سه‌یرانگاو ویمیری جە پاوە و خەیاڵوو باخچێوه نیشتمانی
دکتۆر عه‌باس مه‌نش: سه‌یرانگاو ویمیری جە پاوە، ئەگەر دڵسۆزێش بانێ مه‌تاوۆ پسه پارک کوهستانوو کرماشانی و پارکه‌و ئاویه‌روو سنه‌ی بۆ به باخچێوه و پارکێوه نیشتمانی و مللی.
با پێوه‌ره بلمێ دلێ سه‌یرانگایوه خەیاڵاوی که ئه‌گه‌ر دڵسوزێ خاسێش بانێ مه‌تاوۆ پسه پارک کوهستانوو کرماشانی و پارکه‌و ئاویه‌روو سنه‌ی بۆ به باخچێوه و پارکێوه نیشتمانی و مللی که خه ڵکوو شاری و مێمانه‌کانش به شنه‌یش شاڐ که رۆ و سات و کاتێوه وه‌شش چه‌نه سه‌ر که‌ران.
هه‌ر وه‌خته‌ی کریوم تاسهو باڵاو تۆ
ملوو ماروونه به‌رزه‌ڵه‌نگ جه کۆ
عه شق مەشۆ چه‌نی بۆ وه‌خته‌ی تاسهو باڵاو تۆ مه‌که‌رونه، مه‌لوو به‌رزه‌ڵه‌نگ سه‌هله‌ن، بیستون و تاقۆسانوو شاهۆ و کۆساڵانوو داڵاهۆ و قه‌ندیلی مه‌تاشونه‌و مه‌وروونه په‌یت ئازیزه وه‌شه‌ویسه‌کێم. داخه‌م عه‌شق به که‌سه‌ی یا چێوه‌ی مه‌شیۆ چننه زه‌ریف بۆ که تۆ گه‌ره‌کته‌ن سه‌خڵه‌ت‌ته‌رین ڕای بووزی وه‌روو وێت و که‌شێوه که‌نی و به‌ورینه‌ش سه‌وقات.
عه‌شق به وه‌ڵاتوو و نیشتمان و خاک و ئاوی لاو ئه‌من فره گه‌وره‌ته‌ر و زه‌ریف‌ته‌ره‌ن. وه‌ڵاتوو کورده‌واری که وه‌هار چفناش گۆششه‌ره جه سه‌رتا واری جه قەندیلی سه‌ربه‌رز تا داڵاهۆی فێنک و دڵ‌ته‌زینی و جه گه‌رمیان و کوێسانش ره‌شبه‌ڵه‌کوو جوانی و سه‌وزه‌ڵانی و ئاوه‌دانی و هاڕە‌و ئاوێ و وه‌رواوێن.
پاوه‌ی ئازیزیچ که پایته‌ختوو هه‌ورامانی و گوڵه خنجیلانه‌که‌و پاریزگاو کرماشانی و وه‌ڵاتوو کورده‌واریەن پێسه ساڵانی، ڕازاوه‌و نه‌خشینه‌ن، ماچی وه‌هار ورازیان باڵایشه‌ره.
قرمه‌و قمه‌و مارانی و بانه‌مه‌ڕان و چه‌مه‌و میراوای تا ویمیری سه‌رسه‌وز و هانه‌ساو و پووینه و هانه‌و گه‌زه‌نی، مه‌رده‌ی زینده مه‌که‌ران. سه‌روه‌ش جه وه‌هاریه‌نانێ و شاره‌که‌یچم سه‌روه‌ش و گه‌ش ئه‌چی فه‌سڵوو وه‌رزه خه‌یاڵاویێ.
به‌ڵام گه‌ره‌کمه‌ن جه ویمیری بنویسوو. سه‌یرانگاو ویمیری جه شاروو پاوه‌ینه یۆ جه زه‌ریف‌ته‌رین، خه‌یاڵاویته‌رین و ڕازاوه‌ته‌رین سەیرانگاکانوو کورده‌واریه‌ن. باوه‌ڕ فه‌رماودێ، فره گێڵاینان کورده‌واریه‌نه و هه‌رپاسه ئیرانه‌نه که چێش ده‌شته‌ی پسه‌و ویمیریم نه‌ڎیێنه که فه‌رێحه بووزۆ ئێنسانی و ئێنسان گه‌ش بۆ و دڵش تاوه‌ینه سه‌د جار فێنک بۆوه. ئینجا چننه وه‌شه‌ن چه‌نی خانه‌واده‌ی و خێزانوو بنه‌وانێت ده‌سوو زاڕۆکانت گیرینه‌و په‌ی ساته‌یچ بیه‌ن خه‌مێ به‌ینه واو دوور جه قرموو قاڵوو بازاری و گرانی و سیاسه‌تی و هه‌رپاسه برای وردیتان بواچۆ غه‌یبه ت و تۆمه‌توو نام‌به‌رده‌ی خه‌ڵکی و مه‌ردمی و … بسیه‌ینه‌و به چایوه تازه گۆڵوێت فێنک که‌ری. ئای چننه وه‌شێنێ ئی سات و کاته.
نمه‌زانو پاوه چێشش جه کرماشان، سنه، مه‌ریوان، بانه، سه‌رده‌شت و مه‌هابادی که‌مته‌ره‌ن که سه‌یرانگا و ده‌روده‌شتش مه‌شیۆ بەبێ ساحیو بگنۆره‌و که‌سێوه دڵش په‌ی نه‌سۆچنۆ. خه‌م‌‌وه‌رێوه‌ش نه‌وۆ و دڵسوزێ نیشتمانی و سرۆشتی بێ‌ده‌سه‌ڵات بگنانێ و ئاوه‌ڎانی و سه‌وزه‌ڵانی تیکه‌ڵ بۆ چه‌نی بێ خزمه‌تی و بێ مۆبالاتی و بێ‌خیاڵی و عافیه‌ت‌ته‌ڵه‌بی مه‌سئوولانوو شاری و هه‌رپاسه بێ‌ته‌فاوه‌تی و بێ‌خیاڵی مه‌ردموو شاری و ناوچه‌که‌ی. ڕۆ به ڕۆ مه‌ردم بێ خیاڵ‌ته‌ر مه‌وو به سروشت و نیشتمان و وه‌ڵاته‌که‌یش. نمه‌زانوو چ ده‌رده‌ینه که‌وتێنه دلێمان که فه‌قه‌ت و فه‌قه‌ت نه‌یمێ لێ فێکروو وێمان و بنه‌ماڵه‌و وێمان. کارمان به کاروو که‌سی نیه‌نوو ئه‌ر هامساکه‌یچمان لامانه نانه نه‌وۆ بوه‌رۆ و جه بێ ده‌سه‌ڵاتی بمرۆ ، گۆشمان شل نه‌وو و گڕ رێوه‌یچ بدیه‌مێ دلێ چه‌مانشوو واچمێ راسی نمه‌زانی دۆلار چننه‌ن؟ یا تڵا یاوا کۆگه؟ به‌ڵام داخه‌که‌م نمه‌زانمێ جه نه‌زانی ئێمه و شمه و گردیمان فره که‌سێ وێشان کیشان سه‌رو ئێمه بیێمێ سرده په‌ی ئاغای مفته‌وه‌ری.
نمه‌زانوو ئه‌گه‌ر شارداری نه‌گنۆ فێکروو ئاوه‌دانی شاری، کێ مه‌شۆ بگنۆ ؟ ئه‌ر شه‌وراو شاری ته‌رحه نه‌ڐو به شارداری ، کێ بڐۆ ؟ ده‌ی قۆڵێ هۆر ماڵدێ و ده‌س په‌نه که‌ردی. جاڎه‌و ویمیری ئێسفاڵته‌ی که‌ردێ و که‌مه‌ی که‌ڵه‌که‌و باخه‌کان به‌ردێ دماوه، نه‌کا جاڐه‌که‌یچمان نه‌مانۆ پاسه که ده‌رە‌که‌مان نه‌مه‌نه. ئیسفاڵتوو ویمیری مه‌گه‌ر چننه‌ش گه‌ره‌که‌ن؟ سه‌یرانگاو سه‌رده‌ره‌ی با بمدرۆ. ئه‌ڵبه‌ت په‌ی کێ مۆهممه‌ن که مه‌ردم وه‌شش بۆ یان نه؟ فه‌قه‌ت مه‌ردم به‌ی سه‌روو سۆننوقیو ره‌یه‌ما بۆ په‌نه. ئێتر بابه‌و ئه‌من بابه‌و تۆیش نه‌ڎیه‌ن و گۆشیچم شل نییه‌ن، په‌شته‌و سه‌ره‌یم چێش ماچانێ و کاروو وێم مه‌که‌روو و باروو وێم مه‌وینوو.
ده‌ی خه‌ڵکی ئازیزم، که‌مه‌ی وێتان بووزدێ په‌و‌لاره و که‌مته‌رخه‌مێ و بێ‌ته‌فاوه‌تێ مه‌وێدێ. قسێ که‌ردێ. نامێ بنویسدێ. ئێمزێ جه‌م بکه‌ردێ. گه‌ره‌کتان بۆ تا بکه‌ران په‌یتان.
ئێسفه‌هان بەچی بیەن ئێسفه‌هان، چوونکه مه‌ردمه‌که‌ش گه‌ره‌کش بیه‌ن و داواش که‌ردێنه جه مه‌سئووله‌کانش و وێچش بێ‌عار و بێکار نه‌نیشته‌نه‌ره. ئێسفه‌هان بیابانێوه‌ن، به‌ڵام جه هه‌ر ١٠ متریشه‌نه پارکێوه‌شان وه‌شه که‌ردێنه، ماچی نه‌ی شوماڵه‌نه. وێمان مه‌تاوم به توه‌نه‌کانوو هه‌واره کونه‌کان، چوار سه‌کوی وه‌ش که‌رمێ په‌ی چوار مێمانان. ئێداره‌و ئاوێ فه‌زه‌یوه فرێش گرتێنەوه‌ر کەچی ئی فه‌زه‌ی مه‌مبه‌ن، به‌ڵام مه‌مبه پاسه که ماچان شێڕن و ئاوێوه‌ش نییه‌نه چه‌نه. ده‌ی ئی یاگێ و مه‌حاڵیه به ده‌سوو شارداری تا چوار که‌پرێ و سه‌کویش چه‌نه وه‌ش که‌رۆ، چوار دره‌ختێش چه‌نه بنیۆ که‌رۆش پارکێوه تا مه‌ردمی بێ ده‌سه‌ڵات چه‌نه‌ش ساته‌ی بسیۆوه. ده‌رونم په‌ڕه‌ن جه زۆخێ، پسه کاک سه‌باح هه‌ورامی هونه‌رمه‌ندوو گه‌وره‌و هه‌ورامانی ماچۆ؛
ده‌رونم بیه‌ن به ته‌ختوو سانی
وه‌نه‌ش مه‌بڕیو ته‌مه‌و زمسانی
هه‌رکه‌س په‌ی وێش نمه‌تاوۆ ئی سه‌رمایه‌ی مللی و عمومیه‌یه گێرۆره، ئینه هنوو گردوو مه‌ردمیه‌ن و گردوو شاری بەشداره‌ن چی دەسه‌ڵاتیه.
بزاندێ که ویمیر چێوه‌یش جه پارک کوهستانوو کرماشانی و ئاویه‌روو سنه‌ی، کەم نییەن ئه‌گه‌ر خه‌موەرێش بێمێ و بیاومێ په‌نه‌ش.
قه‌یروو میراوای، ده‌ره‌و ئاساوانی، باخێ خانه‌گای، باخێ دوریسانی، بنده‌ره‌ی، نۆسمه، شمشێر و هه‌رپاسه ده‌شته‌و لالۆ سه‌یفه‌دینی، دیڵێ و کانی‌چه‌رمگو نوریاوی، هانه کوانو دشه‌ی، زه‌لته‌و نودشه‌ی، داڵانی زاوه‌ری، ده‌ره‌هه‌جیج، شێخان، نه‌وسودە، شه‌ڕه‌کان و داریانی وەشه‌ویس و هه‌جیجی سه‌ربه‌رزی بزانمێ. ئێمه و پاوه‌ی ئه‌پینیشانه مه‌ژناسان. نازمێ که‌مته‌رخه‌می و بێ ته‌فاوه‌تی ئێمه و سووئسفاڎه‌و بڕێوه ئی ده‌سه‌ڵاته خواییه فۆتیۆ و هه‌ڎه‌ر بلۆ.
ئه‌پی ئاواته‌یه مه‌ژیوو. سه‌ربه‌رز بی زێد و وه‌ڵاته‌که‌م ، نیشتمانه بێ ئاواته‌که‌م.
دوکتۆر محه‌ممه‌دئاشنا عه‌باس مه‌نش/، پاوە پرێش
