“گردو هەقێقەتی نیەن لاو یەک نەفەریوە، هەقێقەت بەشڵاوبەشەن و هەر بەشێوش باوشێوەنە مەشنیۆ.”جۆرج ئوروێڵ
ڕەفێقان، دۆسان، ئاشقان و ئەدەبوازان“.
ئەندێشەو زوانی نویسیاری گۆرانی ئەندێشەو جەماعەتێوی نیەن و بەستەرو جامێعەو ئارۆو گۆران تەباراننە چەکەرەش نەدان و نەدرۆسان تا بواچمێ بەشێو جە هەقێقەتیەن و مۆمکێنەن ئەو بەشەکەو هەقێقەتی جە ئێدی قەویتەر ببۆن.نا ئەندێشەو زوانی نویسیاری گۆرانی هەزارێنە دەورش دانوە و گردو باوشەکانو هەقێقەتیش شڵێوناینێرە و خالێس هەقێقەتێوی تەمام و کەماڵەن.
نویسەرێ و شاعێرێ و موتەرجمێ و داستان کۆتا نویسێ وەزیفەی ئەسڵیشان ئانەن دماڕۆی دوورینو جامێعەکەیشان بوینان و پەرێ ئا دەورانە نادیارانە پلێ بسازنان و زەحمەت بکێشان.کارێو کە وەرینان(وەڵینان)کەردەن و ئارۆ ئێمە بۆنەو فەداکاری، حەماسە سازی و قارەمان قەلبیشانوە مەتاومێ ڕەحەت دەس بە قەڵەمێ ببیمێ و داعیەمان ببۆنە و بواچمێ زوانێوی سەتحە جەهانیمان هەن و قەڕنەو هەشتی هێجرینە یانی ۷۰۰ ساڵێ چیەوەڵ ئینەمان بە ڕابەریو سوڵتان ئێسحاقیوە نمانان بە تەمامو جەهانیان. تاریک نشینێو مەغرێبی، مووسڵ، ئەسەمۆڵ(ئێستانبۆل)، بۆخارا، سەمەرقەند، شام، بەغداد، چین و ماچین و هێندیمان کێشناینێ شێخان و پردیوەرەنە بە زوانی گۆرانی نقمێو دەریا عێرفانیمان کەردێنێ. هاااای ڕەفێقان من دادگاو ئاشقانو داڵاهۆینە گۆچان بەدەس مەپەرسووتان چەنە ئایا سەوابەن و غروورەن و حەماسەن ئێمە ویەردەیمان نفرین بکەرمێ؟نمادو موبارێزەگەریمانەن بواچمێ ئی زوانە تەنیا زوانو شێعرێن؟ نمادو ئەشقی والایمانەن هۆربگنمێوە ئەو یۆی و ئەچی دەورانە سەختەنە وێ بخجڵنمێ مەسەلانێویوە ساڵانی وەرین وێشان سەلەمنان پەی ڕاویارانو کەلو نووری؟ئای دۆسان، ئەداکان و بابەکان و فەدایانو ئێنقلابگەرانو دماڕۆو وەڵاتو پیرەکان بەیدێوە وێرە. بماڕدێ دارەکانو پردەو نفاقی و دڵ ئێشای و دڵ پیسی. ئەمنیچ وێنەو شمەنان،” گم بیە”. ئەرێ ئێمە گمێ بیێنمێ و نمەزانمێ “بێسارانی” پەی “بێسەران” مەگێڵۆ. “بێسەرێ” کێنێ؟
یەک دانە مێللەت زەمانێو مەخرۆشۆ بێسەرێ قسێو ئەوەڵو مەحفەلەکان بکەران. ئێمە حەتتا ئینەیچمان گم کەردەن.ئااای ئەداکان و بابۆکانو ڕاویارانو دووری من مەپڕوونە سەرو تەوەنە سوورەو ئەوێهەنگی و قولەو شرامی سەنگەرو بەرزو نادر هەورامی و دەس یاواوە مەچڕووتان: “ئاااای مێللەتو گۆرانی ئێمە چێشمان کە گم نەکەردەن؟ ئەندە وێمان سووک و زایف نمانان ڕوەمان نیەنە بیمێ و بیەی پەی کەسانێوتەریەن. عێلم زانێ و گۆران ئەژناسێ نزیک بە ۳۰ نەفەران زوان گۆرانشان زوان موقەدەس دان قەڵەم و سەرسام پەرێ چێشی گۆران تەبارێ ویرشان شیەنوە گۆران چێشەن. مەناڵان چی بیەیشان نفرین مەکەران.”
ئای دۆسان ڕەوا نیەن ئەچینەی زیاتەر زوان گۆرانی بوزمێنە پەراوێز. زوان گۆرانەن ڕو بە جاوێدانەیی مەکێشنۆمان. دەرەجەو ئەوەڵینە مەشۆم ئینەیە بزانمێ ڕاو شاعێران و نویسەران دەور و بەرش پەڕچینو سەرکووبیەن و بل و بۆڵەی.
ئەندێشێوی خەتەرناک مەوینوون دۆسان: سەرکووب و شێلایرە.
نەقدو ئێمە پەرێ مێللەتو گۆرانی نەقدێوی ئاشقانەن و پایە ساز نەک تەخریبگەر. گەرەکمان نیەن کەس بەینە چیرو نەزەرێمان و حۆڕانە بخوڕمێ وەنە. زوانی نویسیاری گۆرانی تەعەلوقش بە هیچ گرۆیێویوە نیەن و کەسێوی خاس ساحێبش نیەن و کرێڵو خەزێنەیش نیەن لاشوە. زوان نویسیاری گۆرانی هنو سەرانسەرو مێللەتو گۆرانیەن هەر جە مووسڵوە بگێرەش هەتا چوار قەڵا کێشیاکەو قولەو مازیندەرانی سەرزەمینو دێوە چەرمەکان. کەس نگەران نەبۆ و نەتەرسۆ، ئاشقانەمەیمێنە دەورتانهۆرە. کەس نمەتاوۆ ئیجازە بدۆ بە وێش و جورئەت بکەرۆن بواچۆ ئێمە شمەمان فێرو زوان نویسیاری گۆرانی کەردیدێ. ئەر کەسێو دەروون و بیرووننە ئەچینە ئێدێعایێوەش ببۆنە نەوەشەن و ئارمانەی والا ناماینەنە وەرمیچش. سا گردمان ڕو بە زوان نویسیاری گۆرانی هەرەکەت مەکەرمێ و یاوەریو هەنگەری مەدەیمێ. تەنیا سەیەو زوان نویسیاری گۆرانینە نویسەر و شاعێر و داستان کۆتا نویس و موتەرجێم ڕەنگەو وەشبەختی مەوینان بێجگەم ئی زوانی هەر هەنگامێوە ڕو بە وەڵێ نۆ هەنگامێ ڕو بە دماش ئینا شۆنیوە. مەلمێنەوە دادگا و مەپەرسوون:” ئایا بەشەرێو هەن ئەچینە خیاڵێوەنە ببۆ؟ یانی کەس هەن حەزش بوازۆ جیاتیو وەڵێ دمارە کێش بکریۆ؟”
نا نا پیرە خاسەکان با مێللەتو گۆرانی نەدەیمێ وارد و داشت، نیمەیش بوەرمێ و نیمەیش بپارێزنمێ. شکەتان نەبۆ چێوێو کە نیمەش لوا ئەو نیمەکەیچش مەلۆ.
زوان نویسیاری گۆران زەرفیەتو ئانەیشە هەن هەر ڕۆمانێوەش تەرجومە بکەریوە پەنە. ئی زوانە زوانو وەشبەختی و ڕۆحی موتەعالیەن. زوانو بەیانو ئێش و شەو نەوتەی و خەمو نەداریەن. مەئێژۆنەش وەنە گردچێوو ئی دنیایە تەرک بکەرین و پەی ئی زوانی مەژگ و دەس و پایت هەسان بدەی.
وەرمم دیەن مێسر ئاسا،بەیدێ بنیشدێرە ماساوە سیاوەکان ئێشەو شەوەو چلێنە. مەگرەودێ من دمادانەیتان مەساوون وێمەره. ئەرێ دەنگو کورڵێوی بە نامێو ” ئارتای”مەژنەوون سەکۆڵەو سەرهەوارێوینە، دەمەو پاییزێوەنە مەواچۆ” ئەدا گیان ڕازەم پەی بگێڵنەوە.” خاسەن ئارتا گیان، ڕۆحی قارەمانیت بە وارانێو مەشۆروون.
ـ مەئەجیێم وەروە واراینە و بەناباشی بورج بەرزە دیاران سفیدکاریش کەردەن تاقچەو موغاران. هەناری قورسیو بارینە کۆمشان دابێ و کەشکێو زەنگۆڵاشان گۆرانیێو گوڵ هەو حاجی مریەمیش مەواتە. کووجیێوەنە شەقەم دا وەروەکێ و بڕیەم. پاڵایەکێم پەڕۆینێ و زوو نەمو تەڕیشان دانە ئەودیم و کولکێم چڵکەکەو بەینیشان گیزە گیزێوش کەوتەنە بە نیەتو گەرمایو ونێم. گیزە ڕچیا و بۆساریێوش ئاستوە. سامم مەڕیا و پێسەو هەشێوی پێکیای نەپێچاموە و نیشتانی مل. سەرەم هۆرزنی و هەوشێوەی بێ بەرە و باڵینەنە وێم ویناوە. چیرو تفێوی هۆرپاچیاینە حەمام و مەستەراوێو قەرارش گێرتە بێ و حەمامەکەنە دەنگو پیایێوی مەئاما شێعرێش مەوانایوە بەڵام بێ هیچ تەرتیبێو. پەیامو گردیشان جەبارەو وەروێوە و لاویاوەیشوە بێ. مەواتش:
شوکرم بە کارت کەس پێ نەزانـــا
بەرگی سفیدیش ڕووی زەمین شانا
و
وەروە واراینە وەروە وەرێنە
ڕاو هەورامانیم گمە کەردێنە
و
وەروێوە وارۆ وەروە وەرێنە
وەرێسە بڕیۆ چوار ســەرێنە
و
چلێو زمسانی شاهێدەم تۆنـــی
ئێساڵ وەر نەبیەن هیتان جە ژۆنی

دنگەکەش ئەندە چەقا ڕەقیو قەلبیمەرە وێحەن بیانی مێمانش و لوانینە هەیوانە بەرە سەوزەکێ کە پۆختە دڕیابێره. ژەنام و نیشتانی دیارشوە. پێسە بواچی زانانش بە سوینێم و گورج ئامان جبەروە. بەرە زرمەش ئاما و پیایێوی ڕیش چەرمە زیانە. تووڕە بێ و چەمش کەوت پەنەم تەرسا. دوێ هەنگامێ خزاوە دما و ڕوەش گێڵناوە پەولارە. واتش” نزیک نەگنیوە ئەننا جەنگمان مەبۆ.” وەحشەتم کەرد و واتم: ـ پیری نوورانی چێش بیەن؟
ـ چەنی چێش بیەن کورە؟من مەتەرسو چەنەت، تۆ زاڕۆو نەسڵەو نفرین کەرانەنی.
گێج مدرانی دیاروە و حاڵیم نەبی جە چێشی گلەیێ مەکەرۆن. پەرسام چەنەش وەشتەر تەوزیح بدە با بیاووتەنە. هۆرسپاریا کۆڵەکێوەرە و واتش:
ـ ئەمن پیر خدرو شاهۆیەنا یا بە واتێوتەر پیر بنیامین . ڕۆڵە ئێمە ونەو دەورانیمان نۆشا. گڵێم وە کۆڵ شارو یەمەنینە ئەسیر کریانی و کەشتیمان تەنیا بە دۆعاو سان سەهاکی کە کیاستێبێش دەلیلێرە یان پیر داودیرە نەجاتمان بی و وێنەو شا خوشینی هەرسێن دەریانە نقمێ نەبیەیمێ. سەفەرو ئێمە وەڵێو دنیاینە دەسش پەنە کەردەن و هەفتەوانە دانە بە دانە ڕۆحشان قوربانی کریان تا مێمانێو دۆڕێ بوەراشان چەنە. نان و شەرابێو مەسیحیەنێ. ئا گردو ڕەنجی دریا، زوان گۆران تاشیا و شێلیا و ناویا و پڵمیشا و نریارە سەرو سفرەو گەدە زلان. نەواردشان چەنە و واتشان خامەن و کاڵ. ئێمە بەرنامەمان متەبێ دۆن کیشووت ئەوەڵ جار به زوان گۆرانی بنویسیۆ. هەق بێ “سەد ساڵ تەنیایی” هنو مێللەتو گۆرانی ببۆ. هیچ کام ئەچی کارانە نەکریای، گردچێوتان دۆڕنا و بۆڕتان دا. هەڵای نامایندێوە سەرو ئەقڵی پەرێ چێشی بەدبەختێندێ. شمە بەدبەختێندێ چوونکای زوان نویسیاریو مێللەتو گۆرانیتان نیا تاقوە. هەق نیەن قسێت بکەروون چەنی. ئێمە گردمان تاریک خانێنە ناڕاحەتێنمێ دەسو شمەوە. سوڵتان ئیسحاق قەسەمش واردەن بە ڕۆ” کۆداکۆی” و فەرماوانش خیانەتکارانو زوان گۆرانی بێ سوال و جواب جە ئاوەو غوسڵانی بێ بەشێ مەکەرۆن و هووناوەشان نۆش مەکەرۆن. ئیسەیچە بزیەرە یانەو منەنە. ئەگەر ئەپی زوانی نەنویسی گەورەتەرین خیانەتت کەردەن بە ڕەنجو وەرینان. مانیاییو ئێمە لەیەک بدەیدێوە و ڕەنجیمان بواندێوە. کەم بواچدێ گردش شێعرەنە هەی کۆستان کەوتە. ئەگەر بزاندێ شێعرە و نەسرەمان باس جە چە حەکایەتێوی مەکەرۆن تاوە وارانانو پاییزی مەکێشندێ ڕو بە وێتان و شمە مەواردێ. بلوە جاڕ بدە گۆران مەحاڵیرە و بواچە:
ڕاو نەجاتو مێللەتۆ گۆرانی نویستەی بە زوانی نویسیاریو گۆرانیە    … زوان و ئەدەبیاتو گۆرانی

نۋیسەر: مەحموود قادری
سەرچەمە هەورامان نێت