نەورۆز و سەری ساڵی نوێی کوردی

نەورۆز جەژن و بۆنەیەکی دێرینی گەلی کورد و گەلانی میسۆپۆتامیا و رۆژهەڵاتی ناوین و ئاسیای ناوەڕاستە، بەڵام بۆ گەلی کورد خاوەن واتای تایبەت و ڕۆحیەتی تێکۆشان و بەرخودانە و هاوکات سەری ساڵی نوێشە. (دۆسیە)

نەورۆز جەژن و بۆنەیەکی دێرینی گەلی کورد و گەلانی میسۆپۆتامیا و رۆژهەڵاتی ناوین و ئاسیای ناوەڕاستە، پێشینەیەکی دوورودرێژی ھەیە و کۆنترین جەژنی مرۆڤە لە سەر زەوی و هەزاران ساڵە بەشێوازی جۆراوجۆر کورد و نەتەوەکانی وەک فارس، ئەفغان، تاجیک، پەشتوون، بەلوج و بەگشتی ئەو نەتەوانەی پێیان دەوترێت ئاریانەژاد ڕێوڕەسم و جەژنی بۆ ڕێکدەخرێت و لەوانیشەوە دەربازی نەتەوەکانی دیکەی وەک ئازەری و ئوزبەک، قرقیز و تورکومەن و تەنانەت تا رادەیەکیش دەربازی نەتەوەی عەرب و نەتەوە سامیەکانیش بووە و ئەوان بە جەژنی بەهار بەناویان کردوە.

جەژن و ڕێوڕەسمەکانی نەورۆز بۆ هەر نەتەوەیەک واتا و پەیامی تایبەت بە خۆی هەیە و تێکەڵ بە داستان و ئەفسانەی جودا کراوە.
هەندێک پێان وایە سەرەتای پەیدابوونی مرۆڤ و ژیانە لە سەر گۆی زەوی، چونکە لە كاتی نێوەندی بەهاریدا دەست پێدەكات کە پاش سەرماوسۆڵە و بەستەڵک وەرزی ژیانەوەی سروشت و شینایەتی دەست پێدەکات. لە زانستی ئەستێرەناسیشدا نێوەندێتیی بەهاری لە نیوەگۆی باكووری زەوی، بەو كاتە دەگوترێت كە خۆر لە هێڵی ئیستیوای زەوی تێدەپەڕێت و ڕوو لە باكوور دەكات. بەم چركەساتەش چركەساتی یەكەمی بورجی كاوڕ دەگوترێت و لە رۆژژمێری کۆچی هەتاویدا بە یەكەم رۆژی (هورمز رۆژ یا ئورمزد رۆژ) لە مانگی یەكەمی بەهار هاتووە. هەروەها نەورۆز لە رۆژژمێری زایینیدا، یەكسانە بە ۲۱ و ۲۲ ی مارس.

هەروەها ئەو باوەڕەش هەبووە کە لە مانگی نەورۆزدا «گیانە پاکەکان» سەردانی کەس و کارەکانیان لەسەر زەوی دەکەنەوە و ئاگر ھەڵدەکەن و «خوانی حەوت سین» دەچنن و بەدەوریدا دادەنیشن. بۆیە چەند ڕۆژێک پێش لە ھاتنی نەورۆز، خەڵک دەست دەکەن بە تەکاندنی کەلوپەل و ناو ماڵیان و جلی نوێ لەبەر دەکەن و بە ئاگر ھەڵکردنەوە دەچنە پێشوازی نەورۆز. 
باسیش لەوە دەکرێت جەژنی نەورۆز ھەمان جەژنی کەوناری (تەمووز و عەشتار)ە کە سۆمەرییەکان پێش ئەوەی لە ئەشکەوتەکانی کوردستان درەبکەون و بەرەو خوارووی وڵاتی عێراقی ئێستا بچن ئەو جەژنەیان بەڕێوە بردووە.

هەڵبەتە ئەوەی کە زیاتر جۆشوخرۆشی داوەتە کوردان لە نەورۆزدا، بەرخودانی چەوساوەکانە بەرامبەر بە ستمەکاران و کورد
پێیان وایە؛ لەو ڕۆژەدا کاوەی ئاسەنگەر بە سەر ئەژیدەهاک (زوخاک) دا زاڵ بووە و پاش سەرکەوتنەکەی لە شەوی پێش یەکەم رۆژی بەهاردا بە کردنەوەی ئاگر مژدەی ئەو سەرکەوتنەی داوە. هەڵبەتە هەن کەسانێکیش کە ئەم گێڕانەوەیە بەئەفسانە و دوور لە ڕاستی دەزانن.

بێگومان بەدەر لە هەموو نەتەوەکان نەورۆز لە کوردەواریدا جەژنێکی زۆر تایبەتە و وێرای ئەوەی بە درێژایی سەدەکانی رابردوودا داگیرکەران هەوڵداوە و لەناویبەرن و بێبەهای بکەن، بەڵام لە ھەموو گوند و شارۆچکە و شارەکانی کوردستان ئەم جەژنە بە جۆش و خرۆش و ئاهەنگگێران و کردنەوە ئاگر بەڕێوەدەچێ و هاوتەریب لەگەڵ شادمانی بە کۆتایی هاتنی سەرماوسۆڵەی زستان و سەرلەنوێ ژیانەوە و شینبوونەوەی سروشت، هێما و سمبولێکیشە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ستەمەکاران و داگیرکەران و ئەوەش تا بە ئەمرۆ درێژەی هەیە و لە رۆژگاری ئەمرۆشماندا ئەوە کاوەکانی سەردەم بوون شکستیان بە دڕندەترین دوژمنی مرۆڤایەتی واتە داعش دا کە ئەردۆغانی زوحاک سفەت خەلیفەیانە و  هاوکات ئەوان لە ڕیزی پێشەوەی بەرخۆدانن دژ بە داگیرکاری و فاشیزمی زوحاکی سەردەم ئەردۆغان.

ئەمڕۆش کە یەکەمین ڕۆژی جەژنی نەورۆز و سەری ساڵی کوردی ۲۷۲۰ـە و سەرەڕای ئەوەی کە ئەمساڵ بەهۆی ڤایرۆسی کۆرۆناوە ئاهەنگ و پیرۆزبایەکانی نەورۆز قەدەغەکراون، بەڵام دیسانیش کوردان بەشێوازی خۆیان بە جۆش و خرۆشەوە بۆنەکەیان پیرۆز دەکرد. ئەوەش بۆ خودی سروشتی نەورۆز دەگەڕێتەوە کە لەگەڵ هاتنیدا مرۆڤەکان دەخاتە جموجوڵ و جۆش و خرۆشەوە و ئەوەش هۆکارەکەی ئەوەیە لە وەرزێکی سەختی سەرماوسۆڵە و بەستەڵەکەوە و سروشت و ژینگە و مرۆڤ و بونەوەرەکان دەربازی وەرزی گەربوونەوە و ژیانەوە و شینبوونەوە دەبن و کەشێکی واش هەستی نوێبوونەوەی ژیان و شادمانی دەبەخشێتە مرۆڤەکان. بە تایبەتی نەورۆز و وەرزی بەهار بۆ گەلی کورد کە وڵاتەکەی زیاتر کوێستانی و چیاییە و لە پایز و زستاندا سارد و سەهۆبەندانە، ئەو هەستە زیاتر بەدی دەکرێت. 
هاوکات لەبەرئەوەی کورد وڵاتەکەی داگیرکراو و بەشکراوە و ڕووبەڕووی ستەم و زۆرداری کراوەتەوە، هەر بۆیە کوردان هاتنی نەورۆز و بەهار دەکەنە بەهانەیەک بۆ بەرخودان و ڕووبەڕووبوونەوەی داگیرکەران و بەدەستخستنەوەی ئازادیە و مافە زەوتکراوەکانی. ئەوەش شتێکی نوێ نییە بە درێژایی مێژوو تا بە ئەمڕۆ ڕۆ بوونی هەبووە و هەمیشە سەرهەڵدان و جوڵانەوەکانی گەلی کورد دژ بە داگیرکەران و ستەمکاران لە نەورۆزدا بووە و نمونەی هەرە بەرچاوەی ئەوەش داستان و ئەفسانەی کاوەی ئاسنگەر و سەرکەوتنی بەسەر ئەژیدەهاک و هاوکات بەر لە ۲۷۲۰ ساڵ سەرکەوتنی مادەکان بەسەر ئیمپراتۆری ئاشوریەکانە کە کورد ئەو ڕۆژەیان کردوەتە دەستپێکی ساڵی نوێیان.
ڕاستە بە درێژایی مێژوو لە نەرۆزدا کورد ئاهەنگ و شادی گێراوە و بە دژ بە داگیرکەران بەرخودانی کردوە، بەڵام لە سەردەەمی نوێدا، بەتایبەتی لە دوای ساڵانی بیستەکانی سەدەی رابردووە، ئیتر نەورۆز بە ڕۆحێکێ بەرزی نەتەوەیی پیرۆز دەکرێت.
لەدوای ئەوەی شاعر و نوسەر و ڕۆژنامەوانی گەورەی کورد حاجی تۆفیق ناسراو «پیرەمێرد»، لە ساڵی ١٩٢٥ لە ئەستەنبوڵەوە دەگەڕێتەوە شاری سلێمانی، یەکێک لەو کارە دیارانەی کە کردویەتی کردنەوەی ئاگری نەورۆزە لەسەر گردی مامەیەرە و ئاهەنگگێران بە ڕۆحێکی نەتەوەی کوردانە کە دواتر ئەوە لە سەراتاسەری کوردستان بووەتە کلتورێکی باو تا بەئەمڕۆ هاتووە.
لە ڕۆژگاری ئیستادا ئەو کلتورە لە باکوری کوردستان بە تایبەتی لە شاری ئامەد گەیشتووتە لوتکە و وێرای هەموو ئاستەنگی و قەدەغەکاریەکانی ڕژێمی فاشیتی تورکیا ساڵانە لە یادی نەورۆزدا ملیۆنان مرۆڤ لە مەیدانەکانی نەورۆزن.
وێرای باکور لە هەموو بەشەکانی دیکەی کوردستان فێستڤاڵ ئاسا و ئامێتە لەگەڵ کلتور، پۆشاکی ئاڵواڵا، موزیک و گۆرانی ڕەسەن و ڕەشبەڵەکی کوردی بە شێوازێکی قەشەنگ نەورۆز پیرۆز دەکرێت. لەوەشدا هەندێک هەرێم و ناوچە تایبەتمەندی خۆیانیان هەیە و نەورۆز تێیاندا بە شێوازێکی سەرنج ڕاکێش و ناوازە پیرۆز دەکرێت لەوانەش؛ هەورامان و ئاکرێ.

لەم نەورۆزدا هاوڵاتیانی کورد ڕۆژەکە دەکەنە ئامرازێک بۆ ئاشتبوونەوە لەگەل سروست و بەدەستخستنی ئازادی و ڕزگاری و وەستانەوە لە دژی داگیرکاری و فایشیزم و ئیتر نەورۆز واتایەکی سیاسی و جڤاکیش قوڵی بۆ کورد دۆزەکەی هەیە. بەتایبەتی ئەوەش زیاتر لە باکور و پاشان لە رۆژئاوای کوردستان دژ بە داگیرکاری و فاشیزمی ڕژێمی تورکیا ڕەنگی داوەتەوە.
بەرخودانێک کە ئەمرۆکە لە مەیدانەکانی نەرۆزی ئەو دووبەشەی ولاتدا دەبینرێت، زادەی ڕەوتی ڕوداوەکانی مێژوویی کوردان و لە سەردەمی نوێشدا ڕەنگدانەوە بەرخودانی کاوەی سەردەم مەزڵوم دۆغان و هاوڕێکانیەتی لە ساڵی ۱۹۸۲دا، کە ڕۆحیەتێکی نوێ بەخشییەوە کورد و نەورۆزەکەی. بەرخودانی مەزڵوم دۆغان، سەما، زەکیە ئاڵکان، رەهشان دەمیرەل و ڕوناهی و بێریڤانەکان کە هەڵقوڵاوی خەبات و تێکۆشان و فەلسەفەکەی ڕێبەری گەلان عەبدوڵا ئۆجالانە، ئیتر واتایەکی دیکەی دایە نەورۆز و کوشک و تەلاری زوحاکەکانی سەردەمی خستە لەرزە و ئەوان بە دەنگی بڵند هاوریان کرد، بەرخودان ژیانە و نەورۆز ڕۆحی ئەو بەرخودانەیە.

ئەمڕۆکە جەژنی نەورۆز بووتە بۆنەیەکی جیهانی و لە زۆرێک لە وڵاتانی دنیا بەڕێوەدەچیت و سەرکردەکانی جیهان بەڕێزەوە لێی دەڕوانن و بەو بۆنەوە پەیامی پیرۆزبایی دەدەن. ئەمەو لە رێککەوتی ڕۆژی چوارشەممە۳۰/۱۱/ی ساڵی ۲۱٦شدا لەلایەن ڕێکخراوی یۆنسکۆی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بە فەرمی وەکوو کۆنترین جەژن و ڕێوڕەسمی دێرینی جیهان ناسێندرا.

هـ.هـ