وەختارێوە بەگردی ماچمێنە شێعرە خێزنایێوە زەینی و زوانین؛ سووسوور ئی خێزنایە پێسەو سەفحە و مۆرەکاو شەترەنجی مزانۆنە و ڕۆخساروازە ڕووسیەکێچ بە فۆرمی (محض)ش مزانانە و باس جە پێوەندنیی دلێدەقیی کەرانە و ئیتر هیچ باسێوەتەر نمازۆوە پەیما و ئەشۆم دیاردەو “کۆنە” و “نەو/تازە” بیەبۆ باسێوە ئەوەلاکەوتە و سوویا و دیایێوە نازانشتی پەی تازەگەریی شێعرێ.

ئی نێزامە کە باسێش چەو کەرمێنە، پۆلێوە نیشانێنێ و تۆڕێوە چنیای یۆرە کە جە پێوەننیی ڕەگەزەکاو زوانیی وەشێ بیێنێ و جۆروو ڕابێتەیچشانە کە جۆرەکاو شێعرێ پەی ئێمە دیاری کەرانێ. پیجۆرە تەنیا تەڕکیزما ئەشۆم سەررو ئەژناسای ئی ڕابێتاوە بۆنە کە ڕادەو شێعریەتیما پەی نیشانە مدانە.

چی بارەوە وردتەر و بابەتیتەر سەرنجی دەیمێنە:

ئەلف: عادٚەتی پاسە فەرزیان هەر دەقێوە بە فۆرمی ئازادٚ نریای بۆرە، ئیتر تازێنە و وەرانوەریچش(قەراردادی) بۆ بە کۆنێ و دماکەوتێ. ئی ڕوەکەردە چنی خسڵەتوو زاوزێکەریی شێعرێ کوک نیا و تەنیا پێوەننیش بە نەهادینە بیەی باری عادٚەتی و عاتێفی و ئەرێنیی سفەتوو تازەی(ئازادٚێ) نسبەت بە کۆنەی(کلاسیک/ قەراردادیە/ موزون)یەوە هەن. ئی ویرۆکە هەر پاسە دووبارە کریانەوە و زەینوو ئێمەیچش یەخسیروو وێش کەردەن:

تازە آید بە بازار
کهنە شود دلازار

ب: با بزانمێنە دەق بە هەر فۆرمێوە بۆ، ملۆنە دلێو زانشتوو سیمیۆلۆژی(Semiology) یا نێزامی نیشانەیی کە پەی ئەژناسای شێعرێ باسێوە مۆدێڕن و فرە تەوەرین. ئەڵبەت چنی ئێرجاعوو هەر جۆرە شێعرێوە کە ئیشارەما پەنەکەرد و هەرمانەش ڕەمزگەردانی کەردەی درۆسوو دەقین و جە یۆدایەو پێوەننیەکاشەن کە چنی یاونۆما “فۆرمی کامڵی هونەری”.

ج: چی سووچە نیگاوە؛ تەنیا خەلاقیەت و خێزنای هونه‌ری، ئایرەی سەرەکین، زەمان ملۆ دلێ تارێخی و یادٚکەروو دەقەکەی و دیاریەکاش یانێ سفەتوو “تازە و نەو” بۆ بە دیاردێوە ناکاریگەر و عادٚەتێوە سەرزوانی ڕوانەی.

د: پەی ڕەمنایەو ئی کێشەیە و دیاری کەردەی مه‌رزوو هونه‌ری و ناهونه‌ری بیه‌یش درۆستەر و پیمانەییتەرەن بە گوزاره‌و: “شێعرە و ناشێعره‌” و “شێعرێ و ناشێعرێ” نامێش چۆ بەرمێنە.

و پەی دەس نیشانکەردەی جۆرەکاو شێعرێچ(فۆرم) بواچمێنە:

– شێعرەی کلاسیکەی هورامیە
– شێعرێ کلاسیکێ هورامیێ
– شێعرەی قەراردادیەی هورامیە
– شێعرێ قەرادادیێ هورامیێ،
– شێعرەی ئازادٚەی هورامیە
– شێعرەی هامچەرخەی هورامیە
– شێعرەی سەردەمیانێ هورامی
– شێعرەو ئارۆ هورامی و…
…………..

بە کارئاردەی سفەتوو “نەو” پەی شێعرێ “ئازادێ” شۆنیشەرە وەرانوەرەکەش ئازا کۆنێ و دماکەوتێ فەرزیۆنە. ئینە بڕیارێوی عادٚەتی و پۆپۆلیستانەی سەرزوانین و چنی دوێ توخمێ “زوانشناسی و خێزنای هونەرێوە بە نامێ شێعرێ و پێوەننیەکاشا” یۆ نمەگێرووە و…

سەرچەمە: عادل محەمەدپوور، جە کتێبوو “خێزنای شێعرێ و ئایرەکاش” گیریان که هەڵای چاپ نەکریان

هەورامان نێت