بەسەردا جێبەجێ بکەن یان نا دەبێت مۆڵەت لەوان وەربگرێت. ئەمە کارێکی بەجێ و باشە. پیشەسازییش کاریگەریی خراپی لەسەر ژیوگەی ناوچەکە هەیە، لەم ساڵانەدا لە یەکێک لە گوندەکانی هەوراماندا کەسێک کانەبەردەکانی گوندەکەی دەردەهێنا و بۆ مەبەستی پیشەسازیی چیمەنتۆ بەکاری دەهێنا، کە بەشێکی زۆری ژینگەی ناوچەکەی وێران کردبوو، خۆشبەختانە ژمارەیەک لە ڕێکخراو و چالاک و کەسایەتییەکان کەوتنە خۆ و کارەکەیان وەستاند، لەڕاستیدا چالاکییە پیشەسازییەکان ڕاستەوخۆ کاریگەریی خراپ لەسەر ژینگە دادەنێن.
- نەبوونی وانەیەکی ژینگەیی لە پڕۆگرامەکانی خوێندندا، کەلێنێکی وای درووست کردووە، کە خەڵک ئاگای لە ژینگەکەی نەبێت؟
سەرکاو فەیرۆز: بەڵێ لە خوێندنی سەرەتاییدا، ئەوەندەی من بەدوایدا چووبم وڵاتان تەنانەت لە باخچەی ساوایاندا مناڵ بە وانەی پەروەردەیی ئاشنای ژینگە دەکەن. وەلێ لێرە لە پڕۆگرامەکانی خوێندندا ئەو بۆشاییە هەیە، کە پێویستە وانەیەکی تایبەت بە بوارەکە هەبێت نەک ئاستی سەرەتایی و پەروەردە پێویستە کۆلێژێکی تایبەت هەبێت لە خوێندنی باڵادا بۆ هۆشیاریی ژینگەیی و ژینگەناسی و وانەی تیا بخوێنرێت.
- کولتووری ڕاوکەردن لە هەوراماندا چۆن بووە لەپێشتردا، ئێستا هۆشیاریی خەڵک دەرباری و ڕاوکردن چۆنە؟ چۆن بتوانین ڕاوکردن بە دیاردەیەکی ناسروشتی و قێزەون بناسین؟
سەرکاو فەیرۆز: ڕاوکردن مێژوویەکی کۆنی هەیە، کە هاتووەتە ناو ژینگە و یەکەمین بەرکەوتیشی لەگەڵ ژینگە هەبووە و کاریگەریی خراپیشی لەسەر ژینگە داناوە. وەلێ لە سەردەمێک بۆ سەردەمێکی تر جیاواز بووە. بە نموونە لە چاخی بەردین و سەرەتاییدا لە سەردەمی ڕاووشکاردا ژینگە توانیویەتی خۆی تازە بکاتەوە. وەلێ بەم دواییانە ڕاوکردن بووەتە دیاردەیەکی باو و قێزەون و تەنگی بە ژینگە هەڵچنیوە. وەلێ خەریکە وردە وردە خەڵک هۆشیار بووەتەوە و لە هەورامانیشدا هۆشیارییەکە زیاترە لە چاو پێشوودا، نەک هەر ڕاوکردن کەمبووەتەوە، بەڵکوو سەرزەنشتی ڕاوچییانیش دەکرێت. من زۆر گەشبینم ئێستا ڕاوکردن لە دیاردەوە بووەتە حاڵەت و کەم بووەتەوە ئێستا خەڵکێکی زۆر ئاژەڵدۆستن و ژینگە دەپارێزن وەلێ ئەوە جێی دڵتەنگیمە، لە زۆربەی شوێنەکانی کوردستاندا ئەم دیاردە قێزەونە هەیە.
- لە وەرزی هاوینداین و وەرزی سووتانی کەژوکێوەکانە، چۆن بتوانین هۆشیارییەکی وامان هەبێت کە کەمترین زیان بە ژینگە بگات؟
سەرکاو فەیرۆز: بابەتی ئاگرکەوتنەوە جیهانییە و پەیوەندیی بە زۆر حاڵەتەوە هەیە، یەک لەوانە لائیرادییە، وەلێ ئەوەی هەستی پێ دەکەین ئەوەیە، کە زۆرترینی خەڵک لە خەمی ئەوەدایە چۆن ژینگەکەی بپارێزێت. هەندێك ڕێکارهەن کە پێویستە بگیرێنە بەر، یەک لەوانە پەیوەندە بە حکومەتەوە هەیە، هەڵبستێ بەوەی، کە ساڵانە لەم وەرزەدا ئاگای لە غابات و دارستانەکان بێت، تا لە ئاگرکەوتنەوە بپارێزرێت و هۆشیارانە مامەڵە لەگەڵ ئەم حاڵەتانەدا بکات.
هـ . ب
