زوان پایێوەن جە پایە گرنگەکا پەی ئەشناسای تاکی، فیسپەگای، میللەتی، نەتەوەی، بە ئەشناسای  زوانی تاومیٛ نەتەوەکا، کەسەکا، میللەتەکا جە یوی جیابکەرمیٛوە.

زوان ئامڕازێوەن پەی:

ئاشتەوایی و پیٛوەرە ژیوای.
نونگەو  وەڵکەوتەیی و گەشە کەردەی و دروسکەردەی شارستانیەتین.
ئەنەیاوای ئەو ڕووداوەکاو جەھانی و  بەستەیشاوە بە ناوچەکاو تەریوە.
– گیٛڵنایوٙ ویەردەی (میٛژوو) و ئیسای و ئیٛستەیوٙ پەیلوای و ویروٙکەردەی پەی دماڕوٙی.
پەیوەندی و ئاموٙ شوٙ و تیٛکەڵاوی کەردەی ھەنترینی بە هوٙو زوانیوە بونە، ئینەیچ بوٙ بایسو ژڵیٛویای و وەڵکەوتەی، پاسەبوٙ  فرە زوانی  یانی بیەی ویارێوە فراوانتەریٛ پەی زوانەکا تا بە ئازادی کارو چالاکی ویٛشا کەرا. تا زانیاریەکشا فاڕاوە چەنی یوترینی. زوان نەبیێ تاریخیچ نەبیٛ، زوان نەبیێ ڕادویٛن و تەلەفزیوٙن و ماهوارە نەبیٛ، یانی زوان نونگەن پەی دیارکەوتەی فرەو چیٛوەکا ژیوای ئانزانی.
یوٙنسکوٙ و زوانی ئەڎایی꞉

چی باروٙ  یونسکوٙ (کوٙنگرەو گردینی نەتەوە یوٙگرتەکا پەی پەروەردەی و زانستی و ڕوٙشنویری) داوا کەروٙ ئەو گردو دەوڵەتا جەھانی و ئەرەمەرزیاکا  نەتەوە یوٙگرتەکا، ڕیکوزیاکا فیسپەگای مەدەنی و دەزگا  زانستیەکا و خەیر وازەکا و گرد لاییٛ پیٛوەند داری کە  چالاکی  و ھەوڵوتەقەلا  زیاد کەرا پەی بەھادار کەردەی و پاڵپەشتی و زامنکەردەی  پاریٛزنای زوانەکا، بەتایبەت  ئا زوانیٛ کە ھەڕەشیٛ  فەوتیایشا ئینا سەرۆ.

زوانەکیٛ چی زەمانیچەنە ئینیٛ فوتیاینە، چون دلیٛ دنیاو جەهانگیریەنە، فرەو زوانەکا دەرەتانشا کەم بیەنوٙ پەی وانای و فیٛربیەی، زوانە باڵا دەسەکیٛ ئەویشا تەری کپیٛ کەراوە، هەرچنڎ یونسکوٙ هەوڵیٛ مدوٙ پەی زیندە گیٛرتەی زوانەکا.

گر ساڵیٛ یونسکوٙ ئاهەنگەی تایبیٛ سازە مڎوٙ پی بوٙنەو. ئیساڵیٛج 2019  بارەگاو یونسکوٙی ئاهەنگەی تایبەتە بەروٙ راوە. ئینەیچ تاقە نیازو مەبەستو یونسکوٙین پەی پاریٛزنای فرەزوانی و فرە کەلتوری.

ساڵەو 19/2/2009  یونسکوٙ ئەتڵەسیٛش  وەڵا کەردەنوٙ دەربارەو زوانەکا هەکە ئینیٛ جە حاڵ و فوٙتیایینە ماچوٙ: نزیکەو 7000 حەوت هەزار زوانا هەنیٛ، و ئیسا خەریکا  %43 زوانەکا دلیٛنە بشان هەتا کوٙتایی ئی قەڕنیە.

 پی جوٙرە دەسەبەندیشا کەروٙ” 2500 زوانیٛ ئینیٛ وەرو دەمو فوتیاینە، بە چنڎ حاسیٛوە دیاریشا کەروٙ꞉

یوەم : زوانە فشوٙڵەکی  ژمارەشا  607 زوانینی

دووەم꞉ زوانەکیٛ هەکە ئینیٛ چیٛرو تەرسیٛنە  ژمارەشا 632 

یەرەم ꞉ زوانەکیٛ تەرسەی فرەتەرشا ئینا سەروٙ  ژمارەشا 502

چوارەم ꞉ زوانەکیٛ هەکە گیانمدا،گیان کەنشت کەرا ژمارەشا 573

پەنجەم: زوانە مەردەکی꞉ ژمارەشا زیاتەر جە 200 زوانا فوٙتییٛنی جە سالەو 1950 یوە

چی ئەتەڵەسو زوانانە( هەورامی و زازاکی ) باس کریان هەکە خەتەرو فوٙتیاشا ئینا سەرۆ.

هەرپاسە بە پاو راپوٙرتەکا یونسکوٙی کە بەفارسی وەڵاو کریانوٙ ، ئەتڵەسو زوانە (نزیک ئەو فوٙتیاکاوە) هوٙرگیریان، ماچوٙ ئیراننە 24 زوانی ئینیٛ حاڵ و فوٙتیاینە، تائیسا دوویٛ زوانیشا بە تەمامی مەردیٛنیٛ و کەس قسیٛشا پەنە مەکەروٙ، یەریٛ زوانیشا تەنیا پیرەکیٛ قسیش پەنەکەرا، گەنجو زاروٙلە مەزاناش، ژمارەو ئا کەسا هەکە قسیٛشا پەنەکەرا (60-200 ) کەسیٛنیٛ، ئی پەنج زوانە ئینیٛ سەرنیشت و وەرپر و ئیرانیوە، هەرپاسە دلیٛڕاسەو ئیرانینە دوویٛ  زوانی تەر بەتەمامی ئینیٛ خەتەرو فوٙتیایینە چون تەنیا پیرەکیٛ قسیش پەنە کەرا و زاڕوٙلەکیشا فیریٛ نەبینی، جەدریٛژەو راپوٙرتەکەینە ماچوٙ 14 زوانی تەر ئینێ تەرسەو دلیٛنە شییەنە، یوٙ چانیشا هەورامین، هەکە ماچوٙ 23000 هەزار کەسیٛ قسیش پەنە کەرا و زاڕوٙڵەکیشا یانەنە پیسە زوانی ئەڎایی فیریش نمەبا ( من گومانم هەن چی راپوٙرتیە بەتایبەت سەرو هەورامانەکەیما د.گولپی ) ، هەرپاسە باسو زوانی دوڕی زەردەشتی و پشا کردی هەکە یاگیشا لای واری ئیرانیوە دیاری کریان، یەریٛ زوانیٛ تەریچ ماچوٙ زیانی فرەشا وەنەکەوتەن”  ترکی خوٙراسانی ، جە دمایی راپوٙرتەکەینە بەفارسی نویسیان (همە زبان ها بە یک اندازە حق زندگی دارند )  یانی گرد زوانەکیٛ پیٛسەو یوٙی مافو ژیوایشا هەن..!!!!

All languages are equally entitled to life) ) يحق لجميع اللغات على قدم المساواة فى الحياة…

ئی دروشمیٛ  هنەو یوٙنیسکوٙین، وەلی زوانە دوٙلەمەند و سەردەسەکی گوٙششا نیا چی قسیٛوە.

ئی فوٙتیایە کارەساتیٛ  ئانزانین کە قەرەبوو نمەکریوٙوە، ٣٠سالی دماین فرەتەرو  زوانەکا فوٙتییٛنیٛ  بەنونگەی جیاوز، پیٛسە:

یوەم / وەختیٛنە زوانەکەت  سەر بە کوٙمەڵیٛ گولانەی بی و چەنی  چننەها زوانا تەری تیٛکەڵاو بی , ئیتر ئانە بوٙ  بایسو قسیٛکەردەی بە زوانەکا تەری کە جە  زوانەکەو توٙ فرە تەریٛنیٛ( کەمینە و فرەینە)، نمونە  ژەن و ژەن وازی و تیٛکەڵاوی کوٙمەڵایەتی.

 دووەم / وەختیٛنە تیٛکەڵاوی چەنی زوانیٛ تەری کەری هەکە ئا زوانە خاوەن  پایەی ڕوٙشنویری و فەرھەنگی و ئابوری بەرزتەری بوٙ، ئیتر گەورەکیٛ  وەرو ئانەی پلەو پایەی ئابوری و کوٙمەلایەتیشا جەدەس نەدا،  فشار وزا سەرو زاڕوٙڵەکاشا کە پا زوانە  دوٙڵەمەندەیە وانا و زوانی ئەڎایی ویٛشا وزا لاوە.

 یەرەم / سیاسەت و دەوڵەتداری نەتەوە سەردەس و داگیرکەرەکا پاسەش واستەن کە گر وەختیٛ  زوانو ویٛشا سەپنا ملو  کەمە نەتەوە و بن دەسەکارە ، جە ڕاوەبەردەی کارو بارو دەوڵەتیەنە پەروەردە و فیٛرکەردەینە، ئیتر پی جوٙرە زوانی ئەڎایی کاڵ بوٙوە.

ڕیٛکوزیاو یوٙنیسکوٙی جە ئەرەنیشتەو ڕوٙ 17/11/1999 ینە بڕیارو  ڕوٙ جەھانی زوانو ئەڎاییش دا، وە جە ساڵە و ٢٠٠٨  ینە بە فەرمی  نەتەوە یوٙگرتەکا پشتیوانی ئی بڕیاریٛشە کەردەو نامیش نیا سالەو زوانەکا، بە مەبەستو  پەشتگیری کەردەی  فرە زوانی و فرە کەلتوری، چون زوانەکیٛ  پایگیٛوە گرنگشا ھەن  جە بەرنامەکا  یوٙنسکوٙینە، فرەزوانی یانی ھوٙشیاری زیاتەر  سەرو زوانە جوٙراوجوٙرەکا، یاواینە ئەو یوٙترینی و فاڕ و جمەو کەلتورە جیاوزەکا.

پەوکەی یوٙنسکوٙ خاستەرین ڕا چارەش نیارە پەی  پەشتگیریی و گەشەدای بە زوانەکا، ئاڎیچ  دیاری کەردەی  ڕوٙ جەھانی زوانی ئەڎایی بیٛ ،ھەتا گردو زوانەکا چی ڕوٙنە بتاوا  زەماونەو یاڎگیری و چالاکی  ھەمە جوٙر پەی زوانەکەیشا  سازبڎا .

ڕوٙو زوانی ئەڎایی چەنی پەیڎابی؟

پەی  ڕیٛز نیای ئەو قوربانیەکا خەڵکو بەنگلادیشی پەی زوانەکەیشا  هەکە ڕوٙ ٢١/٢/١٩٥٢  داشا، قەرار دریا  کە گرد ساڵیٛ  ڕوٙ ٢١/٢  کریوٙ بە ڕویٛ جەھانی ساڵیادو زوانی  ئەڎایی جە سەرتاسەرو جەهانینە.

دماو ئازادی و ویٛسەری ھیندستانی چیردەسو ئینگلیزینە( 15/8/1947 )،هامکات ڕویٛ وەڵتەر 14/8/1947  پاکستانیچ ویٛسەری و ئازادی ویٛش جاڕدا. پاکستان دوویٛ زوانیٛش چەنە بیٛنیٛ  پەی قسەکەردەی ( زوانی ئوٙردو  و زوانی بەنگالی)  بەلام زوانی ئوٙردو زوانی رەسمی دەوڵەتو پاکستانی بیٛ، بەشو وەرکەوتو پاکستانی بە زوانی بەنگالی  قسیٛ کەریٛنیٛ (ئیسەو  بەنگلادیشی).

وەنیاریٛ کوٙلیژو پزیشکی زانکوٙو دەکای پایتەختو بەنگالی  ڕوٙ ٢١/٢/١٩٥٢ دەسشا کەرد مانگیٛرتەی و ویٛنیشاندای ناڕەزایی  دژو ئانەی کە بەزوانی ئەڎایی  ویٛشا نمەوانا، ئیتر پوٙلیس تەقەش کەرد  ئەو وەنیارەکا  بڕیٛشا کوشتیٛ. ئینە بی بایسو ئانەی دەوڵەتو پاکستانی ددان بنیوٙ زوانی بەنگالیرە  پیٛسەو زوانی دووەمی جە پاکستانەنە، دماو ئازادی و جیا بیەیوٙ بەنگلادیشیجە ساڵەو 1971 ی، داواش کەردە ئەو نەتەوە یوٙگیٛرتەکا کە ئی ڕوٙیە بنیوٙرە بەڕوٙ زوانی ئەڎایی.

دماو ئازادی موٙنوٙمینتیٛوە پەی یادەوەری شەهیدەکاو زوانی نریانەرە وەردەمو کوٙلیژو پزیشکی دەکاینە  بەنامیٛ ( موٙنوٙمیٛنتو مەنار) ی، ئەر سەرنجە دەیمی نەتەوەو  بەنگالی  ونیشا بەخشا تا بەزوانی ئەڎایی  وانا.

ڕوٙ ١٦/٥/٢٠٠٧  نەتەوە یوٙگرتەکیٛ بڕیاریٛشا دا هەکە گرد میللەتیٛ و نەتەویٛ مەشوٙ بە زوان و ویٛشا بەئازادی  قسیٛ کەرا و بوانا و پاریٛزناش، و ساڵە و ٢٠٠٨  یش  نیارە  بە ساڵەو زوانەکا  جەھانی، تا نەتەوەکیٛ سەرزەمینی  سودمەندیٛ و بەھرە ورگیٛرا جە فرە زوانی و فرە کەلتوری ویٛ گونجنای چەنی یوٙترینی.

ھەرپاسە  مەشوٙ نەتەوە یوٙگرتەکیٛ و لایەنە پیٛوەند دارەکیٛ ھەرمان و چالاکی چڕ و فرە  ساز بدا پەی ڕوٙ زوانی ئەڎایی، هەکە ڕەنگدایۆ بوٙ سەرو زوانەکا بەتایبەت ئا زوانیٛ هەکە ھەڕەشیٛ فوٙتیایشا ھەنە سەرۆ، تاکو بوٙ بە پاڵپەشتێوە قایم پەیشا.

ھیچ بەڵگیٛوە وەردەس نیا هەکە سەلەمنوٙش وانای بە زوانی ئەڎایی جە وڵاتە  فرە نەتەوەکانە بوٙ بایسو ھەرەشا پەی ئەمنی قەومی.

جە ساڵەو ٢٠٠٠ یوە  زەماوننەو  زوانی ئەڎایی  جە فرە و وەڵاتا دنیاینە  سازە کریوٙ  روٙ ٢١/٢   یٛنە ، زوان  بە قوەت تەرین ئامرازا پەی پاریٛزنای  کەلتوری و شارساتنیەتی، یاردی دەرا پەی  گەشەو ڕوٙشنویری و کەلتوری ھەمە جوٙرو  میللەتە جیاوازەکا سەرزەمینی، وەڵا بیەیۆ کەلتوری دلیٛ  نەتەوەکانە یانی ھوٙشیاری زیاتەر  سەرو گردو زوانەکا، یانی پەیڎا بیەی گیان و تیٛکەڵاوی و ھامکاری و  چەنەویەردەی.

نمونە سەرو فرە زوانی꞉ 

مەنەیوٙ زوانی و پاریٛزنیاش جە فوٙتیای گنوٙ سەرو بڕیارەو ئەنداما  ئا نەتەوەیە، خەڵکەکەیش، ئەگەر ویٛشا گەرەکشا بوٙ نمازا دلیٛنە بشوٙ، ئەگەر گوٙش نەدا دلیٛنە مشوٙ.

شش  زوانیٛ  سەرینییٛ  جە نەتەوە یوٙگرتەکانە قسیٛشا پەنە کریا و بەڵگە نامەکیٛشا پەنە منوسیا( ئینگلیزی، فەرەنسی، ڕوسی، ئیسپانی، چینی، عەرەبی ) کە جە ساڵە و ١٩٤٦ یوە  بڕیارش سەر دریان.

زوانو کوردی جە ئیران و تورکیاو سوریانە بە زوان ئەژمارش نمەکەران، یام چەمڎاریش ئینا سەروٙ، چوون بەهیچ شیٛویٛ بە فەرمی و بە یاسا نەسەلمیان دلیٛ ئا یەرە وڵاتەینە. سەراوننو کوردسانی  دەولەت و تورکی ماوە و زیاتەر جە سەڎ ساڵان نمازوٙ کەس بەزوانی ئەڎایی قسیٛ کەروٙ،گیٛرتەی و زیندانی کەردەی بوٙ بەنسیبو ھەرکوردیٛ کە بە زوانی ئەڎایی ویٛش  وات و واچ کەروٙ، ئینە بە یاسیٛوە  زاڵمانیٛ ملوٙ ڕاوە، وەرکەوت و کوردسانی، وەلاتو ئیرانی  زوانی فارسی باڵادەسا و کەس پەیش نیا بە زوانی ئەڎایی ویٛش  وانوٙ، جە وەرپڕو کوردسانی ئەسلەن  چیٛویٛ نەبیەن بەنامیٛ کوردیوە، تەنانەت  جە ھەویە و ئەشناسنامەی بیٛ بەشیٛ کرییٛنیٛ، چ جای قسەکەردەی و وانای، مەیمیٛ لای واری کوردسانی(پانیشت) ،چیٛگە خەریکا ھومیٛدێوە پەیدا بیەن پەی زیندە بیەوەی زوانی ئەڎایی، هنو کورد زوانەکا، نەک زوانی هەورامی.

داخەم مەشوٙ ھەڵای ھەریٛمو کوردستانی  هەکە ماوەو  ویسونوٙ ساڵان دەسەلاتیٛ  ویٛ راوەبەرش ھەن، بەهەمان شیٛوەو دەوڵەت نەتەوەکا، مافو زوانی هەورامیش گەرەشیٛلکەردەن،  وەختاریٛ سەرنجە مڎەیمیٛ، ئیسا دوویٛ زوانیٛ سەرو زەمینو هەریٛمو کوردەسانینە هەرمانە کەرا و گرد ساحیب و هەزارن دوٙکیومیٛنتینیٛ و  دەیان تەلەفزیونو ڕادویٛن بەهەردوی زوانەکا. ناوچەو سوٙرانی ھەرمان و کار و پەروەردە  بە شیوەی سوٙرانی بەرا ڕاوە، بادینانیچ  ھەرمان و کارو پەروەردەشا بە شیٛوەو کرمانجین، یانی دووە زوانی بەرکەوتەن و ویٛش سەپنان و سەلەمنان، ئەویٛ تەریٛ کەنار وزییٛنیٛ.

چەنی ئانەی یاساو زوانی جە عیٛراقی فیدراڵەنە سالە 2014 بەرشییٛنە و کوٙمەلیٛ مادیٛ بە کەلکیٛش چنەنیٛ کە را مدوٙ بە گردو نەتەوە و ئاینزاکا عیٛراقی زوانەکەیشا پاریٛزنا.  ساڵەو 2015 یاساو زوانەکا جە هەریٛمو کوردسانی بەرشیە، زوانی رەسمی ( عەرەبی، کوردی، تورکمان،ئاسور، ئەرمەنی) ئی پەنج زوانەنی، دماو ئانەیچ یاسیٛوە تەرە بەرشیە پەی پاریزنای مافو کەمە نەتەوەکا، ئەتنیک و ئاینزا جیاوازەکا جە هەریٛمو کوردەسانیەنە، ئاڎیچی مافەکیٛشا بە پاو یاسای چەسپییٛ ( ئاسوری، کلدانی، مەندائی، سریانی، تورکمان، یەزیدی ، کاکەیی، شەبەک ) .

وەلیٛ هەڵایی یاسیوە نیەن جە زوانی هەورامی. یام زارەکا تەرو زوانی کوردی کەروٙ، سەرگەردانی و سەروەنە شیٛویای  پوٙ زوانی کوردیوە دیارا، چەولا بە بادینی قسیٛ ونویستەی و کارگیٛڕی کەرا، چیلاوە  بە سوٙرانی، وەختەکارێ ھەریٛمو کوردسانی چننەها زوان و زاریٛ تەرش چەنەن و گرد فەراموٙشیٛ کریٛنیٛ، پیٛسە زوانی ھەورامی کە  زوانیٛ رەسەن و قەدیمی و کوٙن، ماویٛ دوورو دریٛژ نویستەی و پەروەردە بە زوانی ھەورامی بیەن چی سەرزەمینەنە.

  کتیٛبو شاعیرەکاما شاھیدا ( مەلا پەریٛشان، شیٛخ مسەفاو تەختەی، سەیدی، مەولەوی، وەلی دیٛوانە، ھتد)  ھەرپاسە کتیٛبو  ئاین و یارسانی ( کەڵام –سەرنجام ) . سەردەمیٛوە جوگرافیاو ئەدەبی هەورامی فرە فراوان بیەن .

 داخەم مەشوٙ  ئاروٙ جە سایەو دەسەلاتداری حکومەت و ھەریٛمو کوردسانینە  زوانی ھەورامی و  زوانەکیٛ تەریٛج فەراموٙشیٛ کرییٛنیٛ و خەریکا دلیٛنە بشا، وەختەکاریٛنە حکومەت متاووٙ  سود هورگیٛروٙ جە زوان و زارەکا تەری پەی پاریزنای فەرهەنگو وڵاتەکەیش.

گرد زوانیٛ ساحب  سیفەتو تایبەتمەندی ویٛشا، کە ویەردە و داب و نەریت و زانیاری لاو ئەندامەکشا وە  ھوٙر گیریان، بە دلیٛنە شیەی زوانەکا کوٙمەلیٛ زانیاری و هونەر، میٛژوو، کسم، هتد،  دلیٛنە مشوٙ، وەروئانەی پەنەوازەن کە زوانی ئەڎایی فیرو  زاڕوٙلەکاما  کەرمیٛ، وەنگانە بوانا، تا ماوەو شش ساڵا، ھام شان چەنی وانای زوانی ناوچەیی و جیھانی.  فیٛربیەی زوانی ئەڎایی یانی ویٛ ئەشناسای، کیٛ بیەی؟ ئەشناسنامە و ئاکەسینە.

 سەروٙ واتما کورد یانەوەی دوویٛ زوانان ،کرمانجی و سوٙرانی، هەورامیچ پیسە زوانیٛوە مافو ویٛشا گەشەو تروق بە زوانەکەیش بڎوٙ.

ئیسا زوانی کوردی دابەش بیەن بە نونگەو نفوزەو دەسەلاتیووە، هەڵبەت نونگەو ئینەی چنڎ جاریٛ باسم کەردەن کە دەسەلاتی  سیاسی و حوکمران بیەن بایسش، دەسەڵاتی حیزبی و بنەماڵەیی پاسەش کەردەن کورد دوویٛ زوانیش بانە، نەتاواشا چی ماوە دەسەڵاتیشانە  زوانیٛوە یوگیر پەی گردو کوردەکا بنیارە، چوون دەسەڵاتی کوردی هەرگیز خەمو زوانینە نەبیەن.  پەوکای فرە ئاساین کورد بە کرمانجی و سورانی قسیٛ بکەرانە، هەورامیچ بەزوانو ویٛش، چوون ئی زوانیٛ گرد بەرو یەک خانەوادەینیٛ، گرد زوانیٛ ئارییٛنیٛ، ئیسا وینمیٛ، هەر یوٙشا ساحیبو زوانو ویٛشەن ، تروٙقشکەردەن، هەرپاسە زوانە تورک نەژادەکیٛ ئیسە بە چوار زوانیٛ جیای قسیٛ کەرانە (تورکیای، ئازربایجان، تورکمان، ئوٙزبەکی ).

وەلاتو ئەسیوبیای ویەردیٛوە دوورۆ زوانی ئەمحاری(ئەمهاری) کریابیٛ بە زوانی رەسمی  وەڵاتی یانی بەزوٙر بڕیابیٛ ملشارە، وەختەکاریٛنە زیاتەر جە  حەفتا زوانیٛ محەلییٛ هەنیٛ چا وەلاتەنە، چوار زوانیٛشا خەڵکی فرە قسیٛش پەنە کەرا، بەلام ساڵەو١٩٩٤ دەوڵەت سایسەتو بەکار ئاوەردەی زوانیش فارا و بڕیارشدا  کە یانزە  زوانیٛ تەر هەکە ناوچە و ھەریٛمە  جیاجیاکانە ھەنیٛیٛ کارشا پەنە کریوٙ ، ئیسا بە 12 زوانی قسیٛ کریا ، پەوکەی لیژنەو ئامادەکاری تایبەتش دروٙس کەرد پەی جا بەجا کەردەی بریارەکیٛ، ئیتر چاوەختوٙن  یانزە ھەریٛمیٛ  جیاوزیٛنە و دلیٛ دەوڵەت و ئەسیوبیاینە گرد ھەریٛمیٛو بە زوانو ویٛش ھەرمان و کارو پەروەردەو فیٛربیەی کەرا، شان بەشانو زوانی ئەمهاری ،ھیچ  گرفتیٛ نامان ڕاشا، ئینەیچ سەلەمناش کە فرە زوانی دەولەتیٛنە  نمەبوٙ بایسو دابەش بیەی بەڵکو بوٙ بایسو یوٙگرتەی و بەقوەتی و ھیچ تەرسیش سەرو ئەمنی قەومی ئا وەڵاتیە نیەنە.

دماین ھەوال سەرو زوانی ئەڎایی هەکە کەناڵو  ئن ئار تی( NRT ) وەڵا کەردۆ  ماچوٙ  ئاخر قسەکەر  بە زوانی کلالامی جەئەمریکانە فەوتش کەرد،کە ژەنیٛوەبیٛ  عەمرش ١٠٣ سالیٛ بیٛ ،ئی ژەنیٛ جەباوانیشەو فیرو زوانەکەیشا بییٛبیٛ، ئیسە خەڵکی تەریچ ھەن جە ھوٙزو کلالامی  بەلام زوانەکەیشا نمەزانا، بەنونگەو سیاسەت و ڕەگەزپەرستانەو ئامریکایەکا کە سەدەو ھەژدەیەمینە ئەمریکا  ئیٛزیاوە و ئاوا کریا، ئیتر داگیرکەر ڕا نەدیٛ بە خەڵک و ڕەسەن و ئەمریکای بەزوانی ھەریٛمی ویٛشا قسیٛ کەرا، بەزوٙر زوانی ئینگلیزیشا کەرد بە زوانی فەرمی وەلاتی، دماجار  ساڵە و١٩٩٠  ئەمریکا یاسا و پاریٛزنای زوانەکا پەسەند کریا و زوانی کلالامیچ  یوٙ بیٛ چا زوانا کە پاڵپەشتیش چەنە کریا .

ئی ھەواڵە پەیما سەلەمنوٙ کە قسەکەردەیی و نویستەی و وانای بەزوانی ئەڎایی نونگەو مەنەیوٙ زوانین و پاریزنوٙش.

دما قسەم  چەنی موبارەکا باییم پەی ڕوی جەھانیو زوانی ئەڎایی، ھیودارەنا چی ڕوەنە  ھەورامی زوانەکیٛ بتاومیٛ یادیٛ خاس جە زوانەکەیما کەرمیٛوە و ھەرمان و چالاکی جوٙراوجوٙر ساز بدەیمیٛ نازمیٛ زوانەکەما فوٙتیوٙ و بە زیندەیی بازمیٛشوٙ..

 د.ناجح گوڵپی

سەرچەمێ:
٭هەورامان نێت٭

http://www.un.org/ar/events/motherlanguageday/background.shtml
http://www.amazighworld.org/arabic/studies/index_show.php?id=4018
http://www.marefa.org/index.php/%D8%A7%D9%84%D9%84%D8%BA%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%85%D9%87%D8%B1%D9%8A%D8%A9
http://www.un.org/arabic/news/story.asp?NewsID=10689#.WKXehDt97IU