دەوڵەتوو تورکی گەرەکشەن ڕاو کەرکووکیوە، ئەرەگیرکاریی وێش زیاتەر وەرفراوان بکەرۆ و بەتەمامی خاکوو پانیشتوو کوردسانی بوزۆ چێروو دەساو وێشۆ، مشتومڕەکاو سەروو پارێزنگاروو کەرکووکی زیاتەرێ بیێنێ، بەرێشا ڕووەو فرەو ئەگەرا و تەرسارە کەردێنێوە، کە یۆشا ئانەنە کە کورد پارێزنگارتوو شارەکەی جەدەس بدۆ. لایێوی پەرەسانایەکا مگێڵۆوە پەی ساڵەو ٢٠١٧ کە پەدەکە بە بەهانێ رێفراندۆمیوە کەرکووکش جیا ئاست. لایێوی تەرۆ لەندەن و بەغدا ڕێکێ کەوتێ و دماو ١٠٠ جارای تەری نەوتەو کەرکووکیش مسۆگەرە کەردۆ، واشنتۆنیچ هێزش ڕوانەو مەنتێقەکەی کەرد و پاریزنگارییش جە یاگە نەوتییەکاو چوارچوەو ئا ڕێککەوتەیە  کەوت دەس.

سادات دەوری سەرەکی مگێڵنۆ

ئەنقەرە بە نامێ بەرەی تورکمانی عێراقیوە هێزێوە فرێ میلیشایێش پەروەردێ کەردێنێ و ئانەیچە ساداتی کەردەن. ئا هەرمانێچە کە سووریا و عێراقەنە میت کەرێشا، ساڵەو ٢٠١٤ بارورگیرەکاو میتی ئاشکرێ بیێ، وەختێ چەکوچۆلە پەی سووریای کیانێنێ، پەوکای چا هەرمانانە نامێ ساداتیشا وستە وەڵێ. چا دۆخەنە چوارچوەو توانەکاو جەنگینە پەی ئانەی دماتەرنە ڕووبەڕووی قۆرتا نەبانێوە، پەناسا پەی ئا هەرمانێ بەردە.

نوێنەراو ساداتی دلێ بەرەی تورکمانینە

زانیارییەکێ پێوەس بە بەرەی تورکمانی کە ئەنقەرە پەشتیوانییش مکەرۆ، پیلانەو دەوڵەتوو تورکی سەروو کەرکووکیوە نیشانە مدۆنە. وەرپەرسی گردینوو بەرەی تورکمانی حەسەن توران یۆ جە نوێنەراو ساداتین، ئانەیچ پەیوەندییەکاو حکومەتوو ئەردۆغانی و عێراقی میاونۆ ئاستیوی جیاواز. جگە جە تورانی وەرپەرسی گردینەی وەڵین ئەرشەد ساڵحی و سەعدەدین ئەرگەچ و کەسێ تەرێ چانێ بە نامێ ساداتیوە هەرمانەکاو وەرکەوتوو دلێراسەینە ئامێنێ وەرۆ. ئا هەرمانێ بەگردی عێراقنە و بەتایبەتی کەرکووکنە مکریانە، جە دەسەو هەماهەنگیی سەر بە 'ئاسام سادەر ئەنقەرە"ی ڕێکێ موزیانە. وەرپەرسوو ئا دەسەو هەماهەنگییە عەلی جۆشارا، کە هەرمانەش یاردەیدەروو سەرۆکایەتیی ساداتین.

هەوڵەکاو گرووپو تورکمانییەکا  

میت و سادات تا چوارلاو کەرکوکیوە سوپاێوە وەشە بکەرا، حەوڵەکێشا هەسێ کەردێنێوە و یوە چا حەوڵایچە سەروو لیواو تورکمانەکاوە سازە کریێنە. میت ڕاو لیوا تورکمانەکاوە، کە ئینێ چێروو چەترەو حەشدی شەعبینە ئێران پەشتیوانییشا مکەرۆ، دەسش بە پیلانێوە تازێ کەردەن، ئانەیچ هێزە شیعەکێ و  ئێرانش وستەن دلێ جووڵەیوە. وەڵتەرێ دەوڵەتوو تورکی بارەگاو باشیکینە موسڵنە هێزێوەش بە نامێ "حەشدی وەتەنی"یوە پەروەردێ کەرێ چەسپنێش ئا هێزە ساڵەو ٢٠١٧ وزیا سەروو حەشدی شەعبیوە، چ وەختۆن تا ئیساتێ پیلانەکاشا دلێ حەشدەکەینە میاونا یاگێ.

هورشانایوە گرووپەکاو بەرەی تورکمانی و پەرەسانەیەکاو دماتەری

بەڵام دمایی دەسە حەشدی شەعبی ڕووەکاو وەڵێنە لیواکاو تورکمانیش هورێشانێوە، دماو قەرارەکەی بەتایبەتی لاو مەرجەعوو شێعەکاو عێراقی عەلی سیستانی، جە چند لاێوە کاردایوە نیشانە دریا، بناغەو کاردایوەکانە بە دەوڵەتوو تورکی موچیۆ"ئێمە دەسما چا چێوانە نییەن"، حکومەتوو عێراقیچ لاێوی تەرۆ ئەرەیاوناش، کە چێروو چەترەو حەشدی شەعبینە گردوو پێکئامایەکاو عێراقی نییەنێ. سوپاو تورکی گەرەکشەن تا دلێراسەو عێراقی سەروازێ وێش بنیۆرە. حکومەتوو عێراقی چوارچوەو سیاسەتوو ئەردۆغانینە کە ' مشۆم تورکمانەکا بپارێزندێ' وەرە پا داوێ سوپاو تورکی بگێرۆ. عێراق دژوو پیلانەکاو ئەنقەرەی تاکتیکی جیاجیا پەی وەرەگێرتەی و ڕاگێری موزۆ وەڵێوە و گەرەکشەن پێسە سیاسەتوو ئەنقەرەی پووچەڵ بکەرۆوە.

بارەگاکاو میلیشیاکاو دەوڵەتوو تورکی  

دەوڵەتوو تورکی ئا سیاسەتوو عێراقیچشە بەزنا، دەولەتوو تورکی حەوڵی مدۆ وەراوەروو ئا سیاسەتاو عێراقینە، کەرکووکنە ڕاو تورکمانەکاوە هێزێوی تازە وەش بکەرۆ و ڕاو ئا هێزەیچۆ گەرەکشەن هجووم بکەرۆ سەروو چند یاگێوە بەتایبەتی چەمچەماڵ. وەراوەروو ئانەیچەنە مدراوە و کەوت وەروو باسی. ئا لیوا تورکمانێ کە وەرنیشتوو کەرکووکینە و بڕێ یاگای دەوروبەرینە بارەگای سەروازییسا بێ، پێسەو تەرسێ نریێرە. چونکوم ئا هێزە سەر بە حەشدی شەعبینێ و حکونمەتی ناوەندی پەشتیوانیی داراییشا مکەرۆ، تەسەور مکریۆ دەوڵەتوو تورکی بگنۆنە حەوڵێ تازێوە.

مشتومڕە پێوەسەکا بە پارێزگارنی و ئەگەرە چەمەڕاکریێکێ

چوارچێوەو قۆناغێوەنە، کە بەشیوەی هامتەریب و هاموەخت ملۆ وەرۆ، سەررکوەزیراو عێراقی محەمەد شیاع سودانی پەی هورچنیەی پارێزنگاروو کەرکووکی، ١١و ئابیش پێسەو دما وادەی پەی لایەنە سیاسییەکاو کەرکووکی دەسنیشان کەردەن. ئەگەر تا ئا وادە کە پەی لایەنە سیاسییەکاو کەرکووکی دەسنیشان کریان، سەروو دیاریکەردی کاندیدیوی ڕێکێ نەگنا، پەرسەکێ ڕووبوەڕووە و یەرێ چێوای تەری بۆوە، بە ئەمرەو سەرۆکوەزیرانی پارێزنگارێ منریۆرە، کە یەنەکە و حکوومەتو عێراقی بە گونجیاش مزانا، چوارچوەو قسەکانە نامێ دووێ کەسا هەنە، خالد شوانی وەزیروو دادی و نەشئەت شاوێزخورشید.

دووەم هورشانایوە ئەنجامەکاو هورچنیەی و دووەبارەکەردەیوە پڕۆسەکەی و یەرەمیچ ئەنجاموو پاگێرتەیرە فراکسیۆنوو پەدەکەیوە، هێزە سوننەکێ و تورکمانەکێ جیای پارێزنگارێوە کوردی شیعێوە هورمچنانە.

بەریتانیا پەی ئامانجە سەرەکییەکاش ئینا مەنتێقەکەنە

سەبارەت بە نەوتەو کەرکوکی کە ئینا چەقوو پیلانەکانە، ڕوەکاو وەڵتەری سودانی چەنی کۆمپانیای بەریتانی (بریتیش پێترلیۆم) بی پی-ی ڕێکێ کەوتێ و دماو ئانەیچە پەرەسانایەکێ ئامێ ئاراوە. دموا جەنگی یوەموو جیهانی بەریتانیا وەروو گرنگیی ستراتیژیک و سامانوو چێروو زەمینی ئاما کوردسانۆ، دماو ١٠٠ ساڵا واوەی سەروو ڕێککەوتەی نەوتێ سیاسەت مکەرۆوە، ئانەیچ سەبەبوو ئەنجامەکاو جەنگەکاو وەرکەوتوو دلێراسەی موزۆنە ڕووە.

ئەمریکا پەی نەوتێ هێزش ڕوانە کەرد

پێوەس بە پەرەسانایەکاوە، ئەمریکا دماو ڕیئفراندۆموو ٢٠١٧ ئەمریکا پەی هەوەڵ جاری هێزش کەرکووکەنە نیارە؛ چەنی دژە تیرۆروو عێراقی و حکومەتوو بەغدای و بریتیش پێترۆلیۆمی ڕێکێ کەوتێ و یاگە نەوتییەکاو  پیسەو بای حەسەن، زەمبور، هاڤانا و بابەگوڕگوڕ چەسپیا. ئینەیچە پیسەو بەشیوی جە ڕێککەوتەی نەوتێ نیشانە دریا، کە نەوتە بە دەسوو پەدەکەی ورەشیێ، ئیتر چێولای حکومەتی ناوەندی بورەشۆش.

هەڵوێست و مامەڵەو عێراقی

گێرا ئێران هاگاداروو ئا جموجووڵا بۆ، کە بە نامێ وەرگێریی داعشیوە مدریانە، دۆخوو ئیساتێنە کە حکوومەتوو سوودانی پاسە ئینا چێروو کاریگەریی حکوموتوو ئێرانینە، دژوارە کە حکوومەتوو سودانی بەغدانە  بە تەنیا وێس چەنی کۆمپانیایو بریتش پێترۆلیۆمی نیشتەبۆرەو ڕیکەوتەی نەوتێش ئیمزا کەردەبۆ.