ناوچەی ژاوەرۆی هەورامان یەکێک لەپێگە گرنگەکانی ئاینی میترایە، سەرەتا لەگوندی دێوەزناو و دواتر لەپاڵنگان و چەشمیدەر بەڕێوە دەچێت.

لەرۆژی پێنجی مانگی سیاوکام ( ڕەشەمە) ی  ئاخری مانگی ساڵ تا شەوی ئاخری ساڵ لەم گوندانە  نەورۆز بەرێوە دەچێت  لەباوەڕی کۆنی هەورامییەکاندا هاتووە:"  کەی بەفر توایەوەو ئاوی بەفراو ڕێچکەی دروست کرد، یان  هەر کات پەلەوەر
بەشێوەیەکی گشتی ئەم نەورۆزە پەیوەستە بەئاینی میتراییەوە، بەپێی رۆژمێری میترایی نەورۆز لەگەڵ نەورۆزی ئاسایدا مانگێک لەپێشترە، واتە ساڵی نوێی میترایی مانگێک پێش ساڵی ئاریایی یان مادییە، ئەم دیاردەیە لەکوردەواریدا هەیە، سەری ساڵی ئێزیدیش دەکەوێتە مانگی نیسان.
هەورامییەکان کلتورێکی تەواو جیاوازیان هەیە، وەک جیاوازی زمانەکەیان، مێژووی ئەم نەورۆزە دەگەڕێتەوە بۆ پێش ئاینی زەردەشت، چون خەڵکی ئەو دەڤەرانە زەردەشتی نەبوون، هەربۆیە گوندی دێوەزناو بە دێو ئیسنا لە ئاوێستادا ناوی هاتووە، واتە ئاینی دێو پەرستی.
نەورۆز، ئەو رۆژەی کە زۆرێک پێیان وایە  رۆژی سەرکەوتنی مادەکان بەسەر ئاشووریەکاندا ، هەندێکی دی بە جەژنی گەلانی ئاری دەزانن،  بەڵام  سەیر لەوەدایە جگە لە هەورامییەکان گەلانی دیکەی ناوچکە بەخودی کوردیشەوە لەساڵنامەدا مانگیکیان نییە بەناوی نەورۆزەوە، سەرنج بدەن یەکەم مانگی ساڵ لە فارسیدا (فەروەردین) ە ، لە سۆرانیدا ناوی (خاکه‌لێوه) ەیە، لە کرمانجیشدا دەگوترێت  (ئادار).
نەورۆز بەشیکی گرنگی کەلتووری زاگرۆسە، بەپێچەوانەی ئەوەی دەگوترێت وشەکە لە ( نوروز) ی فارسییەوە هاتووە.
وشەکە  لەدیوی لهۆن کە وەک مەکەنزی ماچۆنە، زمان و کلتووری ناوچەکە لەوێدا پاکترە، بە نەورۆز دەڵێن ( نۆرێز) ، یان نۆرۆز، کە لە دوو وشەی "نۆ" و "رۆژ" پێکهاتووه ـ "رۆژی نۆ"، کە بە واتای دەستپێکردنی بەهارە، بەهاریش گۆرانکاریی ئێکۆلۆژییە. بەهار لە هەندێک شوێن زووتر لە شوێنەکانی دیکە دەست پێدەکات.
لە ناوچە‌ی هۆرامان چەند گوندی تایبەت هەیە کە زووتر لە کەشوهەوای گشتیی هەرێمی هۆرامان ـ بە بۆنەی دەرهاتنی گۆڵالەی بەهاری و گۆرینی کە‌شوهەوا و نەمانی بەفر، لە مانگێک پێش نەورۆزی گشتیی کوردستان ـ یەکەمین چوارشەممەی مانگی ڕەشەمە دەکەنە نەورۆز. ئەم گوندانە بریتین لە چشمیدەر، دێوەزناو و پاڵنگان.
نەورۆز لە گوندی دێوەزناو بە پێچەوانەی شوێنەکانی تری کوردستان لەجیاتی یەکەم رۆژی بەهار لە یەکەم رۆژی سێیەمین مانگی زستان دەست پێدەکا و رێوڕەسمی تایبەتیان بۆ نەورۆز هەیە. ( رۆژنامەی هەولێر، ژمارە/ 2373، ١٩ ی ئایاری ٢٠١٦، ل ١٤)
لەناو یارسانیشدا کە باوەڕی ئایینی ناوچەکە بووە، نەورۆز بەیەکێک لە جەژنە پیرۆزەکانی ئەم ئایینە ئەژمار دەکرێت و بەپێی ساڵنامەی گەرمەسێری بەهار زوتر لە دەرکەوتنی بەهاری سەردەسێر دەردەکەوێت، ئەم نەورۆزە لای یارسانەکانەبە نەورۆزی "گۆرانی" یا "یاری" ناسراوە. 
دەروێش نەورۆزی سۆرانی دەڵێت:
فەرما بنۆشان جەشن نوروزەن 
باقی نه زیلەت فانیم مەفروزەن

دەروێش فارغ دەفەرموێت:
داودم دیەن نه توی برق یوز
 نه قرس بتون نه شەو نوروز
لەناو کۆمەڵگەی یارساندا زیاتر وشەی ئاگری نەورۆز بەکاردێت، لەباوەڕی یارساندا ئەم ڕۆژە رۆژی دۆزینەوەی ئاگرە لەکێوی داڵاهۆ لەلایەن (هۆشەنگی پیشدادی)یەوە، 
گرنگیی کردنەوەی ئاگر دەگەرێتەوە بۆ باوەڕی میترایی کە باوەڕ و ئایینی خەڵکی هەورامان بووە. 
نەورۆزی دێوەزناو یەکێک لە ڕەسم و ئایینە جیاوازەکانە، دێوەزناو گوندێکی مێژووییە و بیناسازییەکەی نموونەیەکی تایبەتە لە بیناسازیی هەورامان، مێژووی گوندەکە زۆر کۆنە و بۆ سەردەمی ئایینی میترایی دەگەڕێتەوە.
بەپێی هەندێ بەڵگەی مێژوویی، گوندی دێوەزناو شوێنێکی گەورە و شارێکی گرنگی کۆنی مێژوویی بووە و هاووڵاتیانی ئەو گوندە پەیڕەوکاری ئایینی 'میتراییزم' بوون.
پاش گەشەکردنی ئایینی زەردەشتی خەڵکی ئەو گوندە وازیان لە ئایینی کۆنی خۆیان کە میترایی بوو نەهێنا، بۆیە لەلایەن زەردەشتییەکان و بانگەشەکارانی زەردەشتی بە 'دێوەزناو' ناویان دەرکرد و ئەو ناوە تا ئێستەش ماوە. 
دێوەزناو لە دوو وشەی دێو و یەزناو (یەسناو) پێکهاتووە و بە مانای لایەنگرانی هەڵە و تاریکی بووە و دەسەڵاتدارانی ئەو کاتە خەڵکی ئەو گوندەیان وەکوو دێو وەسف دەکرد.

نامق هەورامی