مستەفا قەرەسوو ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەریی کەجەکە بەشداریی بەرنامەی تایبەتی تەلەفزیۆنی میدیا خەبەر بوو.
قەرەسووو سەرەتا ئاماژەی بە گۆشەگیریی سەر ڕێبەری گەلی کورد عەبدوڵا ئۆجالان کرد و وتی، "ماوەی ٢٤ ساڵە سیاسەتی گۆشەگیریی لە ژدی ڕێبەر ئاپۆ پەیڕەو دەکرێت، بەڵام هەندێکجار هەم بە هۆی شەڕی تایبەتەوە و هەم بە هۆی خەباتی گەلەکەمانەوە چاوپێکەوتن ڕێکدەخەن. لە کاتێک هەندێک چاوپێکەوتن ئەنجامدران، بەڵام لە بنەڕەتدا ٢٤ ساڵە سیاسەتی شەڕی تایبەت و گۆشەگیری لەسەر رێبەر ئاپۆ پەیڕەو دەکرێت. مرۆڤ دەبێت بەم شێوەیە لە دۆخەکە تێبگات. واتە هیچ سیاسەتێکی کاتی نییە، ئەمە سیاسەتێکی گشتییە. بیر لەوە بکەنەوە، سزای دیسپلین بۆ سێ مانگ لە ژوورێکی تاکە تاکەکەسی لە ناو زینداندا دەسەپێنن. لە هیچ شوێنێکی تری جیهاندا بە ئەندازەی تورکیا سزای دیسپلینی بەسەر زیندانییەکدا نەسەپێنراوە. هیچ بەندکراوێک نییە، کە هەمیشە بە سزای دیسپلینی سزا بدرێت. چ کەسێکی سیاسی بێت، یان کەسێکی ناسیاسی بێت. بۆچی سزای دیسپلینی زۆر بەسەر ڕێبەر ئاپۆدا دەسەپێنن؟ بەتایبەتی لە ژوورێکی زیندانیکی تاکەکەسیدا؟. ئەو چی دەکات؟ یانی هەموو ڕۆژێک یاخی دەبێت و ڕادەپەڕێت، هەموو ڕۆژێک ژوورەکەی دەسوتێنێت؟ ئایا هەموو ڕۆژێک هێرش دەکاتە سەر پاسەوانەکانی ئەوێ؟ نەخێر هیچ کام لەمانە ڕوونادات، بۆیە سزای دیسپلین، کە بەسەر ڕێبەر ئاپۆدا سەپێنراوە لە چوارچێوەی شەڕێکی تایبەتدایە و لەسەر ئەم بنەمایەش ڕێگە بە پارێزەرەکانی و بنەماڵەکەى نادەن بیبینن و لەگەڵی کۆببنەوە. ئەو ڕاستییە ئەوە ئاشکرا دەکات، ئەو شەڕەی لە دژی گەلی کورد بەڕێوەدەچێت شەڕێکی تایبەتی سەد ساڵەیە. شەڕی دژ بە ڕێبەری گەلی کورد، ڕێبەر ئاپۆ شەڕێکی تایبەتە، بۆیە دەتوانین بڵێین شەڕێکی تایبەت لەوێ ڕوودەدات و بەڕێوەدەچێت".
"ئیمراڵی ناوەندی تێکۆشانە"
مستەفا قەرەسوو ڕایگەیاند، ناوەندی تێکۆشانی نێوان گەلی کورد و دەوڵەتی تورکی داگیرکەر و بکوژ ئیمراڵییە و ڕایگەیاند، لەبەر ئەوەیە گۆشەگیری دەسەپێنرێت و گوشاری دەخرێتە سەر و بەرامبەر هەموو ئەوانە بەرخودان و بەرەنگاری هەیە.
قەرەسوو رایگەیاند، داگیرکاری بکوژ و پاکتارکارییەکانی دەوڵەتى تورک لە مێژە لە قاو دراون و ڕیسوا بووە و وتی، "ئیتر ڕەوا نییە و ئەنجام نەدرێت، دەترسن هەندێک لە قسەکانی ڕێبەر ئاپۆ سیستمی داگیرکەری پاکتاوکار لاواز بکات، گورزی لێبدات و هەڵیبوەشێنێتەوە. لەبەر ئەوەیە گۆشەگیری دەسەپێنن. سزای دیسیپلین لە ئیمراڵی و سیاسەتی گۆشەگیری دەریدەخەن، کە شەڕی دەوڵەتی تورک چەندە بێبنەمایە، چەندە لاوازە، چەندە بێ هێزە، شەڕێک ڕزاوە، کە پشتبەستوو نییە بە هیچ مافێک و لاواز بووە".
مستەفا قەرەسوو ڕاشیگەیاند، ئەم حکومەتە زۆر تەنگەتاو و ریسوا بووە و وتیشی: "هەرچەند سزای دیسپلین و گۆشەگیری بسەپێنرێت، ئیدی ئەو سیاسەتەی سەر ئیمڕاڵی ڕیسوا بووە. ڕێبەر ئاپۆ ئەو کەسەیە، کە لە ماوەی ٢٤ ساڵی ڕابردوودا بەهێز و کاریگەر بووە. هەرچەند گۆشەگیرییەکە توندیش بێت، ئێستا لە هەموو جیهاندا بۆچوونەکانی رێبەر ئاپۆ پەسندکراون و پشتیوانی بۆ ڕێبەر ئاپۆ لەزیادبووندایە. لە چوارچێوەی فکری ڕێبەر ئاپۆدا رێکخستن و تێکۆشان پەرەدەسێنێت و گەشە دەکات. سیاسەتی گۆشەگیریی ٢٥ ساڵە شکستی هێناوە و ناکرێت لە ئێستا بەدواوەش سەرناکەوێت".
'خیانەت نەبێت، دەوڵەتی تورک ناتوانێت هەنگاوێکیش بنێت'
مستەفا قەرەسوو ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەریی کەجەکە لە درێژەی قسەکانیدا بە فراوانی هەڵسەنگاندنی بۆ هێرشە داگیرکارییەکانی دەوڵەتی تورک بۆ سەر ناوچەکانی گەریلا و شەڕی گەریلاکانی لە دژی ئەو هێرشانە کرد.
مستەفا قەرەسوو رایگەیاند، "ئێستا لە ناوچەکانی زاپ، ئاڤاشین، مەتینا و ناوچەکانی دیکە بەرخۆدانێکی فیداییانە هەیە" و وتیشی: "ئەو بەرخۆدانە پێش هەموو شتێک نیشانی داوە، کە گەلی کورد دەتوانێت دەوڵەتی تورکیا ببەزێنێت. گەلی کورد بینیی ئەگەر خیانەت نەبێت دەوڵەتی تورک ناتوانێت تەنها یەک هەنگاویش بنێت. گەلی کورد ئەمەیان بینی. گەریلاکان هێزی گەلی کوردیان نیشانی گەلی کورد و هەموو گەلانی جیهان دا. ئیدی لاوانی کورد بەم شێوەیەن و بەمشێوەیە تێدەکۆشن و بەرەنگاری دەکەن، فیداین. ئەوان لە توانایاندایە هەموو جۆرە تێکۆشان و خەباتێک بەڕێوەببەن و دەتوانن ئەنجام بەدەست بهێنن. ئەمە گرنگ بوو. لەم ڕووەوە ئەو قسەیەى کە دەکرا و دەوترا 'ناتوانرێت رێگری لە دەوڵەتی تورک بکرێت، دەوڵەتی تورک بچێتە هەر شوێنێک خێرا دەستی بەسەردا دەگرێت' پووچ بوویەوە و تێکشکا.
هەر خۆی ئەوە ماوەی ساڵ و نیوێکە ئەو هێرشانە بەردەوامن. مانگی شوباتی ڕابردوو هێرشیان کردە سەر گارە و گوایە دەبوو لەوێ گورزێکی گەورەیان بوەشاندایە، دیلەکانیان وەربگرتایە و بەو 'سەرکەوتنە مەزنە' هەڵبژاردنیان ئەنجام بدایە، بەڵام ئەوە نەبوو و شکستیان هێنا. ساڵی پار هێرشیان کردە سەر ئاڤاشین و مەتینا سەرکەوتوو نەبوون و ئەنجامیان بە دەست نەهێنا و ناچار بوون بکشێنەوە. ئەگەر ئەردۆغان ئەنجامێکی بەدەست هێنابایە، ئەوا ئاکەپە - مەهەپە هەڵبژاردنیان ئەنجامدەدا. ئێستاش هێرش دەکەن. ئەم هێرشانە بۆ ماوەی ساڵێک و نیوێکە بەردەوامن. دووەم گەورەترین سوپای ناتۆ هەموو جۆرە تەکنیکێک بەکاردەهێنێت، بەڵام ناتوانێت ئەنجام بەدەست بهێنێت. بێگومان دەرئەنجامی هەیە و دەرئەنجامی سیاسیی هەیە".
'بۆ ئێمە جێگەی شانازییە، کە ئێمە هاوڕێی ئەوانین'
قەرەسوو باسی لەسەر کاریگەری ئەو بەرەنگاری و بەرخودان و تێکۆشانە لەسەر گەلی کورد و گەلانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و گەلانی جیهان کرد و وتی: 'ئەم بەرخۆدانە گەیشتووەتە بەرزترین ئاستی تێکۆشانی ٥٠ ساڵەی ئێمە. لەم ئاستەدا فیدایەتی ئەنجامدراوە. بەڕاستی ئێمە شانازی بەو بەرخۆدانەی هەڤاڵانمانەوە دەکەین و پێی سەربەرزین، جێگەی شانازی و شکۆ و سەربەرزییە، کە ئێمە هاوڕێی ئەوانین. بەم شێوەیە هێزی بەرخۆدانی گەلی کورد نیشان دەدەن".
قەرەسوو ئاماژەی بەوەدا، ئەم بەرخۆدانە لەناو بزووتنەوەکەماندا و لە ناو کۆمەڵگەی کورددا گۆڕانکاری دروست دەکات و ئەوەشی وت: "وەک چۆن ١٤ی تەمووز بۆ خەبات و بەرخۆدانی گەلی کورد قۆناغێکی نوێیە و بەرخۆدانی بەهێزکردووە و بەرەنگاری و بەرخودانی زیاتر و گەورەتر کرد، هەڤاڵە گەنجەکانمان ئێستا فیداییانە بەرەنگاری و بەرخودان دەکەن، ئەمە هەم بەرخودان و بەرەنگاریی کۆمەڵگە و هەم بەرخودان و بەرەنگاریی بزووتنەوەکەمان بەهێزتر دەکات. ئەمە دەیسەلمێنێت، کە ئەم گەلە تێکناشکێت. ئەستەمە و ئەم گەلە تێکناشکێت و نابەزێت. گەلێک ئەگەر خاوەنی فیداییانی لەمشێوەیە بێت، ئەگەر لەم ئاستەدا بەرگری و بەرخودان بکەن، ئەوا ئەو گەلە بەهێزە".
قەرەسوو ڕایگەیاند، گرنگە لەم پڕۆسەی بەرخۆدانەدا زیاتر لەمە تێبگەین و وتی: "هەموو ڕۆژێک گورزیان لێیان دەدەن، ئەوان زۆر بە باشی نوێنەرایەتی خەباتی گەلی کورد دەکەن، بە دڵنیاییەوە ئێمە هەموومان لە بەرامبەر ئەمەدا بەرپرسیارێتیمان هەیە. بەرپرسیاری و ئەرکی سەرشانی ژنان، لاوان، ئەوانەى لە شار و دەشتەکان دان، بەرپرسیاریی هەموان هەیە، کە شایستە و هێژای ئەوان بن. ئێمە لەو بڕوایەداین، گەل، گەنجان و ژنانی کورد تێکۆشان زیاتر دەکەن بۆ ئەوەی شایستەی ئەوان بن و سەربکەون".
'ههموو ساتێكی شهڕ تۆمار دهكرێت'
ئهندامی دهستهی بهڕێوهبهری كهجهكه مستهفا قهرهسوو رایگهیاند، كه پهیوسهت به شهڕ زۆر دیمهن ههیه، بهڵام به هۆی شهڕهوه ناتوانرێت رهوانه بكرێن و وتی، "لهلایهكهوه شهڕ ههیه، لهلایهكیشهوه گهمارۆی پهدهكه ههیه. ههر بۆیه زۆر دیمهن ناتوانرێن رهوانه بكرێن. بۆ نمونه: ههڤاڵان دیمهنی خستنهخوارهوه ههلیكۆپتهریان تۆمار كردووه. ههروهها وتیان كه زۆر دیمهن به دهستیانهوهیه. بهڵام ناتوانن بیگهیهنن. زۆر دیمهن ههیه. ئێستا ههموو ساتێكی شهڕ تۆمار دهكرێت".
'تهكنهلۆژیا نهبێت ناتوانن درێژه بهم شهڕه بدهن'
قهرهسوو ئهوهی خستهڕوو كه به راستیش شهڕێكی زۆر گهوره دهكرێت و بهم جۆره بهردهوامبوو، "بهڵی، گهریلا سنگ به شهڕ ناكات. واته شهڕێكی بهو جۆره نییه. لهو بۆمبانهی له ڤێتنام بهكارهێنران به ١٠٠ هێنده زیاتر، به ههزار هێنده زیاتر له كوردستان بهكاردههێنرێن. لهو بۆمبانهی رووسیا له شهڕی ئۆكرانیا بهكاریدههێنێت ١٠ هێنده و ١٠٠ هێنده زیاتر له ئاڤاشین و مهتینا بهكاردههێنرێن. له زهوییهوه ئیرادهیهكیان نهماوه كه له بهرامبهر گهریلا شهڕ بكهن. تهنیا پشتیان به تهكنهلۆژیا بهستووه، فڕۆكهی سیخوڕی و فڕۆكهی شهڕ شهڕ دهكهن. فڕۆكهكانی ئێف ١٦، ئێف ٣٥یان دهوێت. لهبهر ئهوهی شهڕهكهی پشتی به تهكنهلۆژیا بهستووه بۆیه ئهوهنده قورسایی دهخاته سهر ئهو بابهته. ههر بۆیه ئهو بابهته زۆر به گرنگ دهبینن. لهو بابهتهدا ئهمریكا بهردهوام له ناو كێشهكاندایه. وایه له ههندێك بابهتدا رێكناكهون. ئهگهر تهكنهلۆژیای شهڕ نهبێت ناتوانن شهڕ بكهن، ههر بۆیه ئهوهنده پێداگری دهكهن. بهدڵنیاییهوه ناتوانن شهڕ بكهن. كهوتووهته دۆخێكی بهو جۆره كه ئهگهر فڕۆكهی سیخوڕیی نهبێت، به فڕۆكه و ههلیكۆپتهری ئێستا ناتوانن شهڕ بكهن. كهوتوونهته ناو دۆخێكی بهو جۆره".
'له ناتۆ لهسهر كوردان سهودا و مامهڵهیهكی چهپهڵ دهكرێت'
ئهندامی دهستهی بهڕێوهبهری كهجهكه مستهفا قهرهسوو باسی لهوهكرد كه به بهرچاوی تهواوی جیهانهوه لهسهر كوردان سات و سهودایهكی زۆر چهپهڵ كرا و وتی، "لهسهر بزوتنهوهكهمان، گهلی كورد و كوردان له ئهوروپا سهودا و مامهڵه كرا. به شێوهیهكی ئاشكرا كردیان. مامهڵهیهكی شاراوه نهبوو. ئهوه له ههمان كاتدا ئاستی تێكۆشانی ئێمهشی نیشاندا. بووهته بابهتی سهرهكی ناتۆ. ساڵی ٢٠٠٥ له بیرمانه، بوش له دیدار لهگهڵ ئهردۆغان وتبووی، 'پهكهكه دوژمنمانه'. ئێستاش وایلێهاتووه ناتۆ پهكهكه وهك دوژمنی سهرهكی خۆی دهبینێت. له دژی پهكهكه بڕیار دهردهكات. له دژی پهیهده و یهپهگه بڕیار دهردهكات. بێ ئهوهی بهخۆیاندا بشكێنهوه، بێ ئهوهی شهرم له خۆیان بكهن. له بهرامبهر یهپهگه، پهیهده، یهپهژه كه ههر دوێنێ له دژی داعش شهڕێكی گهورهیان كرد، زیاتر له ١٠ ههزار شههیدیان بهخشی، ئێستا ناتۆ ههڵوێست دهگرێت. ئێمه نهمانبیستووه كه سوید و فینلهندا پشتگیرییان دابێته یهپهگه، پهكهكه، یهپهژه و پهیهده. شتێكی بهو جۆره بوونی نییه. ئهمریكاش پشتگیری ناكات. ههموو جۆره چهكێك دهداته دهوڵهتی تورك. له فڕۆكهی ئێف ١٦هوه تا چهكی ههره پێشكهوتوو. ئهو چهكانهی داویانهته قهسهده چهكی سوكن بۆ شهڕ دژی داعش. چهكی گهوره، موشهكی گهوره، چهكی قورس نین. شتێكی بهو جۆره نییه، بهڵام دهوڵهتی تورك ههموو جۆره چهكێك له ئهوروپا وهردهگرێت. له ئهوروپا، له ئهمریكا، له فڵانه و فیساره شوێن چهك وهرنهگرێت ناتوانێت سوپاكهی بهڕێوهببات. گوایه فینلهندا، سوید پشتیوانی دهكهن. چ پشتیوانیهكیان كردووه؟ ئێمه نهمانبیستووه كه سوید و فینلهندا به فلسێكیش پشتیوانیان كردبێت. نهمانبیستووه چهكیان به ئێمه دابێت. دهبێت كه ههندێك رێكخراوی مافهكانی مرۆڤ، ههندێك رێكخراوی كۆمهڵی مهدهنی ههندێك شتیان كردبێت. بهڵام جگه لهوه هیچ شتێكی دیكه نییه.
'دهست بۆ پهدهكه مهبه، چی له كوردان دهكهیت بیكه'
ئهو پهیمانهی له سهدهی ٢٠ له لۆزان ئهنجامدرا، ئهمڕۆ به شێوهیهكی تر نوێدهكرێتهوه. پهیمانی لۆزان بهم جۆرهبوو، توركیا دهست بۆ عێراق نهبات بهڵام دهتوانێت له باكور كوردان قڕ بكات. بناغهی پهیمانی لۆزان بهم جۆرهیه. باجی مانهوهی كهركوك و موسڵ له عێراق، پاكتاو و قڕكردنی كوردان بوو. سیاسهتێكی بهم جۆره بهڕێوهدهبرێت. واته دهڵێن دهست بۆ پهدهكه مهبه چی بهسهر كوردان دێنیت بیهێنه. به پهدهكهش دهڵێن، دهست بۆ من مهبه چی له كوردان دهكهین بیكه. یهك له هۆكارهكانی ئهو سیاسهتهی ناتۆ، ئهوروپا و وڵاتانی تر دژ به كورد ههڵوێستی پهدهكهیه. به رێگهی پهیوهندییهكانیان لهگهڵ پهدهكه بهو جۆره وێنای دهكهن كه وهك سیاسهت پهیوهندییهكانیان لهگهڵ كوردان باششه و بهم جۆره هاوكاری لهسهر پاكتاوی كوردان ساز دهكهن. دهیانهوێت زمانی كوردان لهناو ببهن، كوردان بكهنه تورك، كوردستانیش بكهنه گۆڕهپانێك بۆ بهردهوامی نهتهوهی تورك. له ساڵی ١٩١٥ ئهرمهنیان لهناوبرد، ئێستاش بۆ لهناوبردنی كوردان دهیانهوێت ئهم ناوچانه بكهنه ناوچهی توركان. ئایا ئهمه پاكتاو و قڕكردن نییه؟ بهوه دهوترێت هاوكاری تاوان. ئیتر ههموو شت ئاشكرا بووه. به راستیش كۆبوونهوهی باڵای ناتۆ له مهدرید دهریخست كه ناتۆ چییه، ئهخلاقی ئهوروپا چییه، بیركردنهوهی سیاسی چییه. دوای ئهوهی شهڕی سارد كۆتایی هات گوایه باسیان دهكرد كه دیموكراسی بهرهوپێش دهچێت. پهیامی ئهوهیان دا كه ئیتر وهك سهردهمی شهڕی سار پشتیوانی له دیكتاتۆرهكان ناكهن. لهبهر ئهوهی له كاتی شهڕی سارد له ئهمریكای لاتین، رۆژههڵاتی ناوهڕاست و ههموو شوێنێك پشتیوانیان له دیكتاتۆرهكان دهكرد. ئهگهر ئهو دیكتاتۆره له خزمهتی ئهواندا بێت تهواوه، بهڵام ئهگهر نهبێت بهم جۆره بێت ئهو كاته قیامهت ههڵدهستێنن. به راستیش پهیوهندییهكی زۆر چهپهڵه. له بابهتی كوردان ئهوهنده سهودا و بازرگانی دهكهن كه ئهوهش هاوكاری تاوانه. هاوكاری قڕكردنه".
'كۆمهڵگاكانی سوید و فینلهندا ئهوه قهبوڵ ناكهن'
ئهندامی دهستهی بهڕێوهبهری كهجهكه مستهفا قهرهسوو به بیریهێنایهوه كه له فینلهندا و سوید كۆمهڵگایهك له كاراكتهری دیموكراتیك ههیه و وتی، "كۆمهڵگاكانی سوید و فینلهندا له جیهان وهك نمونه نیشان دهدرێن. ئایا ئێستا له سوید و فینلهندا پێوهرهكانی ئهردۆغان جێبهجێ دهكرێن. ئهردۆغان ئهوهی له ناتۆ كرد. سوید و فینلهنداش له ههندێك بابهتدا وتیان 'بهڵێ'. ئێمه باش نازانین به چییان وتووه 'بهڵێ'. بهڵام ئاشكرایه: چهندهش لهوێ رێككهوتبن ناتوانن باز بهسهر یاساكانی ئێستای سوید و فینلهندا بدهن. وهك ئهردۆغان ناتوانن له سوید و فینلهندا بڵێن گوێ به یاساكان مهدهن. له توركیا دۆخهكه بهو جۆرهیه. بهڵام ئهستهمه كه له سوید و فینلهندا ئهوه بكهن. كۆمهڵگای سویدیش و كۆمهڵگای فینلهنداش ئهوه قبوڵ ناكهن. لهوێ دیموكراسیهكی راستهقینهش نهبێت، سیستمێكی كاریگهری چینی باڵادهستیش ههبێت به تێكۆشانی گهلان، به تێكۆشانی رهنجدهران ههندێك بههای دیموكراسی ئافرێنراون".
قهرهسوو دهستنیشانی كرد كه ئهو شتانهی دهوڵهتی تورك دهیسهپێنێت، نهك ههر له فینلهندا و سوید، له ههموو وڵاتانی ئهوروپا دهبنه هۆی قهیرانی بههاكان وتی: "له بنهڕهتدا ئهردۆغان نهك ههر به سوید و فینلهندا، ههروهها له ئهڵمانیا و فهرهنساش دهڵێت 'بهم جۆره بكهن'. دهڵێت 'وهك چۆن من دهسهڵاتی دادم به سیاسی كردووه تۆش به سیاسی بكه. وهك چۆن لێره گوشار دهكهمه سهر كوردان توش وابكه'. ئهوه دهسهپێنێت. ئهگهر به قسهی ئهردۆغان بكهن دهڕوخێن".
ژ. ت/ هـ . ب