رەزا ئاڵتون: کێشەى بنەڕەتى نەبوونی یەکێتیى نەتەوەییە

رەزا ئاڵتون رایگەیاند "ئەگەر کورد بتوانێت یەکێتیى نەتەوەیى خۆی بونیات بنێت، لە هاوسەنگییەکانى ناوچەکە و جیهاندا جێى خۆی دەکاتەوە، ئەگەر ئەوەش نەکات ئەوا لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاستدا دەبێت ببنە بەردەستى هەموو کەسێک".

رەزا ئاڵتون ئەندامی دەستەى بەڕێوەبەریى کۆما جڤاکێن کوردستان (کەجەکە) میوانى بەرنامەى تایبەتى کەناڵی ئاسمانیى مەدیا هەبەر بوو و لە چاوپێکەوتنەکەدا نرخاندنی بۆ قەیرانەکانى عێراق و باشووری کوردستان، کێشەى یەکێتیى نەتەوەیى کورد و رێگاکانى چارەسەری کرد.

قەیرانى عێراق بەردەوام دەبێت

ئاڵتون رایگەیاند "کێشەى عێراق کێشەیەکى قورسی رۆژهەڵاتى ناوەڕاستە. نابێت مرۆڤ چاوەڕێى ئەوە بێت، کە ئارامی و چارەسەری لە ماوەیەکى کورت دا لە عێراق بێتە دی، بە هۆی ئامانجەکانی هێز ناوچەیى و نێودەوڵەتییەکانەوە لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاستدا کێشەکانى عێراق قورستر دەبێت. هەڵبژاردن لە عێراق ئەنجامدرا، ئەنجامەکەى، دۆخی تەم و مژاوی و دروستنەبوونی حکومەت پەیوەندیى بەو دۆخەوە هەیە. حکومەتیش دروست بکرێت کێشەکان چارەسەر نابن".

عێراق بووەتە ناوچەی بەریەککەوتنى ئەمریکا و ئێران

ئاڵتون راشیگەیاند "عێراق لەلایەکەوە لە ژێر کاریگەریى ئێراندایە و لەلایەکى ترەوە و لە دوای رووخانى رژێمى سەدامەوە کەوتووەتە ژێر کاریگەریى ئەمریکا. ئەمریکا کاتێک ستراتیژیاى خۆی بۆ رۆژهەڵاتى ناوەڕاست دادەڕێژێت سیاسەتى رۆژانەى بەپێى ئەو ستراتیژیایە رێکدەخات. هەوڵ دەدات رۆژهەڵاتى ناوەڕاستدا لە دژی ئێران بخاتە کار. ئێرانیش لەلایەکەوە دەیەوێت هەژمون و باڵادەستیى ئایدۆلۆژی و سیاسیى خۆی بپارێزت و هاوکاتیش هەوڵ دەدات هەژموونى خۆی بە رۆژهەڵاتى ناوەڕاستدا بڵاوبکاتەوە. عێراق بووەتە ناوچەى بەر یەککەوتنى ئەو دوو هێزە. عێراق بەهۆی دۆخی جیۆپۆلیتیک، دراوسێیەتیى لەگەڵ ئێران و بوونى چەندین کۆمەڵگەى ئیتنی و پێکهاتەى نەتەوەیى و ئایینى بووەتە خاوەن پێگەیەکی زۆر سەرنجڕاکێش. بۆ لە ئێستادا ئەستەمە چارەسەرییەک بۆ ئەو قەیرانە  بدۆزرێتەوە. چارەسەری بنەڕەتیى قەیرانەکانى عێراق بەستراوەتەوە بە چارەسەری قەیرانەکانى رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە. تاوەکو ئەمریکا و ئێران هاوسەنگى دروست نەکەن، ئەستەمە لە عێراق دا حکومەتێکى بچووکیش دابمەزرێت. هاوسەنگییەکانیشیان بە زۆری هاوسەنگیى تاکتیکین نەک ستراتیژی. دۆخی ستراتیژییان شەڕێکى قورسی هەژموون و باڵادەستییە لە دژی یەکتر".

کێشەکانى کۆمەڵگە

رەزا ئاڵتون لەبارەى دۆخی کۆمەڵایەتیى عێراقەوە وتى "لە لایەکەوە زۆر دەوڵەمەند و فرە رەنگ و خاوەن پێگەیەکى جیۆپۆلیتیکى زۆر ستراتیژییە و لەلایەکى ترەوە بەهۆی کێشەکانی ئێستایەوە تووشی هەژاری بووە و دۆخێک دروستبووە، کە هەموان بوونەتە دوژمنی یەکتر. ئەو دۆخە کۆمەڵایەتییەى کۆمەڵگە زۆر قورسە. کورد، سوننە، شیعە و ئاسوورییەکان کێشەیان هەیە".

قەیرانەکانى حکومەتى باشوور لە قەیرانەکانى حکومەتى ناوەندی قورسترن

ئاڵتون ئەندامی دەستەى بەڕێوەبەریى کەجەکە لە وتەکانیدا لەبارەى دۆخی باشووری کوردستانەوە وتى "لە هەرێمی کورداندا گەل پەرێشانە. جار جار خەڵک لە بەرامبەر ئەو رژێمەى ئێستا رادەپەڕن. قەیرانى ئابووری و سیاسیى هەیە. بابەتەکەش تەنها عێراق نییە، بەڵکو قەیرانەکانى حکومەتى هەرێمى باشوور لە قەیرانەکانى حکومەتى ناوەندی قورسترن. قەیرانە ئابوورییەکەى زۆر قورسترە لە قەیرانەکانى حکومەتى ناوەندی. کۆمەڵگە و خەڵک زۆر هەژار بوون. مانگانە و لە کاتى خۆیدا مووچە نادرێت، کارەبا و ئاو نییە. جگە لەبەکارهێنان لەلایەن هێزەکانى دەرەوە ناتوانن نوێنەرایەتیى سیاسیی خۆیان بکەن، لەبەر ئەوەشە ناتوانن ببنە هێزێکى کاریگەر. ئەوەش رێگا بۆ ناڕەزایەتى دەکاتەوە. دۆخێکى تری هاوشێوە لە لاکەى تری عێراق بوونى هەیە. بۆیە گەل هەوڵ دەدات خۆی لەو هەژارییە رزگار بکات و بۆ ئەوەش لە هەوڵدایە".

تورکیا بووەتە داڵی سەر تەرمی تۆپیو

ئاڵتون لەبارەى نزیکایەتى تورکیاوە وتی "تورکیا دەیەوێت سوود لە ناکۆکییەکانى ئێستای عێراق وەربگرێت و بوونی خۆی لە عێراق رەوا بکات. تورکیا پێشتر قورسایى دەخستە سەر نزیکایەتیى سەربازی، بەڵام ئێستا دەیەوێت قورسایى بخاتە سەر لایەنى سیاسی و دەستوەردان لە عێراق دا بکات".

ئاڵتون لە بەردەوامیى قسەکانیدا وتیشی "تورکیا ئێستا خۆی لە لایەنەکانى بەغدا نزیک دەکاتەوە. وەزیرى دەرەوەى تورکیا لە دوایین سەردانیدا چوو بۆ بەغدا و نەهات سەردانى باشووری کوردستان بکات و کوردیشی بە بنەما نەگرت. ئەوە لە کاتێکدایە تاوەکو ئێستا دەیخواست لە رێگەى هەولێرەوە گوشار بخاتە سەر بەغدا، بەڵام ئێستا لە رێگەى عێراقەوە دەیەوێت سیاسەتى نکۆڵیکردن بەڕێوەببات. تورکیا لەو پێگەیەدا نییە بتوانێت لەو دەستێوەردانەدا سەرکەوتن بە دەست بهێنێت و لە عێراقیشدا دەبێتە خاون رۆڵ. وەک داڵی سەر تەرمێکى تۆپیوە، کە دەیەوێت هەندێک شتی دەست بکەوێت. سوود لە هەلەکانى رۆژ وەردەگرێت و هەوڵ دەدات لەو رێگەیەوە سیاسەت بکات".

پەیامى تورکیا بۆ دوژمنایەتیکردنى کوردان روونە

ئاڵتون ئەوەشى وت، پەیامى تورکیا – ئەردۆغان بۆ دوژمنایەتیکردنى کوردان زۆر رووننە، بەڵام کوردان لە باشوور بە تایبەتى پارتى دیموکراتى کوردستان (پەدەکە) نایەوێت وانە و ئەزموون لە مێژوو وەربگرێت و نە لەوەش تێدەگەن، کە دروستبوونى دەوڵەتى نەتەوەیى تورک بۆ کورد چ مانایەکى هەیە.

ئاڵتون لەبارەى رەفتاری تورکیا و دەستوەردانی لە باشووری کوردستان ئاماژەى بەم ٣ خاڵە کرد:

یەکەم: هەڵوێستى تورکیا لە دژی ریفراندۆم زۆر روون بوو. لە پەیام بەلاوترەوە بە کردەوە دەستێوەردانى ئەنجامدا.

دووەم: لە دەستوەرانیدا لە عێراق دا ریز و لایەنى خۆی بەرامبەر بە دەوڵەتى فیدراڵ (هەرێم) ئاشکرا کرد. ئەوەش پەیامێکى زۆر روون بوو.

سێیەم: بەریکخستنکردن و چەکدارکردنى تورکمانەکان لە کەرکوک، داواى مافی تورکمان لە کەرکوک دەکات. لە بنەڕەتدا ئەو سیاسەتەى تورکیا بۆ نکۆڵیکردنە لە کورد.

ئاڵتون ئەوەشى وت "تورکیا ئەم پەیامە بە کوردان دەدات 'من بەغدا بە بنەما دەگرم، دەوڵەت نەتەوە بە بنەما دەگرم. یانی من بەبەردەوامی پێش لەو مافانە دەگرم کە پێتانى دەدەن. من بە بەردەوامی پشتیوانیى ئەو هێزە دەکەم، کە هێرش بکاتە سەر تۆ' سیاسەت بەو شێوەیە دەکات. ئەگەر تاوەکو ئێستاش تورکیا هێزەکانى باشووری کوردستان بە هاوپەیمانى ستراتیژیکى خۆی بزانێت ئەوا سەرکەوتن و بنکەوتنیان گرێدراوی تورکیاوە. ئەگەر تورکیا لە عێراق سەر بکەوێت ئەو هێزانە زیانێکى زۆریان بەردەکەوێت و ئەوەش روونە".

ئەگەر دەستوەرانى ئێمە نەبوایە دەوڵەتى فیدراڵی باشوور نەدەما

ئاڵتون سەرنجی خستە سەر سیاسەتى هەڵەى هێزەکانى باشوور و وتى "لە قەیرانى رۆژهەڵاتى ناوەڕاست و لە سیاسەتدا هەڵەى گەورەیان کرد. باشووری کوردستان دەیتوانى لە ناو قەیرانە قورسەکانى رژهەڵاتى ناوەڕاستدا ببێتە هەرێمێکى بەهێز و ئارام و ئازاد. پێگەى کوردانی هەر چوار پارچە و پێگەى ئەو کوردانەى کە بۆ ئازادی تێدەکۆشن زۆر گرنگ بوو. ئەگەر بیانتوایایە یەکێتى سیاسیی کوردانیان ئەنجام بدایە، ئەوا هێزێکى گەورە دروست دەبوو. ئەو هێزە بۆ سیستمى فیدراڵی باشووری کوردستان دەبووە هێزێکى گەورەى سیاسی. هەموو کورد لە پشتى رادەوەستا".

ئاڵتون ئاماژەى بە کردنەوەى کۆنسوڵخانە و نوێنەرایەتیى هێزە نێودەوڵەتییەکان و سەرمایەگوزاریى نێودەوڵەتى لە باشووری کوردستان کرد و لەوبارەیەوە وتى "ئەوە هێز و ماتە وزەیەکى گەورەى دروستکردبوو، بەڵام نە دەرفەتە سیاسییەکان لە قەیرانى رۆژهەڵاتى ناوەڕاستدا بەکارهێنران و نە دۆخەکە بە باشی رەوایى پێدرا و نە بوونی هێزە نێودەوڵەتییەکان بە باشی سوودی لێوەرگیرا. چی روویدا؟ شەڕی دەسەڵاتخوازی بووە هۆکاری قەیرانەکە. ئەوەش لە ناو خەڵکدا رێگای بۆ مایەپووچبوونى ئابووری و داڕمانى ئابووری کردەوە. کەمێک مابوو کە داعش ئەو هەرێمە بسڕێتەوە. هەرێم بە زۆر رزگار کرا. ئەگەر دەستوەردانى ئێمە نەبوایە، دەوڵەتی فیدراڵی باشووری کوردستان نەدەما. داعش داگیرى دەکرد و لەناوى دەبرد. بە پێشەنگایەتیى ئێمە و لەسەر بنەمای خاوەنداریکردن لە گەلی کورد پێش بە داعش گیرا و راوەستێنرا".

هەر چی دەکەن ناتوانن ببن بە دەوڵەتێکى فیدراڵ

رەزا ئاڵتۆن ئەوەشى راگەیاند، هێشتا دژوارییەکان نەگۆڕدراون، بەڵام سەرباری ئەوەش بە بەردەوامی هەنگاوی هەڵە هەڵدەگرن و ئەوەش دەبێتە هۆی ئەوە کە قەیرانەکان قوڵتر و قورستر ببن.

ئاڵتون لەبارەى شەڕی هەژمونگەرایى لە نێوان هێزەکانى باشووری کوردستان دا وتى "هەر چی دەکەن ناتوانن ببن بە دەوڵەتێکى فیدراڵ. پەدەکە و یەنەکە و حیزبەکانى تر بوونەتە خاوەنی هێز، بەڵام ناتوانن و نایانەوێت ئەو هێزەى خۆیان بکەن بە هێزی دەوڵەتى فیدراڵ".

ئاڵتون ئەوەشى وت "هەر کەس بۆ دەسەڵاتەکەى خۆی ناچارەسەری قورستر دەکات. گەندەڵی و رانتی ئابووری بۆ هەموو کەس و لایەنەکان بووەتە هۆکاری ناچارەسەری. ئەوە دۆخی باشوورە و ئەو قەیرانانەش لە دواى ریفراندۆم قورستر بوون".

رێگا چارەى بنەڕەتى یەکێتیى نەتەوەییە

رەزا ئاڵتون ئەندامی دەستەى بەڕێوەبەریى کەجەکە سەرنجی خستە سەر یەکێتیى نەتەوەیى کوردان و رایگەیاند، یەکێتیى نەتەوەیى بۆ کوردان هۆکاری بوون و مانەوەیە.

ئاڵتون بۆ بیرخستنەوە باسی لەوەکرد، کە لە مێژە عەبدوڵا ئۆجالان رێبەری گەلی کورد لەسەر دروستکردنی یەکێتیى نەتەوەیى راوەستاوە و هەڵوەستەى کردووە، بەڵام جگە لە پەکەکە هیچ کەس و لایەنێکى تر ئامادە نییە شان بداتە بەر ئەو بابەتە گرنگە.

ئاڵتون ئەوەشى خستەڕوو "بۆ قەیرانەکان لە باشووری کوردستان چارەسەر نابن؟ چۆن چارەسەر بکرێن؟ کەس لە باشووری کوردستان هەوڵ بۆ چارەسەرکردنى قەیرانەکان نادات. هەوڵەکان بۆ ئەوەیە، کە قەیرانەکانى باشووری کوردستان بە بەردەوامى قورستر بکرێن. ئەو هەوڵانە بە ئەنقەست و زانابوون بێت یان بە نەزانی بێت ئەنجام دەدرێن. لە پێناو بوونێکى بچووک و رێکخستنێک و دەرفەتێکى بچووکدا هەموو وڵات دەکرێتە قوربانی. کاتێک ئێمە دەڵێین 'ئێمە دەست لەو بەرژەوەندییە رۆژانەیەمان هەڵگرین و لەسەر بنەمای یەکێتیى کوردان سیاسەتى هاوبەش بەڕێوە ببەین' کەس شان ناداتە بەر. قەیرانەکان لەوێوە سەرچاوە دەگرن. کێشەى سەرەکیى کوردان نەبوونى یەکێتیى نەتەوەییە. تاوەکو کورد لە ناو خۆیدا یەکێتیى نەتەوەیى دروست نەکات ئەستەمە ئازادیى کوردان لە یەک پارچەدا ئارامی و سەقامگیری بە خۆیەوە ببینێت. باشووری کوردستان یەکێک لەو پارچانەیە. کاری بنەڕەتى یەکێتیى نەتەوەییە. ئەگەر تۆ بتوانیت یەکێتیى نەتەوەیى خۆت بونیات بنێیت ئەو یەکێتییە هێزێکى نەتەوەیى لێدروست دەبێت و لە هاوسەنگییە نێودەوڵەتى و ناوچییەکانیدا تۆ دەتوانیت پێگە و بوونت هەبێت، بەڵام ئەگەر تۆ ئەو کارە نەکەیت لەلایەن هەموو کەسێکەوە یاریت پێدەکرێت. دەبێت کورد لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاستدا نەبێتە ژێر دەستە و بەردەستى هیچ کەسێک".

ر.م