ئەندامو کۆنسەو ڕاوەبەری کەجەکەی، مسەفا قەرەسوو جە بەرنامێوە مەدیا خەبەرینە، هۊرسەنگنایش پەی پرۆسەو ئاشتی و گلېرگەی دیموکراتیکی و ڕووەدایەکا تورکیای و ۋەرکۊتوو مېیامینی کەرڎ.

یاڎکەردەیۆ زیلانې و عەلی حەیدەر قەیتانی و گەشمەرڎا

مسەفا قەرەسوو سەرەتا گەشمەرڎە زیلانە و گوڵانە و سەما و هەڵمەت و گەشمەرڎې مانگۊو حوزەیرانیش یاڎې کەردې، هەرپاسە عەلی حەیدەر قەیتان (فوئاد) و شێخ سەعید و هەڤاڵاش یاڎې ئاردێوە، واتش: "ماناو هەڤاڵ فوئادی پەی ئێمە فرە گۆرەن. هەڤاڵ فوئاد جە هەڤاڵە یووەمینەکا ڕابەر ئاپۆیا. بەشداری گلېرۊبیەکەو بەنداوو چوبوکیش کەرد. چا ڕوۆ تا ساتو گەشمەرڎەبیەیش، بی بە شۆنکۊتەو ڕابەر ئاپۆی و هێڵۊ و ئەوەکۊشای ڕابەر ئاپۆی، هەوڵشدا هێڵۊو ڕابەر ئاپۆی بە عالتەرین شێوە وزۆنە پراکتیکۆ، پەی ئینەیچ هەوڵ و تەقەلایې گۊرەش بې".

هەرپاسە واتش، هەڤاڵ فوئاد جە گرڎ کەسی عالتەر جە ڕابەر ئاپۆی یاوێنە، سەرنجش وست سەرو هەڤاڵ فوئادی جە پەرەپنەدای هێڵۊو فەلسەفیی و ئایدۆلۆژیی، واتش: "هەمیشە نویسې و ئاردەینەی کەرې، جە لوایڕاوەو ئەوەکۊشایما سەرو هێڵۊو ڕابەرایەتی، هەڤاڵ فوئاد دەوری گۊرەش بې جە کۊششی ئایدۆلۆژیی و پەروەردەیینە".

مسەفا قەرەسوو واچێوە ڕابەر ئاپۆیش سەبارەت بە عەلی حەیدەر قەیتانی یاڎ ئاردۆ کە ماچۆ "جە ۋێم عالتەر چنەم یاوێنە "، ئاماژەش پانەیە کەرد هەڤاڵ فوئاد قاڵبیەبێوە جە فیکر و فەلسەفەو ڕابەر ئاپۆینە، ڕۆشنۋیرێوە بې، جە گرڎ بوارەکانە ۋەنایۆ و قاڵبیەیشۆ بې، واتش: "چیولایچ ئی فیکر و کۊششې هەڤاڵ فوئادی، دەرسەکێش سەرو ڕابەرایەتی و تاریخو پارتەکەیما، فرە گرنگېنې پەی ئەنەیاوای جە پارتەکەیما و ڕابەرایەتی. ئانۍ گەرەکشانە جە پارتەکەیما و ڕابەرایەتی بیاوانە، بێگومان وەڵې گرڎ چێوێنە مەشۊم ڕابەرایەتی بواناوە و چنەش بیاوانە، بەڵام مەشۊم هامشانو ئینەی هەڤاڵ فوئادیچ بواناوە و چنەش بیاوانە. ۋەروئانەی ڕابەر ئاپۆ زینانەنە بې، بڕې هۊرسەنگنایې ۋێش کیاستې، نویستەیێش کیاست. سنوودار بې. بەڵام پەی یاونای ئەنەیاوای چی نویستەی و هۊرسەنگنایە، کۊششەکې هەڤاڵ فوئادی فرە گرنگې بېنې. مەشۊم گرڎما بەعالی جە هەڤاڵ فوئادی بیاومێنە و خەڵکی تەریچ بیاونمێنە. مەشۊم وێچما ئینەی بکەرمې".

قەرەسوو جە درێژەو هۊرسەنگناکەیشەنە سەرنجش وست سەرو ماناو چالاکییەکەو گەشمەرڎە زیلانې، ئاماژەش پانەی کەرد گەشمەرڎە زیلانە تا ئەوجەو دڵسۆزی دڵسۆزەو ڕابەرایەتی بې، فرە بە عالی جە ماناو ڕابەرایەتی پەی ئی ئەوەکۊشایە یاوێبێنە، واتش: "بە چالاکییە فیداییەکەو هەڤاڵ زیلانې، پیمەرەکې فیداکارییما گۊرەتەرې بیې. ڕاسا، هەر جە سەرەتاوە فیداکاریی دلې ئێمەنە بیەن. متاوو واچو، واچەکې سەرەتاو ڕابەر ئاپۆی، گوزارشت جە فیداکاریی مکەرا، هەڵبەتە هەنگامېوە چامنێچ ئازاییۍ گۊرەش گەرەکا. جمېیەرو ئاپۆچی، جمېیەرێوە پی جۆرەنە. مڎرامانو زینانی، مڎرامانو ١٢ و تەمموزی، بێگومان گەشمەرڎۍ ئا مڎرامانا، دلې پەکەکەی و تەڤگەرو ئاپۆینە، فیداکاریشا گۊرەتەر کەرد. هەمڕا زیلانەیچ هەڵوێسێوە چامنەش نیشانەدا، ئی پیمەرێشە گۆرەتەرې کەردێوە. بۆیە، هەرپاسە جە هێڵۊو ئازادیی ژەنانە دەورێوە گرنگش بې. ڕابەر ئاپۆ بە گەشمەرڎەبیەو زیلانې، هێڵۊو ئازادیی ژەنێش قووڵتەر کەردۆ، پەی ئانەی ئەوەکۊشاو ژەنا ماناڎارتەر بکەرۆ، قورسایی زیاتەرش وست سەرو هۊرسەنگنایەکا دەربارەو ئازادیی ژەنې، نزیکایەتیێوە پی جۆرەشە گێرتەنە ۋەر. پۊکەی بە ڕێز و پنەزانایۆ یاڎو گەشمەرڎە زیلانې بەرز نرخنمۍ".

شێخ سەعید و هەڤاڵەکێش

مسەفا قەرەسوو جە درێژەنە شێخ سەعید و هەڤاڵەکێش یاڎې ئاوردې و ئەرەیاۋناش جە قەنارەدای شێخ سەعیدی و هەڤاڵاش تراژیدیایې گۊرەن جە تاریخو گەلو کوردینە، واتش: "واچەکې شێخ سەعیدی و هەڤاڵاش ۋەردەمو وەریسەو قەنارەینە هەڵای گۆشې گردیمانە زرنگیۆوە. بە وڵاتپارێزنیی و ئازایی و ئیرادێوە گۊرۆ، ۋەردەمو وەریسەو قەنارەو ئەرەگیرانە، ۋەردەمو ئانیشانە گەرەکشا بې کوردی دلېنەبەرا، گولانەتەرین لاوازیچشا نیشانە نەڎا. ئینە فرە گرنگ بې، حەجگیز جە یاڎ نمەکریۆ".

هەرپاسە جەختش کەردۆ، هەڵوێسەکې شێخ سەعیدی و هەڤاڵاش ناڕەزایەتیێوە بۍ دژو بەش بەشکەردەی کوردەسانی جە ڕاو پەیماننامەو لۆزانیۆ، ناڕەزایەتیێوە بې دژو نکۆڵیکەردەی جە کوردی؛ تەئکیدش کەرڎۆ، پەکەکە جە ئەوەکۊشای ۋێشەنە ئیلهامش چی هەڵوێس و ئیرادەیە هۊرگێرتەن، پېسە بەهای گرنگی تەماشەش کەردێنې، واتش: "کاتێ ڕابەر ئاپۆ جە ساڵۊو ١٩٧٢ هەڵای جە زینانەنە بې، ویرش چانەی کەردۆ، پەی چێشی دەنیز و ماهیر هەر زوو کوشیې، جە قەنارە دریې و گەشمەرڎې کریې. واتش: "مەشۊم ئەوەکۊشایې چامنە بکەرمې، کە ئیتر ئی جمېیەرە شۆڕشگێڵنې، ئی هەڵوێسە شۆڕشگێڵنیې، ئانڼە بە زوویی تەسفیە نەکریا". ئینە فرەگرنگ بې. پۊکەی مڎرامانو شێخ سەعیدی و هەڤاڵاش پەی ئێمە هەم قیمەتێوە فرە گۊرەن، هەم ئەزموونێوە گۊرەن، بە ۋەرچەم گێرتەی ئی ئەزموونا ئێمە مېیاومې بە حەقیقەتی. ئەر ئەزموون جە تاریخی هۆرنەگێرمې، بەدرووسی هۊرسەنگنای پەی ڕووەدایەکا دلې تاریخو ۋێما نەکەرمې، ئانە نمەتاومې ئەوەکۊشایې سەرکەوتە بکەرمې. پۊکەی ڕابەر ئاپۆ، ئاژە نەرێنییەکې دلې تاریخو کوردیش هۊرسەنگنێنې. بەتایبەت دماو نکۆڵی، چونکی سیاسەتو ٢٠٠ ساڵی ۋېیەردەی بە سیاسەتو نکۆڵی ۋېیەرد. سیاسەتو دلېنەبەردەی ڕاوەبەر کریا. هۊرسەنگنای ئینەی فرە گرنگ بې. چێگەنە هەم هۊرسەنگنای پەی دژمەنی مکەرمې، هەم هۊرسەنگنای پەی ۋێما مکەرمې. پەکەکە جە هەنگامەی ئەوەڵۆ نوقسانیەکې کوردیش هۊرسەنگنې، پی جۆرە ۋێش هێقم کەرد و دژو ئەرەگیری و قڕکەردەی، ئەوەکۊشایې بەهێزش کەرد. پۊکەی ئەوەکۊشای شێخ سەعیدی و هەڤاڵاش، ئا قیمەتێشە خوڵقنې، هەڵوێسەکێشا، چێگە بە دمایچۆ هێز بەخشۆ بە ئەوەکۊشایما، وە بۆ بە سەرچەمەو سەرکۊتەی ئی ئەوەکۊشایە. ئینە کەڵەکەکەردەی و ئەزموونو تاریخو ئێمەن".

کۆمکوژی سێواسی

مسەفا قەرەسوو بە ڕێز و پنەزانایۆ ئا ڕۆشنۋیر و هونەرمەند و شۆڕشگێڵنې و دیموکراسیوازېشە یاڎ ئاوردێوە کە ٢ ې تەمموزو ١٩٩٣ جە سێواسەنە کوشیې و ئەرەیاۋناش ئینە یۆن جە ڕووە سیاوەکا جە تاریخو تورکیاینە، چونکی ئی کەسې بەزیڼەی ئێرشا ۋەردریانە، ئینەیچ ڕاسی سیاسی و کۆمەڵایەتی جە تورکیانە بەروزۆ، گرفتەکا نیشانە مڎۆ، ئاماژەش پانەی کەرد ئەوەکۊشای تەڤگەرو ئازادیی کوردەسانی چا کاتەنە فرە بەهێز بې، جوانې کورد و تورک و عەلەویی بەشێوێوە ۋەرچەم بەشداریی ئی ئەوەکۊشایشا کەرڎ و بەدەمۊئامای گلېرگەو عەلەویی پەی ئی ئەوەکۊشایە گۊرەتەر بی؛ واتش: "کۆنتراگەریلا و دۆڵەت ئینەشا دی، پەی ئانەی گلېرگەی عەلەوی، بەتایبەت گلېرگەی عەلەویی کوردی جە ئەوەکۊشاکەیما دورې وزاوە، ئی کۆمکوژییەشا ئەنجامدا. مەشۊم پاسە چی کۆمکوژییە بیاومێنە. عالتەرین زەمینەیچ پەی ئینەی سێواس بې. سێواسەنە گرژیی بەینو عەلەویی_سوننینە بې، پۊکەی چې بێ ‌متمانەیی بې. من تا تەمەنو ١٦_١٧ ساڵی چا ژیۋانا. ڕەنگە گرڎ ڕوې ۋەردەمو ئوتێل مادیماکینە گوزەرم کەردەبۆ. واتە بەڕاسی ئاشناو سێواسینا. چنی جە پڕێوەنە کوې باوە و ئینسانەکا سۊچنا؟ پەنەوازا ئینسان سەرو ئینەی هەڵوێسە بکەرۊ. ئینە حەقەتینێوە کۆمەڵایەتی، سیاسییا. ئەر ئینە نەفاڕیۆ، ڕەنگە چێوی پی جۆرە واوەی بۆوە. تا تورکیا بە تەمامی دیموکراتیک نەبۆ، تا دیموکراسی و ئازادی نې دی، کۆمکوژی پی جۆرە هەمیشە قۆمیانە. پەی ڕاگێرتەی چینەی، مەشۊم ئینسان بەشداربۆ جە ئەوەکۊشای ئازادی و دیموکراسیی جە تورکیانە. ئانەی عەلەوییەکا جە ئاژێوە چامنەی ڕزگار مکەرۆ و میاونۊش بە ئازادی باوەڕی، ئەوەکۊشای دیموکراسییا، ئەوەکۊشای دیموکراتیکی ڕێکوزیان، بەشداربیەین چی ئەوەکۊشاینە. پەی عەلەوییەکا ئی سەردەمەیە، عالتەرین عیبادەت، بەشداربیەین جە ئەوەکۊشای دیموکراسی. مەشۆم ئی دەرزا جە کۆمکوژیی ساڵۊو ١٩٩٣ې هۊرگێرمې".

هەرپاسە سەرنجش وست سەرو پرسەو موحەڕەمی و واتش: "قۆمیاو کەربەلای و هەڵوێس ۋەرا ۋەرو کەربەلای قۆمیایێن کە کاریگەری سەرو هەڵوێسو و فیکر و پراکتیکو عەلەوییەکا مکەرۆ. ئەر ئارۆ ئەوەکۊشای دیموکراسیی عەلەوییەکا هەن، سەرچەمەو ئی مەیلەیە پەی ئەوەکۊشای دیموکراسی، گێڵۊوە پەی زیڼەئاستەیۆ ناڕەزایەتییەکەیشا دژو ستەمو کەربەلای، پارېزنای ناڕەزایەتییەکەیشانە دژو ئی ناحەقییە".

هەرپاسە واتش: "ڕابەر ئاپۆ گوزارشتێوەش بې سەرو هەڵوێسو ئیتیحاد و تەرەقی ۋەرا ۋەر بە عەلەوییەکا. بڕې کەسې ئی گوزارشتێشا جە حەقەتینو ۋێش دووروستۆ و ناڕەزایشا نیشانە دا. ئی هەڵوێسە ڕاس نییا. ڕابەر ئاپۆ و تەڤگەرەکەما، پاڵپەشتێوە گۊرەن جە ئەوەکۊشای باوەڕو عەلەوییەکا . بەبێ حیچ چەمەڕایی و نیازێوە ئی هامکاریی و پەشتیوانییەشە کەردەن. چونکی ئێمە تەڤگەرو گرڎو چەوەسیاکانمې، تەڤگەرو گرڎو ئا کەسانمې کە پەنەوازشا بە دیموکراسی و ئازادییا".

هەوڵدریۆنە عەلەوییەکێ جە جەوهەرو وێشا دورێ وزیاوە

قەرەسوو ئاماژەش پانەی کەرد هەوڵدریۆ عەلەوییەکێ جە ڕا و جەوهەری ڕەسەنی وێشا دورێ وزیاوە، تورکیانە ماچانە کە ڕیشەش گێڵۆوە پەی ئاسیای دلێڕاسەی و ڕیشەکەش تورکی عەلەوییا، چی بارۆ تیۆر وەش مکەرا، واتش: "تیۆری چی جۆرە بێ، وچیێ "ئێمە جە خۆراسانۆ ئامێنمێ، ئێمە تورکی حەقەتینێنمێ". گرڏ لەس ئینەی مزانۆ. بەڵام هەڵوێسی چی جۆرە عەلەوییەت جە جەوهەرە ڕەسەنەکەیش دور وزۆوە. عەلەوییەتو وەڵێ ٢٠٠ ساڵا بە جەوهەرو ڕەسەنی وێش ژیوێ. جەماوە و ئی ٢٠٠ ساڵەینە، گرڏ هرووژمێ کریا، هەوڵدریا عەلەوییەت تاویۆوە و فاڕاش، دلێ سوننەگەراینە تاوناشۆ، یان پێسە و بەشێ جە پەردەپۆشکەردە و قڕکەردەی کوردا بەکار بارانە. ئینە حەقیقەتا، بە بڕواو من، لایەنە عەلەوییەکێ و دۆس و ڕێکوزیا عەلەوییەکێ، گۆش پی چەواشەکارییا نەرا. پراکتیکو ٥٠ ساڵە و ئەوەکۆشایما هەن ئێمە، بەهاو وێما هەن، هورسەنگنایما هەن، قسێ و پەی لوای وێما هەن. مشۆم ئی پەی لوای و سەرنجێ ئێمە وەرچەم گیریا".

دەربارەو پرۆسەکەی و گۆشەگیری سەر و ڕابەر ئاپۆی

جە درێژەنە موستەفا قەرەسوو واتش: "پەنەوازا ئانەی واچمێ گۆشەگیری سەر و ڕابەر ئاپۆی بە ئیسەیشۆ بەردەواما. ڕاسا پێسە و وەڵێ نییا و بڕێ دیدارێ ئەنجام دریێنێ، بەڵام ئینە گرڏ چێوێ نییا و بەماناو دمای ئاردەی گۆشەگیری نمئ. پۆکەی واچمێ گۆشەگیری ئیمراڵی بەردەواما. وەر و ئانەی جد ١٠ ساڵی دماینە گۆشەگیری ڕەها جد ئارانە بییەن، پۆکەی پی دماییا بە ئەنجامدای بڕێ دیدارا، دۆخەکە بەشێوێ تەماشا کریۆ پێسە و ئانەی گۆشەگیری دمایش ئاما بۆ. بەڵام چێوێ چی جۆرە بییەیش نییا.هەڵای پارێزنەرێ. بنەیانەکا چا کاتەنە گەرەکشانە دیدار بکەرا ڕاشا پنە مەدریۆ. ئینە چێوێ ئاشکران. بنەیانە و زینان و گرتووخانەکا تەری ١٥ ڕۆژ ڕوێ جارێ تاوانە بلانە سەردای، هەرپاسر پارێزەرێش ملانە. جە مناسەبەکانە ملاو و دیداری کراوە ئەنجام مرا. بەڵێ چی دماییا دیدارێور کراوە ئەنجام دریا، بەڵام هەڵای گۆشەگیری لانەبریان. لێوەتەرۆ ڕابەر ئاپۆ جە ١ـو تشرینو یوەمی جواب و داواکەو باخچەلیش داوە و دەسوەڵێ وستەیش هورگێرت  و ئاردش ئاراوە. پەرسە و کوردی بنەڕەتیترین پەرسە و تورکیاین. پەرسێوە ئنە بنەڕەتیش هەن کەچی موخاتەبو ئی پەرسە  بنەڕەتییێنە کە دۆڵەت وێش قبوڵش کەردەن، هەڵای ئینا گۆشەگیرینە. مەتاوۆنە چنی سیاسەتەمەدارا گلێر بۆوە. ئەر دۆڵەت چارەسەریش گەرەکا مشۆم بەرە ڕووە و ڕابەرایەتیرە کەرۆوە. دەرفەتو ئانەی ڕەخسیۆ تاوۆنە دەورو وێش گێڵنۆ. گرنگی ئی چێوەی ئینا وەرو چەما. بەتایبەت جە مێڏانو مییاننەتەوەیینە بەگرنگ هورگیریان و خواست هەن چنی ڕابەر ئاپۆی دیدار ئەنجام دریۆ. بەڵی داوێ فرێ هەنێ . جەماوێوە نزیکەنە مەیا تورکیا و گەرەکشا بێ چنی ڕابەر ئاپۆی دیدار بکەرا (مەبەست جە شاندە ٣٩ کەسییەکەو ئەرووپاین کە ڕۆو ١-١٢ـو تەمموز ئاما تورکیا و جەمێ چەمپنەکەوتێش کەردێ و داواکاریشا پەی وینا و رابەر ئاپۆی پێشکەش کەرد، ڕابەر ئاپۆیش بە پەیامێوە سوپاسو وێش پەی بڕیێ). ڕۆنامەوانێ، سیاسەتەمەدارێ... گەرەکشا بێ دیدار بکەرا. فرە و کەسی گەرەکشا جە نزیکۆ چنی ڕابەر ئاپۆی نیشارە و جە یەکتری یاوانە و جواب هورگێرا. بەڵام بەئیسەیشۆ دۆخێوە چی جۆرە نەڕەخسیان. پۆکەی پەنەوازا جە تورکیانە بەتایبەت هێزە چەپەکێ مشۆم هەوڵدای زیاتەرشا بۆنە و داواکاریی دیدارو ئیمراڵییشا بۆنە. چونکە پەرسەو کوردی پەیوەندیش بە ئایندە و تورکیای هەن. تا ئی پەرسێ چارەسەرنەکریۆ فشار سەر و چەپی و دیموکراسیوازەکا دمایش نمێ.

- ڕابەر ئاپۆ بانگەوازێ تاریخیش کەرد، شمەیچ پێسە و تەڤگەری کۆنگرەو وێتا بەست و جوابتا داوە، بەڵام سیستەمو ئیمراڵی هەڵای درێژەش هەن. ئایا کاریگەری ئینەی سەر و پرۆسەو ئاشتی و گلێرگە و دیموکراتیکی چێشا؟

هەرپاسە قەرەسوو واتش: "پرسیارێوە گرنگەنە. دەستپێکو ئی پرۆسەیە چنین بۆنە؟ بانگەوازو باخچەلی بێ بانگەوازش جە ڕابەر ئاپۆی کەرد و واتش، 'بابێ پەرلەمان و جە فراکسیۆنو دەم پارتینە قسێ کەرۆ، ڕێکوزتەکەی هورشانۆوە، دمای بە ئوەکۆشای چەکداری بارۆنە'. ڕێک ئینەش وات و دماتەریش واتش، 'با جە مافو هیوایش ئیسفادە کەرۆ'. ئینە قسێ باخچەلینە. بانگەوازییەکەو باخچەلی جەلایەنو ڕابەر ئاپۆیۆ جابەجێ کریا. بەڵام ئا قەولە و باخچەلی پەیوەس با بابەتا هیچش جابەجێ نەکەرد، پۆکەی پرۆسەو ئاشتی و گلێرگە و دیموکراتیکی یان ئانەی دۆڵەت پنەش واچۆ واڵە و-برایەتی کوردی و تورکی فرە بەرە و وەڵێ مەلۆ. چێوەکە پی جۆرە مەبۆ. جەکاتێنە پەرسە و کوردی پەرسێوە جددییەنە، ئەر دۆڵەتو باخچەلی ئی پەرسێشە فرە جددی هورگێرت و بانگەوازیی چا جۆرەش کەرد، بابەتەکە ئنە جددییا ئاکاتە مشۆم نزیکایەتی جددی هەبێتبۆنە و هەنگامەی پەنەوازە نریۆ. بەڕاسی ئا دۆخەی ڕابەر ئاپۆ دلێشنە کاریگەری سەر و پرۆسەکەی مکەرۆ، سستش مکەرۆ. هەرپاسە بۆنە مەڵامەتو ئانەی بڕێ لایەنێ نەتاوانە بە تەمامەتی جە پرۆسەکەی یاوانە.

هەڵبەت پەنەوازا گرڏ کەسێ و بەتایبەت دۆڵەت هەوڵی جددی دانە پەی ئانەی ئی پرۆسەیە بەتەمامەتی ڕۆشن بۆوە. ڕاو  ئینەی چێشا؟ بێگومان پێکئاردە و ئازادی جەسەی ڕابەر ئاپۆین. جابەجێ کەردە و مافو هیوای. خوڵقنا و دەرفەتو هەرمان کەردە و ئازادی ڕابەر ئاپۆین. ئاشکران گرڏ و ئینیشا کاریگەریشا سەر و ئینە بۆنە و بێگومان کاریگەری جە پرۆسەو ئاشتی و گلێرگە و دیموکراتیکی مکەرۆ. پەنەوازا ئینێ بە ڕۆشنی کریانە و ئەر چی بابەتانە بە جددییەتۆ تەماشە و پرۆسەکەی نەکەرمێ، بێگومان مشۆم پەنەوازییەکا جابەجێ کریانە".

- پەیوەس بە پرۆسەو ئیسەی گەرەکتانە چێش واچدێ و نزیکایەتی دەسەڵاتی جە پرۆسەکەنە چنین هورسەنگندێ؟

پەیوەس بە ئاستو پرۆسەکەی؛ قسێ کریۆ 'ئایا یاوان یا نەیاوان بە بنبەس'؟ مشتومڕێوە چی جۆرە هەن. ئێمە مەواچمێ یاوان بە بنبەس. گەرەکما بێ پەرەش پنەدەیمێ. بەڵام هەڵبەتە ئانەی پاسەش کەردەن  باس جە 'بنبەس' کریۆ مەڵامەتش هەن. ئانەی ئی دۆخەش خوڵقنان دەسەڵاتا. بێگومان ئێمە نزیکایەتیێ جا جۆرەما نییا و هیچ چێوێما نییا پەی لاوازکەردە و پرۆسەکەی. بەڵام ئی پرۆسە پەنەوازیش بە کارەکتەریا، مەتاومێ واچمێ، 'هیچ چێوێ مەکەرمێ، یانیش پێسە و وەڵینی بۆ'. گەر داوا و چارەسەرکەردەی پەرسێوە ئنە گۆرێ بۆ، پەنەوازا عەقڵێت و سیاستەکاش بە شێوازەکاشۆ فاڕیۆ. پەنەوازا نزیکایەتی و قسێ تازێ بانە. بەڕاسی هەڵای ئی نیازەی دلێ دەسەڵاتینە مەوینمێ. بەڵی ئانەی تا ئیسە وچیۆ پرۆسەکە نەیاوان بە بنبەس و دەم پارتی ئەرەیاونای چی جۆرەش هەن، مەڵامەتو ئی نزیکایەتیە ڕابەرایەتییا. ڕابەرایەتی گەرەکش بێ ئی پرۆسە بەردەوام بۆنە. کۆنگرەما بەست و دمایما با هەرمان  و چالاکییا ئارد کە چێرو نامێ پەکەکەی کریێ و دمایما بە ئەوەکۆشای چەکداری ئارد. پێسە و ئانەی هەڤاڵ بەسێیش ئاماژەش پنەدا، مەگەر ئیتر چێشا گەرکا؟ چەک نریارە یا نەنریارە؟ جە جەهانەنە چێوێ چی جۆرە هەن؟ کوا تۆ کام یاسێتە بەرشنییە، کام گەرەنتیەت دان؟ جە جەهانەنە نزیکایەتی چی جۆرە بییەیش نییا.حەر وێش ڕابەر ئاپۆ پەی ئانەی وەڵێ بە پرۆسەکەی کەرۆوە گرڏ و ئانێشە کەردێ کە جە جاهانەنە بییەیش نییا پەی پرۆسەکەی، واتش، 'دمای بە ئەوەکۆشای چەکداری مارمێ'. واتش، 'دمای بە ڕێکوزتەی مارمێ'. جە جەهانەنە تا ئیسە چێوێ چی جۆرە جە پراکتیکو جەنگی و چارەسەری نییا. گرڏ و ئینیشا هەڵوێس و دەسوەڵێ وستەی ڕابەر ئاپۆین کە خولقیان و پەی وەڵ کەوتەی پرۆسەکەی. ئاکاتە ئانەی پەنەوازی پرۆسەیەکەین مشۆم دۆڵەتو تورکی ئەنجامش دۆنە. جە ڕووەکا سەرەتاینا بڕێ کەسێ جە تیڤییەکانە قسێ کەرێنێ. بەڵی باسشا چانەی کەرد، دماو فەسخکەردە و پەکەکەی، دمای یاردەی بە ئەوەکۆشای چەکداری پەنەوازا یاساکێ بەربشانە، چنین سیاسەت بکەرا و بەشداری سیاسەتی بانە چێش سەر و ئەوەکۆشای چەکدارینە مێ؟ واچینی، 'مشۆم دۆڵەت چی بابەتەنە هەنگامە بنیۆ.' ئی قسێشا فکر وزووە. پی جۆرە مەبۆ؛ گەرەکشا واچۆ چنی وەرگی نەرمبە. چێوی چینە ڕاش مەشۆنە.

جە حەقیقەتەنە ئانەی پەنەواز بۆنە کریۆ نییا ئارانە. خاسا، دەم پارتی چنی وەزارەتو دادو تورکیای گلێربییۆ. جە گلێرۆبییەکەینە سەر و چێشی قسێ کریا؟ بە ئەگەرێوە فرە قسێ سەر و دۆخو زینانیا نەوەشی کرینا، بەڵی با جۆرە. دۆخێوە جە ناکاوا. هەرپاسە دۆخو ئا زینانیا هەن کە وەردایشا دما وزیان. مەگەر شتێکی چێوێ چی جۆرە بۆنە؟ نایاساییا. دادگاو کراونی ئیتر ئی دادگایکەردەیە چێشا؟ ئینە مەحکومکردەی دووەمینیا. مەگەر چێوی چی جۆرە بۆنە؟ حەر وێش ئا سزێ پەیش بڕیانۆ تەمامش  کەردەن. حەر وێش ئا کاتە دادگاو کراوەی هیچ پێوانێوە 'کەمکەردەیۆ سزا' ی جابەجێ نەکریان. چێوێ جا جۆرە نییا. چێوێ جا جۆرە مەبۆ. پەنەوازا ئی دادگایکەردەیە سەر جەنۆ لابریۆ. جە جەهانەنە چێوێ چی جۆرە بییەیش نییا. ئینە بەتەمامەتی هەڵوێسوە سیاسییا.

جە ئیسەنە وچیۆ، پەنەوازا چنی ئەردۆغانیش گلێرۆبییەی کریۆ. گرڏ لاتێ گەرەکما بییەن بە گەشبینییۆ نزیکێ بیمێوە و هاندەرێنمێ. حەر وێش چیوی نییا ئارانە . بەڵام ئێمە هاندەرێنمێ. جە کاتێنە گلێرۆبییەی چی جۆرە ئەنجام دریۆ بێگومان ئەرێنییا و داوا و ئێمەیچ ئینەن. باس چانەی کریۆ جە ماوێوە نزیکەنە دیدار چنی ڕابەر ئاپۆی ئەنجام دریۆ. بەڵام جە ئیسەنە هیچ هەنگامێوە نییا کە بۆنە یاگێ گەشبینی. چی ڕوانگۆ هیچ کەموکوڕییێ جە هەڵوێسو ئێمەنە نییا. ئاشکران. بەڵام ئانەی پەنەوازا ئا پەنەوازییا جابەجێ بکەرۆ بێگومان حکومەتا.

- دما و بانگەوازەکەو ڕابەر عەبدوڵا ئۆجالانی، ئایێر بەستەی ئەرەیاویا. ٤ مانگێن درێژە پی ئێربەستەیە مرانە. بەڵام سوپاو تورکی چەکی کیمیایی و چەکی قەدەغەکریا بەکارمارۆ و هرووژم مکەرۆ سەر و گەریلای. هەپەگە چی ڕوانەنە چی بارۆ، ئەرەیاونێوە گرنگ و وەرفراوانش دا. چنین جە پاگیری دەسەڵاتی سەر و هرووژمی سەروازی یاومێنە؟

وەرو ئامەی بانگەوازەکە پەی مدرنا و  ئەوەکۆشای چەکداری بێ، تەڤگەرەکەما وەڵێ کۆنگرەی ئێربەستەیش ئەرەیاونا. چالاکی مەکەرۆ و پلانە و هیچ چالاکییێشش نییا. کۆنگرە ئەنجامدریا، قەرار دریا پەی دمای ئاردەی بە هەرمانە و چالاکی چێرو  نامێ پەکەکەی، قەرار دریا پەی دمای ئاردەی بە ئەوەکۆشای چەکداری، چنی ئینەی، درێژەدای بە هرووژمەکا، بە ئاشکرا پرۆڤۆکاسیۆن و هەوڵی تێکدەرانەن. مەگەر پاسە بۆنە؟ کێ قبووڵش مکەرۆ؟ کام بەرپرسو حکومەتی قبووڵش مکەرۆ، یان بەرپرسێوە دۆڵەتی و سیاسەتمەدارێوە قبووڵش مکەرۆ؟ مەگەر چێوی چانە بۆنە؟ بێگومان ئینسانەکێ ئاکەی پارێزگاری جە وێشا مکەرا. تۆ ملی پەی کوشتەیشا. گازی کیمیایی و چەکی قەدەغەکریا جەدژشا بەکار کاری.

ئینە ڕەوشێوە فرە جدییا. پاسە هورسەنگنایش پەی مکەرا. بەشێ ئینێ دلێ دۆڵەتینە، گەرەکشانە پرۆسەکەی تێکدانە. واتاکێش ئینێنە. چی هرووژم مکەردێ سەر و ئا ئینسانا؟ هیچ چالاکیێ نییا، هەوڵو چالاکی نییا. بێگومان ئینە بۆنە مایێ دڵەڕاوکێ و نیگەرانی دلێ گلێرگەی، مایێ نیگەرانی و دڵەڕاوکێی گرڏ کەسێن. بەڵێ، ئێمە واچمێ بڕێ کەسێ دلێ دۆڵەتی، هەوڵو تێکدای پرۆسەکەی مرا، پۆکەی مشۆم دۆڵەت و حکومەتیش کە پرۆسەکەی بەرا ڕاوە، دەستوەردای چی چێوا بکەرا، تەنیا تەماشا نەکەرا. ئینە پەی لواو منا.

- نیگەرانی لایەنە دۆستەکا پەیوەس بە دەسەڵاتی بەردەواما. ئایا ئی نیگەرانییێ یاوێنێ بە شمەیش؟ کام سیاسەتێ دەسەڵاتو ئاکەپەی بانە مەڵامەتو مەنەیۆ ئی نیگەرانییا؟ ئایا وەڵاکەردەیۆ نیگەرانی و دڵەڕاوکێ، هەڵوێسێوە گونجیان؟

بڕێ چێوێ هەنێ کە بانە مایەو نیگەرانی لاو گلێرگەی و لایەنە دۆسەکا. پۆکەی مەبۆنە واچمێ چی نیگەرانێ بانە. زینانیێ نەوەشێ ئازادێ مەکریا، پەی مەردەی چیاشا مازا. بڕێ تەرێش وزیا زینان، هورکوانە سەر و ئۆپۆزیسیۆنی، ڕۆنامەنووسێ وزیانە زینان. حەر چنە هەنگامەی گرنگەما نیێنە، چێوی فرە گرنگێما کەردێنێ، دلێ گەل و دۆسانە، نیگەرانی سەر هور مرۆ. چی نیگەرانییا یاومێنە. بەڵام تەنیا نزیک بییەیۆ بە گومان و نیگەرانیی وەسێ نییا. ڕاسا، گەل و دۆسەکێما تاوانە گومان و نیگەرانیشا بۆنە. بەڵام گرنگتەر چانەی، خاوەندارییا جە پرۆسەکەی، ئەوەکۆشای پەی سەر وستە و پرۆسەکەی. مشۆم ئینە کریۆ. جمووجووڵی پەڕ جە گومان و نیگەرانی، ڕا جە ئوەکۆشای گێرۆ، بۆنە ئاستەنگێ وە وەردەمو هەوڵەکا،، بەڵام حەر وچیۆ چی هەڵوێسو دۆڵەتی بەپاو پەنەوازی نییا و چی هەنگامە مەنیۆ، حەڵەت و کەموکورتس. مشۆم ئەوەکۆشای بکەرمێ. مشۆم ئەوەکۆشایێ دیموکراتیک و ڕێکوزیای خوڵقیۆ، مشۆم پرۆسەو ئاشتی و گلێرگە و دیموکراتیکی دلێ تەمامو گلێرگەینە وەڵاکریۆوە، فاڕمێش پەی فشارێوە کۆمەڵایەتی و فراوانتەرش بکەرمێ.  پی جۆرە ئەرکو وێما جابەجێ مکەرمێ. ئینە تەنیا هەرمانە و حکومەتی نییا. ئەر گلێرگە خاوەنداریش چنە نەکەرۆ، سیاسەتو دیموکراتیکی خاوەنداریش چنە نەکەرۆ ، هێزە سۆسیالیستەکێ خاوەنداریش چنە نەکەرۆ ، ئەر هێزێوە کۆمەڵایەتی چابپنە پەشتە و پرۆسەکەی نەبۆنە، ئانە کریۆنە دۆڵەت و دەسەڵات ئی بابەتەی پێسە و ئامراز و کەرەسێوە پەی وێشا بەکاربارانە. وەڵتەر چێوێ چانە نەبییەن. پۆکەی تەنیا وەڵاکەردەیۆ دڵەڕاوکێ و نیگەرانی بەڕاسی هەڵوێسێوە کەموکورتا. گرڏ و توێژەکا گلێرگەی، ژەنی و جوانێ و عەلەوی و کرێکارێ و ڕەنجدەرێ و سۆسیالیستێ و ئیکۆلۆژیستێ، مشۆم گرڏ و توێژەکا گلێرگەی ڕێکوزیێ کریانە، مشۆم گرڏما خاوەنداری جە پرۆسەو ئاشتی و گلێرگە و دیموکراتیکی بەکرمێ و فشار جە حکومەتی و دۆڵەتی بکەرمێ. دیموکراسی پاشە وەڵێ گنۆ. دیموکراسی بەرئەنجامو ململانێن. ڕابەر ئاپۆ واتش، "زوانی دیموکراسی، چالاکییا". مەبەس جە چالاکی، چالاکی چەکداری نییا. چالاکی دیموکراتیکیا. چنین ڕا و ڕێبازی چالاکی دیموکراتیکیێ هەنێ. کاتێ ئینە ڕووەمرۆنە.

ئاکاتە تاومێ باس چانەی کەرمێ کە ئەوەکۆشای دیموکراسی و ئازادیی ئەنجام دریۆ، تاومێ واچمێ خاوەنداریما جە پرۆسەکەی کەردەن. بێجگە چینەی، مەبۆنە هەڵوێس و نزیکایەتییێ ڕاس. مەبۆنە هەڵوێسێوە دیموکراتیک. ئینسان دیموکرات چەمەڕاش مەکەرۆ، بەڵکوم وێشا ڕێکوزا، هەنگامە منییا، داوا و هەوڵو فاڕییای هەن. هەوڵمرا یاساکا فاڕا. پۆکەی بانگەواز جە گرڏی مکەرمێ دەورو بانگەوازس ئاشتی و گلێرگە و دیموکراتیکی وێشا ڕێکوزا و ئەوەکۆشایێ چانە ئەنجام دانە.

پېوەس بە فشارەکا دەسەڵاتی سەرو ئۆپۆزسیۆنی و هەوڵە ئاژاوەگێڵنیەکا

- ئۆپەراسیۆنێکې دەسەڵاتی دژو جەهەپەی بەردەوامێنې و چنیش سەپنای قەیومی سەرو شارەوانییەکا جەهەپەیرە بیەن بە یاگې باسوخواسی. چی ئاژەنە تا چڼە دیموکراتیزەکەردەی تورکیای مې ئاراوە؟

پرسو کوردی پرسو دیموکراتیزەکەردەی تورکیایا. دیموکراتیزەبیەیچ پرسو ئەوەکۊشایا. پېسە واتم، چێوەکە تەنیا بە چەمەڕایکەردەی جە دۆڵەتی نمەبۆ. بێگومان زەحمەتا ئینسان مەعنێوە بڎۆ پی هەوڵدایا دۊڵەتی. یانی جە ڕوو بانگەزو ئاشتی و گلېرگەی دیموکراتیکیوە قسې مکەرو، ۋەرو ئانەی گرڎ یاگۍ دنیێنە، جە پرۆسەو جەنگی-چارەسەریی سیاسینە دەسەڵاتدار، حکومەت، ئۆپۆزسیۆنەکې هەوڵمڎا پاڵپەشتی کۆمەڵایەتیشا بەهێز بکەرا، هەوڵمڎا پاڵپەشتی سیاسیشا بەهێز بکەرا. پی جۆرە گەرەکشانە پرسەکا چارەسەر بکەرا. ئینە پیمەرێوە گرڎییا. گرڎ کەسێ ئینەش گەرەکا. ئانەی پەنەوازا ئاکەپە و مەهەپەیچ بکەراش وەشکەردەی ئاژێوە پا جۊرەینە دلې گرڎو لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکانە بە جەهەپەیچۊ پاڵپەشتی جە پرۆسەکەی بکەرا. بەڕاسی پی پرسو دەسسەرەرەگێرتەیا پاڵپەشتیەکا ئۆپۆزسیۆنی پەی پرۆسەکەی لاواز مکەرا. ئاژێوە چامنە وەشمکەرا بۆ بە کۊسپ ۋەردەمو پاڵپەشتیەکانە. هەڵوێسێوە دژ بە ۋێشا گێرانە ۋەر. بێگومان ئی هەڵوێسە کاریگەریێوە پێچەوانەش بۆ. ئۆپۆزسیۆنیچ بە ۋێش ماچۆ، ئانڼە هرووژم هەن، کردەوې دژە دیموکراتیکیې هەنې، کەواتە چارەسەری چنی پێکمې. ئاڎې متاوا پی چێویە واچا ناحەقییا؟ پۊکەی بەڕاسی هەڵوێس و نزیکایەتیێوە درووس نیا ئینەی کریۆ  و پاسە مکەرۆ دڵسۆزی بە پرۆسەکەی بۆ بە یاگې مشتومڕی. سەرو ئی مژاریە متاوو ئینەی واچو.

- بڕې لایەنې ئۆپۆزسیۆنی کاتێ ڕەخنە جە هرووژمەکا ئاکەپەی پەی سەرو جەهەپەی گێرانە، ماچا 'جە ۋەرکۊت دیموکراسی، جە ۋەرنیشت فاشیزم نمەبۆ'. دیموکراسی یاوان بە کوردەسانی؟ بە ڕەڎکەردەیۆ چارەسەری پرسو کوردی دیموکراسی متاوۆ بێنە تورکیا؟

هەڤاڵ بەسێیچ جوابو ئی مژارەیشە داوە، واتش، تا جە تورکیانە فشار و فاشیزم بۆنە، ئانە دیموکراسی جە کوردەسانەنە بیەیش نمەبۆ. بەڵی پا جۊرەنە. ئەر دیموکراسی بێنە ئاراوە ئانە مەشۆم لە کوردەسان و تورکیایچەنە بۆ. تەنیا جە شۆنێوەنە فاشیزم بۆ ئانە بەماناو ئانەی مې کە گرڎ یاگێنە بیەیش بۆ. بەڵام چێنە بەڕاسی بڕې قسې شیاوې ئەنەیاوای نیەنې. پی جۊرە نمەبۆ. تۆ واچی گوایە پرسو کوردی چارەسەر بیەن، کوردەسان دیموکراسی بیەن، کوردەسان بیەن بە گوڵ و گوڵسان. جە تورکیانە چێوێوە نەرێینی نییا. مەگەر جە کوردەسانەنە ئاژێوە پی جۆرە بیەیش هەن؟ بە دەیان هەزار زینانیې هەنې. دژە کوردیێوە سەخت هەن. هەرپاسە دژە تورکیایچ هەن. خاسا کورد متاوۆ بە زوان و چاندو ۋێشۆ بژیۋۆ؟ ئیدارەو ۋێش هەن؟ بێگومان حیچکام چینیشا بیەیش نیا. پېسە ئانەی کورد گرڎ چێوێش بەدەس ئاردەبۆ و پەروەردە بە زوانی تورکی کەمبیەبۆوە و ڕاش ۋنەگیریابۆ، کورد کام مافەشە بەدەسئاوردەن؟ کامە ماف سەرو بنەمای یاسایی چەسپیان. یان کاتۍ گۆش چانیشا گێری، ماچا گوایە جە کوردەسانەنە گرڎ چێوې گوڵ و گوڵسانا، گرڎ چێوې ڕەخسیان و ستەم جە تورکیای مکریۆ. هەر ئانە مەنەن واچا جە تورکیانە پەروەوردە بە زوانی تورکی نییا، کولتوورشا سەرکوت کریان و نمەتاوا گوزارشت جە ۋێشا بکەرا. پەنەوازا ئینە ڕۊشن بۆ؛ تاوەکو جە کوردەسانەنە دیموکراسی نەڕەخسیۆ ئانە ئازادی و دیموکراسی جە تورکیانە بیەیش نمەبۆ. گرڎ گلەی و کێشێوە جە تورکیانە پەیوەندیش بە پرسو کوردی و عەلەویۆ هەن. تا ئی پرسې چارەسەرې نەکریا، ئانە چنی دیموکراسی و ئازادی جە توکیانە مې دی؟ پۊکەی ئەر دڵسۆزې با و لایەنگرې ئازادی و دیموکراسی با ئانە مەشۊم باوەڕیشا پی پرسا بۆنە و دیالیکتێانە ویر بکەراوە. ڕێخەو پرسەکا تورکیای وابەسەو پرسو کوردین. پۊکەی ئی قسە بێ مانا و هەرزانې گلېرگەو تورکیایچ شێونۆنە. ئینەیچ جە لێوە بەماناو دژایەتیکەردەی کوردی مې. مەشۆم واز چینەی بارا.

ڕابەرو گەلو کوردی عەبدوڵا ئۆجالان بەڵگەی گرنگش کیاست پەی کۆنگرەکەیتا. جە دماین ژمارەو سەرخۆبوونینە، پەی ڕای گرڎیی وەڵاکریاوە. بێگومان فرەو لایەنا ۋەناشۆ و هەوڵمڎا چنەش بیاوانە. سەرەڕاو پالپەشتیەکا، بڕې کەسې بەشێوې جیاواز شرۆڤەش مکەرا و ناڕەزایی نیشانە مڎا. دەربارەو ئی ئاژەیە چێش ماچدې؟

قووڵبیەیۆکې ڕابەر ئاپۆی فرە گرنگېنې. بەڕاسی ئینا زینانەنە، ئینێچ جە زینانۆ ئامێنې. جە تاریخەنە پی جۆرە بیەن، ئانې جە زینانەنە مەنێنێوە، زینانی پېسە مېڎانو قووڵبیەیۆ فیکری و ئایدۆلۆژی و تیۆری و کەسایەتی موینا. عالتەرین نموونەیچ پەی ئینەی ڕابەر ئاپۆن. ڕابەر ئاپۆ قووڵبیەیۆکې ئی ١٠ ساڵەو دمایی ۋێش جە بارەو ئی پرۆسەیۆ ئەرەیاۋنا. سەرەڕاو ئا هەلومەرجەی ئیناش چنە، گەرەکشا ئی قووڵبیەیۆ و سەرنجو ١٠ ساڵەو دمایی پەی گەلو کورد و تورکی و گەلا جەهانی ئەرەیاۋنۆ. بەتایبەت ئی هۊرسەنگنایې دمایی، ڕابەرایەتیچ دماتەر چێوش پەی زیاد کەردەن. جە بنەڕەتەنە ڕابەرایەتی سەرنجې فەلسەفیش هەن، بە سەرنجێوە فەلسەفیی تازۆ هۊرسەنگنای پەی جەهانی و ڕووەدایەکا و سۆسیالیزمی و دیموکراسی و ئەوەکۊشای مکەرۆ. کاتێ دەسما بە ئەوەکۊشای سۆسیالیستی کەردۆ، بنەما سەرەتاییەکې فەلسەفەیما ۋەنێوە، ئینجا بنەما بنەڕەتییەکې فەلسەفەیما ۋەنێوە. ماتریاڵیزمی تاریخیما ۋەناوە. کتێبو دیالەکتیکی سرووشتی ئەنگڵسی بې. پینەیچ سەرنجێوە فەلسەفی بەرکۊت. بێگومان جە نا تەمامیەکا سۆسیالیزمی بنیاڎنریاینە، ناتەمامیەکې ئی سەرنجە فەلسەفییە هەن. ڕابەرایەتی هۊرسەنگنایش پەی ئینەی کەرڎ. ڕەهەندە کەموکوڵیەکې ماتریاڵیزم و سۆسیالیزمی بنیاڎنریایش هۊرسەنگنې. ڕابەرایەتی پەی ڕاسکەردەیۆ ئی ناتەمامیا سەرو بناغێوە فەلسەفی، قووڵبیەیۆ فەلسەفیی گرنگش نیشانەدا. چی ڕوۆ، هۊرسەنگنای گرنگش هەن. ڕابەر ئاپۆ ماچۆ، یاساکې سرووشتی هەنې، بەڵام یاساکې مېڎانو کۆمەڵایەتی پېسە یاسا سرووشتییەکا نیەنې. ماچۆ پاڵنەر هەن. ئینە نزیکاتیێوە فەلسەفیی گرنگا.

چی ڕوانگۆ، مەشۆم گرڎ هۊرسەنگنایەکا ڕابەرایەتی بواناوە و تاوتوێش بکەرا. ئەر پەنەواز بکەرۊ متاوۆ ڕەخنەش بکەرۆ و ئەر کەموکوڵیش بۆ، متاوۆ بارۆش سەرو زوانی. چی ڕوۆ، حیچ کێشێوە نییا. واوەی کەردەیۆ ئا چێوا کە مارکس ١٥٠ ساڵې چێوەڵی واتێنێش، پێوەسبیەی نیا بە مارکسیوە. ١٥٠ ساڵې چێوەڵی زانستو فیزیای چ ئاستێوەنە بې، ئیساتې ئینا چ ئاستێوەنە؟ زانستە کۆمەڵایەتییەکې چ ئاستێوەنە بێنې و ئیسە ئینې چ ئاستێوەنە؟ ڕابەر ئاپۆ ئی چێوا ۋەرو چەما گێرۆ و بڕې ڕەخنە جە مارکسی گێرۆ. ڕەخنە جە هۊرسەنگنایەکا لینینی گێرۆنە. مەشۊم بزانمې، ئی هەوڵەو ڕابەر ئاپۆی، ڕێزگێرتەین جە ڕەنجو ئا فەیلەسووفا. ئی هەرمانێشە پەی ئانێنە، سۆسیالیزمی حەقەتینە و ئەنجامگیر وزۆڕووە. بەڕاسی ئا کەسەی ئیساتې جە جەهانەنە قووڵ و ۋەرفراوان و ڕاس و یۆگێرتە و دژە سەرمایەن، ڕابەر ئاپۆن. کۆمەڵناسێوە فرە قووڵ و دلې تاریخین. واتە سۆسیالیستا. بەڵێ کریۆ بونیۆوە و ڕەخنە بکریۆ، بەڵام نمەبۆ بەشێوێوە نزم و بازاڕی نزیکێس بیدې. نمەبۊ نزیکایەتی پرۆپاگەندەیی بۆ. مەشۆم گفتوگۆ و هۊرسەنگنای بۆ. ڕابەر ئاپۆ پەی گرڎ کەسی خەریکو قاڵبیەیۆین. ئا وردەبیەیۆ کە ئەشیې بڕې کەسې بکەراش، ڕابەر ئاپۆ پنەشا هۆرمېزۆ. مەشۊم چینەی بیاومێنە، نزیکایەتی ڕابەر ئاپۆی جە مژارو سۆسیالیزمی تازەی و ئەوەکۊشاینە، پی جۆرەنە. بەڵام وەڵتەر کەموکوڵی و نوقسانی بێنې، ئەنەیاوای چامنې نەبێنې.

سەردەمو ئێمەنە کتێبەکەو ئەنگڵسی بې بە نامونیشانو "بنەچەو خێزانی و خاوەنداریی تایبەت و دەوڵەت"ی. یان کتێبەکەو مۆرگانی دەربارەو گلېرگەی قەڎیمی. ئیساتې چڼین هەوڵې ئارکیۆلۆژیې هەنې. چانیشا ئەوەکۊڵیای جە تەپو میرزای و هتد. گەرەکت بۆ یانا نا، ئی ئەوەکۊڵیایە پەیلواکا دەربارەو تاریخی فاڕۊنە. جە فەلسەفە و نزیکایەتیی ڕابەر ئاپۆی، کەمی ئەوەکۊشای و قبووڵکەردەی سەرمایەداری و دەوڵەت و دیکتاتۆرییەت، یاگێش نمەبۆوە. بەپێچەوانۆ، ڕابەر ئاپۆ ڕووەی حەقەتینەشا بەروزۆ و ڕا پەی ئەوەکۊشایې کاریگەرتەری وەش مکەرۆ. چی ڕوۆ، ڕەخنەکەو ڕابەر ئاپۆی ئینا یاگې ۋێشەنە. ڕاسا، مارکس دژو سەرمایەداری بې، بەڵام مارکس بەشێوێوە ۋەرفراوان سەرمایەداریش نەڎان ۋەرو ڕەخنەی. چی ڕوۆ، مشۊم ئینسان حەقو ۋێش بە ڕابەر ئاپۆی بڎۆ. جارێوەتەر ماچو، ئاڎ حەقو گردیشا مڎۆ. ناحەقی ۋەرا ۋەر بە ئەنگڵس و مارکس و موسا و موحەممەدی و هیچ کەسێوە نمەکەرۆ. مەشۊم با حەقی حەقەتینەو قەیسەری بڎریۆ. لاو ڕابەرایەتی ئەخلاق و ویژدانێوە چامنە هەن. بەڵام ڕامانێوە ڕەخنەگرانە و فەلسەفێوە ڕەخنەیی حەقەتینەش هەن. ئینە لاو ڕابەرایەتیۆ بەهێزا. لاو ڕابەرایەتیۆ پیمەرو قبووڵکەردەی_ڕەڎکەردەیۆ هەن. گرڎ چێوې قبووڵ نمەکەرۆ. چێوی ناڕاس پېسە ڕاسی قبووڵ نمەکەرۆ و ڕەڎش مکەرۆوە. چی ڕوۆ، بانگەواز جە چەپ و سۆسیالیستەکا مکەرو، بە عالی جە ڕابەرایەتی بیاوانە، حەقو ۋێش بڎا و ڕەخنەی بنیاتنەری ۋێشا وزاڕووە، بەبێ پرۆپاگەندە و هەستیاری. متاوا، ئا بەشەی چنەش نمەیاوانە یان نمەویناش، ڕەخنەش بکەرا. چی بارۆ، هیچ نمەواچمې. کێشەما نییا چنی ئا کەسا گفتوگۆ مکەرا. بەڵام نمەبۆ نزیکایەتی بەئەنقەس و بەدنیازانە بۆ.

ۋەرا ۋەر بە گرڎ غەڵەتێوە تووڕەن، ئی تووڕەییە ۋەرا ۋەر بە غەڵەتەکا ڕابەرایەتیش کەرد بە شۆڕشگێڵنێوە گۆرە، ئادیچ ئێمەش کەرد بە شۆڕشگێڵنێوە گۆرە. ئێمەش وستیمې دلې ئەوەکۊشایې ٥٠ ساڵەیۆ. تووڕەیی ئێمە گۊرەن، دژو کێماسی و ناتەمامین، بەتایبەت ۋەرا ۋەر بە ۋێما. ئەر ناتەمامی ۋێما خاس نەکەرمې، چنی شکس بە دژمەنی مارمینە؟ چی ڕوۊ، ماچا "ڕابەرایەتی ڕەخنەش جە فڵان تاریخو کوردی گېرت، ڕەخنەش جە کوردی گېرت و نمەزانو چێش". ئەرێ، ڕەخنەش مکەرۆ. ڕوانە ڕەخنە جە ئێمە گێرۆ. ئینە کاراکتەرو ڕابەرایەتیا. ناتەمامی قبووڵ نمەکەرۆ. غەڵەت قبووڵ نمەکەرۆ. گەرەکش نیا کوردەکې بە غەڵەت و ناتەمامی بژیوا، پۊکەی ئیساتې کوردش زەریف ئاردەن وەڵې. ئا کوردەی خوڵقنانش، گەلۍ هەرە زەریفو جەهانیا. بەڵێ، هەڵای ناتەمامی هەن. هەڵای نۆکەر و هامکار هەن. هەڵای دلې گلېرگەو کوردینە، ڕاسی ئەرەبڕیەی جە کوردەسانەنە هەن. بەڵام ڕاسی کورد و کوردەسانی، ڕاسی ژەنەو کوردی کە ٥٠ ساڵېن خوڵقیێنە، سەرو بنەماو ئی ڕەخنا بنیاڎنریان.

کاتێ پیاو کوردی پەی ئەوەڵجاری ڕەخنەش ۋنەگیریا، فرە ناڕەحەت بی. ئێمە جە ئازێونە نەبێنمې کە ئەوەکۊشای پەی ئازادی ژەنې قبوڵ بکەرمې و سەرو ئا بناغەیە ۋێما فاڕمې. بە ڕەخنە و فشارو ڕابەرایەتی ئی هێڵێما گێرتەنە ۋەر. ئەر کورد ئیساتې ئەوەکۊشای مکەرۆ، ئەر جوانەکېما چانەیچ فیداکارتەرې با، ئەر وڵاتپارێزێوە گۊرە بۊ، ئەر کورد جە ۋەرنیشت و ۋەرکۊت و گرڎ شۊنینە چېرو کاریگەری فیکرو ڕابەر ئاپۆینە ئەوەکۊشای مکەرۆ؛ ئینەیچ بە ڕەخنەگێرتەی جە کەموکوڵییەکا ڕووەشدان. هەوڵدای پەی فاڕای ئینەی پەی دیماگۆگییەتی... جە ماوەو ٥٠ ساڵانە چ بەهێوە کوردیش وەشکەردەن؟ چێش سەرشهۆردان؟ ئەر ئی ئەوەکۊشایە ڕووەش نەڎابیې، چێش بې؟ ئینسان کاتێ قسې مکەرۆ، پەنەوازا شەرم بکەرۆ.

بە بەروستەی ڕەهەندە ئەرێنییەکا دلې تاریخو کوردی جە هوری و گوتی و مادەکاوە، کوردس وەشکەرڎ. هەڵای فرەو چێوا هەنې کە ئاشکرا نەکریێنې. تاریخێوە پاک وزۆ ۋەردەمو کوردا. ڕابەر ئاپۆ ماچۆ: "هەوڵمڎەو ئاوەزو کوردی خوڵقنو"، ئینە فرە گرنگا. ئاوەزو کوردی هەمیشە خزمەتو کەسا تەری کەرې. بەرژەوەندیەکا ۋێش نەوینې، خزمەتو ۋێش نەکەرې.

ڕابەرایەتی ئیساتې ئاوەزیەتۍ کوردی خوڵقنۆ کە خزمەتو ۋێش مکەرۆ _بێگومان، کاتێ خزمەتو ۋێش مکەرۆ، نمەبۆ بە نەتەوەپەرسی ۋەرتەسک_، تەنیا پەی ۋێچش نا، خزمەت بە گرڎو گەلا و مرۆڤایەتی مکەرۆ. هەوڵمڎۊ ئاوەزو کوردێوە خوڵقنۆ کە هەم ۋێش گۊرە بکەرۆ و هەم دەوروبەرو ۋێچش گۆرە بکەرۆ.  مشۊم گرڎ کوردێوە هەوڵبڎۆ چی ئاوەزیە بیاوۆنە. با هەوڵبڎا فێرې با. چی ڕوۆ مەشۊم ڕەخنەو بڕې لایەنا کوردی حەجگیز بەجدیی هۊرنەگێرمې. ئینە بێ مانان. باس چێشی مکەرا، ۋێتا چێشتا هەن؟

بەڕاسی هەڤاڵانیچ ئینەشا دی، پەی منشا کیاست. عەلی کەمال ئۆزجان سەرو کەناڵێوە یوتیوبیۆ دیدارێوەش کەردەبې. چا ڕەخنە جە ئێمە گێرۆ. پاسە نیشانە مڎۆ کە گوایە ئێمە کۊسپەنمې ۋەردەمو پرۆسەو چارەسەری ڕابەرایەتینە. پەی ڕاگێرتەی جە بەدحاڵیبیەی دلې گلېرگەینە ئینەی ماچو. من واتم، مەشۆم گرڎ کەسې بزانۆ، ڕابەر ئاپۆ نە کەسی فریو مڎۆ نە فریو مڎریۆ.

عەلی کەمال ئۆزجان ماچۆ: "من گۊشم جە قەرەسووی گێرت. بەرکۊت کە ڕابەرایەتی ئێمە هۆرخەڵەتنۆ". ئایا تا ئی حەدە چەواشەکاری بۆ؟ هۊرسەنگنایې چامنە وەها ناڕاس بۆ؟ تۆ پرۆفیسۆرێوە یاسایی و دەستووریینی. تۆ ئەوەکۊڵیای مکەری. فرە وانیۆ. ئایا هەرچێوې بوانیۆ پاسە چنەش مېیاوینە. من واتم "ئی ڕابەرایەتیە فریو نمەڎریۆ". تۆ ئامای و واتت "قەرەسوو ماچۆ، ڕابەرایەتی ئێمە فریو مڎۆ". ئینە ئاستو تۆ نیشانە مڎۆ.

وێشۊ قسې مکەرۆ و ئەجۊشەنە، ئی ڕێکوستەیە بە گرڎ جۆرە دژو ئاپۆیا... ۋەرو ئانەی، کاتێ گۆش جە ئېمە گێرۆ، بەپێچەوانۆ مېیاوۆنە. مەشۊم دەس چی هەڵوێستەیە هۊرگێرۆ.

بڕې جە ' مەژگ پوتەکا' ماچا، من بەشداریی کۆنگرەیم نەکەردەن، نمەزانو، چێش ڕووەشدان. ئینەیچ بەرش وزۆ... قەرەسوو  بەشداری کۆنگرەکەیش نەکەردەن... "هیواڎارەنا تەندروستیش خاس بۆ." هەروێش بې مەژگیەکەت ڕۊشنا. ویرکەردەیۆ تۊیچ هامشێوە ئا مەژگ گەنایانە. چنی دژمنایەتی ڕابەر ئاپۆی و پەکەکەی مکەرا، پی جۊرە هۊرسەنگنای مکەرا. شمەیچ ئینایدې دلې مامەڵێوە پا جۊرەینە. سەرو ئی مژاریە ئانەی ماچو. بێگومان شمە جە ۋێتا پەرسان کە پەنەوازا جە دژو کوردی، ڕۆشنۋیرا، ئانې کە بەڕاسی مېیاوانە هەڵوێسێوە چنین هۊرگېرا. پەنەوازا کەس مېڎانەکەی بە چۆڵی نەوینۆ و ئانڼە قسې هەرزانې نەکەرا. نمەزانو ماچا، من بەشداریی کۆنگرەکەیم نەکەردەن، ئاخۆ تەندروسیش خاسا...؟ هیوادارەنا یاگې ۋێشەنە بۆ... من ئانەی ماچو، عەلی کەمال ئۆزجان کەسێوە سەرنجکێشا، بەڵام بەڕاسی چێوەکا فرە سەرەو چێر مکەرۆ، ڕای گرڎی فرە چەواشە مکەرۆ، هەوڵمڎۆ ئەنەیاوایې نەرێنی جە ڕای گردینە سەبارەت بە ئێمە بارۆنە ئاراوە... جە تورکیانە جەمې پڕۆفیسۆرې هەنې کە دەسو لکەی دەروونیۆ مناڵنا، ئای چی پڕۆفیسۆرا!..

ۋەرکۊتوو مېیامینینە پڕۊسێوە ئینا ئارانە جە ماوەی ۋېیەردەنە حیزبوڵڵا شکسش ئارڎ، سوریا وڕا. هێزەکې سەر بەئێرانی هیلاکې بیې و نۊبەتو ئێرانی ئاما. هەم ئەمریکا و هەمیچ ئیسرائیل بەشێوێوە ئاشکرا هەڵوێسشا ۋەرا ۋەر بە ئێرانی نیشانە مڎا کە "مەبیدۍ بە کۊسپ ۋەردەمو سیاسەتەکامانە جە ۋەرکۊتوو مېیامینی. بەگوێرەو ئانەی هەڵسوکەوت بکەردې." واتشا "ئەر بەگوێرەو ئانەی هەڵسوکەوت نەکەردې، مەیمې سەرتاو ماڕمێتا."

جە ئیساتێچەنە ئا حەقەتینە ئینا ئارانە: ئیسرائیل فرە جە ئێرانی توڕەن. ئەمریکایچ فرە توڕەن. ئیسرائیل ۋەرو مەڵامەتی تاریخی فرە توڕەن. پەنەوازا ئانەی بزانمۍ. درێژتەرین پەیوەندیی هەستیار و ستراتیجی جە تاریخەنە ئینا بەینە جووەکانە و ئێرانییەکانە. پەیوەندیی بەینو ئێرانی و جووەکا تاریخیا. جووەکې بیەو ۋێشا بەجۆرێ جە جۆرەکا بە ئێرانییەکاوە بیناوە. ئینە حەقەتینەکەن. فارسەکې دەورێوە گرنگشا جە بیەو جووەکانە گێڵنا. پاڵپەشتیشا کەردې. ئینە پەی ئاڎیشا بیەن بە پەیوەندیێوە تاریخی.

شۆڕشو ئیسلامیی ئێرانی و دماو ئانەی ئاڼنە بیەی بە دژمەنو ئیسرائیلی، ئینە توڕەیێوە گۊرەش لاو ئیسرائیلیۆ وەشکەرڎ: "شمە دۆسی تاریخیما، ئێرانی تاریخی، گلېرگێوە، دۊڵەتێوە کە عالتەرین پەیوەندیما چنیش هەن مکەردې بە دژمنما. جە چێوە چامنەی بێبەشێما مکەردې" و پی ئەنەیاوایۆ ئانڼە توڕەیی و کاروەدایش نیشانە دا.

ۋەرو ئانەی ئێرانیچ تا ڕادێوە پەشتی بە ۋەرکۊتوو مېیامینی بینۆ. پەشتی بە ئاسیای بینۆ. پەشتی بە ڕوسیای بینۆ. پینەی ماچا پێگەی جیۆپۆلیتیک. پێگەو جیۆپۆلۆتیکی ئێرانی پەی تورکیایچ فرە گرنگا. جە لێوە گەرەکشا بې ئېرانی لاواز بکەرا. ملکەچش بکەرا.

بەڵام ئاڎې دیشا: ئەر فرە درێژەش پنە بڎا، ئاژاوە و ئاڵۆزیی ئێرانی بەگوێرەو بەرژەوەندی ئاڎیشا نمەبۆ... بەپەیلواو من، ئاڎێچ ئێرانێوە یەکپارچەشا گەرەکا. ئێرانێوەشا گەرەکا کە بینیابۆ بە ۋێشاوە و بەگوێرەو ستراتیجی ئاڎیشا دەور گێڵنۆ.

ئێرانشا لاواز کەرد. جە ئیسە بەدماوە، هەوڵمڎا سیاسەتەکاشا بەگوێرەو ئا لاوازییە مجارە. پاسە بەرگنۆ.

ئەر دۆڵەتو ئێرانی چی زەمینەنە سیاسەتی ئاردەینە ڕاوەبەر نەکەرۆ، ئەر ئا سیاسەتا ڕاوەبەر نەکەرۆ کە بەهێزش مکەرا، بێگومان نمەتاوۆ ئی ئاژەو ئیساتێشە پەی ماوێوە فرەی درێژە پنە بڎۆ. ئینە پەی تورکیایچ ڕاسا.

ئیساتې ماچا بەرەی دلېینە بەهێز بکەردې. بەرەی دلېینە چنی بەهێز بۆ؟ بە دیموکراسیبیەی بەهێز بۆ. بە پارێزنای و دڎانیایپۊرەو ئازادیی گلېرگەی و گەلا تەری...هەرۋێش تورکیا پەی بەهێزکەردەی ۋێش و بەرەی دلێینەو ۋێش، پەنەوازا دیموکراسی بۆ.

بەڕاسی تاریخو ئێرانی پەی ئینەی گونجیان. بەڵام جە ساڵانی ۋېیەردەنە، چی پڕۊسەو دماینە، بە مەڵامەتو سەرنجو دۆڵەت نەتەوەیۆ جە تاریخو ۋێش دورکۊتۆ. چی لایەنۆ، دما ڕۊو ئێرانی تا حەدێوە بینیانۆ بە فاڕیای و فاڕیایەکاوە.

پېوەس بە هەڵوێسو هێزە کوردییەکا و ۋەرکۊتوو کوردەسانی

جە ۋەرکۊتوو کوردەسانی، وەڵۍ گرڎیۊ هێزەکې ئازادیی کوردی و گرڎو هێزە دیموکراتیکەکې ئێرانی چی پڕۆسەی کە ئینا ئارانە، پەنەوازا چنی مامەڵە بکەرا؟ بێگومان ۋەرکۊتوو مېیامینی سەراو چێر بۆوە و فاڕیۆ. ئێرانیچ فاڕیایێش ۋېیەرنا. ئێران لاواز بیەن.

دماو ئێرانی ڕەنگە چیولای ئاژەکە سەختتەر بۆ. چی ڕووۆ، پەنەروازا هەم هەڵوێسو هێزە کوردییەکا ۋەرکۊتوو کوردەسانی و هەمیچ گرڎو گەلا ئێرانی و دیموکرتیکوازەکێشا چی سەردەمەنە دوورې با جە نەتەوەپەرسی، جە ڕوانگێوە تاکڕەوانەنە نەبۆ ۋەرا ۋەر بە ئایین و نەتەوە جیاوازەکا، متاوا بەرنامە هامبەشەکا ۋێشا بە ئەنەیاوایې نەتەوەی دیموکراتیکی، بە ئەنەیاوایې دیموکراسیبیەی وزاڕووە.

پینەی هەم متاوا بەرنامەی پا جۊرە وزا ڕووە، هامکات چنی دۆڵەتی ڕێککۊتەی بکەرا. پەنەوازا پا جۆرە بۆ. هەرپېسە چنی ئیساتې ڕابەر ئاپۆ سەرنیشتەنە هەوڵ مڎۆ بەرنامێوە پا جۊرە پێشکەش بکەرۆ، پەنەوازا ۋەرکۊتوو کوردەسانیچ بە بەرنامێوە هامشێوە سەرو بنەماو دیموکراسیبیەی جە سەرانسەرو ئێرانینە، سەرو بنەماو دیموکراسیی ناوچەیی ئەرەمەرزنا. پەنەوازا هەڵوێسو ۋێشا وزا ڕووە. ئێران پەنەوازش پانەینە.

چانەینە هرووژمو جبەری ڕووە بڎۆ. چێوی تەر ڕووە بڎۆ. ئینە مژارێوەتەرا. هەروێش ۋەرو ئانەی جە ئێرانەنە سیستمێوە دیموکراسی پا جۊرە نیا، ڕووبەڕوو هرووژمەکا جبەری بیەنۆ. ئیتر بەبێ دیموکراسیبیەی، بەبێ ئانەی پەشتی بە هێزی دیموکراسیی گلېرگەکەیش بینۆ نمەتاوۆ بۆ بە دژە ئیمپڕیاڵیست. بە وەرەنگاربیەیۆ هرووژمەکا جبەری تەنیا بە چەک نمەکریۆ. گۊرەتەرین ۋێپارێزنای، گۊرەتەرین سەرچەمەو مدرامانی ئانەنە کە بە بنیاڎنیای ئاشتی چنی گلېرگەکەیشا بانۍ بە سیستەمێوە دیموکراسی."