گرنگی زوانی ئەدایی تەنیا چە مەیسەرکەردەو پەیوەندی مروڤەکانە کوتاییش نمێو، بەڵکو چانەیە زیاتەریچ کوڵەکی سەرەکیو فەرهەنگی، جەستەو هونەری و ئەدەبی و ڕوشنویری، چەکو ڕوشنگەری و دروستکەرو بناخەو یاگەکۆتەی کەسایەتی زاڕوڵەیچا و متاومی واچمی کە زوانی ئەدایی ڕوڵو
ناسیونالیزم و زوانی ئەدایی
سەرەتا بە بونەو ڕو جەهانیی زوانی ئەدایی، سڵام و وەشەویسی تایبەتیم پێ گردو وەنیارەکا هۆرامانی هەن و بە تندی و بە ڕێزۆ دەسو ماموساکا وشاروو و ویم بە هامڕا و هامدەنگ و هامکار و هامدەرد و هامئامانجو گردیشا مزانوو و هەر پاسە ڕیزی بیپایانم پێ ئا کەسا هەن، کە بە هۆرامی منویسا و کوششکەرا تا زاڕوڵەکیشا وەنەی و نویستەی هۆرامی فیریبا. گرنگی زوانی ئەدایی تەنیا چە مەیسەرکەردەو پەیوەندی مروڤەکانە کوتاییش نمێو، بەڵکو چانەیە زیاتەریچ کوڵەکی سەرەکیو فەرهەنگی، جەستەو هونەری و ئەدەبی و ڕوشنویری، چەکو ڕوشنگەری و دروستکەرو بناخەو یاگەکۆتەی کەسایەتی زاڕوڵەیچا و متاومی واچمی کە زوانی ئەدایی ڕوڵو تەختەبۆردو هوشیاریی مروڤی وینو.
وەرو ئانەیە وەنەی و نویستەی بە زوانی ئەدایی گەشەپنەدەرو ئا لایەنە سەرەکییا بییەی مروڤیا و گرنگی نەدای بە زوانی ئەدایی کاراییوی فرە نیگەتیڤ سەرو ئایەندەو کەسایەتی و دنیادیەی مروڤی منیورە و هیچ چیویو گرنگی و بەهاو ئانەیشە نییەنە، کە ئیمە زوانی ئەدایی و وەنەی و نویستەی بە زوانی ئەدایی کەرمی قوربانەش، تەنانەت ئا شناسیچە، کە سەردەمیوا کەسەکی ڕاشانە ویشا بە کوشتمدا و سەرەکیتەرینشا (ئازادی)یا، چونکە بەبی بیەی ئازادی قسەکەردە و وەنەی و نویستەی بە زوانی ئەدایی خودو ئازادی هیچ واتیوەش مەمەنو و ملونە خانەو درویوی پیروزکریێ. منیو کە ئازادی وەنەی و نویستەیم نەبوو، بە کامە لوجیك و ئاوەزپەسەندی متاوو ئازادی ویرۆکەردەی و ئازادی بەیانکەردەی و ئازادی نەیاریی یا سەربەخوییم بو؟ چە بارۆ کەسایەتی و کارایی زوانی سەرو کەسایەتی مروڤی، کەسانیو کە پێشانییا یا ویشا شەرم چە قسەکەردەی و وەنەی و نویستەی بە زوانی ئەداییشا کەرا، کەسانیوەنی گیرودی مەنگەنەی دەروونییەنی میانو ئارەزوو زوانی ئەدایی و سووکایەتی زوانی داگیرکەریەنە تووشو ناهامسەنگی دەروونی و کەسایەتی و شەرمنوکی و وی بە کەم دیەی و ئەوەشارای شوناسی کولتووریی ویشا با.
ئارو ئیمەی هۆرامی-زوان هەم چە ئێرانو چیرو سایەو ڕژیمو بورجوازی ئێرانی پیسەو داگیرکەری و هەم چیرو سایەو ڕژیمو بورجوازی کوردی بەنامو "هام-نەتەوەی" بەیەك جور مافو وەنەی و نویستەی بە زوانی ئەدایی و بەرجەستەکەردەی شناسی فەرهەمگیما پیشیلکریو و هەم هەر دووی دەسەڵاتەکی یەکەم بە بەهانەو "یەک-زوانی و پاریزنای شناسی ئیرانیی-بییەی" و دووەم بە بەهانەو " پاریزنای یەک-ڕیزی نەتەوەیی کوردی" زوانی هۆرامی سەرکوتکەرا و دلینەبەرا و ویرانکەرا و دزا و ...تد، کە هاندەرو هەر دووە دەسەڵاتە ناسیونالیستەکا؛ چ ناسیونالیزمی ئێرانی و چ ناسیونالیزمی کوردی، شوڤینیزمی زوانییا؛ زوانی فارسی و زوانی سۆرانی.
کەسانیو کە ویرشا ئەوەکریان و بەرو مەرزەکا ناسیونالیزمی و بەبی چەشمەکی ناسیونالیستیی متاوا کەتوارو پەرسەکا و پیداویستییەکا گەشەو ڕوشنویری مروڤی وینا و سەرو بنەماو ئازادی و یەکسانی مروڤەکا تەماشەو پەیوەندی زوانی و ناسیونالزیمی کەرا، بەختو ئانەیشا هەنە، کە چیوەکا بە ڕەنگی کەتواریو ویشا وینا و لوجیك و ئاوەز و هوشمەندیی کەرا بە پیمانەو جیاکەردەی دروستی و نادروستی چیوەکا و ئانەیە میاوانە، کە ناسیونالیزم ئایدیۆلۆجییوی ویرانکەرو فەرهەنگی و ڕوشنیویری و سڕکەرو هوشو کەسەکان و چاگە کە ناسیونالیزم و ئامانجیو [دۆڵەت] کە ڕاشەنە پیدابیەن، گەشەشا کەردەبو و زاڵیبا، ڕوشنویری و فەرهەنگ دماکۆتینی و بەرەو دما ملمنیا و چاگە کە ناسیونالیزم و دۆڵەت بییەیشا نەبو یا لاوازیبا، ڕوشنویری و فەرهەنگ نێ ئۆجو گەشەکەردەیەنە و ئاوەز و لوجیك و گەرەکبیەو مروڤی ڕوەو وەڵی ملو و مەرزەکی وەرو دەمو گەشەی ئازادانەو مروڤی دلینەلوێنی. چی بارۆ ئەوەوەنەی پەرتووکو (ناسیونالیزم و فەرهەنگ-نویستەی ڕودۆلف ڕۆکەر)ی متاوو کومەکیوی فرە بە ڕوشنی دەرکیما کەرو دەربارەو بنەمای ئابووریی و دەسەڵاتیی بەهانەکا دەسەڵاتی ناسیونالیستیی پێ ڕانەدای بە وەنەی زوانی ئەداییما هەم چە ئێران و هەم چە هەریمو کوردستانی.
بە پەیلواو من هیچ ئایدیۆلۆجێو یا هیچ بەرژەوەندییو نییا، کە بەهاو ئانەیشە بو، ئیمە ڕاو ئادیەنە واز چە مافو وەنەی و نویستەی بە زوانی ئەداییما بارمی. تەمەنو ناسیونالیزمی چند سەد ساڵێو زیاتەر نییا و هیچ بنەمێوە سروشتییە یا فەرهەنگی و زوانییەش نییە و چنی ئاوەزو مروڤی هوشیاری جور نمێو و هەردەم سەرکوتگەرو ڕۆتو گەشەو فەرهەنگی و زوانیی بییەن و هەردەم کۆمەڵیو بنەزوانی یا زوانیش کەردەینی قوربانی زاڵبییەی بنەزوانیوی یا زوانیوی، هەر پاسە کە چە ئێران و هەریمو کوردستانیچ گردو زوانەکا کرێنی قوربانو زوانیوی دەسەڵاتداری و هەردەم زوانی زاڵیچ زوانو دەسەڵاتدارابیەن و وەنەی زوانی سۆرانی و کرمانجی چە هەریمو کوردستانی وەرو زاڵی دەسەڵاتدارەکاشان و نەوەنەی هۆرامی و کەلهوڕی وەرو نەبیەی دەسەڵاتی یا بەشدارنەبییەیشانە چە دەسەڵاتی.
چی بارۆ من داواکاری نویسەرا و بەنام روشنویرا زوانی سۆرانی پێ سەپنای یەک-زوانی بە شوڤینیزم مزانو و مدرای وەراوەرو ئا داواکارییەیە و کوششکەردەی پێ سەپنای وەنەی و نویستەی بە زوانی ئەدایی پیسەو مافیوی سەرەتایی و بنەڕەتیی گردو مروڤەکا بە ڕەواو دروست مزانوو و ئا هۆرامیی کە وەرو پاشکوبییشا پێ دەسەڵاتی و پارتییەکا هەرێمو کوردستانی دژو وەنەی و نویستەی بە زوانی ئەدایی ویشا مدرا، کەسانیوی بیشناسینی و بیبەشینی چە دەرکی فەرهەنگی و هوشیاریی تاکەکەسیی. ئارو کە ساڵیادو ڕو زوانی ئەداییا، ئیتر کاتو ئانەیە ئامان، کە هۆرامییەکی هۆرامانو بەشو هەریمو کوردستانی پیسەو واڵە و براڵەکاشا چە هۆرامانو بەشو ئێرانی، ویشا و بە پەستبەستەی بە ویشا و گەرەکبیەی و ئارەزوومەندیی ویشا یانە و مزگی و کوجیی و باخ و چایخانە و یاگەکاتەری کەرا بە فیرگەو وەنەی و نویستەی زوانی هۆرامی و هەر پاسە ئەرکیوی ڕوشنویرانەو ماموسا هۆرامییەکان، کە چە فیرگەکانە بە زوانی ئەدایی وانەکا واچاوە و چنی وانیارا قسیکەرا و با بە پیشەنگو ڕۆتو ڕوشنویریی و فەرهەنگیی چە هۆرامانانەنە.
نویسەر: ئاکو مارانی
