ئارۆ، بە وەشحاڵیوە تاومێ واچمێ شۆنوو فرەتەر جە سی ساڵارە، زوانی هەورامی، خەریکا قۆناغێوە تازەتەر جە مێژوو و ئەدەبیاتی وینۆ وێشۆ. کەوتەن جم و جووڵ، پەنەش منویسیۆ، وانیۆوەو ‌ئەنجومەن و چالاکە فەرهەنگی، ئەدەبی، مەدەنی و کۆمەڵایەتیەکێ، گرد٘ دەسشا دان دەسوو یۆیوە تاکوو چینەی زیاتەر نازا هەورامی هۆش بشۆوە و هەرکەس بەش بە حاڵوو وێش و پاو زانشتێوە کە جە بوارێوە تایبەتنە هەنش، ئەکتیڤا. ئارۆ ئیتر کۆ چیرۆکی هەورامیما هەن و ڕەوتوو ئەدەبیاتی داستانیش. نزیکوو نیم قەڕنی ڕەوتوو شێعرێ تازێما هەن و کۆمەڵە شێعرانێوە پەڕ و دەڵوەتمەننێ. سەروو ئەفسانەکاوە کتێب نویسان. سەروو مێژووو ڕەوتوو نەسری هەورامی کتێب نویسیان. بەشوو ئەدەبیاتوو زاوڵایچ و بەشێ تەرێ پێسەو فەرهەنگ نویسی، هەرمانەی ئاکادمیک و زاشتیانێ و کۆ کەردەیوەو فۆلکلۆری هەورامی، پێسەو بەشەکاو سەری، تا ئیسە ئامان سەر و هەرکام خەریکوو ویارای ڕەوت و ڕای تایبەت بە وێشانێ. بە کوڵی، گەرەکما چی وتارنە، ڕێز و شۆروو دۆخەو چاپەمەنی کتێبە هەورامیەکا کەروو.

ئاشکران کە چەنوو بەڕۆ بیەیوەو تەکنۆلۆژی و ئامای سۆشیاڵ میدیای و دەزگا مۆدێڕنەکاو چاپی، کتێب چاپ کەردەی و جۆرەکاش، فاڕیان و ئادیچ پێسەو دنیاو دەوروو بەریش و ئەو دیاردەکای تەری، ڕۆ بە ڕۆ فاڕیۆ. ئینەیچ حاشاش چەنە مەکریۆ کە تا کتێب زەریفتەر، ڕیک و پێکتەر، بێ‌هەڵە‌تەر و بە دیزاین و ڕووبەرگی ستانداردەو چاپ بۆ و گنۆ وەروو دەسوو وەردەنگ و وانەری، کاریگەریش فرەتەرا. ئی کاریگەرییە، باری وەش و هەست ناسکیی ڕۆحی و ستاتیکاو زەریف‌ژناسانەش چەنەن. هەمیچ باری ماڵی و ورەتەی و زەڕیرە، تاڤۆ سوودێ فرێش با پەی چاپەمەنی و نویسەری. جاری پاسە هەن ڕووبەرگ یا دیزاینوو کتێبێوە ڕۆڵی ئەسڵی و سەرەکی گێڵنۆ پەی بەحسوو ورەتەیش و پەی ئینەی کە وەردەنگی هانی بدۆ پەی سانایو کتێبەکەی. جارێ با چینیشا ویەروو. دیسان مەووە سەرشاو وردتەر شیشا کەرووە.

دیارا هەورامان وەروەڵاوا و هەر بەشێوەش سەر بە شارێو کوردستانی گەورەین. هەرپاسە، چالاک و نویسەرە هەورامیەکێ پژگیێنێ شار و دەگاکارە و هەر کەس هەرمانەو کاروو وێش شارێوە تایبەتنە پڕنۆوە. ئەگەر واچمێ ماوەو ئی سی ساڵە ویەردەینە سەد کتێبێ هەورامیێما چاپێ بیێنێ، ڕەنگا پەی چاپیشا تاومێ نزیک بە ویس وەڵاوگە و نەشر و چاپەمەنی و هەرپاسە شارێ نۆعاونۆعێ نامێ بەرمێ. ئارۆ، ئەوین، زایەڵە، ڕێباز، گوتار، کالج، ئەفروود، کوردستان و… . مەریوان، تاران، سنە، پاوە، سلێمانی، هەولێر، بۆکان، سەقز و… .

بە گردی، من، یا هەر وانەرێوە تەر کە بەشێوە چی کتێبە هەورامیاشە دیێبا و وەنێباشۆ، پی دەسکەوتی یاوۆ کە 80 جە سەدوو کتێبەکا، بە خرابتەرین و ناشیرین تەرین شێوەو دیزاین و ڕووبەرگی چاپێ بیێنێ و هەرپاسە، شەپۆلێوە فرە جە هەڵە ڕازوانیەکا وینیەیا دلێو ئی کتێبانە. ئینەیچ کریۆ بە دوێ بەشێ. بەشی یەکەم پەی نویسەر یا پەی ساحیبوو کتێبەکەی گێڵۆوە کە هیچ وەسواس و هەستیاری و کەڵکەڵێوەش نیا سەروو چاپوو کتێبەکەی و تەنیا ئینە پەیش گرینگا کتێبەکە چاپ بۆ و تەمام. ئیتر با هەڵێش چەنە با، با دیزاینش هەر نەبۆ، یا فرە ناشیرین بۆ. بڕێ جە چاپەمەنیەکایچ حاڵشا هەر ئینەن. وەحتێ وانەر کتێبیش وەنۆوە، ماچۆ ئینە تەنیا ئامان کتێبەی چاپ کەرۆ و ملوو وێش وزۆش. بە هەورامیێوە وێمانە، بێگار ڕاس کەراوە. جە ڕاسینە ساحیب کتێبەکە، وێش ئەگەر زانۆ، ئدیتوو ڕازوانەکەی تاڤۆ کەرۆ، یا بدۆش بە کەسێوە کە ڕازوان ڕیک و پێک زانۆ. وەلێ بەشێوەشا مەکەراش. فرەش بۆنەو ئینەیوەن کە پاسە ویر کەراوە، ئا ڕازوانە منویساش پەنە، درۆسا و کێشەش نیا.

بەشی دووەم پەی چاپەمەنی گێڵۆوە. ئیسە (تا ئا یاگێ من ئاگادار بوو)، جگەم چاپەمەنیو زایەڵەی جە مەریوان، ئارۆ جە پاوەنە، کوردستان جە سنەنە و ئێحسان جە تاراننە، ئەوێ وەڵاوگەکێ، وەرپەرسەکێشا هەورامیێ نیەنێ و تەنانەت بەشێوەشا ئەسڵەن کوردێ نیەنێ. یانی هەورامی مەزانا وەناوە یا بنویسا. کە پاسەن؛ فرەو چاپەمەنیەکا ئەگەریچ ئیدیتۆرشا بۆ، ئانە هەورامی مەزانۆ و هەر مشۆ ساحیب کتێبەکە وێش ئیدیتی دلێنەیی(ناوەرۆکی) و مەتنیی کتێبەکەیش کەرۆ و وێش دڵسۆز و خەموەر بۆ پەی کارەکەیش. جیا جە بەحسوو ڕازوانی، ڕووبەرگ و دیزاین و لاپەلەکاو فرەو ئی کتێبا ئەگەر یەک واتەنە گەرەکت بۆ وەسفش کەری، تاوی واچیش پەنە ” کارەسات” و هیچی تەر. جار هەن، ڕووبەرگ ئەسڵەن پێوەنش نیا بە دلێنەیوە. جار هەن دیزاینوو لاپەلەکا، نەبیەیش خاستەرا تا ئانە کە نیانشارە پەیش. هەر گرافیست و دیزاینێرێوە زانچێشکه‌ر ئی کتێبا وینۆ، زانۆ نە لۆگۆ ئینا سەروو یاگێ وێشۆ، نە دیزاین دیزاینا، نە فۆنت درۆسا، نە چیوێ بەنامێو پاراگراف بەستەی و شێوە درووس و ستاندارەکاش پێویا چی کتێبنە. بە ڕاو من، ڕازوانوو کتێبی هەورامی، ئەگەر درۆس نەنویسیابۆ، تاڤۆ خەساری فرەش بۆ په‌ی وەردەنگی؛ چوونکای وەردەنگ یۆ چا یاگا کە تاڤۆ بە بەهرەگێرتەی چەنەش، فێروو ڕازوانی بۆ، کتێبا. ئارۆ، هه‌ورامی، جگەم چن ئەنجومەنا کە کەلاسشا نیانرە پەی فێر‌ بیەی ڕازوانیش، هیچ یاگێوە تەرنە فرسەت پەیش نەڕەخسیان تا یۆ پێسەو زاوڵێوە تازە پەنەیاوای، بێ و فێروو زوانی بۆ. وەختێ وانەر ڕوەو ڕازوانی هەڵەیرە فێروو نویستەی و وەنایوە بە هەورامی بی، ئیتر دماتەر ئی شێوە نویستەیە پەرەش پەنە مدریۆ و یۆش گەرەکا فەقەت هەڵەو وانەرەکا ڕاس کەرۆوە. من چێگەنە گەرەکم نیا بەحسوو کواڵێتی، خاس و خرابی، زەعیف یا قەوی بیەی ئی کتێبا کەروو. ئینە کاروو ڕەخنەی ئەدەبین وچێگەنە تەنیا فوکوسم کەردەن سەروو شێوەو چاپوو کتێبەکا.

چاپەمەنی، وەرپەرسا کە کتێب بە شێوەی ستاندارد چاپ کەرۆ.  تا یاگێوە من ئاگادار بوو، فرێوە جە چاپەمەنیەکا، ئارۆ، بە زەڕوو و هەزینەو وێشا کتێب چاپ مەکەرا(نمەکەرا). یانی نویسەر مشۆ وێش گردوو مەسرەفوو چاپی یا بەشێوەش بدۆ. بەڵام خۆ چاپەمەنی تەنیا کتێب چاپ کەردەی نیا. چاپەمەنی مشۆ ئدیتۆرش بۆ، مشۆ دیزاینێرش بۆ. ئەگەر پا ڕەحەتی بۆ کە ئیسە چن وەڵاوگێ جە هەوراماننە خەریکوو چاپوو کتێبینێ، تەنانەت دانێوە بازاڕیچ تاڤۆ بە زووتەرین وەخت چاپەمەنیێوە بنیۆرە.

با چێگەنە نموونە بە یەک دانە چاپەمەنی بارووە: زایەڵە.

یانەنە دلێو کتێبەکامنە، نزیک بە دە کتێبام جە چاپەمەنیو زایەڵەی هەنێ. کتێبی چانەش چەنەن ئیسە کە کەرووشۆ، دانە دانە پەلەکێش پژگیا و مشۆ نیشوورە کۆشا کەرووە. جگەم یەک کتێبی، باقیشا چیوێ بە نامێو دیزاینی ستانداردی مەوینی دلێشانە. یانی ئەوج و ئاخروو سەلیقێوە کە بەکار بریان پەی دیزاینوو سەراوننو لاپەلەکا، عەلامەتوو سڵەشین(/) مەسەڵەن لای ڕاسۆ، نامێ کتێبی و یەرێ سڵەشێ، لای چەپۆ، ژانروو کتێبی و چوار سڵه‌شێ! تەمام. یا پەی نموونەی، خەتەو سەراوننو لاپەلەکا تا نیمەو کتێبی هەنە. دماتەر فەقەت ئا پەلا ئینێ لای ڕاسۆ خەتەشا هەنە و دماتەر، تا کۆتایی کتێبەکەی، ئەسڵەن خەتە مەوینی سەراوننو لاپەلەکاوە! تەنانەت لۆگۆو چاپەمەنیەکەی کوالێتی و کەیفیەتش نیا و هەر جارێ و پەی هەر کتێبێوە ئینا لایێو پەشت ‌بەرگیوە. کورت و کوردی واچوو؛ نە تەنیا هیچ زەریفیێوە مەوینی دلێو فرێوە جە کتێبەکاشنە، بەڵکوو ئێننە ئی کتێبە ناشیرین چاپ کریان، ئەگەر شاکارتەرین دەقیچ بۆ، تاقەتت نیا وەنیشۆ. کە پاسەن، ئینە کاریگەریش هەن سەروو وانەریوە. سەروو جۆروو ویر کەردەیشۆ پەی ئی ئەدەبیاتی. ئینە پێوەنش نیا بە عەمروو چاپەمەنیوە. ئێمە وینمێ جە ئیلامنە چاپەمەنیو “باشوور”ی هەن. دە ساڵێچ عەمرش نیا. ئاگەیچ پێسەو زایەڵەی کە فرەتەر کتێبێ هەورامیێ چاپێ کەرۆ، فرەتەر پەی لەک و کەلهۆڕ و فەیلی نویسەکا هەرمانە کەرۆ. وەلێ کتێبەکێش ئێننە زەریفێنێ و ئێننە ڕیک و پێک چاپێ با، وانەری شێتوو وێشا کەرا. گردما زانمێ بەشێوە فرە جە وانەرا وەختێ تەماشوو ویترینوو کتێب‌ورەشیەکا کەرا، یەکەم چیوێ کە چەمشا زۆم کەرۆ سەرشۆ، ڕووبەرگوو کتێبین. وەختێ کتێب ستاندار چاپ نەکریا، ئینە ئوتومات سەروو نۆعوو ویر کەردەیوەو وانەریوە کاریگەری وەش کەرۆ. چاپەمەنی ئەگەریچ زەڕ سانۆ جە ساحیب کتێبی پەی سفر تا سەدوو چاپەکەیش، مشۆ ئیدیتۆرش بۆ، مشۆ گرافیستش بۆ، دیزاینێرش بۆ. لای کەم با ساحیب کتێبەکە وێش لەزەت بەرۆ چانەی کە کتێبەکەو وێش گێرۆ دەسشۆ، ئیتر وانەر بەتتون! بەڕاو من تەنانەت شێوەو چاپوو کتێبی، ئارۆ، کاریگەریش هەن جە وەڵێ لوای ڕەوتێوە ئەدەبینەو برەوو کتێبەکاش و دەقەکاش. چاپەمەنی مشۆ فیلتێرش بۆ، گرد کتێبێوە چاپ نەکەرۆ. بە نۆعێوە فۆرماڵ، بەینوو چاپەمەنی و ساحیب کتێبینە گرد چیوێ بنویسیۆ پینەی هەرمانەکێ پریستیژش بۆ. من پەنەم سەیرا وەرپەرسوو ئی نۆعە چاپەمەنیا، وەختێ وێشا ئی‌جۆرە کتێبە سەقەت و ناشیرینا گێرا دەسشاوە دەقیقەن بە چێشی ویر کەراوە؟ داخۆم شانازیچ کەرا کە پی هەرمانێ و بە چاپوو ئی کتێبی خەریکێ خزمەت بە فەرهەنگوو هەورامانینێ؟!

نویسەری تەرما هەن، کتێبش چاپ کەردەن، لا وێشۆ دیزاینێریچش بیەن و کەسێوە پسپۆڕ ڕووبەرگش پەی ڕازنانۆ. تەنیا پەشتوو بەرگیوە ئینێ گردش ئینێ چەنە: عەکسوو نویسەری، شێعرێوە درێژە، نامێو دیزاینێری، نامێو پەیجوو ئینستاگراموو دیزاینێری، گەڵایێوە زەرد، قیمەتوو کتێبی، شابەکوو کتێبی، ئیمەیلوو چاپەمەنی، لۆگۆ و چاپەمەنی، نامێو چاپەمەنی، نامێ و فامیلوو وەرپەرسوو چاپەمەنی، شمارە تەلەفوونوو نامێو وەرپەرسوو چاپەمەنی و نام و نیشانوو ڕیک و پێکوو چاپەمەنی! دەیتر مەغز چەنی نەتەقۆوە؟!

کۆتا قسێم ئینێنە: چی ساڵە ناسەوابێنە و چی قاتی و وشکساڵینە، هەر شارێوە لای‌کەم پەنج گرافیستێ پسپۆڕ و زانایێش چەنەنێ، تکانە! تکانە! تکانە! با نویسەر و چاپەمەنیەکێ، چەنوو کەسانێوە زانای پێوەن گێرا. هەر نویسەر یا چاپەمەنیێوە، مەحاڵا، کە هەورامی نویسێوە عال، کە ڕازوان بە ڕیک و پێکی زانۆ، نەژناسۆ. تکانە با وەڵێوە چاپوو کتێبی، کەسێوە چینە، ئیدیتوو ئی کتێبی کەرۆ. بە زەڕیچ کەرۆش. ئیسە چاپەمەنی یا نویسەر، هەکام وەرپەرسێنێ زەڕش بدا.

تکانە ئەگەر پەخش و وەڵاکەردەیوەی عالما نیا، ئەگەر وەردەنگما کەما، ئەگەر نویسەرما کەما، ئەگەر نویسەرە دەردوارەکێما جە گولکاو دەسی مەترازیا، لای کەم با چینەی زیاتەر ئاڕووما نەشۆ و گردوو نویسەرەکا و چاپەمەنیەکا، چێودمای کوچێ زانایانە و ئارۆیانە هورسوونیشت کەرا چەنوو چەمکوو چاپوو کتێبی.

فەرشید ئەمینی جە کەناڵو ڕۆجیاری (تەلەگرام)ـەنەهۆرگیریان