بێگومان ئارۆ پانیشتوو کورڎەسانی پەنەوازش بە فرەو هەڤاڵاتەری پېسە هەڤاڵ هەڵمەتی هەن، چونکی جە کەڵەکەبیەی قەیرانە چەقبەستەکانە، ئینجا بە رۆح و مۆڕاڵ و رێبازوو هەڤاڵ هەڵمەتی بیاوا بەچارەسەری.
پەنج ساڵۍ موییەرۆ سەرو گەشمەرڎەبیەو هەڤاڵی سەرمەشقی و مانیانەشناسی، هەڤاڵ دیار غەریبی-رە کە ئشناسیا بۍ بە هەڤاڵ هەڵمەت. جە پەنج ساڵی ۋییەرڎەنە وتارۍ فرۍ نویسیێنۍ، قسۍ فرێچ کریێنۍ، سەبارەت بە خەبات و ئەرەکۊشای گەشمەرڎە هەڵمەتی. بەڵام هەڵای نەتاوانما خەرمانوو کۊشیاکەیش بە عالی شەن و کەو بکەرمۍ، چونکی هەڤاڵ هەڵمەت ناستەبێش هیچ ڕوێش بە هەدەر بلۆ، پێچەوانە گرڎوو ڕوەکاش بە بەرهەمی شۆڕشگێڵنانە پەڕ کەرێوە. چونکی هیواش جە قولەپۊپەنە بۍ، جۆش و مۆڕالیچش نەک تەنیا بەشوو ۋێش، بەڵکو بەشوو گرڎوو ئا کەسایچە مکەرۍ کە جە دەورو بەرو ئاڎینە بێنۍ، پۊکەی گەرەکما جە پەنجەمین ساڵیاڎوو گەشمەرڎەبیەی هەڤاڵ هەڵمەتینە لێوەتەر جە ئەرەکۊشایش بکەرووە، ئاڎیچ سەردەموو خەباتوو پارتی چارەسەری دیموکراتی کورڎەسانیا.
بەشداربیەی دلۍ شۆڕشوو کورڎەسانی جە پانیشتەنە دماو ساڵەو ١٩٩١ یوە بڕۍ جیاوازیش بۍ، چونکی بەشۍ فرەو خاکوو پانیشتی رزگار کریا بۍ، دەسەڵاتوو بەعسیچ جە پەلوپۆ کەوتەبۍ، بەڵام ناکۆکیش چنی دەسەڵاتوو پانیشتی بۍ، چونکی بەبێ پیمانە و پرەنسیب، دەسشا چنی ئەرەگیرا سەرو کورڎەسانی تێکەڵ کەردەبۍ، بەتایبەتیچ بە پاڵپەشتی ئەرەگیرا هرووژم کەرێنۍ سەرو پارچەکا تەروو کورڎەسانی، چا بارۆ پەکەکە پشکوو شێریش ۋەرکەوتەبۍ، چونکی پەکەکە پاگیری مکەرۍ سەرو بەردەوامی دای بە خەباتی و ئەرەکۊشای. ئینەیچ مەڵامەتۍ بیەن تاکو دەسەڵاتوو پانیشتی جە ماوەو ٣٣ ساڵوو تەمەنیشەنە، فرەتەرین جەنگکەردەی و سەرشاخ گێرتەی و هرووژم و پەلامارەو پەکەکەی بیەن. ئیساتێچ تەنیا کادیرو پەکەکەی بەدەسوو دەسەڵاتوو هەرێمی، گەشمەرڎە مکریۆ و موزیۆ زیڼانەکا و رادەسوو ئەرەگیرا مکریۆوە، هەڵبەت چا بارۆ پەدەکە فرەتەرین تاوانەش کەردێنە. جە لېوەتەریچۆ دزی و تاڵانی سەروماڵوو خەڵکی، حەرپاسە نەبیەی دادپەروەری، جابەجۍ نەکەردەی کۊڵەکەکا دیموکراتی بیەی، پۊکەی پەنەواز بۍ تاکوو پانیشتی ڕێوەتەرش دیێبێوە پەی ئەرەکۊشای، عالتەرین رێبازیچ کە ئینسانۍ گەنج و رۆشنۋیر و خۊنکار جوابش چنەشەنە دەس گنۍ، بێگومان فەلسەفەو رابەر ئاپۆی و رێکوستەکا پەکەکەی بێنۍ.
پەکەکە پېسە هێزێوە نەتەوەیی و سەربەخۆی بەرکۊتەبۍ جە مېڎانی سیاسی و چەکڎارینە، سەرەڕاو ئانەی هەڤاڵ هەڵمەت برا گەورەکەش جە ئەرەپڕاو ساڵەو ١٩٩١ ینە جە دەگاو چیمەنوو کەرکوکی پېسە پێشمەرگەو یەنەکەی گەشمەرڎەبیەبۍ، بەڵام ئیتر شێوازو خەباتوو یەنەکەی پەی هەڤاڵ هەڵمەتی جوابدەر نەبۍ. پۊکەی وەختۍ جە ساڵەو ١٩٩٥ ی هەولێرەنە خەریکوو ۋەناو زانکۆی بۆ، هەڤاڵ دکتۆر سیروانی مشناسۆ، جە ١٩٩٥ەنە بەشداروو دلۍ رێکوستەی خۊنکارا و دماتەر پېسە کادیرێوە خەباتی جە رێکوستەی جەماوەرینە بەردەوامیش پنە مڎۆ.
جە هامنوو ١٩٩٧ ینە قەرار مڎریۆ کە هەڤاڵ هەڵمەت بلۆ پەی مېڎانوو رابەر ئاپۆی جە سوریا، بەڵام بەمەڵامەتوو ئۆپەراسیۆنی ئەرەگیری تورکیای و بەکرێگرتەیی پەدەکەی، پۊکەی تا ئاخروو ئا ساڵۍ جە هەرێموو بادینانینە خەباتی گەریلای چنی یەکینەکاو گەریلای فەرماندەیی مەفرەزەی مکەرۆ. جە ئاخروو ساڵەکېنە کاتێ پەدەکە جە هەرێموو سۆرانینە گورزەی کوشندۍ بەدەسوو گەریلای موەرۆ، هەڤاڵ هەڵمەت دەرفەتش پەی ڕەخسیۆ، چنی پۆلێوە جە هەڤاڵا پڕاوە پەی ۋەرنیشتی جە ڕاو خەڵکی وڵاتپارێزنوو ۋەرنیشتیۆ، ۋێشا میاونا بە مېڎانوو رابەرایەتی جە شام. تا رابەر ئاپۆ جە سوریانە بەرگنۆ هەڤاڵ هەڵمەت چنی بەشداربیەیش جە خولەکا پەروەردەینە، هەمانکات خەباتوو ئەرشیف و ئەرەیاۋنایچ ڕاوەبەر مکەرۆ. جە لېوە ۋەنەکا رابەر ئاپۆی تۆمار مکەرۆ، جە لێوەتەریچۆ بە کامیراکەیش ۋێنەو رابەر ئاپۆی و هەڤاڵا مگێرۆ و ئەرشیفشا مکەرۆ، ئیساتێچ فرێوە جە ۋێنەکا رابەرایەتی جە ساڵەو ١٩٩٨ بەدەسوو هەڤاڵ هەڵمەتی گیریێنۍ.
جە گێڵایۊیشەنە پەی مېڎانوو گەریلای، هەڤاڵ هەڵمەت ئەرکوو پەروەردەو هەڤاڵا جەنگەوانۍ تازەیش پنە دریا بۍ جە قەندیلەنە. چنی گێرتەو ڕابەرایەتی و تەمام بیەو کۆنگرەو ششەموو پەکەکەی، خەباتوو هەڤاڵ هەڵمەتی جارێوەتەر فاڕیاوە پەی خەباتی جەماوەری جە پانیشتەنە، تا ساڵەو ٢٠٠١ بەردەوام بۍ.
ئاژەو پانیشتی جە ئاکاموو جەنگوو دلێینەو پەدەکەی و یەنەکەی و ملەملانێ و ناکۆکیەکاشا سەرو دەسەڵاتی و زەڕی، خەڵکوو پانیشتیش هیلاک کەردەبۍ. پۊکەی پەنەواز بە هێز و ئیراڎێوە زیاتەری کەرۍ، پەی ئانەی باوەڕی و مۆڕاڵ پەی گلېرگەی گێڵۊوە. هامنوو ساڵەو ٢٠٠٠ جە کۆنفرانسوو ۋەرکەوتوو دلېڕاسەینە، گفتوگۆی فرە کریا پەی ئانەی بە رێبازێوە تازە دەس بە خەباتی سیاسی و جەماوەری جە پانیشتەنە بکریۆوە. ئەنجام یاوای بۍ بە ۋۍ ڕێکوستەکەردەی جە ژڵێوەو چارەسەری دیموکراتی کورڎەسانینە، پەی ئینەیچ جە هامنوو ٢٠٠١ ی بە بەیاننامێوە ژڵێوەو چارەسەری ئەرەیاۋییا.
جە زمسانوو ٢٠٠١ ی هەڤاڵ هەڵمەت مېڎانوو خەباتیش جارێوەتەر بەردۆ بنارو قەندیلی، بەڵام ئیجارە خەباتی جەماوەری ڕاوەبەر مکەرۍ، چنی جەمېوە جە هەڤاڵا خاوەن ئەزمون و گەنجی پېسە گەشمەرڎە ئاری، دانا، وڵات، سیپان رێبەر، پۆڵای...هتد، بەڵام مەعەل ئەسەف جە زمسانوو ٢٠٠١ ی رێک جە ئاخروو مانگەو شوباتی، ١١ هەڤاڵۍ گنا چېروو هەرەسەو وەرۋۍ و گەشمەرڎۍ با. بەڵام دیسان خەبات بەردەوامی مکەرۆ، پەی ئانەی پانیشتوو کورڎەسانی بیاوۆ بە رێکوستەیۍ تۆکمە.
فاڕیایە جیهانی و هەرێمیەکۍ فرە خێرۍ بێنۍ، بەتایبەت هرووژم و ڕێکوزیاو ئەلقاعیدەی پەی سەرو ئەمریکای و هرووژم و ئەمریکای پەی سەرو ئەفغانستانی، حەرپاسە ئاماڎەکاری پەی دایۋنەو رژێموو بەعسی جە عێراقەنە. چەولایچۆ سەرەڕاو گێرتەیش بەڵام رابەر ئاپۆ بە بەرگرینامەو جە دەوڵەتی راهیبی سومەریوە بەرەوشارستانێتی دیموکراتی، هێز و حەرەکەت و ڕانومایۍ تازەش پێشکەش بە ژڵێوەو ئازاڎیی گەلا کەرد، بەتایبەت پەی ژڵێوەو پەکەکەی بەرێوە تازەش وەردەمەنە کەردۆ. ئەزمونوو خەباتوو پانیشتی و ڕانومایی رابەر ئاپۆی و گفتوگۆیەکاش لووێنۍ ڕاوە، ئاژەکەش ڕەخسنابۍ پەی ئەرەمەرزنای پارتێوە سیاسی جەماوەری جە پانیشتوو کورڎەسانینە.
جە سەرەتاو ئادارو ٢٠٠٢ ئەنداماو کۆنگرەی یووەموو ژڵێوەو چارەسەری کوۍ کریێنێوە، هەڤاڵ هەڵمەت و هەڤاڵ ڤیان جافە جە خێرئامای هەڤاڵانە بێنۍ. دیاربۍ گفتوگۆی فرەشا کەردەبۍ چا هەلومەرجە تازەنە، پەی ئانەی کۆنگرێوە سەرکەوتە بە ئەنجام بیاوۆ. جە ماوەو زیاتەر جە ١٠ ڕووا گفتوگۆو دلۍ هۆڵوو کۆنگرەی، جە قەندیلوو لانکەو شۆڕشی و ئەرەکۊشای، بە پارتوو چارەسەری دیموکراتی کورڎەسانی <پەچەدەکە> خەباتی تازە فۆڕمیلەو ۋێش هۊرگێرت. جە ماوەو کۆنگرەینە فرەتەرین گفتوگۆکۍ جە لایەنوو هەڤاڵ هەڵمەتی و هەڤاڵ ڤیانېوە لووێنۍ ڕاوە، بەتایبەت ئاراسەو قسەو باسەکا کوۍ کریێنێوە پەی ئانەی جە پانیشتوو کورڎەسانینە دەورێوە تازە بوینیۆ، جە لېوە کەموکوڵیەکۍ ۋییەرڎەی واوەی نەکریاوە، هەمانکات بەبێ جیاوازی کادیراو گرڎوو پارچەکا جە ئەرەکۊشاینە دەورو ۋێشا بوینا، واتا سیاسەتوو ناوچەگەری حیزبە کلاسیکەکا وییەرنۆ و جە ئاماڎەینە با پەی ئەگەرو کەوتەی رژێموو بەعسی.
کەسە پاکتاوکار و لادەرەکۍ پېسە <فەرهادی و بۆتانی> کە گەرەکشابۍ پەچەدەکەی پەی مەراموو ۋێشا ئاراسە بکەرا، یۆ چا هەڤاڵا کە ۋەرەن ڕووشا مردێوە هەڤاڵ هەڵمەت بۍ، بەتایبەتی چەمکوو زەڕ بەخشایۆ بە زەڕ بەشداری پنەکەردەو خەڵکی. نمونە فەرهاد گەرەکش بۍ خەڵکی بە ٥٠ مارکۍ پېسە پێشمەرگەی بەکرێ بەشداری پنە بکەرۆ، بەڵام هەڤاڵ هەڵمەت چنی ئانەی باوەڕیش پنەش نەبۍ، هەمانکاتەنە بە زۋانێوە مەسخەرجاڕانۆ واچۍ، جە ساڵێوەنە یەک کەس ئامان بە زەڕ خەبات بکەرۆ، چونکی باوەڕی هەڤاڵ هەڵمەتی پاسەبۍ ئەگەر ئینسان جەلایەنوو هزری و سیاسی و ئایدیۆلۆجیوە ئیقناع نەبی، ئانە بەشداربیەی جە ئەرەکۊشاینە حیچ ئیسفاڎێوەش نمەبۆ.
هەڤاڵ هەڵمەت جە کۆنگرەی یووەمەنە چنی ئانەی یاگێش جە دیوانوو ڕاوەبەردەی کۆنگرەینە گرت، هەمانکات هۊرچنیا پېسە ئەنداموو ئەنجومەنوو سەرکردایەتی و دماتەریچ پېسە ئەنداموو دەسەی کارگێڕی و مەکتەبی سیاسی. جە کۆنگرەی دووەم و یەرەمیچەنە بەهەمان شێوە چنی ئاماڎەکەردەو کۆنگرەکا، هەمانکات جە سەروستەی کۆنگرەکانە دەوری سەرەکیش بۍ، چونکی واچۍ کۆنگرە وەڵۍ کۆنگرەینە مشۊم سەرکەوتەکەیش دیاربۆ. ڕاوەبەردەی ئەرەکۊشای دیموکراتیانە جە عێراقوو دماو وڕای رژێموو بەعسی و سەرپاوستەی پارتێوە سیاسی کە فرەو کادیرەکاش خاوەن ئەزمونی سیاسی و رێکوستەی نەبێنۍ، جە لېوەتەرۆ دلۍ هەژموون و دژمنایەتی دەسەڵاتوو هەرێمی و بەردەوام راوەنیای و گێرتەی و نانبڕیەی و پیلان پەی متەیرەی، کارێوە هەوەنتە نەبۍ.
جە کۆنگرەو چوارەمی بەدماوە هەڤاڵ هەڵمەت پېسە سەرۆکوو پەچەدەکەی هۊرچنیا، جە کۆنگرەو پەنجەمیچنە پېسە هامسەرۆکی بەردەوامیش بە خەباتوو ۋێشدا. چنی ئانەی ئەزمونوو هامسەرۆکایەتی هەڵای تازەبۍ، بەڵام هەڤاڵ هەڵمەت هامسەنگی جنسی ڕاگێرۍ و فرەتەرین فیداکاریچ کەرۍ پەی ئانەی هەڤاڵا ژەنۍ هەست بە هەژموون و فشارو پیا سالاری نەکەرا و شانبەشانوو یۆترینی بە رۆحێوە هەڤاڵانە، خەبات و ئەرەکۊشای بەرانۍ وەڵۍ.
جە ماوەو ١٢ ساڵا خەباتوو پەچەدەکەینە هەڤاڵ هەڵمەت فرەتەرین کۊشش و مانیایش کێشت، جە گرڎوو خەباتەکا رێکوستەی، ئەرەیاۋنای، دیبلۆماسی و پەروەردەینە سەرمەشقایەتیش کەرد. کۊششش کەرد جە زاخۆوە تا خانەقین، پەچەدەکەی بکەرۆ بە پارتوو گرڎوو خەڵکوو پانیشتوو کورڎەسانی. چڼین جارۍ ۋێش پێشنیارش کەرد جە هەرێموو بادینانینە خەبات ڕاوەبەر بکەرۆ، چونکی وەشەسیایۍ تایبەتیش پەی خەڵکوو بادینانی بۍ. تایبەت گەرەکش بۍ چنی گلېرگەی ئێزیدی و کاکەی و هەورامی و فەیلی و شەبەکی عیلاقە وەش بکەرۆ و یاگێشا دلۍ رێکوستەیەکانە پەی بکەرۆوە. فرەتەرین کۊشش کەرد پەی ئانەی پەیاموو رابەر ئاپۆی سەبارەت بە شۆڕشوو پانیشتی شۆڕشوو ژەنێن جابەجێ بکەرۆ، ئینەیچ مەڵامەتۍ بۍ پەی ئانەی کە هەڤاڵا ژەنیچ متمانەی فرەشا بە هەڤاڵ هەڵمەتی بۆ.
پەچەدەکە جە کۆنگرەو ششینە جە ١٦-١٠-٢٠١٤ دمایش بەکارەکاش ئارد، بەشداریش کەرد جە رێکوستەی چەتر ئاساو ژڵێوەو ئازاڎیی گلێرگەو کورڎەسانی. حەرچڼە ئیساتۍ پەچەدەکە پېسە رێکوستەی نەمەنەن، بەڵام میراتوو پەچەدەکەی جە تەڤگەری ئازاڎیینە کۊبیەنۆ. هەڤاڵ هەڵمەت پەی سەرکەوتەی خەباتوو تەڤگەری ئازاڎیچ فرەتەرین کۊششش پەی کەرد، چونکی پېسە بەشێوە جە خەباتوو ۋێش زانێش. فرەتەرین پرۆژە و پلانە و سەرەنج و تێبینی پێشکەش بە دەسەو سەرۆکایەتی تەڤگەری ئازاڎیی کەرۍ. پېسە ئێمە چنی مزانمۍ کە هەڤاڵ هەڵمەت کۊڵەکێوە سەرەکی خەبات و کۊشیای پانیشتی بۍ، ئنە بەهەمانشێوە دژمن و کرێگرتەکێچ پاسە تەماشەش کەرێنۍ، پۊکەی کەردشا بە ئامانجوو هرووژمەکاشا و جە ڕۊو ٢٦-٦-٢٠١٩ ی جە ئاکاموو هجوومېوە فڕۆکە جەنگیەکاو دەوڵەتو ئەرەگیروو تورکیاینە جە بناروو قەندیلی گەشمەرڎەبی. بێگومان ئارۆ پانیشتوو کورڎەسانی پەنەوازش بە فرەو هەڤاڵا تەری پېسە هەڤاڵ هەڵمەتی هەنۍ، چونکی جە کەڵەکەبیەو قەیرانە چەقبەستەکانە، ئینجا بە رۆح و مۆڕاڵ و رێبازوو هەڤاڵ هەڵمەتی بیاوا بەچارەسەری.
