"سیستەمێكی ئەوەندە زیندووە و بەهێز و خاوەن ئیرادە و سەربەخۆیە كە ساڵانە كۆنگرە و كۆنفرانسی خۆی، لەكۆمینی گۆندەوە تا كۆنفرانسی ناحیە و قەزا و شار و شارۆچكەو كۆنگرەی پارێزگاكان بەرێوە دەبات و نوێنەری خۆیان بۆ بەرێوەبردن هەڵدەبژێرن".
سیستەمی خۆبەرێوەبەری دیموكراتیك؛ سیستەمێكی نادەوڵەتیە. ئەم پێناسەیە بەتەنیا بەسە بۆ ئەوەی تێبگەین كە ئەم سیستەمە، بەشێك نییە لەسیستەمی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری و ئەوانەی بیانەوێت لەم سیستەمە تێبگەن دەبێت خۆیان لەنزیكبوونەوە و زیهنیەتی دەوڵەت ـ نەتەوەی سەرمایەداری و دەسەڵاتداریەتی رزگار كردبێت. ناتوانێت بەچاویلكەی نەتەوەپەرستی و دەسەڵاتداریەتی سەیری ئەم سیستەمە بكەی. پشت بە ئیرادەی ئازادی تاك و ئازادی كۆمەڵگە"هاوسەنگی تاك و كۆمەڵگە" دەبەستێت. دیموكراسی رادیكاڵ"راستەوخۆ"وەك هێزی بنەڕەتی و دینامیكی سیستەمەكە بەبنەما دەگیردرێت. گەل سەرچاوەی بڕیاردانە. لەبەرێوەبردن و چارەسەری پرسەكاندا گەل بەشداریەكی راستەوخۆی پێكدەكرێت. لەگەڵ سیستەمی نۆێنەرایەتی كردن و پەرلەمانی و چوارساڵ جارێك هەڵبژاردن یەكناگرێتەوە.
سیستەمێكی ئەوەندە زیندووە و بەهێز و خاوەن ئیرادە و سەربەخۆیە كە ساڵانە كۆنگرە و كۆنفرانسی خۆی، لەكۆمینی گۆندەوە تا كۆنفرانسی ناحیە و قەزا و شار و شارۆچكەو كۆنگرەی پارێزگاكان بەرێوە دەبات و نوێنەری خۆیان بۆ بەرێوەبردن هەڵدەبژێرن.
سیستەمێكە پشت بەبرۆكراسی نابەستێت. پلەوپایە زیاتر، خزمەتكردنی كۆمەڵگە بەبنەما وەردەگرێت. سیستەمێكی خۆبەخشە و هەر كەس بەئەندازەی هێز و تۆانای خۆی لەپێشخستنی سیستەمەكەدا بەشداری كاروخەبات و بەرێوەبردن دەبێت.
لەبەرێكخستن كردنی كۆمەڵگەدا پشت بەسیستەمی كۆمۆن و كۆپراتیڤ و كاری هەرەوەزی دەبەستێت. كەس لەدەرەوەی رێكخستن نامێنێت. هەر كەس بەرپرسە لەبەرامبەر بە ژیان و گۆزەران و خۆپاراستن و بەرێوەبردنی كۆمەڵگە. پشت بەیاسا نابەستێت و رێسا ئەخلاقیە هاوبەشەكانی كۆمەڵگەكان و نۆرمەكانی مافی مرۆڤ و ئازادی ژن بەبنچینە وەردەگرێت. ژنۆلۆژی وەك زانستی كۆمەڵناسی ئازادی بۆ خۆی بەبنەما دەگرێت و لەبەرامبەر بەعەقڵیەتی و زیهنیەتی دەسەڵاتداریەتی پیاو تێكۆشان دەكات.
ژنان و گەنجان، وەك هێزی سەرەكی و پێشەنگی گۆڕانكاری و وەرچەرخانە كۆمەڵایەتیەكان دەبینێت. چالاكی دیموكراتی وەك زمان حاڵی دیموكراسی سەیر دەكات، خۆی بەدووردەگرێت لەبەكارهێنانی توندوتیژی. لەچوارچێوەی هێزی پاراستنی رەوا دا پاراستنی سیستەمەكە و گەلەكەی بەبنەما وەردەگرێت، لەبەرامبەر هەر چەشنە هێرشێك بكرێتە سەری سیستەمی پاراستنی رەوا دەكەوێتە گەڕ و خۆی دەپاریزێت. لەمیكانیزمەی پاراستنی رەوا"یاساكانی دەوڵەتی دەسەڵاتدار، یاساكانی نێودەوڵەتی و یاساكانی مافی مرۆڤی ئەوروپا بەبنەما"وەردەگرێت. سیستەمێكی ناناوەندییە"لامەركەزییە" و دەسەڵاتی خۆبەرێوەبردنی هەرێمی و بەهێزكردنیان بەئەركی سەرەكی خۆی دەزانێت.
سیستەمی خۆبەرێوەبەری دیموكراتیك، سیستەمێكی ئیكۆلۆژییە. كۆمەڵگە وەك بەشێك لەسروشت دەبینێت و هاوسەنگی نێوان كۆمەڵگە و سروشت خاڵێكی تری ئەو سیستەمەیە. هەر چالاكیەكی ئابوری دەبێت بەو ئەندازەیەی ئابورییە، ئەوەندەش ئیكۆلۆژی بێت.
ئابوری نەلەسەر بنەمای سیستەمی فیناس ـ قازانج و كۆمپانیا زەبەڵاحەكانی دەوڵەت ـ نەتەوەی سەرمایەداری، بەڵكو لەچوارچێوەی سیستەم و كاری هەرەوەزی و كۆمیناڵ و كۆپراتیڤ دا بەرێوە دەبات.
هەر لەبواری بەرێكخستن كردنی كۆمەڵگە، لەخۆبەرێوەبەری دیموكراتیك گەل لەژێرەوە بۆ سەرەوە بەرێكخستن دەكرێن، بەپێچەوانەی لۆژیكی سیستەمی دەوڵەتی كە هەمیشە لەسەرەوە بۆ خۆارەوە خۆی بەرێكخستن دەكات و گەلان بەرێوە دەبات.
لەبەرێوەبردندا پشت بەسیستەمی هاوسەرۆكی دەبەستێت. ئەوەش نە تەنیا بەهۆی پرسی یەكسانی رەگەزییەوە. چونكە پرسی یەكسانی رەگەزییە، پرسێكی ماددییە و لەچوارچێوەی هاوسەنگی ماددیدا خوێندنەوە بۆ پرسی ژنان دەكەن. پرسی ژن، پرسێكی كۆمەڵایەتیە و پەیوەستە بەئازادیەوە. بۆیەش سیستەمی هاوسەرۆكایەتی لەهەموو بەشەكانی خەباتدا بەبنچینەو پرەنسیپی سەرەكی سیستەمەكە دەبیندرێت. ئەو سیستەمە لەشوێنێكدا بەرێوە دەچێت كە باوەڕیەكی بەهێزی بەماف و ئازادیە بنچینەیەكانی مرۆڤ هەبێت.
سیستەمی خۆبەرێوەبەری دیموكراتیك، پشت بەپەیوەندی نێوان چین و توێژە كۆمەڵایەتیەكان، چاندی و كەلتوریەكانی گەلان دەبەستێت. لەدیبلۆماسی دەوڵەتەكان و هێزە سەردەستەكان زیاتر گرنگی بەرۆڵی رووناكبیران و دامەزراندنی ئاكادیمی و كەسانی ئاكادیمسین دەدات.
تاكپەرستی و زیهنیەتی ئۆریانتالیستی وەك نەخۆشی سیستەمی لیبرالیزم هەڵدەسەنگێنێت. لیبرالیزم بە مەزهەبێكی سەرمایەدارییە دەبینێ كە كۆمەڵگەبوونی بەریگەی تاكپەرستی بێ واتا و بێ ناوەرۆك كردوە، تاكپەرستی گەیاندۆتە ئاستی جانەوەرێكی دەڕندە.
دیموكراسی رادیكاڵ لەبەرامبەر بەدیموكراسی لیبرالیستی سیستەمی مۆدیرنیتەی سەرمایەداری وەك تێكۆشانی هەرەی بەنرخ سەیر دەكات. لەنزیكبوونەوەی لەگەڵ لۆژیكی دەوڵەت ـ نەتەوە سەردەستەكانی سەر كوردستان فۆرمۆڵی دەوڵەت + دیموكراسی بەئەساس وەردەگرێت.
فرەرەنگیە كۆمەڵایەتیەكان"نەتەوەیی، ئەتنیكی، قەومی، كەلتوری و چاندی و ئاینی ـ مەزهەبی و باوەڕیەكان"، وەك دەوڵەمەندی كۆمەڵایەتی دەبینێت و رێز لەئیرادەی سەربەخۆی هەركامەیان دەگرێت.
ماڵی ژنان لەكۆمەڵگە، وەك شوێنی چارەسەری كێشە كۆمەڵایەتیەكان دەبینێت. گرنگی بەزمانی زگماكی"زمانی دایكی" و پێشخستنی زمان و چاند و باوەڕیە خۆجیەكان دەدات.
پێشخستنی گۆڕەپانی سێیەم لەكۆمەڵگە، هێڵی نێوان گەل و دەوڵەت لەپێشخستنی بنەماكانی دیموكراسی و گۆڕانی زیهنیەكانی تاك و كۆمەڵگە بەبنەما وەردەگرێت. هەر لەدامەزراندنی رێكخراوەكانی ژنان، دروستكردنی پاركی ژنان، ماڵی ژنان، خەباتی ئیكۆلۆژی و پەروەردەیی، كردنەوەی ئاكادیمیای ئیلاهیات، پێشخستنی پەروەردەیی زانستە كۆمەڵایەتیەكان، ماڵی گەنجان، ماڵی هۆنەر و ویژە، پێشخستنی زمانی زگماكی و ...هتد.
لەكێشە و پرسە كۆمەڵایەتیەكان؛ پشت بە سیستەمی دادی كۆمەڵایەتی دەبەسترێت.
سیستەمی خۆبەرێوەبەری دیموكراتی پشت بەراستینەی مێژوویی گەلان و دەوڵەمەندیە كەلتوریەكانی كۆمەڵگەكان دەبەستێت. پرسی سنور وەك كێشە نابینێت. چونكە سیستەمەكە لەسەر بنەمای نەتەوەیی، ئاینی ـ مەزهەبی، چینی و رەگەزی خۆی بەرێكخستن ناكات. بەكۆمەڵگەبوون وەك مەرجی ئەساسی بەكۆمەڵگەبوونی كۆمەڵگە پێناسە دەكات، ئەوەش بەسە بۆ ئەوەی هەموو كۆمەڵگە خۆیان لەنێو سیستەمەكەدا ببیننەوە.
لەشوێنی نەتەوەپەرستی لۆژیكی دەوڵەت ـ نەتەوەی مۆدیرنیتەی سەرمایەداری، نیشتیمانپەروەری و خزمەتی خۆشبەخشانەی تاك و كۆمەڵگەكان بەبنەما وەردەگرێت. نەتەوەپەرستی ئەمڕۆكە بووەتە سەرچاوەی سەرەكی كێشەكانی نێوان گەلان و نەتەوە جیاوازەكان و هاوشێوەی شێرپەنجە سیستەمی مۆدیرنیتەی سەرمایەداری تەشنەی پێ دەدات.
خۆبەرێوەبەری دیموكراتیك، مۆدیلی نەتەوەی ـ دیموكراتیك و خۆبەرێوەبەر و پارادایمی كۆمەڵگەیەكی سیاسی ـ ئەخلاقی و دیموكراتیك و سیستەمی كۆنفدالیزمی دیموكراتی پشتبەستوو بەئازادی ژن بۆ خۆی بەئەساس وەردەگرێت. ئەم مۆدیلە لەزۆرێك لەوڵاتانی ئەوروپی و ئەمریكی دا پەیڕەوی لێدەكرێت و بەرێوە دەچێت.
لەبواری كۆمەڵایەتیەوە، پشت بەشرۆڤەكردنی مێژووی نوسراو و نەنوسراو و رێڕەوی شێوەگرتنی مرۆڤایەتی و بەكۆمەڵگەبوونی مرۆڤ دەبەستێت. واتا بۆ ئەوی كۆمەڵگەیەكی دیموكراتیك و ئازاد بنرێت، دەبێت گرنگی بەشوێن، كات و چۆنیەتی گەورەبوون، هەڵكشان و هەرەسهێنان كۆمەڵگەكان بدرێت. بەبێ سەرچاوە و پێدەرە كۆمەڵایەتیەكان ناشێت باس لە لەدایكبوونی كۆمەڵگەیەك بكرێت كە بوونی هەبێت. بۆیە بەئەندازەی پێكدادانە كۆمەڵایەتیەكان، گرنگی شوێن لەدەستنیشانكردنی كۆمەڵگە و چاندەكاندا گرنگی و بایەخی خۆی هەیە.
سیستەمی خۆبەرێوەبەری دیموكراتیك، نەتەوەبوون وەك بەشێك لەفۆرمە كۆمەڵایەتی جۆری مرۆڤ سەیر دەكات و لەو روانگەیەوە، ئەو بابەتەی كە وەك مافی چارەی خۆنووسین لەدامەزراندنی دەوڵەتی ـ نەتەوەیی گەلاندا دەبینن و پشت بە ئابوری، سنور، زمان، جۆگرافی و ئەتنیكی تایبەت دەبەستێت رەت دەكاتەوە و نەتەوەبوون وەك فۆرمێك لەفۆرمەكانی شێوەگرتنی كۆمەڵگەكان سەیر دەكات. هەرچۆن گەلی كورد، خاوەنی دەوڵەت نییە، بەڵام وەك گەلێك بوونی هەیە و كەس ناتوانێت ئەو راستیە ئینكار بكات و تا ئەمڕۆكەش بەردەوامی بەبوونی خۆی دەدات.
سیستەمی خۆبەرێوەبەری دیموكراتیك لۆژیكی رەگەزگەرایی كۆمەڵایەتی رەت دەكاتەوە و ئەم زیهنیەتە وەك بەرهەمی چاندنی دەسەڵاتداریەتی پیاو دەبینێت؛ چونكە زیهنیەت و لۆژیكی رەگەزایی پشت كۆمەڵایەتی چینایەتی و لۆژیكی دەسەڵاتداریەتی دەبەستێت. زیهنیەتی دەسەڵاتداریەتی و زیهنیەتی نەتەوەی دیموكراتیك هاوشێوەی دوو رووبارن كە بەپێچەوانەی یەكدیەوە رێدەكەن.
لەئاستی نەتەوەی ـ دیموكراتیكدا كۆنفدرالیزمی دیموكراتیك و لەسەرئاستی هەرێمی كۆنفدرالیزمی دیموكراتی گەلان و لەسەر ئاستی جیهانی كۆنفدرالیزمی دیموكراتیكی جیهانی وەك رێگە چارەسەری سیستەم و كێشە و ئاڵۆزیە جیهانیەكانی مرۆڤایەتی دەبینێت.
لەسیستەمی خۆبەرێوەبەرایەتی دیموكراتیكدا لەشوێنی یاسای بنەڕەتی، هاوپەیمانی كۆمەڵایەتی كە لەیەكهاتنی دیموكراتی و بەرژەوەندی گشتی كۆمەڵگەكان و بەبنچینە وەرگرتنی دیموكراسی رادیكاڵ بەبنەما دەگیردرێت.
هـ . ب
