یەكەمین ئاگری نەورۆز لە 612ی پێش زایین لەگەڵ ئەو بەرخۆدانەی كە بەپێشەنگایەتی كاوە ئاسنگەر لەبەرامبەر بەئیمپەراتۆریەتی ئاشور، زۆحاك"دەهاك" داگیرسێندراوە و ئەم ئاگرە نزیكەی 2634ساڵە هەر 21ی ئادارە لەگوڕی ساڵنامەی زایینی دادەگیرسێندرێت. یەكێك لەكادێرە پێشەنگەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان"پەكەكە"، مەزلووم دۆغان دوابەدوای كۆدەتای عەسكەری لە 12ی ئەیلولی 1980 لەزینداندا لەحۆجرەی 5ی ئامەد لەبەرامبەر بە زەخت و گۆشار و ئەشكەنجە بەرێگەی سێ چەڵە گۆگردەوە"دانە شەقارتە" ئاگری نەورۆزی داگیرساند و  لەو رۆژەوە، رۆژی 21ی ئادار وەكو سیمبۆلی رۆژی بەرخۆدانی گەلی كورد پیرۆز دەكرێت. نەورۆز لەناو كوردەكاندا وەكو رۆژێكی نەتەوەیی پیرۆز دەكرا، بەڵام لەپاش چالاكیەكەی هەڤاڵ مەزلووم دۆغان وەكو"كاوەی هاوچەرخ" بەناو دەكرێت. ئێدی واتای رۆژی ژیانەوە لێ بار كرا. رێبەری گەلی كورد عەبدوڵلا ئۆجەلانیش نەورۆزی وەكو رۆژی ژیانەوە، سەرهەڵدان و راپەڕین پێناسە دەكات و لەهەڵسەنگاندكانیدا لە 21ی ئاداری 1998دا نەورۆز وەكو پێداگری لەسەر ژیانی ئازاد بەناو دەكات.

پێناسەی سەرهەڵدانی هەرە كۆتایی

ئۆجەلان دەڵێت:"سەرەتای بنكەوتنی هەری دیرۆكی گەورە، بەبنەكەوتنی ئیمپراتۆریەتی مادەكان كە خاوەن شارستانی میزۆپۆتامیا بوون دەستی پێكرد. پاش تێكچوونی دووهەزار و پێنسەد ساڵی لەبەر ئەوەی كە تێكۆشانی 25 ساڵەی دوایی كە هەر ساڵێك بەرابەر لەگەڵ سەد ساڵی تێكۆشانی ئەوچاخەدا، بەراستیش لووتكەی هەرەی نزیك یا ژیانەوە و رزگارییە. ئەگەر ئێمە باش پێناسەی بكەین، ئەگەر ئێمە باش تێبگەین كە ئێمە لەكوێوە هاتووین و چوون كەوتووینەتە ئەم رەوشەوە، ئەو كاتە دەتوانین بزانین كە دەبێت چی بكەین. ئەگەر ئەم بڕیار بدەین كە ئاخۆ ئێمە دەتوانین چی بكەین، ئەو كاتە ئێمە دەبینین كە ژیان لەمردن هەرە زیاتر خراپترە. و ئەگەر ئێمە دیسانەوە لەمرۆڤایەتی خۆمان بگەڕینەوە، ئێمە دیسانەوە شۆناس خۆمانی ئازاد كە لەگەڵ خاكی وڵاتدا بووەتە یەك بگەڕێنینەوە.  ئەو كاتە بزانین كە هەڵگرتنی بۆنی بێ سنور چەندە گرنگە. ئێمە پێش هەرشت سەرهەڵدانی شەهیدانی نەورۆز، شەهید مەزلووم دۆغان زەكیە ئاڵكان، رەخشان، رووناهی و بریڤانان لەهەرساڵێكدا لەپیرۆزبایەكانی سەرهەڵدانەكانی ساڵی 90كان لەجەزیرە و شەرناخ و لیجە و وان یادیان بكەینەوە. ئەگەر ئێمە دەمانەوێت لەسەر خاكەكەمان ژیان بكەین، ئەگەر ئێمە بەدڵ و گیان بمانەوێت ئەم هیوایەمان بگەینێنیە سەركەوتن. ئەمساڵ ئەو ساڵەیە كە خۆمان سەرلەنوێ بۆنیاد دەنێینەوە. لەبیركردنەوەیەكی قوڵ تا پەیوەندی و دانۆستاندنێكی ئازادی ئەمساڵ دەكەینە ساڵی رێگەی چارەسەری و دۆزینەوەی هەموو رێگاكان".

پێداگری لەسەر ژیانی ئازاد

لەبەردەوامی هەڵسەنگاندنەكانیدا رێبەری گەلی كورد؛ دەڵێت:"نەورۆز بۆ گەلی كورد ژیانەوەیە". لەبەرامبەر بە لەناوبردن بێ سەروبەرە وتنەوەی "من هەم و درۆستم" كە خەڵكەكەمان بەشێوەیەكی قەڵس، بەیانی دەكەن لەدەوروبەری تراژیدیاكە دایە. بابەتی هەرە سەرەكە ئەوەیە كە لەم سەردەمەدا هیوایەك دیار نییە كە بڵێت:"من بەم شۆناسەی خۆمەوە و بۆ ئەم سۆز و هەڵوێستەم ژیان بكەم. بۆ ئەوەش ئەگەر پێویستیشی كرد شەڕ بكەم. بەدەر لەمە هیچ رێگایەكی تر نییە. ئەو رۆژە هەر وەكو ئەمڕۆكە لەبیرو هزرمدایە. لەناوەندی نەیاراندا بووم، سەردەمێك بوو كە ئەو گەنجانەی هەبوون و نەبوونیان دیار نەبوو، هیچ ئیدعا و باوەڕیەكیان نەبوو و لەناو چووبوون، لەچاخێكدا كە منیش بەهەموو دەرفەتی باش كە داگیركەر خۆلقاندبووی رووبەروو بووم. لەكاتێكدا كە هەرشتێك گرێدراوی ئێمە دواكەوتوو بوون و هیچ سەرەنجی مرۆڤی بۆ لای خۆیان رانەدەكێشا. لەو سەردەمەیدا كە هەر شت لەناو دەچوون، من لەرۆژێكی وەهادا بڕیاری خۆمم دا. من ئەو ژیانەی كە داگیركەر بەدوو دەستی پێشكەشی منی دەكرد، رەتكردەوە و ووتم نە. من رووم لەهیوای ئازادی كە خاوەن حەقیقەت بوو، بەڵام نە دەرفەتێك هەبوو و نەش پێكهاتنی زۆر ئاسان بوو. تەنانەت ئەندامەكانیشی باوەڕیان بەمە نەبوو. بەڵام یەك بەیەك من هەر كام لەو شتانەی كە ئەوان باوەڕیان پێ نەبوو من كردیانمە خاوەن واتا و هەنگاوێكم هەڵهێنا. ئەگەر بەدوو وشە باسیان بكەم؛ من ووتم دەبێت ئێمە بەشۆناسی خۆمانەوە لەسەر خاكەمان بژین، ئەگەر ژیانێكیش هەبێت دەبێ ئەو ژیانە، ژیانێكی ئازاد بێت و بەراستیش ئێمە دەستمان بەشەڕێكی گەورە و هیوایەكی مەزن كرد.

ژیاندنەوەی مرۆڤایەتی

رێبەر ئۆجەلان دەڵێت:"لەو سەردەمەی كە ناوی كورد و كوردستان نەدەبیسترا، مرۆڤایەتی و شۆناس بەئاگری نەورۆز جارێكی تر ژیایەوە". هەندێك كەس بەشداری دەكەن و هەندێك كەسیش بەشدار ناكەن، بەڵام هەموویان پەیوەندیدار دەكات. ئەم پێشكەوتن و دەستكەوتانە گرنگن. ئەگەر ئەمە نەبێت، ژیانەوەش نابێت. بەرخۆدان بەبێ هیوابوون پێكنایەت. دەبێت كە بۆ رزگاربوون كات پێویست بكات، بەڵام دەبێت پێش هەر شتێك هیوا هەبێت. ئەنجامێك باش، لەجێگەدایە و هەنگاوێكی راستە. ئێمە بەئێرادەیەكی پڕ مەزن گرێدراوی ئەو ساڵانەین، ئێمە شەڕێكی دژوار، بێ راوەستان، بەبڕیارداری و بەكینمان بەرێوە برد و ئەمەش توڕەیەكی مەزنی ئاوا كردووە. بەڵام ئەگەر ئەم توڕەبوونە هەڵەی گەورە رووبەرووی مرۆڤ نەكاتەوە، ئەو كاتە بنەمایەكی مەزن بۆ تێكۆشان ئاوا  دەكات. شەڕ بۆ ئەوەی ئاستەنگی واتادار بئافرێنێت، پێشكەوتنێكە. لەو رەوشەی كوێلایەتیە تێداین ئێمە سەركەوتنمان بەدەستخستووە، بەڵام من بەمە چی بكەم، بەگوێرەی من ئەمە بەكەڵكی شتێك نایەت".

گوڵێكە كە هەمیشە سەری روو بڵندە و رووی لەهەتاوە

لەهەڵسەنگاندنەكانی خۆیدا ئۆجەلان، دەپرسێت؛"ئاخۆ ژیانێكی چۆن" و ئەم هەڵسەنگاندنە دەكا:"وەڵامدانەوەی ئەم پرسە، لەرزگاربوون بەنرخترە. ژیانەوە بەئێش و ژانی زۆر پێكهاتووە. نەورۆز چییە، نەورۆز گوڵێكە كە سەری لەگەڵ رۆژدا بەرز دەكاتەوە. لەژیاندا هەڵوێستێكە. خەملاندنی سرۆشتی رەنگاورەنگە. جموجوڵی خوێنە لەهەموو دەمارەكانی ژیاندا. ئەگەر لەسرۆشتیدا شتێك بۆ ژیانەوە هەبێت، ئەو هەوڵدانە بۆ ئازادی كە وەكو خۆنچەیەك دەكرێتەوە. بەڵام لەرۆژی نەورۆزدا هەندێك جاریش گەردەولووی دژواریش دەردەكەون. ئەم گردەلووانەش زۆر جار گوڵەكان دەژاوكێنێت. تۆی دار میوەكان لەناو دەبات، ئاخۆ لەناو ئێمەشدا كەسی وەها هەیە كە نەبووە؟ بەڵێ هەیە. ئاخۆ ئێمەش زۆر جار بووینەتە هۆكار بۆ ئەوەی ئەم بنەتۆوانە لەناو بچن. مەگەر ئێمەش زۆر جار نەبووینەتە هۆكار. مێژووی ئەوانەش، بەرۆژەڤكردنی و ژیانەوە و لەناوبردنی ئەوانەش چەندەش راستەقینە. هەری باش ئەوەیە كە راستی بەو رەوشەی كە هەیە قەبوڵ بكات. ئێمە هەمیشە بەمە باوەڕین. ئێمە هەرە دوایی ئەمەمان ووت. هیچ یاسایەك لەیاسای ژیانی ئازاد بەهێزتر و مەزنتر نییە. هێز و یاسای هەرە مەزن، یاسای ژیانی ئازادە".

رێبەری گەلی كورد، عەبدوڵڵا ئۆجەلان دەڵێت:"یاسای هەرە بنچینە و ئەساس، یاسای ژیانی ئازادە، بەڵام ئەم یاسایە لەبنچینەدا جێگە ناگرێت. من لەسەرەتاوە وەهام ووت؛ یاسای هەرە مەزن ئیرادەی ژیانی ئازادە و دەبێت لەهەموو لایەكەوە ئەم ئیرادەیە سەربكەوێت. ئەم یاسا، یاسای مردنن، ئەم یاسایە، یاسای ئەو كەسانەیە كە زۆر بەهێزن، ئەو كەسانەی كە لەكاتی بەجێهێنانی ئەو یاسایانەدا خوێن لەهەناوی خەڵكی دێنن، یاسای نەیارانن، یاسای خائینان و ئەو كەسانەیە كە بەهیچ شێوەیەك ئازادی ناناسن. یاسایی هەرە كۆنن كە هیچ شۆناس قەبوڵ ناكەن، كەسێك كە تێكۆشان و بنەچەیان دیار نییە، كەسێك كە هەبوون و نەبوونیان نەدیارە. یاسایی مەیموونەكانە. یاسایی عەلۆكن. یاسای ئەو كەسانەیە كە تەنانەت لەبەرامبەر ئەم ئامانجە پیرۆز و زەلالەوە ناتوانن بێنە سەر رێگەی راست و درۆست. ئەوانیش خۆیان زۆر باوەڕیان بەیاساكانی خۆیان هێناوە. یاسایەكی بكۆژ یا هەر سێ دامەزراوەی بنەڕەتین. لەبەرامبەری ئێمە یاسایەكی خائین، كوێلە و كۆن و لەناوچوو و عەلۆكواری هەبوو. ئێمەش ووتمان:"ئێدی یاسای ژیانی ئازاد دابمەزرێت و ئێمە لەو ساڵانەدا ئەمەمانە فەرز كرد، لەگەڵ دەربازی بوونی كات، ئێمە بینیمان كە ئەمە یاسای هەری بەهێزە".

لەكاوەی ئاسنگەرەوە تا كاوەی هاوچەرخ

رێبەر ئۆجەلان لەدژێرەی هەڵسەنگاندنەكانیدا دەڵێت:"ئێمە كرمی ناو داری ئازادیش دەخەینە جووڵەوە. لەمێزۆپۆتامیا یاسای حەمۆرابی هەبوو. وەكو هەرە كەس دەزانێت، ئەو كەسەی یاسای ئاشوریەكانی بۆنیاد نا، ئەو بوو. یاساكانی وەحش بوون. یاسا بۆ یەكەم جار لەسەر ئەم خاكەدا دارێژراون. لەسەر ئەم خاكە بەراستیش شەرڤانانی ئازادی هەبوون. كاتێك ئیمپراتۆریەتی ئاشوری كۆنەپەرەست و خۆێنڕێژ لەهەڵوەشاندندا بوو، رێگە لەبەردەم ئازادبوونی گەلی ئاشور و هەموو گەلانی تریش كرایەوە. لەسەر ئەم بنەمایە ئێمە دەتوانین بڵێین كە مێزۆپۆتامیا خاك و مێژووی ئازادیخوازانە. لەكاوەی ئاسنگەر تا كاوەی هاوچەرخ، گەلێك شەرڤانی ئازادی مەزن هەبوونە، بەڵام لەكەسایەتی توركیادا ئێمە دەتوانین بڵێین كە ئێستاكەدا یاساگەلێكی خوێنڕێژ و سەردەست بوونی هەیە. ئەو لەناو شەڕێكی گەورە دان. ئێمەش باش خۆمانمان لەناو ئەم شەڕەدا بەجێ كرد. ئێمە كەوتینە ناو ریزی بەرخۆدانی گەلان، ئێمە یاسای ئازادیمان بەبنەما گرت. خاوەنداریەتی لەژیانی ئازاد بۆ مرۆڤایەتی لەلێرەدا دەستی پێكرد. ئەمە سەرەنجی ئێمەی زۆر راكێشا و تا ئەمرۆكە ئێمە بەدووی خۆیدا پەڵكێشكردووە. ئێمە كەیفخۆشین، كە لەناو جەرگەی پیرۆزباییەكی راستەقیندا ژیان دەكەین".

رۆژەكان نەورۆز

لەبەردەوامی هەڵسەنگاندنەكانی رێبەری گەلی كورددا، لەسەر گرنگی نەورۆز دەڵێت:"لەمڕو بەدواوە ئێدی هەموو رۆژ، نەورۆزن. هەموو رۆژەكانی پێشوو، بەراستیش رۆژی نەورۆز بوونە. سۆزماندا بوو و بەراستیش كە ئێمە سۆزەكەمانمان بن پێ نەكردووە. بەڵام نەیاران ئێش و ئەشكەنجەیان بەسەرماندا فەرز كردووە. سۆزاندن و رووخاندن. گەلێك مرۆڤیان بەرێگەو بەبەكارهێنانی هەموو شێوەیەك لەتەكنیك بەچەك و ئەشكەنجە سووتان. ئاوایە كە دڵ و دەروونمان لەئێمە پرسیار دەكەن، ئاخۆ ئێمە چوون لەبیرەوەریەكانی ئەو كەسانەی كە سوتێندراون دەردەكەوین. زەكیە و زیلان و رووناهی شەهیدانی گەورەی رۆژگاری ئێمەن. دەیانووت؛ كردەوە و هەڵوێستی ئێمە لەسەر پرسی چوون دەتوانین ژیانێكی ئازاد بژین بوو.

مێزۆپۆتامیا گۆڕەپانی ئەو ژیانەیە كە یەكەمجار لەكەنارەكانی زاگرۆس دەركەوتووە. ئەو بەهشتەیە"جەنەتەیە" كە لەهەموو پەرتووكە پیرۆزە ئاسمانیەكاندا باسیان لێوە كردووە، خاكی ژیانی نوێ لەپاش تووفانەكەی نوحی پەیامبەرە. لەو رۆژەوەی لەدایكبوومە تا ئێستاكە لەسەر ئەم خاكە بەشێوەیەكی ویستێكی ئازادانە ژیاوە. بەڵكۆ بەراورد ناكرێت لەگەڵ ژیانی وڵاتێكی تر كە لەپەرتووكەكاندا باس دەكرێت. دەبێت كە لەپەرتووكەكاندا باسیش نەكرابێت، بەڵام شەڕی ئازادی هەیە. دەبێت كە تا ئێستاكە پەرتووكەكەی نەنوسرابێت، دەبێت لەبەر ئەوەش بێت كە بەتەواوەتی رزگار نەبووە. ئەگەر ئەو پەرتووكانەی ئەوان نوسیویانە نیوەچڵ بن، لەبەر ئەوەیە كە بەگشتی رزگار نەبووە".

وەڵامێك بۆ مێژوو

رێبەر ئۆجەلان دەڵێت:"نەورۆز لەگەوهەری مێژوویدا، وەڵامێكە. نە شتێكی ساناییە، من ناڵێم پەیوەست بوون بەم ژیانەوە، لەوەی خراپتر لەشارستانیەتی مرۆڤایەتیدا، كراوە كە لەدەرەوەی ژیان بمێنن و قەبوڵی بكەن. مرۆڤایەتی لێرەدا بەزار و زمان بوو. یاسای یەكەمین لێرە نوسراون. مرۆڤایەتی یەكەم جار لێرە هیواكانیان بەیان كرد. ئەوەی دەستی بۆ ئەم خاكە دەبرد، بەرهەمێكی لێ بەرهەم دەهێنا. مەڕوماڵات بۆ یەكەمجار لێرە ماڵیكران. یەكەم گیاكان لێرە بوونە دەخڵ و دان و ئەمبارەكان"كادانەكان" لێرە پڕكران. یەكەم گوند، شار لێرە بۆنیاد نران. دەوڵەت لەسەر ئەم خاكەوە سەریهەڵدا و هەڵبەست و هەڵبەستوانی یەكەمجار لێرە نوسراون و گوتراونەتەوە. موزیك بۆ یەكەمجار لێرەدا سەریهەڵدا و دەرا بەگوێ مرۆڤایەتیدا. مرۆڤایەتی لەم خاكە لەدایكبوو. هەندێك جار لەهەندێ جێگادا راستی هەندێ چینی كۆمەڵایەتی دەركەوتوون. ئیمپراتۆریەكی كوێلەداری دامەزرا. یاسای عەشیرەگەرایی دامەزران كە تا ئێستا بەهەموو هێزی خۆیانەوە بەردەوامن، بەڵام هەندێ شتی تریش دروست بوون. وەكو ئەوەی كە لەسەر ئەم خاكە شتێك دەرنەكەوتبێت، هەبوون و نەبوونی دیار نەما و گۆڕدرا. شۆناسێكی مرۆڤایەتی نەما و هیوای ئەوان نەما. ئاخۆ چی روویدا كە ئەم رەوشە ناكۆكە دەركەوت.  لەلایەك كە بۆ یەكەم جار هەر شتێك لێرەدا ئاوا بوو و بۆنیادنرا، و لەلایەكی تریش نەمانی هیچ بەرهەمێك. پێویستە ئێمە ئەم ناكۆكییە مەزن تێبگەین و شرۆڤە بكەین. چیرۆكی گەورەكەی گیلگامێش. ئەو خاكەی كە بۆ یەكەم جار هەڤاڵیەتی تێدا چرۆی كردووە. ئێستاش بووەتە شوێنێك كە خائین و نۆكەری هەرە گەورەی تێدا دەژین و ئەو نۆكەرانەش لەناو ریزەكانی ئێمەشدا هەن. دەبێت ئێمە ئەم بابەتە چارەسەر بكەین. ئاخۆ ئەم مێژوو مەزن چۆن بەمشێوەیە لەناوچوو؟

ئەو خاكە گەوهەرەی وونكراوە

دەبێت بنوسرێتەوە كە ئاخۆ مێژووی ژیانەوە دەبێت چۆن بێت. شتێك كە مرۆڤیش دەخاتە جۆش و هەیەجانەوە ئەمەیە. دەوڵەمەندی"گەوهەر"لەكوێ ون بكرێت، مرۆڤ لەوێدا بەدوایدا دەگەڕێت و دەیدۆزێتەوە. لەبەر ئەوەش لێرەدا هەر دەدۆزرێتەوە. لەئەمریكا و روسیا نادۆزرێتەوە. لەسیبریش نادۆزرێتەوە. ناوەندەكەی لێرەیە. ئەوەتا ئێمە نزیكەی 25 ساڵە بەدوای مرۆڤدا دەگەڕین، سەرەتاش لەمرۆڤەكانی خۆمان. ئەم مرۆڤەش یەكەمین مرۆڤەكانن. ئەگەریش بدۆزرێتەوە ئەوا دەبێتە دوایین مرۆڤیش. دەبێت وەهاش بێت. ئەگەر بۆ ژیانكردن لەدڵەوە بێت، ئەگەر لەناو ژیاندا هەر شتێك هاوشێوەی جۆش و خرۆشی نەورۆز بێت، ئەو كاتە دەبێت ئێمە زمانەكەی تێبگەین. ژیان ئەوەندە بۆ ئەو جۆرە كەسانە ئاسان نییە. من خۆشم یەكێك لەو لێگەڕانڤانانە مەزنەی ژیانم. من هەموو شتێكم راوەستان. بەبێ ئەوەی بكەوینە كێبڕكێیەوە، بێ ئەوەی بكەوینە ناو چوارچێوەیەكەوە، من هەمیشە هەوڵمداوە بەقووڵ تێبگەم و پرسیاری ئەوەم كردووە كە ئاخۆ تێگەیشتن چییە و دەبێت شتێكی چۆن چۆنی بێت؟ شتێك كە پێ دەڵێین قووڵبوونەوە ئەمەیە كە خۆی بەئاسانی پێناسە نەكات. هاوكات مرۆڤ ئەم شارستانیەی كە مرۆڤی ئازادی خستووەتە رەوشێكەوە كە ئێدی ناناسرێتەوە لەخۆیدا پێناسە نەكات، لەخۆیدا نەدۆزێتەوە و لەخۆیدا نەیژینێتەوە، نابێت. هەموو ئەو ناوانەی لێبار كراوە وەكو ناوی مرۆڤ لەخۆیدا نەگەڕێت. دەبێت مرۆڤ گۆمان لەهەموو ئەو بانگەشانە بكات و مرۆڤ نەتوانێت ئێستاكەش بڕیاری ژیان بدات، شتێكی زەحمەتە. ئەگەر شتی هەرە راست و بەدەو بژیت، دەبێت بەگوێرە رەسەنایەتی ئەم خاكە پیرۆزە بێت، بەگوێرەی شارستانیەتی ئەمە بێت. دەبێت ئەو ژیانە، دڵسۆزی راستەقین یا لێگەرینی ژیان و ئەو كەسانەی كە لەمێژووی گیلكامێشدا بەدوای نەمری ژیاندا دەگەڕن بێت. ئەوەی لەبەژن و باڵای مرۆڤی ئەم خاكە دێ، ئازادییە".

ف.ق