زیهنیەتی نەتەوەپەرستی شووونیستی ناوەندگەرا یەكێكە لەنەخۆشیەكان و كێشە سەرەكیەكانی سیستەمی دەوڵەت ـ نەتەوەی سەرمایەدارییە. دەوڵەت ـ نەتەوەی فاشیستی رژێمی ئێرانیش بەرهەمێكی ئەو زیهنیەتەیە سیستەمی ناوەندگەرایە. زیهنیەتی ناوەندگەرای سەرمایەداری پشت بەكەمینەیەكی بچووكی نەتەوە، چاند، مەزهەب، ئاین و ئەتنیكێك دەبەستێت و بەو شێوەیە هەوڵی تواندنەوەی هەموو چاند، نەتەوە و ئاین و مەزهەب و ئەتنیكەكانی تر و جیاوازیەكانی تر لەدووتوویی ئەو كەمینەیەدا دەدات. ئەساسەن ناوەندگەرایی زیهنیەتێكە لەدژی هەموو فرەرەنگی و فرەچاندی و دەوڵەمەندیەكانی كۆمەڵگەكان.

زیهنیەتی دەسەڵاتداری تاكانەیی بۆ خۆی بەهەند وەردەگرێت و هەوڵدەدات كۆمەڵگەیەكی یەكرەنگ و یەك چاند و یەك نەتەوە و یەك زمان و یەك ئاڵا و سنور بۆنیاد بنێت. ئەم چەمكانە هەموویان لۆژیكی زیهنیەتی ناوەندگەرای دەسەڵاتدارە كە دەولەت ـ نەتەوە نوێنەرایەتی ئەو چەمكەیە و ئەو كەسانەشی لەوچوارچێوەیەدا پەروەردەیان بینیووە پیاوانی دەسەڵاتن و بیانەوێت و نەیانەوێت لەسەرچاوەیەكەوە تیرئاو بوونە. بۆیە هەموو ئەو تایبەتمەندیانە لەكەسایەتیاندا شێوە دەگرێت كە لەهەیكەلە و بۆنیادی رژێمدایە. ئەم چین و توێژانەی وەها كەسایەتیان شێوە دەگرێت، كە ئێدی راستەوخۆ یا خۆد ناراستەوخۆ دەبنە بەشێك لەو چەرخەی كە سیستەمی دەسەڵات دەسوڕێنن. چەندە ئەو كەسانە لەنێو دەسەڵاتی فەرمی دەوڵەت و دامەزراوەكانیدا جێ نەگرن و لەزۆر كۆڕ و كووبوونەوەكانیشدا خۆیان وەكو كەسایەتی، پارت و رێكخراو و بزوتنەوەی ئاشتیخواز، دیموكراتیكخواز و یەكسانیخواز و لایەنگەری ئازادی ژنان و گەنجان و كرێكاران و ژینگە و ... هتد بەناویش بكەن، بەڵام لەبنچینە و ناوەڕۆكدا هیچ جیاوازیەكیان لەگەڵ رژێمی فاشیستی ئێراندا نییە لەرووی بیركردنەوە و پراكتیكەوە. هاوشێوەی دەوڵەتی دسپۆتیك و فاشیستی رژێمی ئێران كە سنورەكان بۆ خۆی بەپیرۆز دادەنێت، ئەوانیش بەهەمان شێوە و لەژێرناوی یەكپارچەیی خاكی ئێران، دەیانەوێت خۆیان بەكەسێكی وڵاتپارێز و نیشتیمانپەروەر بزانن و سنورەكانی نێوان دەوڵەتان نە بەڵكو سنوری نێوان خۆیان و پێكهاتەكانیش بەهەند وەردەگرن، كەچی ئەو كەسایەتیانە لەئێستادا زۆرینەیان بوونەتە پەنابەری وڵاتانی دەرەوە و لەسەر خوانی ئامادەی بێگانەكاندا دانیشتوانی و بەچەكی یەكپارچەیی و نیشتیمانپەوەری زەبر لە تێكۆشانی ئازادیخوازی گەلان و پارچەكردنی یەكێتی نێوان گەلانی ئێران دەوەشێنن و وەها گۆشكراون كە هیچ مافێك بۆ گەلانی تر بەرەوا نازانن و كاتێك پێكهاتەكانی دیكەی ئێران داوای مافە رەواكانی خۆیان وەكو هاووڵاتیەكی ئەو وڵاتە دەكەن، هاوشێوەی رژێمی دیكتاتۆری فاشیست پەلاماری ویست و داواكارییە رەواكانی پێكهاتە جیاوازەكانی تر دەدن و بەناو زڕاندنی جۆداخواز و داردەستی هێزی دەرەكی و هتد، تاوانباریان دەكەن. پێكهاتەكانی كورد و بەلووچ و ئازەری و عەرەب و گیلەك و مازن و مازندەرانی و توركمان و ... هتد، قوربانیانی سەرەكی ئەم زیهنیەتەن.

شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی كە ناوەندەكەی كوردستان"شاری سەقز" بوو، هیچ نیشانەیەك لەبوونی نەتەوەی كلاسیك یا خود بەرگێكی ئاینی، مەزهەبی، ئەتنیكی یا خود چینێكی تایبەتی پێوە نەبوو و نییە، ئەم هەنگاوە هاوشێوەی هەموو پێشەنگایەتیەكانی تری كوردان بەدرێژایی مێژوو هیچ مۆركێكی ناوچەیی و  نەتەوەیی كلاسیكی وەهایان پێوە نەبووە و خۆی لەخۆیدا بەڵگەی حاشاهەڵنگرن بۆ مایەپووچ بوونی ئەو بیروهزرە دۆژمنكارانەیە. ئەگەر شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی بەستەرەیەكی وەهای ساز نەكردبا یا خود رەهەندێكی وەها بەربڵاو و بەرفراوانی لەناواخنی خۆیدا هەڵنگرتبا ئەواها هەر زوو سنورەكانی كوردستان و ئێران و رۆژهەڵاتی ناوینی تێپەڕ نەدەكرد و نەدەبووە درووشمێكی جیهانی و هەموو ئازادیخوازانی جیهان پشتیوانیان لێنەدەكرد. بەڵام بەداخەوە زۆرن ئەو چین و توێژانەی توانای بینین و دەرك و تێگەیشتنیان لاوازە و ناتوانن ئەو پێشەنگایەتیە هزری، فەلسەفی، ئەخلاقی، زانستی، چاندی، رێكخستنییە بەئاسانی هەرس بكەن، ئەوانە باوەڕیان بەوە نییە كە لەشارەكانی كەناردا مەعریفەیەكی وەها سەرچاوە بگرێت.

خۆ بەگەورەبینی مەعریفەیەكی مرۆڤیی نییە كە پێت وا بێت هیچ كەس لەتۆ مرۆڤتر و زاناتر و بەهێزتر و عاقڵتر نییە، خەڵكی بەنەزان و خۆت بەزانا و رەوا ببینی. گەورەبوونی مرۆڤ لەداڕشتنی بیروهزری پێشكەوتوو ەكە كۆمەڵگەكان چەندە پێش بخات. رێزوخۆشەویستی مرۆڤێك گرێدراوی شێوەی بیركردنەوە و هەڵسوكەوت و پێشەنگایەتی كردنی كۆمەڵگەیە كە خاوەن قەڵەمباز و وەرچەرخانێكی مەزن بێت. زۆرینەی ئەو كەسانەی لەگەورەشارەكانی وڵاتدا نیشتەجێن لەنێو باتلاقی وەها زیهنیەتێكدا گەورە بوونە و كەسایەتیان شێوەیان گرتووە. زیهنیەتی ناوەندگەرایی دیاردە و نەخۆشییەكی دەروونیەو بەواتایەك لەواتاكان شێوەیەك لەئیگۆیزمە. ئیگۆیزمیش خۆی لەخۆیدا لەزیهنیەتی دەوڵەت ـ نەتەوە مەترسیدارترە. كەسایەتی ئیگۆیزم هاوشێوەیە ئەو كەسەیە كە لەدەچێتە سەر كورسی دەسەڵات ، پێش هەر كارێك دەستپێك، دایك و باوكی لەسێدارە دەدات.

شووڤنیزم لووتكەی بیری دەوڵەت ـ نەتەوەی سەرمایەداری و بەناوەندی بوونی نەتەوەی سەردەستە. گەلی كورد و زۆرێك لەو پێكهاتانەی پاش سەركەوتنی شۆڕشی گەلان و دەست بەسەرداگرتنی شۆڕش لەلایەن دارودەستەی خۆمەینی لە ساڵی 1979ی زایینی هێزێكی زۆر بەكاریگەر بوون كە رووبەرووی رژێمی بەكرێگیراوی سیستەمی مۆدیرنیتەی سەرمایەداری بوون. گەلی كورد لەسەر دەستی رژێمی گۆربەگۆڕی شاه تووشی زەرەر و زیانی ماددی و مەعنەوی بوویەوە، هەر لە دامركاندن و داپڵۆساندنی شۆڕشی كۆماری كوردستان لەمەهاباد و لەسێدارەدانی پێشەوایانی شۆڕش، كۆمەڵكۆژكردنی سەرهەڵدانی سمكۆی شكاك و پەیمانی ئەلجەزائیری نێوان شاە و رژێمی بەعسی رووخاو ،كوردان دووچاری ماڵوێران و كۆچبەری و كۆمەڵكۆژی ببوونەوە. لەشۆڕشی ساڵی 1357هەتاویدا بەگۆڕوتینێكی زۆر بەرفراوانتر لەپێكهاتەكانی تر بەشداری شۆڕش بوون و پێشەنگایەتیان كرد كەچی هەركە شۆڕشگێڕانی دوێنێ دەسەڵاتیان گرتە دەست لوولەی چەكەكانیان كردە گەلی كورد و دژ بەویست و داواكاریەكانیان وەستانەوە و گەلی كورد لەسەر دەستی ئەوان خەڵتانی خوێن و كۆمەڵكۆژ و كۆچبەر بوون. ئەوەش بەرهەمی ئەو شۆڕشە بوو بۆ گەلی كورد. ئەوەی راستی بێت گەلی كورد لەو بەروارەوە ئەو رژێمە خۆێنمژەیان قەبوڵ و رەوا نەبینیووە و رووبەرووی سیستەم وەستاونەتەوە. رژێمیش بەهەموو رێ و رێبازێكەوە هەوڵیداوە، ماتەوزەی كوردان بێكاریگەر و بەلارێدا ببات. ئەم نزیكبوونەوانە لەبنەچەدا بەدەست زیهنیەتی پاشڤەڕووی كۆمەڵگەی باو و لەسەردەستی ئەو كەسانە پێكهاتووە كە رۆژانێك خۆیان پێ شۆڕشگێڕ و ئۆپۆزسیۆن بەناو دەكرد.

دەبـێت ئەوە بزانین تا ئەو كاتەی زیهنیەتی نەتەوەی سەردەستی ناوەندگەرا و لۆژیكی شووڤینیستی لەهزر و مێشكی كۆمەڵگە نەسڕدرێتەوە ئەوا یەكگرتوویی و پێكەوەیی كۆمەڵگەكان و پێكهاتەكان دژ بەسیستەمە دیكتاتۆر و زاڵ و فاشیستیەكان پێكنایەت و ناگاتە سەركەوتن. شۆڕشی زیهینی پێویستی ئەم یەكەیە. دەبێت كەسایەت و كۆمەلگەكان لەرووی زیهنی و ئەخلاقییەوە پێداچوونەوە بەشێوەی هزراندن و بیركردنەوەیاندا بكەن.

رژێمی داگیركەری ئێران لە زیهنیەتیەكی وەها هێز وەردەگرێت و پەلاماری پێكهاتەكان دەدات؛ چونكە ئەوە زیهنیەتی هاوبەشی دەوڵەت و ئەو چین و توێژەیە كە وەها بیردەكەنەوە و لەسەر دەستی رژێم گەورە بوونە. ئەگەر پێكهاتەكان یەكگرتوویی و یەكرێزی نێوان ریزەكانیان رێكخەن ئەوا بێگۆمان رژێمیش ناتوانێت بەئاسانی پەلاماری گەل بدات و رۆڵەكانی نیشتمان و وڵاتمان لەژێرناوی دژایەتی خوا و مەترسی لەسەر ئاسایشی نیشتیمانی لەسێدارە بدات. ئەو زیهنیەتە شۆڤینیستی و داگیركاریە كە ئەو لایەن و كەسایەتیانە پشتی پێ دەبەستن بۆ ئەوەی مەزنایەتی خۆیان بسەلمێنن دەبێت بۆ جارێكیش بێت بەخۆیان و هەڵسووكەوتەكانیاندا بچنەوە. دەبێت مەسافەی"مەودای" نێوان بیركردنەوەی خۆیان و دەسەڵات و رژێمی داگیركەری ئێران و مۆدیرنیتەی سەرمایەداری بەكردەوە نیشان بدەن.

دیموكراتیەت چاند و كەلتورێكە كە پێویستی بەپەروەردەیەكی ئازاد و بیری ئازادیخوازانە هەیە. بەچاند و كەلتور و پەروەردەی رژێمی تەكنۆكرات و فاشیستی و داگیركەری كە مرۆڤەكانی لەلایەنی هزریەوە كۆشتووە و بێ رۆح و هەستیانی كردوە موممكن نییە هیچ وەرچەرخانێكی كۆمەڵایەتی شێوە بگرێت.

تا ئەو كاتەی زیهنیەتی تاوانباركردن و شوونیستی و دەسەڵاتداری و دەوڵەتگەرا و مەزهەبی و ئاینی و ناوەندگەرا بەسەر كۆمەڵگە و پێكهاتەكانیەوە باڵادەست بێت ئەوا هیچ چەشنە چارەسەریەكی دیموكراتیانە بەدی نایەت. چونكە ئەم بیرۆكانە هەم تاقی كراونەتەوە و هەم لەدەرئەنجامی تاقیكردنەوەشیان كێشە و ئاریشە كۆمەڵایەتیەكانیان زیاتر قووڵ و رۆڵێكی نیگەتیڤیان بینووە. چارەسەری بنەڕەتی لەبۆنیادنانی نەتەوەی دیموكراتیك و دامەزراندنی كۆنفدرالیزمی دیموكراتیكی گەلانە كە دروشمی شۆڕشە.

رژێمی داگیركەری ئێران بەدەست پێ كردنی شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی بەرێگەی دام و دەزگا و دامەزراوە راگەیاندنی و تایبەتەكانی شەڕی تایبەت كەوتە ویزەی شۆڕش و شۆڕشگێڕان و ویستی بەرێگەی مۆرەكانی خۆی دروشمی شۆڕشەكە بگۆڕن و هەر زوو ناویان لێنا؛"پیاو، وڵات و ئاوەدانی"، رێككەوتیش نەبوو كە بەهەمان لۆژیك دام و دەزگا راگەیاندنەكانی سیستەمی سەرمایەداری و ئەو هێز و لایەنانەی ویستی دەسەڵاتداریەتی و ئاغایەتی و كورسی دەسەڵاتیان هەیە و خۆیان لەناوكەوە بە سیستەمی مۆدیرنیتەی سەرمایەداری جیهانیەوە بەستووەتەوە، ئەوانیش ئەو دروشمەیان وەكو رژێمی ئێران پەرە پێدا و بە"پیاو، ئاوەدانی، وڵات" گۆڕی. ئەم دوو عەقڵیەتە یەكدیان بەخێوكرد و بەو شێوەیە پەلاماری شۆڕش و بەلارێدابردنی شۆڕشیاندا. هەر دوو نزیكبوونەوەكە خاوەن یەك سەرچاوەن و لەكانیاوێك تێرئاو بوونە كە چەمكی دەوڵەت ـ نەتەوەی داگیركەر و فاشیزمی ئێرانە. بۆیە كاتێك ئەو هێز و لایەن و كەسایەتیانە دەبینن دوو كورد یا دوو لایەنی سیاسی كوردان نزیك یەكدی دەبنەوە، ناتوانن بەئاسانی هەرسی بكەن و چاویان لەئاستی یەكگرتنی كوردان هەڵنایەت. كاتێك كانالەكانی بی بی سی و ئێران ئینتەرناشناڵ هەواڵ و راپۆرت و دیداریان لەسەر كۆنفرانسی پلاتفۆرمی گەلانی ئێران و شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی كە لە 6-6-2023 لەهۆڵی پەرلەمانی ئەوروپا سازكرابوو، ئامادە دەكرد، زۆر هەوڵیاندا كۆنفرانسە تەنیا بەكوردستانەوە سنوردار بكەن و كۆنفرانسەكەیان وەكو جێگای ئیماژ و گۆمان و سەرەنجڕاكێش بەناو دەكرد، بەڵام لەئیماژی پرسیارەكاندا مرۆڤ بەئاسانی هەستی پێ دەكات كە مەبەستیان ئەوە نەبوو كە كۆنفرانسەكە بەراستی لەلایەنی نەوعی و ئەرێنیەوە بەناوەڕۆك بوو، ئامانجیان ئەوە بوو كە بۆچی كوردان هاتوونەتە لای یەكتر. كاتێك پێشكەشوانی كەناڵی بی بی سی راپۆرتە هەواڵی پێشكەش دەكات، هەوڵدەدات ناوەڕۆكی ئەساسی كۆنفرانسەكە بەپرسی ئاسایش و شەڕ و بێ چەككردنی هێزەكان ببەستێتەوە و سنورداری كرد و لەسەرناووەڕۆكی كۆنفرانسەكە زۆر راوەستەی نەكرد. ئەم خۆ دزینەوەی هەر دوو راگەیاندن نیشانیاندا كە ئەوانیش خاوەن یەك زیهنیەتن لەبەرامبەر بەشۆڕشی گەلانی ئێران، ئەویش زیهنیەتی داگیركاری و خۆ ناوەند بینییە. ئەم زیهنیەتەش تەنیا بەشۆڕشێكی زیهنی و بەلۆژیكی شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی دەتوانرێت تێپەڕندرێت و دەتوانێتت ببێتە سەرەتایەك بۆ بەشداربوون و  پشتیوانی شۆڕش.

هــ. ب