تەڤگەروو ئازادیی ژەناو ئێزیدی (تاژێ) بۆ دادگاییکەردەیی پەدەکە و وەرپەرساو فەرمانەو ٧٤ەمینوو سەر گلێرگەی ئێزیدی، دۆسێیوەش سەروو هەرمانەکاو پەدەکەیوە ئامادە کەرد و پەی ئا وەڵاتا کە فەرمانەکێشا پێسەو جینۆسایدی پەسەندە کەردێنە ، دادگاو مافەکاو ئینسانوو ئەوروپای، سەرۆکوەزیراو عێراقی محمەد شیاع سودانی و وەزیروو بەروو ئەڵمانیا ی کیانا. چەنی دۆسیەکەیچ تاژێ بە نامێوە سەبەبوو کیاناکەیش واتەن.

 نامەکەو تاژێنە باسوو ژمارەو قوربانییاو فەرمانەکێ کریان و داوا کریێنە، کە بکەرێ و وەرپەرسێ فەرمانەو ٣ێ ئابوو ٢٠١٤و سەروو گلێرگەو ئێزیدییەکا دادگایێ بکریا و ماچۆ: "١٠ ساڵێ ملوو فەرمانەکێرە مویەروۆ. مزانـمێ چی ماوەنە سەروو هۆکارە بنەڕەتییەکاو فەرمانەکێ چندین ئەوەکۆڵیایێ کریێنێ. جگە چی ئەوەکۆڵیای بەڵام هەڵای چەتەکاو داعشی و تاوانباراو جینۆسایدەکەی دادگایێ نەکریێنێ و دادپەرەوەری نەیاونیان یاگێ. تا گلێرگەی ئێزیدی جە فەرمانێ تازێ بپارێزنمێ پەنەوازا دادپەرەوەری بیاویۆ یاگێ. چەتەکاو داعشی و هامکارەکێشا دادگاێوی میاننەتەوەیینە دادگایێ بکریا. تا ڕاسییەکێ گومێ نەبا و نەشێونیا، ئێمە دۆسییوەما ئامادە کرد. داواتا وەنە مکەرمێ ئا دۆسییەو ئێمە وەرەچە بگێردێ."

ئا دۆسییە پەی دادگایکەردەیی پەدەکەی پێشکەش کریان ئینەنە:   

"تەڤگەروو ئازادیی ژەناو ئێزیدی (تاژێ) ئی دۆسیەما هەنە چەنی بەڵگەنامەکا، کە ڕاسیی شەنگالی، کردەوەکاو پەدەکەی وەراوەروو گەلوو شەنگالی هامکاریی ئادیشا چەنی داعشی نیسانە مدۆ. واوەی دەوروو وێشا  جە جینۆسایدوو ٣/٠٨/٢٠١٤  پەی سەروو ئیزدییەکا بەرموزۆنە. رووەدایێ و زانیارییە هەقەتینەکێ چی دۆسیێنە نویسیێنێ. ئامانجوو ئێمە  جە وستەیڕووەو دۆسییەکەینە ئاشکراکەردەی ڕاسییەکان، دادگایی تاوانباراو جینۆسایدەکەین. بە هەمان شیوە داواتا وەنە مکەرمێ ئەوەکۆڵیای وردتەر سەروو ئی بابەتەیە بکەردێ و داواتا وەنە مکەرمێ هەرمانە و وەرپەرسییتا وەراوەروو  گلێرگەی ئێزیدی و گەلوو شەنگالی بیاوندێ یاگێ.

دماو وڕیای سیستموو بەعسی ساڵەو ٢٠٠٣ دەستووروو عێراقی لاو ئەمریکایوە نویسیاوە، چا وەختەنە پۆل بریمەر دادوەرێوی مەدەنی بێ عێراقەنە، کەسێوی سیاسیی ئەمریکی بێ.

ساڵەو ٢٠٠٥ دەستووروو عێراقی لاو بۆڵ بریمەریوە نویسیا، پەرلەمانوو عێراقینە وزیا دەنگدایوە و سەرکەوتەیش بەدەس ئارد.

ماددەو ١٤٠ی یۆ چا ماددانە کە پەیوەندیدارینێ بە دۆخوو شەنگالیوە جە ڕووەو سیاسەت و ئاسایش و ئیدارەیوە.

ئا هەرێمێ ئی ماددێ مگێرۆشاوە، کەرکووک، شەنگال، شێخان، حەمدانییە، بەعشیقە، مەخمور، سحێلا و زمارینێ، خەڵکوو ئا هەرێما جە ئێزیدی، فەیلی، شەبەک، شیعە، کاکەیی، ئەرمەنی و تورکمان و... پێک ئامێنێ.

ئی مەنتێقێ کە ماددەکەنە ئامێنێ، مەنتێقێ یاگە ناکۆکێنێ بەینوو حکومەتوو هەرێموو کوردستانی و حکومەتی فیدراڵینە.

دماو دلێنەشییەی دەسەڵاتوو بەعسی عێراقەنە، پەدەکە بەبێ هیچ ڕێککەوتەێوە قەرارش دا چا هەرێمانە کە مەنتێقێ یاگە ناکۆکێنێ چەسپیا.

بە چندەها ساڵێ پەدەکەی ناستش چی مەنتێقانە چارەسەر بێ ئاراوە، نیا شەنگال مەنبتێقێوە یاگە ناکۆکوو بەینوو هەرێمی و حکومەتی فیدراڵی بێ، جە ڕووەو سیاسی و ئەمنی و ئیداریوە  پەشتگۆش وزیا.

١٤/٨/٢٠٠٧ تەقایۆ مەنتێقەو تل زێڕی و گلێرگەو سیبا شێخ خدری:

١٤/٨/٢٠٠٧ سەعات ٧وو وێرەگا، ٤ تەقایۆیێ گەورێ ناحیەو تل زێڕ و گلێرگەو سیبا شێخ خدروو سەر بە شەنگالی ڕووەش دا. ٤ سەیارێ تەقەمەنیی گەورە دلێ هاموەڵاتە مەدەنییانە تەقێوە. جە ئەنجامەنە ٣١٢ کەسێ مەردێ و ٧٤٠ بریندارێ بیێ. سەیارەکێ دەگایەکاو مەنتێقەو تل زێڕی و سیباو شێخ خدریوە ئامێبێنێ، کە مگنۆنرە سەروو سنووروو بەینو عێراقی و سووریای. دەگێکێ ٩ کم جە  تل زێڕێوە دوورەنە. ٤ سەیارێ تەقەمەنی ڕاو ٤ بازگە سەرمەشقاو پەدەکەیوە لوێ دلێ خەڵکی بێگوناحی و وێشا تەقناوە، چی بازگانە لاو کەمیوە ١٠٠ پیشمەرگێ چەکدارێ بێنێ، وەڵێ ویەردەی سەیارەکانە پێشمەرگەکا یاگێ وشکانەیەکەینە دوورێ موزاوە  تا سەیارەکە بلۆ، ماوێوی کەم وەڵێ تەقایۆکەینە پێشمەرگە بە خەڵکی ماچۆ تەقایۆێوی گەورە ڕووە مدۆ. پێشمەرگێ پەدەکەی بە تەقایۆکەی زانێنێ وەڵتەر، ئەنقەس ئەمنیەتشا نەپارێزنا. دماو تەقایوەکا پێشمەرگێ فئیشەکیشا تەقنێ دلێ خەڵکە مەدەنییەکەیرە، بڕێ خەڵک بە تەقایوەکەی وەرنەکەوتێ و بە تەقەکەی وەرێ کەوتێ و بۆ تەقەو پەدەکەی مەردێ. یۆ چانیشا کە بە تەقەو هێزەکاو پەدەکەی مەرد (سەیدۆ شێخ موس) بێ، کە نزیکەو ٢٠ ساڵا بێ، ئی ڕاسییە ڕاپۆرتەو پزیشکی دادوەریینە ئاشکرا بی.

عەمید، (حاجی خدر) خەڵکوو دهۆکی، چا وەختەنە وەرپەرسوو میحوەروو مەنتێقەو تەل عوزێری و دەوروبەریش بێ.

موقەدەم، (سەیفەدین) خەڵکوو دھۆکی بێ و چا وەختەنە وەرپەرسوو هێزوو پێشمەرگەو گلێرگەو سیبا شێخ بییەن.

ڕائید، (عەبدوڵا)  چا وەختەنە وەرپەرسوو هێزوو پیشمەرگەو مەنتێقەو تەل عوزێری بییەن.

ئی زانیارێما جە خەڵێوە هورگێرتێنێ کە سایەتێ ڕووەدایەکەی بیێنێ.

 

کۆبییەیوەی عەممانی کە پەدەکە شەنگالش ورەت بە داعشی.

 

١و حوزەیرانوو ٢٠١٤، ١٠ ڕوێ وەڵی ئانەیەنە داعش بلۆ دلێ شاروو موسڵی، کۆبییەیوەیوی نهێنێ عەممانوو پایتەختوو ئەردەنینە کریا، بەشدارەکێ دەوڵەتوو تورکی و ئەمریکا و سعودیە و ئیسرائیل و پەدەکە و داعش. ئەمیروو داعشی (ئەبووبەکر ئەلبەغدادی) ئامادە بێ. هەرپاسە جە وەڵاتاو هەرێمەکەی ڕێکوزیا سەلەفییەکێچ ئامادێ بێنێ، جەمۆبییەکەینە پلانسازیی تازەو ئەرەمتەیۆو وەرکەوتوو دلێراسەی تاوتۆ کریا و داعش پێسەو ئامرازوو ئی پلانسازییە هەرماندار کریا قەراروو لوایش پەی دلێ موسڵ و تەلەعفەر و شەنگال دریا.

مەسعود بارزانی، سەرۆکوو ئا وەختەو هەرێموو کوردسانی، کە سەرۆکوو ئیسەتێ پەدەکەیا ٤ ڕوێ وەڵێ کۆبییەیوەکەینە عەمانەنە بێ و ئامادەکاری پەی کۆبییەیوەی کریا.

 

ئی پلانێ ١و حوزەیرانوو ٢٠١٤  عەمانوو پایتەختوو ئەردەنینە کریا، ئازاد بەرواری بە نوێنەرایەتیی پەدەکە و بە نامێ هەرێموو کوردستانیوە مەسعود بەرزانی سەرۆکوو هەرێمووکوردستانی بەشدارێ کۆبییەیوەکەی بێنێ، کۆبییەیوەکەنە پەدەکە وەراوەروو کەرکووکینە شەنگالی مورەشۆ بە داعشی.

چونکوم کۆبییەوەکە نهێنێ بێ، زانیاریی وردما وەردەسنە نییەن تا بنویسمێ داوا مکەرمێ پەی ئاشکراکەردەی راسییەکا گێڵدێ شۆنەو ئاشکراکەردەی ڕاسییەکاو کۆبییەیوەکەیرە..

وەڵێ ڕووەدای فەرمانەکێنە، ١٢ هەزار پێشمەرگێ پەدەکەی، ٥٠٠٠ پۆلیسێ دلێ، ٥٠٠٠ جە سوپاو عێراقی و ١٠٠٠ پۆلیسێ سنووری شنگالەنە بێنێ.  

وەڵێ فەرمانەکێنە١٠/٦/٢٠١٤ تا ٣/٨/٢٠١٤، پەدەکە شەنگالەنە چەکی سووک و قورسی فرەشا جە سوپێ و ئا خێزانا کۆ کەردۆ کە چەکشا بێ، دماو ئانەیە موسڵ و تەلەعفەر کەوتێ دەسوو داعشی و تەرسی سەروو شەنگالیوە زیاتەرە بییە، پێشمەرگە بە بەهانێ ئانەیوە کە نمەتاوا جەنگوو داعشی بکەرا دەسش ملوو ئا خاڵ و  و چەک و سەیارە سەروازییاو سوپێرە گێرت کە شەنگالەنە بێنێ، بە هەزارا چەکی قرس و سووکش کۆ کەردۆ و ورەتێش بە داعشی و بڕێچش فاڕێوە پەی کەرێموو کوردسانی.

سەربەست بابری وەرپەرسوو لەقوو١٧و پێشمەرگەکاو پەدەکەی شەنگالەنە، وەڵێ فەرمانەکێنە چەنی وەرپەرساو پەدەکەی شەنگالەنە دەیان جارێ خەڵکسا کۆ کەردۆ و واتشا نمەتەرسدێ و " هەماهەنگی بەینوو ئێمە و داعشینە هەن و داعش هجووم نمەکەرۆ سەروو شەنگالی، ئەگەر هجوومیچ کەرۆ ئێمە مپارێزنمێتا." ئی پڕوپاگەندێ دلێ خەڵکینە و میدیایچەنە کریێنێ.

وەرپەرساو پێشمەرگەو پەدەکەی شەنگالەنە جە ٣/٨/٢٠١٨:

مەسعوود بەرزانی، سەرۆکوو پارتی دیموکراتوو کوردستانی (پەدەکە)

ئاشتی کۆچەر، وەرپەرسوو ئاسایشوو وەرنیشتوو نەینەوای سەر بە پارتی دیموکراتوو کوردستان (پەدەکە)ی

سەربەست بابری وەرپەرسوو لەقوو ١٧و پەدەکەی

سەعید کێستی، وەرپەرسوو فەرماندەیی پێشمەرگەی شەنگالەنە.

یاگەداروو فەرماندەی، فەرماندەیی پێشمەرگەو شەنگالی بە نامێ (سمێ)

قاسم ڕەشۆ، یاگەداروو سەربەست بابری.

قەراروو کێشیایوە هێزوو پێشمەرگەی لاو سەرۆکوو هەرێموو کوردستانوو ئا وەختیوە، مەسعود بارزانی کە ئیساتێ سەرۆکوو پەدەکەیا دریا، قەرارەکە لاو ئا کەساوە کە باسما کەردێ شەنگالەنە یاویا یاگێ.

 

٢/٨/٢٠١٤ وێرەگاو ٣/٨/ ٢٠١٤ قەراروو کێشیایوە هێزەکاو پێشمەرگەی  پەی لەق و فەرماندەکا ئاما. سەعات ١:٣٠ وێرەگاو ئا ڕوەیە، داعش بەعاجۆ هجوومش کەرد سەروو دەگایەکاو گرزەرک، سەبا شێخ خدر و تەل عوزێری. ئا وێرەگا پێشمەرگە هێزەکاو وێش ناوەندوو شەنگالینە و سنوونێنە کوێ کەردێوە. سەعات ٥:٠٠ و ٣/٨/٢٠١٤ تەماموو پیشمەرگەکاو پەدەکەی بەبێ تەقنای یەک فیشەکی شەنگالشا دا دەسوو داعشیوە و ڕاو ڕەبیعەیوە ڕەمێوە ڕووەو هەرێموو کوردسانی.  

٣/٨/٢٠١٤ وێرەگاکەش پێشمەرگەکاو پەدەکەی ٣ گەنجێ ئیزدیێشا کوشتێ.

٣/٨/٢٠١٤ سەعات ٩:٣٠ بازگەو پێشمەرگەو پەدەکەینە گلێرگەو زۆراڤاینە سەروو ڕاو بەینوو گلێرگەو گوهبەل و هەردانینە، سەر بە سنوونێ شەنگالەنە، ٣ گەنجێ ئێزدیێ بە نامەکاو جەمیل ڕەشۆ ئیلیاس و یوسف خەڵەف ئیلیاس و عەلی ئیلیاس یوسف لەلایەن پێشمەرگەکاو پەدەکەی کوشتێ.

جەمیل ڕەشۆ ئیلیاس ٣١ ساڵ.

 یوسف خەڵەف ئیلیاس ٣١ ساڵ.

عەلی ئیلیاس یوسف ٢٤ ساڵ.

ئی یەرە گەنجە ئێزدییێ هاموەڵاتێ گلێرگەو زۆراڤای بێنێ. وەختێ داعش ئاما هەرێموو شەنگالی و دەسش بە قڕکەردەی ئێزدییەکا کەرد، پیشمەرگەکاو پەدەکەی خاڵەکاو وەرگێرییسا جیا ئاستێ و ئی یەرە گەنجێ زاناشا پەدەکە جەنگ نمەکەرۆ و چەکەکا جیا مازۆ ئامێ و واتشا چەکەکا دەیدێ ئێمە مادام شمە جەنگ نمەکەردێ  ءێمە جەنگ مکەرمێ و پاشا گێرتەرە داواو چەکیشا کەردە تا دژوو داعشی بگژیانە، پەدەکەکێ تەقەشا وەنە مکەرانە و مکوشاشا. جە فەرمانەو ٣/٨/٢٠١٤ پەدەکە جیای ئانەی چەک دژوو داعشی بەکار بارۆ کەچی ئێزدیێش پەنە مکوشۆ.

پێشمەرگەکاو ئا وەختەیە وەرپەرسێنێ چینەیە:

موقەدەم ئیسلام ئامر فەوج بێ، مەقەڕەکەش ناوەندوو شورتەو زۆراڤاینە بێ، ئەمیر کۆچەر ئامر سریە و ڕائید ئەنوەر ئامر سریە بێ، ڕائید کەمال وەرپەرسوو هەواڵگێری و ڕائید حاجی ئامر سریە بێ.

حەر یەرە گەنجە ئێزدییەکە بە سەرپەرشتیی ئی فەرمانداو پێشمەرگەیە کوشیێ.

٤/٨/٢٠١٤ بابا شێخ، خرتۆ حاجی ئیسماعیل سەرێ سەرۆکوو هەرێموو کوردستانوو ئا وەختی مەسعود بارزانییش دا. بابا شێخ داوا جە مەسعودی مکەرۆ، کە ئێزیدیەکاو شەنگالی بپارێزنۆ کە مکوشیانە و مڕفانیا و ئاوارێ مکریا دەکرێن و ماڵوموڵکشا وێران مکریۆ. مەسعود بارزانی چا دیدارەنە بە بابا شێخی ماچۆ: "باوڕوو ئێزدیی وێتا بفاڕدێ، موسڵمانێ بیدێ، ئادێ هیچتا پەنە نمەکەرا، نمەتەرسدێ".

ئەنجاموو جینۆسایدوو ٣/٨/٢٠١٤

 فەرمانەو ٣/٨/٢٠١٤، ٣ هەزار و ٥٠٤ ژەنێ و ٨٦٩ پیێ و ژمارێوی فرە زارۆڵێ، بە گردیوە نزیکەو ٧٠٠٠ ئێزدییا کەوتێ دەسوو چەتەکاو داعشی.

کناچێ و ژەنی ئێزدیێ ئێزدی بە نرخێوی هەرزان بازاڕەکاو کۆیلەینە ورەشیێنێ و کوشیێنێ و دریێشا وەنە و دەستدرێژیێشا کریێ سەر.

نزیکەو ١٠٠ قەبرە بەکۆمەڵا لاو داعشیوە وەشێ کریێ.

چەتەکاو داعشی نزیکەو ٨٢  قەبرا و قەبرسانا و یاگە مەبارەکاو جڤاکی ئێزدییشا وێرانێ و خاپوورێ کەردێ.

٣٦٠ هەزار ئێزدیێ یانە ولانەو وێشانە ئاوارێ بیێ.

تا ئیساتێ چارەنویسوو هەزارا ئێزدییا نادیارەن.

نەوەک تەنیا داعش، پێشمەرگەکاو پەدەکەیچ وەراوەروو ئەنجامە سەختەکاو جینۆسایدوو ٣/٨/٢٠١٤ وەرپەرسێ یوەمێنێ.

گێڵایوەی پەدەکەی پەی شەنگالی

١٢/١٢/٢٠١٥ لاو سەرنیشتوو شەنگالیوە لاو سنوونێنە و گلێرگەکاو سەر بە سنوونێنە جە داعشی ڕزگارێ کریێ.

دمایی پەدەکە گەرەکش بێ بەشدار بۆ جەنگوو دژوو داعشینە  و واوەی پەدەکە  جە ڕووەو ئیداری و سیاسیوە ئاماوە شەنگال.

پەدەکە جیای ئانەیە بەشدار بۆ جەنگوو داعشینە و ڕزگارکەردەی یاگەکانە، چەتەکێش شەنگالەنە نیێرە. ٣/٣/٢٠١٧  کۆمەڵێو چەتێش بە نامێ پێشمەرگەو ڕۆژیوە، کە هاموەڵاتێ سوریای بێنێ ئاردێ شەنگال و بەینوو سنوونێ و خانەسۆرینە نیێشرە. چا وەختانە مەنتێقەو تەل عوزێر، گلێرگەو سەبا شێخ خدری، گرزێرک، ڕامبوسی، کۆچۆ، تەل قەسەب، تەل بەنات و بەشێوی فرەو هەرێموو شنگالی دەسوو داعشینە بێ. مەبەست  جە نیایرەی ئا چەتا کە بە پێشمەرگەکاو ڕۆژی ئشناسیێنێ، کەردەیوەی خەتەی بازرگانییەو بەینوو سوریا و عێراقی بێ چێروو دەسەڵاتوو پێشمەرگەکاو پەدەکەیوە. هاموەڵاتاو شەنگالی ئا چەتێشا قبووڵێ نەکەردێ و ناڕەزایەتییشا بەروست، پێشمەرگەکاو ڕۆژی هجوومشا کەرد سەرشا و جەنگ قۆمیا.  چا جەنگ و هجوومەو چەتەکاو پێشمەرگەو ڕۆژوو سەر بە پەدەکەینە، ٨ جەنگەوانێ کە دژوو داعشی جەنگ کەرێنێ، هەرپاسە ١٠ کەسێ دلێشانە ڕۆنامەوانێ و بێگوناحێ مەردێ.

ئا چەکێ چەتەکا هجوومەکەنە بەکار ئاردێ، دەوڵەتوو ئەڵمانی کیانێبێنێ پەی وەرپەرساو پانیشتوو کوردستانی تا جەنگوو داعشیشا پەنە بکەرا.

وەختێو  هجوومەکێ بیێ، ٢ گەریلێ هەپەگەی بە نامەکاو چەکدار و ئۆرهانیوە کە شەنگالەنە بێنێ، گەرەکشابێ میانجی بکەرا، وەختێ پەدەکە هجوومشا کەرد، گەریلێکێ بەبێ ئانەیە دەسبدانە چەکی لوێ وەردەموو سەیارەکا و گەرەکشابێ مدرناشا. بەڵام چەتەکا کەردێ ئامانجو گەشمەردێشا کەردێ.

ساڵەو ٢٠١٧ دووەمین ڕەمای پەدەکەی

١٧/١٠/٢٠١٧ وەختێو حەشدی شەعبی یاوا مەنتێقەو کەرکوک و شەنگالی، پەدەکە واوەی جە ڕووەو ئیداری و سەروازییوە شەنگالنە ڕەما و پەشتیش وەنەو گەلوو شەنگالی کەردە.

سیاسەتوو قڕکەردەی پەدەکەی سەروو شەنگالیوە

٢٦/٩/٢٠١٦ پەرلەمانوو عێراقی دەنگش دا و قەرارش دا، ئی هەرێماو ماددەو ١٤٠یە، کە سەر بە حکومەتی فیدراڵی بێنێ، یانێ سنوورشا نمەفاڕیۆ. بەڵام پەدەکە گۆشش پی قەراری نەدا و تا ئیساتێ بەنایاسایی هەوڵێ مدۆ چی هەرێمانە باڵادەس بۆ.  

ڕێککەوتەی ٩و  تشرینوو یوەمی:  

٩/١٠/٢٠٢٠  ڕێککەوتەی بەینوو هەرێموو کوردستانی و حکومەتی فیدراڵی، بە ئامادەبییەی شاندێوی نەتەوە یۆگێرتەکا و نوێنەراو دەوڵەتوو تورکیوە ئیمزا کریا. ئانێ ئیمزاشا کەردە، نوێنەروو حکومەتوو هەرێمی، وەزیروو دلێ ڕێبەر ئەحمەد، نوێنەروو حکومەتی فیدراڵیی عێراقی یاگەداروو سەرۆکوو دەزگای ئەمنی نیشتیمانی حەمید ڕەشید فلەیح.

ڕێککەوتەیەکە سەروو ٤ میحوەرا بێ، دلێنەکەش  جە ڕووەو ئیداری و ئەمنییوە، شەنگالی مگێڵنۆوە هامشێوەو وەڵێ فەرمانەکێ، تا پەدەکە واوەی شەنگالەنە باڵادەس بۆ.  

پێسەو تاژێ ماچمێ، پەی ئاردەیدیی دادپەروەری، داوا مکەرمێ ئا بابەتێ وەڵاما کەردێنێوە، ئا کەساو پەدەکەی نامێما ئاردێنێ، سەروو تاوانەکاشا جە هامکاریی پەی چەتەکاو داعشی، بە پاو یاساکا مافوو ئینسانی جە دادگاییوی میاننەتەوەیینە دادگایی بکریا".