ئارۆ ٦مین ساڵیادو کۆمەڵکوشی ئێزیدیەکان کە بە بەشداری چەنڎین دەوڵەتێ هەرێمیێ و خایەنەتی دلێ وێیی کوردی ئەنجام دریا و جە ئاکامشەنە هەزاران ئێزیدیێ کۆکوشێ کریێ و هەزارانشان بەدیل بریێ و سەدان هەزارێ ئێزیدیێ کۆچبەرێ بیێ.
ئارۆ ٦مین ساڵیادو ۳ ئاب-و ۲۰۱٤یەن کە ڕۆیێ سیاو و غەمناک و پەڕ تراژیدیان پەی کوردی و مرۆڤایەتی بەگردی و پەی ئێزیدیەکان بە تایبەتی. جە سەرسەبای زوو ئا ڕۆیەنە، جە چەتەکێ داعشی هێرشی وەحشیانەشان بەرد سەرو شەنگالی و ئێزیدخانی کۆمەڵکوشی و جینۆساید و مەرگەساتشان دژ بە ئێزیدیەکان ئەنجام دا، کە ئێزیدیەکێ بە فەرمانی ٧٣ مین دژ به وێشان بەنامێش مەکەران. ئێزیدیەکێ ماواچانێ: ۱۲۰۰ سالێ ۋیەردێنە و تا بە ئارۆ بیاوۆنە، ٧٢ جارێ تەرێ فەرمان و قڕکەردەی دژشان ئەنجام دریان و سەدان هەزارێ ئێزیدێ قڕێ کریێنێ. بەڵام ئانە کە فەرمانەکەو ئی جارەی جە ٧٢ جارەکەی تەری جیاواز مەکەرۆنەوە، سەردەم و کات و ساتەکەن و فەرمانەنە جە سەردێموەنە ئەنجام دریا کە دنیا بە شان و باڵو مافەکانو مرۆڤی و دیموکراسی و ئازادی ڕامانی مەنازێ و شەنگال و ئێزیدخان چێرو ڕکێفو دەسەڵاتی وێیی یانی کوردیەن بێ کە پارتو دیموکراتو کوردستانی پەدەکە سەرکەشیش مەکەرێنە و نزیک بە ۲۰ هەزار جە هێزە جۆراوجۆرەکێ ئا دەسەڵاتەیە جە ناوچەکەنە ئامادەگیشان بیێنێ.
جە یەکەم سات و ڕووەدای ٧٣ مین فەرمان و هێرشەکەو داعشیەنە پەی سەرو شەنگالی، نزیک بە ۲۰ هەزارێ جە هێزەکانو، ئاسایش، پۆلیس، زێرەڤانی، لق و ناوچە حزبیەکێ و پێشمەرگەکێ پەدەکەی بەبێ ئاگادارکەردەی ئێزدییەکان و جە تاریکی شەوێنە ڕەمێ و خەڵکەکە و ناوچەکەشان بەبێ وەرگیری ئاست جیا و وستێشان وەرو گەڵبا جڕوجانەوەرە وەحشیەکانو داعشی. داعش کە دیش هیچ کۆسپ و تەگەرە و وەرگیری وەراەرشانە نییەن، بەخێرایی کەوت کۆمەڵکوشکەردەی خەڵکە بێدیفاعەکەی و جە یەکەم سەعاتەکانو هێرشەکەیشەنە هەزاران کەسێشان بەکۆمەڵک کوشتێ و زیاتەر جە ٦ هەزار ژەنی و زارۆلێشان بە دیلێ گێرتێ و دماتەر پێسەو کاڵای جە بازارەکانو سوریا، ئێراق هەتا تورکیا و وڵاتە عەرەبیەکانە ورەتێشان. هەڵبەتە گەریلاو شەڕڤانێ ئازادی جە هەڵەتێ جیێ جیێنە مەتاوانشان هەزاران جە ئێزیدیەکان ڕزگارێ بکەرانێ، بەڵام بەداخەوە تا ئارۆچ زیاتەر جە ١٣٠٨ ژەنێ و ١٥٧٩ گەنجێ و پیێشان چارەنویسشان نادیارەن. هاموەخت سەدان هەزار ئێزیدیێ بەناچاری کۆچبەرێ ڕۆژئاڤا و باشور و باکورو کوردستانی و دماتەر وڵاتێ تەرێ جیهانی کریێ، کە ئا بە ئارۆچ فرینێشان نەگێڵێنێوە شەنگال و جە ئاوارەیەنە بارودۆخیوی سەختەنە ژیندەگی مەگوزەرنان.
هەڵبەتە جە شەنگال و ئێزیدخان، تەنها داعش نە بێ کە هێرش و فەرمانەکەش ئەنجامدا، بەڵکو شۆفینیزمی، تورکی و عەرەبی، شۆفینیزمی ئیسلامی ڕادیکاڵ و خیانەتی وێیی کە بنەماڵەو بارزانی و پەدەکە نمایندەییش کەرێنێ یەکانگیرێ بیێ و چێرۆ عەبا سیاۋەکو داعشیەنە وێشان حەشار دابێ و بەشدارێ خوڵقنانی مەرگەسات و جینۆساید و قڕکەردەکەی بیێنێ. ئانێچە بەرنامە پەیکریا بێ و بە هەوانتە ئەنجام نەدریا بێ. چونکە تەنها بە ماوێوی کەم وەڵێ هێرشەکەی پەی سەرو شەنگالی (تورکیا، بنەماڵە بارزانی و پەدەکە، سونەکێ ئێراقی، عەرەبستانی سعودی و قەتەر) جە شانشینو ئەردەنی کۆ-بیێ-بێنێوە و نەخشەو قڕکەردەیشان پەی شەنگال، موسڵ و ناوچە سونینشینەکانو ئێراقی متێبێرە. هەڵبەتە هەر بە ئا ئامانجە، وەڵتەریچ جە بەعاج کە شارچێوەن سەر بە پارێزگەو نەینەوا-و ئێراقیەن، پەدەکە، تورکیا، سونەکێ ئێراقی و داعش کۆ-بیێ-بێنێوە.
بە پا نەخشەکەی، جە ٩و حوزه‌یران-و ٢٠١٤ی چەتەکێ داعشی شارو موسڵ-ی و چەنڎین ناوچێ دەوروبەریشان گێرتێرە و دما تەر بەخێرایی یاوێ تەلعەفەر کە ٦۰ کیلۆمەترێ جە موسڵ-ی دورەن و هامسنورەن چەنی شەنگالی و ئێزیدخانی. ئانەیچە ئێزیدیەکێش چڵاکنێرە و نیگەرانێش کەردێ و داواشان جە دەسەڵاتداری باشوری و پارتی و بنەماڵەو بارزانی کەردەبێ کە دەسەڵاتدارێ شەنگالی بێنێ تا ئێزیدیەکان چەکدارێ بکەرانێ و پلانە پەی پارێزنای شەنگالی و ئێزیدیەکان بنیارە. بەڵام چونکە بنەماڵەو بارزانی و پارتی بەشێ جە نەخشە و پیلانەکێ بێنێ، پۆکەی کەوتێ خەڵەتنای خەڵەکەی و دڵنیاییشان بە ئێزیدیەکان دابێ کە گوایا هێزەکێشان و پێشمەرگەکێشان پارێزناشان و وەرپەرسەکێ پەدەکەی واتەبێشان: بارودۆخەکە یاگێ نیگەرانی نییەنە و جە ئەساسەنە داعش پەلامارەو شەنگالی و کوردستانی نمەڎۆنەو با گرد کەس بێغەم و خاترجەم بۆنە. هاموەخت هێزەکێ پەدەکەی بە فەرمان و بڕیارو بنەماڵەی ڕاشان نەڎبێ ئێزیدیەکێ وێش چەکدار بکەرانێ و هەر کەسیچ کە چەکش بیەبێ، پەدەکەی چەک کەردەبێ. هامکات دیسان ئا کەس و خانەوادە ئێزیدیێ کە باوەڕی و متمانەشان بە بنەماڵەو بارزانی و هێزەکاشان نەبیەبێ، هەوڵشان دابێ شەنگالی بازانە جیا، بەڵام دیسان بە فەرمان و بڕیارو بنەماڵەی ڕاگیریشان ونە کریابێ. پەی دڵنیاییدای بە شەنگالیەکان مەسعود بارزانی، سەرۆکو پەدەکەی، واتەبێش: با ئێزیدیەکێ و گرد کەسێ دڵنیێ بانە، یەس بە یەس شەنگالی پارێزنمێنە.
بەڵام سەرەڕا ئانەیە، جە ۳ ئابی، هێزەکێ بنەماڵەی جە شەنگال و ئێزیدخانی و بەبێ ئاگادارکەردەی خەڵکەکەی و دلێ تاریکی شەوێنە کێشیێوە. شۆنیشەرە داعش سەرەتا هێرشش کەردەبێ سەرو دەگاکانو"سبا شێخ خدر و گرزەک"ی کە ئینێ پانیشتو شەنگالی و دەگانشینەکێ بە چەکی سوک تا سەرسەبای ڕووبەڕووێشان بیێبێنێوە. بەڵام دەرنجام بە هۆو نەبیەی چەکی و کەمی هێزی ناچارێ مەبانێ دەگاکانشا بازانە جیا و ڕووە بنیان کەشو شەنگالی. ئیتر داعش دمای ئانەیە بەخێرای ڕووەش نیا دەگاکێ و شارچەکێ تەرێ ئێزیدخانی و دلێ شارو شەنگالی. ئێزیەکێ هەر کەسشان فریا کەوت وێش یاونان کەشو شەنگالی و بەشێویچشان ڕووەشان نیا وەرنیشت (ڕۆژئاڤا)و کوردستانی. ئیتر داعش هەر ئێزیدیێ کە تەمەنش جە ۱۰ ساڵان زیاتەر بێیێ و فریاو ڕەمای نەکەوتەبێ گێرێش و وەحشیانە مەکوشێش و هەر پەرستگا و یاگێوە پیرۆزەو ئێزدیەکانی یاوێنێ وێرانش مەکەرێنە.
بە پاو نەخشەو قڕکەردەکەی کە (تورکیا، بنەماڵەو بارزانی و پەدەکە، سونەکێ ئێراقی، عەرەبستانی سعودی و قەتەر)ی متەێبێرە، ئەشیەی جە شەنگال و ئێزیدخان کەمتەرین کەسێ ڕزگارش بیە و سەرجەم ئێزیدیەکێ کۆمەڵکوشێ کرینێ. بەڵام جە یەکەم ساتەکانو هێرشەکەو داعشی ۱۲ گەریلای هێزەکانو پازێزنای گەل -(هەپەگە)ی، کە وەڵتەر کیانیێ بێنێ ناوچەکە دەستوبرد ڕووبەڕووێ چەتەکانو داعشی بیێوە و هێرشەکەو داعشیشان ڕووەو کەشو شەنگالی مدرنا کە سەدان هەزار ئێزیدیێ پەناشان پەی بەردەبێ. هەرپاسە جە ٦و ئابی، شەڕڤانەکێ یەکینەکانو پارێزنای گەلی- (یەپەگە)ی و یەکینەکێ پارێزنای ژەنێ - (یەپەژە)ی، جە وەرنیشت (ڕۆژئاڤا)و کوردستانی یاوێ شەنگال و ئیتر گەریلایێ و شەڕڤانێ پێۋەرە هەم هێرشو داعشیشان ماڕا و شکست دا، هەم خەڵەکەشان پارێزنا و جە کەشو شەنگال پەی سنونێ و تا دووگرکێ و دماتەر تا سنورو ڕۆژئاڤای ڕاڕەو و داڵانی مرۆیشان پەی کەردێوە و جە ڕاشەوە دەیان هەزار ئیزیدێ دەربازێ ڕۆژئاڤای بیێ. هاموەخت سەدان پێشمەرگێشان پارێزنێ و دمای دەربازکەردیشان پەی ڕۆژئاڤای، ڕەوانێ باشوریشان کەردێوە.
ڕۆژئاڤایەکێ و شەڕڤانەکێشان سەڕەڕاو کەمی دەرفەتی و گەمارۆدایشانن جە لاو بنەماڵەو بارزانی و پەدەکەی و تورکیا و داعشی و سوریا، بەڵام نان و ئاۋیشان جە دەمو وشان گێرتەوە و یاۋناشان واڵە و برا ئیزیدیەکاشان و دەیان هەزار ئیزیدێشنجە کامپو نەورۆزی و جە یانەکانو وێشانە ڕاکەردێۋە و خزمەتشان کەردێ و سەرجەم دامودەستگایەکێ وێسەری دیموکراتی ڕۆژاڤای پەی خزمەتکەردەی بە کۆچبەرە ئێزیدیەکان سەفەربەرێ کریێ. بە پاو ئامارەکانو ڕۆژئاڤای، شەڕڤانەکێ یەپەگە و یەپەژە- ی بە هەمکاری هەپەگە-ی زیاتەر جە ۲۰۰ هەزار ئێزیدێشان ڕەوانێ ڕۆژئاڤای کەردێنێ و جە مەرگی حەتمی ڕزگارێشان کەردێنێ. جە پڕۆسەو ڕزگارکەردەکەیەنە زیاتەر جە ۱۰۰ شەڕڤانێ و گەریلای شەهیدێ بیێی و دەیانی تەریچ بریندارێ بیێ کە بە هون و گیانشان گەلێوشان جە کۆمەڵکوشی و قڕکەردەی یەکجارەکی پارێزنا.
دمای ئانەیە کە بەهمەت و قارەمانی گەریلا و شەڕڤانان، داعش و تورکیا و بنەماڵە نەخشەکەشان شکست دریا و هێرش کۆمەڵکوشیەکە سنوردار کریا، ئیتر جە شەنگال بە سەرپەرشتی شەڕڤانەکان، گەریلاکان و جمیەرو ئازادی بە ڕابەرایەتی پەکەکە-ی قۆناغێوە نوین دەستش پنەکەرد. دمای یەک مانگی جە ٧٣ مین فەرمانی، یه‌كینه‌كێ مدرامان(به‌رخۆدان)و شه‌نگالی-یه‌به‌شه، مەرزیارە و هەزاران گەنجێ ئێزیدێ بە دروشمە «ئێمه وه‌ڵامدەرێ فەرمانەکەیەنمێ» پەیوەستێ ڕیزەکانو یەبەشە-ی بیێ و پەی یەکەم جاری جە مێژووەنە ئێزیدیکێ بیێ بە خاوەن هێزو پارێزنای وێشان. جە ساڵە ٢٠١٥یەنە بە دروشمو «ئێمه تۆڵەو ژەنا ئێزێدخانی مەکەرمێوە» یەکەمین هێزو ژەنا ئێزیدخانی بەنامێ یەکینەکێ ژەنا شەنگالی-یەژەشە مەرزیارە و سەدان ژەنی ئێزیدێ پەیوەستێش بیل. جە حوزەیران-و ۲۰۱٦یەنە ئاساییشو ئێزیدخانی مەرزیارە. ئیتر مدرامان کە بە ۱۲ گەریلای هەپەگە-ی جە شەنگال دەستش پنەکەردەبێ ، فروان بی و ۱۲ کەسێ بیێ بە هەزاران شەڕڤانێ.
سەرەڕاو ئانەیە کە داعش جە ئەوج و قولەو هێزیشنە بێ و بەشێ گەورە جە پانتایی ئێراقی و سوریاش گێرتەربێرە و پارتی، تورکیا، سعودیە، قەتەر و سونەکێ ئێراقێ بە ڕەهایی پەشتیوانیش مەکەرێنێ، جە هەمچنین وەختێوەنە جە ١٩و كانوون-و یه‌كه‌م-و ساڵەو ٢٠١٤یەنە، بە سەرکێشێی و پێشەنگی یه‌به‌شه-ی و بە پەشتیوانی هه‌په‌گه-ی و یەکینەکێ ژەنێ ئازادێ یه‌ژا ستار-ی، هه‌ڵمه‌تەو ڕزگاركەردەی شه‌نگالی دەستش پنەکەرد و پەدەکە و هێزە کۆنەپەرستەکێ ناوچەکەی گاڵتە بە هەڵمەتەکەی مەکەرێنێ و بەئاستەمش مەزانێنێ شەنگال ڕزگار بکریۆنە و هێزو یه‌به‌شه-ی و هه‌په‌گه\یه‌ژا ستار-ی وەرانوەر بە داعشی دەسەکەم گێرێنێ. بەڵام بە ئیرادەێوە کە جە فەلسەفەکەو ڕێبەر ئۆجالانی و ڕێبازو پاکەکە سەرچەمەش بێ، هەڵمەتەکە درێژەش پنەدریا و دەرەنجام جە ١٣و تشرین-و دووه‌م-و ٢٠١٥ی بەرهەمش دا و شه‌نگال جە چه‌ته‌كان داعشی پەی هەمیشەی پاک کریاوە و بە تەمامی ڕزگار کریا.
ئیتر ئێزیدیەکێ پۆل پۆل و دەستە دەسە مەگێڵێوە زێد و وارو وێشان و دەسشان دا وێڕێکوستەی و بە ئەرەمەرزیایی کەردەی. جەی چواچێۋەنە، سەرەڕا ئەرەمەرزنای سپا و ئاساییشی، دامودەزگاکێ ژەنا، گەنجا، پەروەردەی و وانای، ئاۋەڎانکەردەی جە سەرجەم بوارەکانە. جە ئی چوارچێوەنە ئەنجومەنە وێسەریەکێ، وێڕاۋەبەریەکێ جە گردو بوارەکانە(ئیداری، سیاسی، ئابوری، کۆمەڵایەتی، سەربازی، ئاسایشی) مەرزنیێرە.
دمابەدمای ئانەیە، هامسه‌رۆكایه‌تی کۆنسەو ڕاوەبەری کۆما جڤاكێن كوردستان - (كه‌جه‌كه)ی جە ٢٣ مارس-و ٢٠١٨ییەنە جە ئەرەیاونایێوەنە ئاشکراش کەرد: ئیتر ئێزدیەکێ گلێرگێوی ڕێکۋزیێنێ و ئارامی و ئاساییش و پارێزنای شەنگالی و ئێزیدخانی مسۆگەر کریان و حەوجە بە ئەومەندەی گەریلای جە ئێزیدخان نەمەندەن و گەریلاکاشان،مەکێشانێوە.
ئەوەکێشای هێزه‌کانو پارێزنای گەلی - هه‌په‌گه و یه‌كینه‌کێ ژەنێ ئازادێ - یه‌ژا ستار-ی، ئێزیدیەکێش غەمگینێ کەردێ و بە چەمێ پەڕ جە ئەسرینێ و دڵی پەڕ جە حەسرەتەوە و بە مەڕاسیمی بشکۆدار ماڵئاۋایشان ۋنە کەردێ و سپاسگوزاری وێشان پەی نیشانەدێ.
سەرەڕاو ئانەیە کە مەسعود بارزانی کە ئا وەختە سەرۆکو هەرێمی بێنە بەڵێنش دابێ، ئا
فەرماندانە سزا بدۆنە کە هۆکارێ کەوتەی شەنگالێ بێنینێ. بەڵام بەڵێنەکەش ٦ ساڵێش سەرەرە شیەن و ئێکسپایەر بی و هیچش نەکەردەن.
هاموەخت دمای دەربازبیەی ٦ ساڵان سەرو فەرمان و جینۆساید و مەرگەسات و قڕکەدەی شەنگالی و ئێزیدخان-یەرە، تا ئیسە هیچ کام جە نەخشەکێشێ قڕکەردەکەی (تورکیا، بنەماڵەو بارزانی و پەدەکە، سونەکێ ئێراقی، عەرەبستانی سعودی، قەتەر و داعش)
ڕووبەڕوو دادگای نەکرێنێ و گەلی ئێزیدی قەربووی مادی و مەعەوی نەکریانەوە.
هەرپاسە بە فەرمی حکومەتەکێ هەرێمی و ئێراقی قڕکەردەکەیشان بە جینۆساید قبوڵ نەکەردهن و ۳ ئابی بە ڕۆو قڕکەردەی ئێزییەکا دەستنیشان نەکریان. تەنها پارلەمانو هەرێمی ٣ ئابیش پێسەو ڕۆو کۆمەڵکوشی ئێزیدیەکان ئەشناسان و ئیتر پەی ئێزیدیەکان هیچی تەر نەکریان.
ئێزیدیەکێ بەدەر جە قەرەبووی ماددی کە گرنگەن، بەڵام قەرەبووی مانەوی بەگرنگتەر مەزانانێ؟و ئینێ جە ئا باوەڕەە کە ئانێچە تەنها بە سزادای تاوانبارەکان بەدی مەیۆنە و مەتاوۆنە ڕۆح و دەروونشان ئاسودە بکەرۆنە.
