له ماوه‌ی چوار مانگی رابردوودا ٩ دیمه‌ن له باره‌ی هێرشه‌كای ده‌وڵه‌تی تورك به چه‌كی كیمیایی بڵاوكرانه‌وه. به‌ڵام ئۆ پی سی ده‌بڵیو و رێكخراوه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌كان ئه‌و دیمه‌نانه‌یان نه‌بینی.
سوپای تورك له ١٤ی نیسانی ٢٠٢٢وه‌وه ده‌ستی ه‌ب هێرش بۆ سه‌ر زاپ، مه‌تینا و ئاڤاشینی هه‌رێمه‌كانی پاراستنی مێدیا كردووه، له هێرشه‌كانیدا له بۆمبی ئه‌تۆمی تاكتیكی تا گازی ژه‌هراوی هه‌موو جۆره چه‌كێكی كیمیایی به‌كارده‌هێنێت. له ماوه‌ی پێنج مانگی رابردوو ناوه‌ندی راگه‌یاندن و چاپه‌مه‌نی هه‌په‌گه له باره‌ی هێرشی به چه‌كی قه‌ده‌غه‌كراوه‌وه و شێوه‌ی به‌رده‌وام زانیاری بڵاوكرده‌وه. راگه‌یه‌نرا كه له‌و ماوه‌یه‌دا ٢٠٠٤ جار بۆمبی فۆسفۆر، فۆمبی تێرمۆباریك، بۆمبی ئه‌تۆمی تاكتیكی و چه‌كی كیمیایی كه له‌سه‌ر ئاستی نێونه‌ته‌وه‌یی قه‌ده‌غه‌ن به‌كارهێنراون.
سه‌رباری كه‌مته‌رخه‌می رێكخراوه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌كان و رای گشتی جیهانیش بۆ سه‌لماندنی ئه‌و تاوانه‌ی ده‌وڵه‌تی تورك به چه‌كی كیمیایی، شاندێك به‌ر له رۆژانی رابردوودا له ئه‌وروپاوه چوو بۆ باشوری كوردستان. شانده‌كه پشكنه‌ری پێشووی چه‌كی بایۆلۆژیكی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان د. ژان ڤان ئاكه‌ن و سه‌رۆكی لقی سویسڕای پزیشكان نێونه‌ته‌وه‌یی بۆ رێگری له شه‌ڕی ئه‌تۆمی (ئای پی پی ئێن ده‌بڵو) جۆزێف ساڤاریش له‌نێودابوو، به‌ره‌وڕووی ئاسته‌نگی په‌ده‌كه بوونه‌وه.
سه‌رباری ئاسته‌نگیه‌كانیش شانده‌كه هه‌ندێك لێكۆڵینه‌وه‌ی كرد و راپۆرتی خۆی له باره‌ی بابه‌ته‌كه‌وه ئاشكرا كرد. له راپۆرته‌كه‌دا ئاماژه به نیشانه‌كانی چه‌كی كیمیایی كراون و داوا له رێكخراوی رێگری له به‌كارهێنانی چه‌كی كیمیایی (ئۆ پی سی ده‌بڵیو) كراوه كه له‌و باره‌وه ده‌ست به لێپرسینه‌وه بكات. به‌ڵام ئۆ پی سی ده‌بڵیو تائێستا سه‌رباری بانگه‌وازه‌كانیش له به‌رامبه‌ر تاوانه‌كانی ده‌وڵه‌تی تورك كه به چه‌كی كیمیایی ئه‌نجامیان ده‌دات بێده‌نگه.
له حوزه‌یران تا ئه‌یلول له ماوه‌ی چوار مانگی رابردوودا ئه‌و دیمه‌نانه‌ی كه رۆژنامه‌وانان و په‌یامنێران له ناوچه‌كه گرتوویانن، ئاشكرای كرد كه سوپای تورك تاوانی چه‌كی كیمیایی ده‌كات. ئاژانسی هه‌واڵ فورات هه‌واڵی به ئینگلیزی و ئه‌ڵمانی له‌سه‌ر ٩ دیمه‌نی جیاجیای تاوانی كیمیایی له رێگه‌ی ئیمه‌یل بۆ نوسینگه‌ی رۆژنامه‌وانی ئۆ پی سی ده‌بڵیو نارد و پرسی "ئێوه له باره‌ی ئه‌م دیمه‌نانه‌وه لێكۆڵینه ده‌كه‌ن یان نا؟" ئاراسته كردن، به‌ڵام پرسیاره‌كه بێ وه‌ڵام مایه‌وه.
ئه‌مه ٩ دیمه‌نه‌كه و زانیاری له‌سه‌ر هێرشه‌كانی ده‌وڵه‌تی تورك به چه‌كی كیمیایی بۆ سه‌ر زاپ، مه‌تینا و ئاڤاشین.
گازی بێ بۆن كه مرۆڤ سست و ماندوو ده‌كات
له‌سه‌نگه‌ره‌كانی شه‌هید به‌رخودان له شاخی شه‌هید شاهین به دیمه‌ن سه‌ڵمێنرا كه سوپای توركی داگیركه‌ر چه‌كی كیمیایی به‌كارهێناوه. له دیمه‌نه‌كاندا كه ٢٥ی حوزه‌یرانی ٢٠٢٢ له ANFه‌وه بڵاوكرایه‌وه، گه‌ریلایه‌ك كه ماسكی گازی به روخساره‌وه‌یه ماده‌ی كیمیایی به شێوه‌ی تۆزی ره‌ش و سپی نیشانه‌دات و ده‌ڵێت، "چه‌كی كیمیایی به‌كارده‌هێنن، بۆنێكی قورسی هه‌یه". گه‌ریلاكه باس له‌وه‌ده‌كات كه گازه‌كه ده‌چێته قورگی مرۆڤ و هه‌ناسه‌ی مرۆڤ ده‌بڕێت. هه‌روه‌ها دیواره‌كانی تونێله‌كه نیشان ده‌دات كه به هۆی گازه‌وه ره‌ش بوون و ده‌ڵێت، "هه‌موو شت دیاره".
گه‌ریلاكه رایگه‌یاند، كه كاریگه‌ری گازی كیمیایی له ناو تونێله‌كان به‌رده‌وامه و له‌به‌ر ئه‌وه‌ش به بێ ماسكی گاز ناتوانن بكه‌ونه ناو تونێله‌كانه‌وه.
ئه‌و گه‌ریلایه‌ی كه دۆخه‌كه له تونێله‌كانی شه‌ڕی شه‌هید به‌رخودان نیشان ده‌دات باسی له‌وه‌كرد كه له‌گه‌ڵ گازی بیبه‌ر گاێكی كیمیایی به ره‌نگی زه‌رد به‌كارده‌هێنرێت.
ئەو گەریلایە لە شوێنێکدا زەردبوونی دەریاچەکی بچووکی ئاویش پیشان دەدات و دەڵێت: "ئەمڕۆ وای لێهات و ئەمە ڕوویدا". ئەو گەریلایە، کە دەمامکی گازی بەستبوو وتی، گازی کیمیایی زەردەکە بۆنی نییە و دەبێتە هۆی ماندووکردن و هیلاککردنی مرۆڤ".
به‌كارهێنانی مادده‌ی كیمیایی له گۆڕه‌پانه‌كانی شه‌ڕ به تایبه‌تی له لایه‌ن ئۆ پی سی ده‌بڵیو، له‌لایه‌ن رێكخراوه‌نێونه‌ته‌وه‌ییه‌كان به ته‌واوه‌تی قه‌ده‌غه‌كراوه.
دیمه‌نی ئاماده‌كاری به‌كارهێنانی چه‌كی كیمیایی
له تونێله‌كانی شه‌ڕی وه‌رخه‌لێش له دیمه‌نه‌كانه‌وه ده‌بینرێت كه سه‌ربازانی توركی داگیركه‌ر چه‌كی كیمیایی ئاماده‌ده‌كه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی به‌كاری بهێن. ئه‌و دیمه‌نه ١٦ی ته‌مموزی ٢٠٢٢ له ANFه‌وه بڵاوكرایه‌وه. له دیمه‌نه‌كاندا ئاشكرا ده‌بێت كه گروپێك سه‌ربازی تورك كیسه‌كان هه‌ڵده‌ده‌نه شوێنێكی نزیك ده‌رگا و په‌یژه‌ی تونێله‌كانی به‌رخودانی گه‌ریلا. سه‌ربازێكی دیكه‌ی توركیش سۆنده‌یه‌كی ره‌وانه ده‌كات بۆ شوێنی كیسه‌كان.
سه‌ربازانی سوپای داگیركه‌ری ده‌چنه پشت گاشه‌به‌ردێك، كه‌رسته‌كان ئاماده‌ده‌كه‌ن و سۆنده‌كه به‌ره‌و خواره‌وه ده‌نێرن. سۆنده‌كان بۆ ئه‌وه ده‌نێرنه خواره‌وه بۆ ئه‌وه‌ی تونێل و سه‌نگه‌ره‌كان به گازی كیمیایی پڕبكه‌ن.
كه‌پسولی چه‌كی كیمیایی
له گۆره‌پانی به‌رخودانی شاخی ئامێدی گه‌ریلایه‌ك دیمه‌نی كه‌پسولی كیمیایی له سه‌نگه‌ره‌كانی شه‌ڕی شه‌هید پیردۆغانی به به‌ڵگه تۆمار كرد و وتی، "ئه‌مڕۆ ١١ی ته‌مموزی ٢٠٢٢"یه، ئه‌و ساته تۆمار ده‌كات. دیمه‌نه‌كه له ١٧ی ته‌مموزی ٢٠٢٢ له ANFه‌وه بڵاوكرایه‌وه. هه‌مان گه‌ریلا ده‌ڵێت، "١٠ی ته‌مموز دوژمن كه ده‌یویست بێته سه‌ر سه‌نگه‌ره‌كانی شه‌ڕ له شاخی شه‌هید پیردۆغان، ته‌قینه‌وه بكات و كاتێك كه چه‌كی كیمیایی به‌كارده‌هێنا ئه‌و كه‌پسوله كه‌وته ناوه‌وه. له‌سه‌ری هیچ نوسینێك نییه و تۆزێكی لێ هاته ده‌ره‌وه.
بۆمبی ئه‌تۆمی كه به وایه‌ر پێكه‌وه ده‌یبه‌ستنه‌وه
له گۆڕه‌پانی به‌رخودانی شاخی هه‌كاری دیمه‌نی سه‌ربازانی توركی داگیركه‌ر تۆمار كرا كه له به‌رامبه‌ر تونێله‌كانی شه‌ڕی شه‌هید هێژار ئاماده‌كاری بۆ هێرش به بۆمبی ئه‌تۆمی تاكتیكی و چه‌كی كیمیایی ده‌كه‌ن. له‌و دیمه‌نانه‌دا كه له ٢٠ی ئابی ٢٠٢٢ له ئاژانسه‌كه‌مانه‌وه بڵاوكرایه‌وه، پێنج سه‌رباز بۆمبی تاكتیكی ئه‌تۆمی به وایه‌ره‌وه پێكه‌وه ده‌بستنه‌وه و ره‌وانه‌ی ناو سه‌نگه‌ره‌كانی شه‌ڕیان ده‌كه‌ن.
بۆمبی ئه‌تۆمی تاكتیكی كاریگه‌ری كرده سه‌ر گۆڕه‌پانێكی ٥ كیلۆمه‌تری
له گۆڕه‌پانی به‌رخودانی شاخی هه‌كاری كاتی ته‌قینی بۆمبی ئه‌تۆمی تاكتیكی له سه‌ر سه‌نگه‌ره‌كانی سه‌نگه‌ره‌كانی شه‌هید زه‌مانی تۆمار كرا. دیمه‌نه‌كه له ٢٤ی ئابی ٢٠٢٢ له ANFه‌وه بڵاوكرایه‌وه. له دیمه‌نه‌كه‌دا ده‌بینرێت كه به‌ر له ته‌قینه‌وه‌كه سه‌ربازانی سوپای تورك له هه‌رێمه‌كه ده‌كشێنه‌وه و ته‌قنیه‌وه‌كه كاریگه‌ری له گۆڕه‌پانێكی ٥ كیلۆمه‌تری ده‌كات. به كاریگه‌ریكه‌ری ته‌قنیه‌وه‌كه كامێراكه كه له دووری ٥ كیلۆمه‌تره‌وه وێنه‌ی ده‌گرت، له‌ریه‌وه.
له‌یه‌ك كاتدا ده‌رگای تونێله‌كان ته‌قێنرانه‌وه
ساتی ته‌قینه‌وه‌ی چه‌كی تاكتیكی ئه‌تۆمی له گۆڕه‌پانی به‌رخودانی كاركه‌ر له زاپیش تۆمار كرا. سوپای توركی داگیركه‌ر له به‌رامبه‌ر رێبازه نوێكانی شه‌ڕی گه‌ریلاكانی هه‌په‌گه و یه‌ژه‌ئاستار بێ ده‌ره‌تان و بێ چاره بووه، له‌سه‌ر سه‌نگه‌ره‌كانی شاخی ئۆرتێ بۆمبی تاكتیكی ئه‌تۆمی به‌كارهێنا. دیمه‌نی ئه‌و هێرشه‌ش له ٢٦ی ئابی ٢٠٢٢ له ANFه‌وه بڵاوكرایه‌وه. له دیمه‌نه‌كاندا ده‌بینرێت كه بۆمبی تاكتیكی ئه‌تۆمی كه پێشتر دانرابوو له یه‌ك كاتدا ته‌قێنرانه‌وه و ئاگر له ده‌رگای تونێله‌كان كه‌وته‌وه.
سه‌ره‌تا ئه‌تۆمی تاكتیكی، دواتر گازی ژه‌هراوی
له‌سه‌ر تونێله‌كانی شه‌ڕی شاخی شه‌هید پیردۆغان له گۆڕه‌پانی به‌رخودانی ئامێدی له مه‌تینا سوپای توركی داگیركه‌ر بۆمبی ئه‌ۆتۆمی تاكتیكی و چه‌كی كیمیایی به‌كارهیچنا. دیمه‌نی ئه‌و هێرشه له ١٩ی ئه‌یلولی ٢٠٢٢ له ANFه‌وه نمایش كرا. له دیمه‌نه‌كاندا كه له دوولاوه تۆمار كراون، سوپای تورك سه‌ره‌تا هه‌وڵیدا تونێله‌كانی شه‌ڕ به بۆمبی ئه‌تۆمی تاكتیكی بته‌قێنێته‌وه. ده‌نگی ته‌قینه‌وه‌كه له دووری چه‌ند كیلۆمه‌تره‌وه بیسترا. سه‌ربازانی سوپای داگیركه‌ر دوای ته‌قنیه‌وه‌كه ده‌رگای تونێله‌كه‌یان پشكنی. دواتریش ژماره‌یه‌كی زۆر سه‌رباز چه‌كی كیمیاییان هێنا كه له گازی ژه‌هراوی پێكهاتبوو، له تونێله‌كه‌دا جێگیریان كرد. پاشان سه‌ربازان له ناوچه‌كه رۆیشتن له دووره‌وه ته‌قاندیانه‌وه. به‌م جۆره گازی ژه‌هراوی به ره‌نگی ره‌ش، زه‌رد و سور به‌سه‌ر گۆره‌پانه‌كه‌دا بڵاوكرایه‌وه.
ده‌به‌ی كیمیایی به گوریس نێردرایه خواره‌وه
له دیمه‌نه‌كان له شاخی شه‌هید پیردۆغان له گۆڕه‌پانی به‌رخودانی شاخی ئامێدی له مه‌تینا جارێكی تر سه‌لمێنرا كه ده‌وڵه‌تی تورك تاوانی شه‌ڕی كردووه. دیمه‌نه‌كه كه له ٢٧ی ئه‌یلولی ٢٠٢٢ له ANFه‌وه بڵاوكرایه‌وه، تێیدا ده‌بینرێت كه سوپای تورك له دژی گه‌ریلا بۆمبی قه‌ده‌غه‌كراو و چه‌كی كیمیایی به‌كارده‌هێنێت. له دیمه‌نه‌كاندا ئاشكرا بوو كه سه‌ربازانی سوپای داگیركه‌ر ١١ و ١٢ ی ئابی ٢٠٢٢ بۆمبی كیمیاییان به ده‌به ناردووه‌ته‌وه ناو تونێل و سه‌نگه‌ره‌كانی شه‌ڕ. سوپای تورك به ته‌قاندنی ئه‌و بۆمبه قه‌ده‌غه‌كراوانه و به گازی كیمیایی كه به سۆنده ره‌وانه‌ی ده‌كات، هه‌وڵ ده‌دات گه‌ریلاكان بكوژێت.
هـ . ب
