ئاسیای میاندەوڵەتی ئاشکراش کەردەن: دەسەڵاتداری ئەردۆغانی و ئاکەپە-ی سیستماتیکیانە دژ بە ژەنێن و ژەنی فرە کەمتەر جە پیای مەوینۆنە و تەنها جە ساڵێ ویەردێنە سەدان ژەنی جە تورکیا کوشیێنێ و بکوشێ و دەستدرێژکارەکێشان سزێ نەدریێنێ.
قڕکەردەی و نەهامەتیەکێ ژەنێ جە تورکیانە، بییەن بە ئاژەو میدیا و ئاژانسە میاندەوڵەتیێ و جیهانیەکان و جە بارەشەوە ڕاپۆرتێ وەڵاوێ مەکریانێوە.
سەبارەت بە ئانەیە، ئاژانسو هەواڵو ئاسیای میاندەوڵەتی ڕاپۆرتێوی فراوانش وەڵاو کەردەنەوە و ڕۆشناییش وستەن سەرو بارودۆخێوی سەختی کە ژەنی جە تورکیانە جە سایەو دەسەڵاتداری ئەردۆغانی و (ئاکەپە)یەنە، ژیوای کولەمەرگی بەسەر مەبەرانێ.
ئاژانسەکە سیاسەت و دید و پەیلوای ئەردۆغانی و دەسەڵاتداری تورکیا و ئاکەپە-یش وەرانوەر بە ژەنێ وستەن ڕووە و دەستنیشانش کەردەن: ڕۆچانە جە میدیا و دیجیتاڵ میدیانە بە ئاشکرا و بێشەرمانە سوکایەتی بە ژەنێ مەکەرانێ و فرە جارێ نمەشارانێشەوە کە ژەنی و پیا یەکسانێ نییەنێ و جیاوازێنێ جە ئەرک و مافیەنە و ژەنی جە پیای کەمتەرەنە. تەنانەت دەسەڵاتدارێ تورکیای پەشتوانی جە ئا کەسانە مەکەرانێ کە سەبارەت بە جل و بەرگ و پۆشاکیشان سوکایەتی بە ژەنێ مەکەرانێ.
هەرپاسە کاربەدەستێ تورکیای هۆکارو بێکاری مەوزانێ ئەستۆ ژەنێ و جە ئی بارەوە محەمەد شیشمەک، یاگەگیرو سەرۆکوەزیرانو وەختو تورکیای واتەبێش: هۆکارو بێکاری جە تورکیانە ئانەن کە ژەنی ئامێنێنە بازاو کاری و هەوڵ پەی بەدەستوستەی هەرمانێ مڎانێ و ژەنی پنەوازیش بە هەرمانێ نییەن و یانە یانەداری و زارۆڵە وێکەردەی کارشەن.
هەرپاسە سەرۆکو شارەداری ئەنقەرەی پایتەختی داواش کەردەبێ؛ تا ئا ژەنێ دەستدێژیشان کریان سەر و لەمەپەڕێ بیێنێ، وەڵێ ئانە ویر جە جەباربەردەی لەمەکێشان بکریۆنەوە، پنەوازەن بکوشیانێ.
هامکات دەسەڵاتداری ئەردۆغانی و ئاکەپە-ی دەستدرێژیکارێ و بکوشێ ژنەکان مەپارێزنان و ئا کەسێچە کە دەستگیرێ کریێنێ و سزا دریێنێ، بە بڕیارو ئەردۆغانی جە زیندانەنە ئازادێ و بێبەریێ کریێنێ.
ئاسیای میاندەوەڵەتی دەستنیشانش کەردەن: دژ بە ئی بارودۆخە سەختەیە، ژەنی تورکیای چەندین جارێ چالاکیێ ناڕەزایەتیشان ئەنجامێ دێنێ و وازیارێ بێنێ سنور پەی قڕکەردەی و سوکایەتیکەردەی بە ژەنێ بنریۆرە و دەسەڵات ژەنا بپارێزنۆنە. بەڵام بە پێچەوانەوە، حکومەت نەک گۆشداری داواکاری ژەناش نەکەردەن، بەڵکو بە توندوتیژی ڕووبەڕووشان بییەنەوە و فرە جارێچ ژمارێوە جە ژەنە چالاکوانێ و ناڕازییەکان دەستگیرێ و زیندانیێ کریێنێ.
ئی قڕکەردەی و بارودۆخە سەختەو ژنا جە کاتێوەنە ڕووە مڎۆنە کە تورکیا جە ساڵەو 2011نە، یەکەم دەوڵەت بییەن پەیماننامەو کۆنسەو ئەورووپای (پەیماننامەو ئەستەنبوڵی) سەبارەت بەرەنگاربییەی توندوتیژی دژ بە ژەنێ و خێزانیش ئیمزا کەردەن، بەڵام هەرگیز پابەندش نەبییەن و فرێو جە دەسەڵاتدارێ و سیاسیەکێ ئاکەپە-ی و کۆنەپارێزەکێ تورکیا و تەنانە ئەردۆغان-یچ پەیماننامەکەی بە ئامرازێو پەی ئازاردای و سوکایەتیکەردەی بە تورکیای مەوینانێ و بە ئاشکرا دژش مدرانێوە و داواو وێکێشتەی تورکیای جە پەیماننامەکەی مەکەرانێ.
ئاژانسەکە ئاماژەش بە کوشتەی زیاتەر جە 353 ژەنا تەنها جە 2020یەنە دان و باسش جە ئانەیە کەردەن: سولەیمان سۆیلو، وەزیرو دلێوێی تورکیای جیاتی ئانەیە ڕاکارێ پەی ڕووبەڕووبییەی قڕکەردەکەو ژەنا بگێرۆنەوەر، کەچی واتەنش: "ڕاست نییەن کە ماچان؛ جە 2020 زیاتەر جە 353 ژەنی کوشیێنێ، بەڵکو جە ئا ساڵێنە تەنه 234 ژەنی کوشیێنێ".
بەپاو ڕێکوزیاو ژەناو تورکیای بەنامێ "We Will Stop Femicide"ی ساڵ بە ساڵ شێوازەکێ توندوتیژی دژ بە ژەنێ جە گلێرگەو پیاسالاری تورکیانە بەرزتەرێ مەبانێەوە و ساڵەو 2019یەنە زیاتەر جە 474 ژەنی کوشیێنێ و ساڵەو 2020یەنە بەهۆکارو پەتا و نەوەشی کۆرۆنا توندوتیژیەکە فرە زیاتەر بییەن و ئاماری ڕاست و دروست سەبارەت بە کوشتەی ژەنێ ئاشکر نمەکریۆنە.
دژ بە قڕکەردەکەی جە کۆتایی ساڵێ ویەردێنە، "ئنسیتیڤو وازیارێ ژیوایەنمێ" جە هەڵمەتێوەنە 600 هەزار ئیمزێش کۆکەردێنێوە و ڕەوانێ پارلەمانیش کەردێنێ تا دەسەڵاتداری تورکیای ناچار بە کۆتایی ئاوردەی بە توندوتیژی ژەنێ و پابەندبییەی بە پەیماننامەو کۆنسەو ئەورووپای (پەیماننامەو ئەستەنبوڵی) بکریۆنە کە سەبارەت بەرەنگاربییەی توندوتیژی دژ بە ژەنێ و خێزانی ئیمزاش کەردەن.،هاموەتە کار بە قانونو ژمارە 6284ی بکەرۆن کە تایبەتەن بە پارێزنای ژەنێ و خێزانی. بەڵام تا ئیسە پارلەمانەکە کە ئاکەپە سەرۆکایەتیش مەکەرۆنە و ئا پارتە فرەتەرین ئەندام پارلەمانێش جە پارلەمانەکەنە هەنێ، لاش جە 600 هەزار ئیمزاکێ ژەنا و داواکاریەکەیشان نەکەردەنەوە و نەوستەنش کارنامەو پارلەمانی.
ئاژانسو هەواڵو ئاسیای میاندەوڵەتی جە ڕاپۆرتەکەشەنە ئاماژەش دان بە ڕۆڵ و کاریگەری خراپ و نەرێنێ میدیای و دەستگاکێ یاونەری جە تورکیا کە فرەتەرینێشان ئاکەپە و ئەردۆغان دەستشان گێرتەن سەرشارە و ئاشکراش کەردەن: بەشێوازێو ڕووماڵ مەکەرانێ کە فۆکسشان مەوزانێ سەرو ژەنا کە قوربانیێنێ و چوون تاوانبارێ نیشانەشان مڎانێ و جە وەرانوەرەنە پاکانە پەی کەسی دەستدرێژیکاری و بکوشو ژەنا مەکەرانێ و بە بێتاوان نیشانەش مڎانێ. هەرپاسە قڕکەردەی ژەنێ چوون بابەتێوی ئاسایی و پاککەردەی لەکەی خێزانی و شەرەفی و بەدڕەوشتی وێنا مەکەرانێ.
