گەڕی سەردانەکان
بەهۆی هێرش و دەستێوەردانەکانی دەوڵەتی تەورکەوە لەدژی تێکۆشانی ئازادی گەلی کورد، شەڕێکی گەورە لە تورکیا، سوریا و عیراقدا هەیە،سەردانی وەزیری دەرەوەی تورکانیش لەو چوارچێوەیەدایە بۆ عێراق.
عیراق بە دۆخێکی هەستیاردا، دەگوزەرێنێت. هەڵسەنگاندنی دۆخی عیراق، لەدەرەوەی شەڕ و داگیرکاری سەرکوردستان و گەلی کورد، هەڵسەنگاندنێکی نادروست و بەلاڕێدابراو دەبێت. لە وانەیە ئامانج لێی نەناسینی دۆزی چارەسەری کێشەی کورد بێت، بۆیە نادیدەی دەگرن. لەکاتێکدا تەواوی کێشەی خۆرهەڵاتی ناوین و بە تایبەت چوار دەوڵەتی داگیرکەری کوردستان، تەوەرەکەی کێشەی کوردە، بەبێ بینین دەستنیشان کردنی ئەو کێشەیە هەر هەڵسەنگاندنێک نادروست دەبێت.
بەتایبەت لە هەلومەرجێکدا، شەڕێکی گەورە لە تورکیا، سوریا و عیراقدا هەیە، بەهۆی دەستێوەردانەکانی تورکیا لەدژی تێکۆشانی ئازادی گەلی کورد، بێگومان سەردانی وەزیری دەرەوەی تورکانیش لەو چوارچێوەیەدایە. بۆیە گەڕە دیپلۆماسیەکان بۆ ئامادەکردنی برانەوەی شەڕ و دەستکەوتە، یان ئامادەکردنی کەشی شەڕ و هێرش و پێکدادانە. لەدەرەوەی پڕوپاگەندە ڕاگەیەنراوەکانی خۆیان. لە پەیوەندی دیپلۆماسیدا، شتە ژێربەژێرەکان گرنگن، نەک بزەو پێکەنینە ساختەکانی سەر شاشەو ڕاگەیاندنەکان. زۆرکات زمانی جەستە دەربڕی حەقیقەتی شتە شاراوەکانە بە ئەرێنی یان ننەررێنی و هەندێ کاتیش، کات ڕێککەوتنەکان دەردەخات. چونکە هاوکێشە و هاوسەنگیەکان و ئاڵوگۆڕەکانی دوای گەڕە دیپلۆماسیەکان دەریدەخات ئەنجام چی بوە!
تورکیا لە پێگەی بێ هێزیەوە سەردانی عیراقی کردوەو دەیەوێت مەرجەکانی خۆی وەک دەوڵەتێکی براوە بەسەر عیراقدا بسەپێنێت. لەکاتێکدا ئەگەر سەیری پێگەی تورکیا بکەین لە ناوخۆو دەرەوەدا، نەک بێ هێزە، بەڵکو لە لێواری مەرگدایە و بە ماچی ژیانەوە بەردەوامی بەتەمەنی خۆی دەدات.
بۆبەردەوامی شەڕی دژی کوردستان و تەڤگەرە پێشەنگەکەی، سەرچاوە داراییەکانی عیراق و هەرێمی کوردستانیان لێ بڕیوە، لەڕێگەی دادگای نێو دەوڵەتی پاریس و خستنە ژێرباری دانەوەی قەرزێکی ١ و نیو ملیار دۆلاری بە عیراق و بوونی دۆسیەیەکی دەیان ملیاردۆلاری تر لەهەمان دادگادا. لەڕێگەی دەستکۆتاکردنی حکومەتی هەرێم و لێسەندنەوەی فرۆشتنی نەوتی هەرێم لە ڕێگەی دادگای فیدراڵی عیراقەوە، کە ئەویش گەمارۆدان و بڕینی سەرچاوەی دارایی، بازاڕ، گومرک و باجی سەرنەوت و ڕێککەوتنی ٥٠ ساڵەی حکومەتی هەرێم و تورکیا بوو. بەوە لێدانێکی کوشندەبوو لە داهاتی بەردەوامی شەڕی سەر کوردستان.
دەوڵەتی تورک بۆ دەسکەوت و پەیدا کردنی پارە بۆ درێژەدانی شەڕی کوردستان دوو ڕێگەی گرتوەتە بەر:
١-قەرز لە وڵاتانی دەرەکی، بەتایبەت وڵاتانی دەوڵەمەنی نەوتی کەنداو. سەردانە دیپلۆماسیەکانی سعودیە، ئیمارات و قەتەر بۆ پارە پەیدا کردن بوو. بەڵام بەنرخی فرۆشتنی شوێنە گرنگە بازرگانی و ئابوریەکانی تورکیا. کە ئەوەش کاردانەوەی ناوخۆیی لێ دەبێتەوەو تا ئاستێک بڕ دەکات.
٢-زیاد کردنی باج و گرانی ناوخۆ. کە ئەمەیان مەترسی گەورە لەسەر ژیانی سیاسی دەسەڵات دەکات و بەرەوڕوی ئاستی گوزەرانی ڕاستەوخۆی خەڵک دەبێتەوە.
لە هێرش و شەڕەکانی بۆسەر گەریلا و شەڕڤانانانی کوردیش شکستی هێناوە و هێزە سەربازیەکەی نەک توانای جوڵەی نیە، بەڵکو لەناو سندوقی مەرگدا دەژین و زەندەقیان چوەو ناوێرن لە سەنگەرەکانیاندا سەرهەڵبڕن. بەهۆی ئەو هەموو شکستەوە کە حکومەتەکەی ئەکەپە – مەهەپە و ئەردۆغان، نایانەوێت ددانی پێدا بنێن. هاتوون و بە کۆمەڵێک خاڵی سەپێنەرەوە دەیانەوێت بەسەر عیراقیدا بسەپێنن.
هەوڵەکانیان بۆ تێوەگلانی زیاتری هێزە کوردیەکان، بۆ بەشداری ڕاستەوخۆ لەشەڕی دژی هێزەکانی شەڕڤانان و گەریلادا لەبەرچاوە کە چ فشارێک دەکەن. بەڵام بەشداری لەبەرەی تورکیادا مەترسیەکی گەورەیە، نەک بۆ شەڕڤانان بەڵکو بۆ هێزە کوردیەکان و ڕواڵەتی ڕاستەقینەیان دەردەخات و لەناو جەماوەر و خەڵکی باشوردا دادەماڵرێن.
بۆیە گرنگە هێزەکوردیەکانی باشور، نەکەونە خزمەتی سیاسەتی تورکەکانەوە و لە بەشداری خۆیان بپارێزن، ئەگەر پشتگیری شەڕڤانانیان پێ ناکرێت، لانی کەم بێ لایەنی خۆیان ڕابگەیەنن و نەبنە هاوکاری کارە تیرۆریستی و سیخوڕیەکانیان و فشارەکانی سەر گەل هەڵگرن، ئەوکات گەل دەزانێت چۆن چارەسەری پرسی داگیرکاری دەکات.
ئەوە لەکاتێکدایە، ئەردۆغان نزیک بەمانگێک دەبێت، کە دەیەوێت بێتە عیراق، بەڵام چونکە سەرکەوتنێکی پێ نیە، لە بێهێزیدا نایەوێت بەشەرمەوە بێتە عیراق. بۆیە لە پێشدا وەزیری دەرەوەی ناردوە تا ئامادەکاری و ئاسانکاری سەردانەکەی بۆ بکات. بەڵام عیراقیش خاوەن پێگەیە و وادیارە لە ڕێگەی ئەو گەمارۆیانە و گەڕانەوە بۆ بەندەکانی دەستور، لە پەیوەند بە سیاسەتی نەوتی، دارایی و پاراستنی سنوریدا بیەوێت لەگەڵ تورکیا بەرامبەرکێیەک بکات. ئەوە لەکاتێکدا عیراق لەسەر کۆمەڵێک ئاست خاوەنی هێزە کە بریتین لە:
ا-بونی دەستورێک کە مافی سەروەری عیراق لەبەرامبەر دەستدرێژیە دەرەکیەکان دەپارێزێت و دەتوانێت لە ڕێگەی ناوەندە نێودەوڵەتیەکانەوە خۆی پێ بپارێزێت. وەک چۆن لەکاتی بۆردومانی سەیرانکەرە عەرەبەکان لە (پەراخێ)کردیان.
ب- بونی دەستورێکی فیدراڵی کە دانی بە بونی ستاتۆی هەرێم و چارسەری نیوە و ناچڵی کێشەی کورددا ناوە. بەوە دەتوانێت ڕێگری لەدەستێوەردانی دەرەکی بگیرێت، بۆ کێشە نانەوە لەسەر پرسی کورد.
ج-بونی هێزی خۆبەڕێوەبەری شەنگاڵ وەک ستاتۆیەک، کە عیراق لە ڕێگەی بە یاسایی ناساندنیەوە دەتوانێت بیکاتە هێزی پشتیوانی و کۆکراوەی عیراقی لەدژی دەستێوەردانی تورکیا.
د-بوونی شەڕڤانانانی کورد و چیاکانی باشوری کوردستان، وەک هێزی هەرە کاریگەری شکاندنی هێرشی تورکیا بۆ داگیرکردنی باشوری کوردستان، لەژێرناوی گەڕانەوەی ویلایەتی موسڵ.
هـ- بونی نەوت و غاز کە یەکێک لەهەرە چەکە گرنگە ئابوریەکان، کە تورکیا زۆر پێویستی پێیەتی و لە پێناویدا ناوچەکەی خستوەتە ناو گێژاوو قەیرانێکی گەورەوە.
بەو هۆکارانە عیراق دەتوانێت، لەبەرامبەر تورکیادا، بەهێزەوە وەڵام بداتەوەو لە ڕاگرتنی فراوانخوازیەکانی تورکیادا نەک قسەی هەبێت، بەڵکو ڕایگرێت. عیراق پێویستە گرێی شۆڤێنیزمی عەرەبی بکاتەوە و نیگا و تێڕوانینی بۆ کێشەی کورد بگۆڕێت و لە چوارچێوەی هێڵی کلاسیکی کوردیەوە کە تا ئێستە لەعیراقدا باڵادەستە سەیری دۆزی کورد و کێشەکەی نەکات.
بەلکو لە چوارچێوەی پرسی چارەسەری دۆزی کورد و نەتەوەی دیموکراتیکەوە کە دوو نەتەوەی کورد و عەرەب لەپاڵ چەندین پێکهاتەی تری جیاوازدا لەعیراقدا دەژین، بنوارێت و دەستورە فیدراڵیەکەی بکاتە بنەمای پێکەوەژیان و وردکردنەوە و چارەسەری و شۆڕکردنەوەی بۆ ناو سەکتەرەکانی دەوڵەت و حکومەت. بەوە عیراق، نەک دەبێتە خاوەنی خۆی، بەڵکو دەبێتە هێزی چارەسەری و پێشەنگ لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا و کوردی ئازادیش بۆ ئەو گۆڕینە خاوەن هێز و پۆتاسێڵ و دونیابینیە.
دیارە لە دۆخێکی وەک ئەمڕۆدا، تورکیا خاوەن هێزی یەکلاکەرەوەو سەپاندن نیە، بەهۆی ئەوەی کە هێزێکی تێکشکاوو پەرتەوازەیە و قۆناغی شەڕی جیهانیش دەرفەتی بۆ دەوڵەتی تورکیا تێدا نەماوە. جگە لە تێگەیشتن لە چارەسەرکردنی قەیرانەکانی و داننان بە ناسنامی کورد و پێگەی کوردستان و گۆڕینی دەستورە نکوڵی کەرەکەی بەدەستورێکی دیموکراتیک، کە کورد و هەموو پێکهاتە جیاوازەکانی تێدا جێبکاتەوە.
هـ . ب
