دەوڵەتی تورك لەلایەك لەگەڵ ڕژێمی ئێران و رووسیا لەژێر ناوی دانیشتنەكانی ئاستانە كۆدەبوویەوە و لەلایەكی تر گروپە چەتەكانی سووریای پڕچەك دەکرد و لەدژی ڕژێمەكەی ئەسەد هانی دەدان، تا دوایی ئاسانكاری بۆ هێرش و پەلاماری سەر حكومەتەكەی ئەسەد خۆش دەكرد.
لەگەڵ ئەوەی هەردوو دەوڵەتی داگیركەری تورك و ڕژێمی ئێران وانیشان دەدەن لەبابەتی پرسە هەرێمیەكاندا هاوڕان، كەچی لە كردەوە هەریەكەیان سەرقاڵی ملشكاندنی ئەوی تریانە. بەتایبەتی لەپێناو باڵادەستی هێز و هەژموونی خۆیان لەناوچەكەدا ئامادەن هەریەك لەگەڵ كۆنەپارێزترین هێزە هەرێمی و نێونەتەوەییەکاندا رێككەون و یاری بەچارەنووسی گەلان و پێكهاتەكانی هەرێمەكەوە بكەن.
ڕژێمی ئێران بۆ ماوەی چل و پێنج ساڵی ڕەبەقە لەژێرناوی دژایەتیكردنی ئیسرائیل هەموو سەروەت و سامانی گەلانی ئێرانی بۆ تێچوونەکانی شەڕی حەماس و حیزبۆڵڵا و حۆسییەكانی یەمەن و حەشد خەرج كردووە. كەچی لەچاوترووكانێكدا و بەپاشەقولێ دەوڵەتی تورك و هاندانی حەماس بۆ سەر ئێسرائیل ڕژێمی ئێران خرایە پێگەیەکەوە كە نەتوانێت هیچ چەشنە كاردانەوەیەك نیشان بدات. بەهەمان شێوە لەپێناو دژایەتیكردنی بزووتنەوەی ئازادیخوازی گەلانی كوردستان ڕژێمی ئێرانی ناچار كرد كە گرووپەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی و دەوڵەتی عێراق لەگەڵ دەوڵەتی توركدا لەژێر ناوی پرۆژەی گەشەپێدان رێكبكەون.
حیزبۆڵڵای لوبنانییان هاندا بۆ هێرش كردنە سەر ئیسرائیل. تەنانەت لەبابەتی سیاسەتی دەرەوە دەوڵەتی تورك بۆ ماوەیەكی درێژ بەرێگەی حەمید رەزا سەڕاف و زاواكەی، بەناوی هاوكاری و نێوەندگیری لەنێوان ئێران و ئەورووپا و ئەمریكا و دەووردانەوەو خستنەئارای گەماڕۆ ئابورییەكان، ڕژێمی ئێرانی بۆ ماوەی نیودەیە دادۆشی و بەتینۆیەتی لەسەر ئاو گەڕاندیەوە.
دەوڵەتی تورك لەبابەتی شەڕی نێوان ئازەربایجان و ئەرمەنستان، وە لە داگیركردنی قەرەباخ یارمەتی ئازەربایجانیدا، ئێستاش سەرقاڵی كۆنترۆڵكردنی ڕێڕەوی زەنگەزوورن. هەر بەرێگەی دەوڵەتی تورك و دەست و پێوەندەكانی لە توركمەنستان و ئازەربایجان، ئیسرائیل كۆنسولخانەی خۆی كردەوە ئەمانە هەر لەچوارچێوەی گەڕماڕوودانی ڕژێمی ئێران بوو، کە بە بەسەرپەرشتی و رێنمایی دەوڵەتی توركەوە پێكهاتوون.
لەبابەتی ململانێیە نێوخۆیەكانی سوریاشدا؛ دەوڵەتی تورك لەلایەك لەگەڵ ڕژێمی ئێران و رووسیا لەژێر ناوی دانیشتنەكانی ئاستانە كۆدەبوویەوە و لەلایەكی تر گروپە چەتەكانی سووریای پڕچەك دەکرد و لەدژی ڕژێمەكەی ئەسەد هانی دەدان، تا دوایی ئاسانكاری بۆ هێرش و پەلاماری سەر حكومەتەكەی ئەسەد خۆش دەكرد.
لەئیدلیب و ناوچەكانی دەوورووبەری پێگەیەكی بەهێزی رێكخستنی ـ پەروەردەیی ـ هەواڵگری بۆ گروپە چەتەكان بۆنیاد نا، هەموو دەرفەت و ئیمكانێكی خستە خزمەتیانەوە، بەڵام ڕژێمی ئێران ئامادە نەبوو؛ بەهەموو پلەدار و راوێژەكارەکانی لەسووریادا راوێژێكی ئەسەد بكەن بۆ ئەوەی دان بە مافە ڕەواكانی گەلان و لەنێودا گەلی كورددا بنێت، دەست بەوەرچەرخانێكی دیموكراتیانە بكات؛ بەڵكو بەپێچەوانەی هەموو دەرفەتانەكان گۆڕەپانەكەیان بۆ تەڕاتێنی دەوڵەتی تورك ئاوەڵا كرد، هەر ئەوەش بوو بەهۆكارێك بۆ ئەوەی زۆرینەی ناوچە سنووریەكان لەوانە؛ عەفرین، گوندەکانی حەلەب، سەرێكانی و گرێ سپی لەلایەن دەوڵەتی تورك و گروپە پاشماوەكانی داعش و چەتەكانی دەستەی تەحیریر شامەوە داگیر بكرێن.
لەعێراقیشدا ڕژێمی ئێران لەبری ئەوەی سیاسەتێكی هاوسەنگ پەیڕەو بكات كەچی لەبەرامبەر بە دژایەتیكردنی زیاتر كوردان، پاڵی بەحكومەتەكەی 'چوارچێوەی هەماهەنگی و دەوڵەتی ئێراق'ەوە نا بۆ ئەوەی لەگەڵ دەوڵەتی داگیركەری توركدا رێككەون. بەتمووحی ئەوەی كە سبەیی رۆژ ئێرانیش دەتوانێت لەو پرۆژەی 'بەناو گەشەپێدانە' سوودمەند بێت. ئێستا كە دوای ١٣ساڵ لەململانێ و شەڕی ماڵوێرانكەر لەسووریا و دۆڕاندنی ڕژێمەكەی ئێران لەبەرامبەدا ئیسرائیل، دەوڵەتی تورك، ئەمریكا و ئەورووپا بەبێ شەرمانە جارێكی تر دەیانەوێت هاوشان لەگەڵ دەوڵەتی داگیركەری تورك جاڕی 'یەكپارچەیی خاكی سووریا' و وڵاتی سووریا لێبداتەوە، بۆ ئەوەش دەیەوێت بەهاندانی هەندێ لە گرووپی نێوعێراق ئەمریكا و توركیا چاوترسێن و هاوڕا نیشان بدات.
ئەوە لەكاتێكدا لەپەڕاوی دانیشتنەكانی قاهرەی پایتەختی میسر لەكۆبوونەوەی نێوان ئەردۆغان و پزشكیان، فیدان و عێراقچی، ئەردۆغان و فیدان بەچاوقائیمی و ڕاشكاوی ڕایانگەیاند كە ئیتر كاتی ئەوەیە ڕژێمی ئێران، لەمەوبەدوا دەوڵەتی تورك وەك 'نوێنەری جیهانی ئیسلام' بناسێت و دانی پێدا بنێت. بەوەشەوە نەوەستان ئەردۆغان ڕایگەیاند كە دەوڵەتی تورك زیاتر لەوەی كە بەچاو بپێوردرێت. ئەو پەیامەی ئەردۆغان و فیدان راستەوخۆ وەك رەچەتەیەك بوو، بۆ ڕابەری ڕژێمی ئێران عەلی خامنەیی. ئەگەر لەم یاریەدا ئەسپی دەوڵەتی تورك سوار نەبووبایە؛ ئاوەها بەجەسارەت و بەچاوسووری پەیامیان بۆ خامنەیی نەدەنارد، بۆیە دەكرێت بڵێن لەم یارییانەدا، تا ئێستا دەوڵەتی تورك، ڕژێمەكەی ئێرانی لەهاوسەنگیی هێزدا لەناوچەكە كیش و مات كردوە.
هەر ئەو كیش و ماتەی دەوڵەتی توركە كە وەك نوێنەر و هاوپەیمانی سیستەمی مۆدیرنیتەی سەرمایەداری بوو بە پاڵنەرە بۆ ئەوەی هەم ئیسرائیل و هەم ئەمریكا و ئەوروپا باس لەبێ ڕۆڵ بوونی ڕژێمی ئێران لەداهاتووی سوریادا بكەن. لەڕاستیشدا ئەوە ڕاوبۆچوونی ڕاستەوخۆی دەوڵەتی توركە كە نایەوێت ڕژێمی ئێران لەسوریا خاوەن رۆڵ بن.
ڕژێمی ئێران بەهۆی كەڵەكەبوویی قەیرانە نێوخۆییەكانی خۆی ناوێرێت شان لەشانی دەوڵەتی تورك بدات، ڕووداوەكانی ئەم دوو ساڵەی رابردوو و بەتایبەتی سوریا ئەوە دەسەلمێنێت. ئەو بێهێزیەیی ڕژێمی ئێران وای كردوە هەژموونی دەوڵەتی تورك بەسەر ناوچەكە و تەنانەت ڕژێمی ئێراندا زاڵ بێت. زاڵبوونی دەوڵەتی تورك بەهۆی سیاسەتی هەڵەكانی ڕژێمی ئێرانەوەیە و ئەوەش بەواتای زیاتر وابەستەبوون و كۆنترۆڵكردنی ئێران دێت.
ئێستاش وەزیری دەرەوەی تورك و بەرپرسی هەوڵگری كۆنی دەوڵەتی داگیركەری تورك، وەك بێژیەك"زۆڵێك"هانی نانەوەی شەڕ و فتنە لەنێوان ئیسرائیل و ئێراندا دەدات و دەڵێت؛ دوورنییە شەڕی نێوان ئیسرائیل و ئێران بێتەئاراوە. لە بنەڕەتدا ئەوەی دەوڵەتی تورك بۆ ماوەیەكی درێژە كاری لەسەر دەكات، گەرمکردنی شەڕ و ئاڵۆزیەكانە لەناوچەكەدا بەتایبەتی خۆشكردنی ئاگری شەڕی نێوان ڕژێمی ئێران و ئیسرائیلە.
ڕژێمی ئێرانیش نە بەرگەی بەرپەرچدانەوەی پەلامار و هێرشێكی وەها دەگرێت، نە ئەوەتا بتوانێت باری لاسەنگی خۆی لەدەرەوە ڕاست بكاتەوە، مەگەر ئەوەی كە لەنێو خۆدا دەست بۆ وەرچەرخانێكی نوێ و دیموكراتیانە ببات. بە لەبەرچاوگرتنی ئێرادەی ئازادانەی گەلان و پێكهاتە ئەتنیكی و نەتەوەیی و ئاینی و مەزهەبی و ژنان و گەنجان و رووناكبیرانە كە داهاتووی ئێران بەر بەئاسۆیەكی ڕووناك ئاراستە بكات، بەدەر لەوە هەرجۆرە كاردانەوە و ملهوڕیەكی ڕژێمی ئێران بەدەردی چارەنووسی سووریا و عێراق و سەركردەكانی ئەو وڵاتانە دەبات.
ڕژێمی ئێران بەو نزیكبوون و هەڵوێست و سیاسەتە چەواشەكارانەی لەهەرێمەكە بەتەنیا ماوەتەوە، تاكە بژاردەیەك كە لەئێستادا باری لاسەنگی ئێران ڕاست بكاتەوە، چارەسەركردنی پرسی كوردان و ملدانە بۆ چارەسەریەكی ئاشتیانە و دیموكراتیانە، چونكە ئیدی شەڕ و ناكۆكیەكان پەڕیوەتەوە نێو سنوری خودی ئێران. كاتێك ئەو شەڕەش لەنێوخۆدا دەستەویەخەی ڕژێمی گرتەوە، ئەوا نەک بەتنها داهاتووی ڕژێم، بەڵكو ئایندەی وڵاتی ئێرانیش بەرەو هەڵدێر دەبات و كۆتایی بەفۆبیای دەسەڵاتداری و هەژەمونپارێزی چەند هەزار ساڵەی مێژووی ئێرانیش دێت.
