با بە زوانوو ئەڎێما قسۍ کەرمێ
بەینێوا تەرسۊ مەردەی زوانی هەورامی، کە بە باوەڕوو من یادگاروو تاریخوو و ویەردۊ ئێمە و ئەڎاو فرەو زوان و زارەکا کوردستانیا سەرمۊ زاڵە بیێنە.
ئارۊ جە دنیانە بە ڕۊو زووانوو ئەڎۍ ئەژناسیان. من بە ئەنقەست لەفزوو ئەڎێم بە یاگۍ ئەڎایی، کە ئیسە دلۍ ئێمەنە باوا هۊر چێنیەن. چوونکە وەختێو ماچی زوانوو ئەڎۍ، ڕێک دیارا گەرەکتا چێش واچی. زوانوو ئەڎۍ ئا زوانەنە کە ئەڎا بێسەواڎەکاما فێرۍ کەرڎێنمۍ و ئەگەر ئیسە زیننۍ با وێشا هەر پاسە قسێش پنەکەرا. بە حەر ئننازێو سەواڎ دلۍ وەڵاتوو ئێمەنە فرە بی ، داخەم مەشۊ جە زوانوو ئەڎایاما و باو باپیریما دوورۍ کۊتیمە و ئێتێر ئارۊ زوانەکەما یاوان ئی یاگۍ کە خەریکا فۊتیۍ فۊتیۊ و ئەگەر پۍ پارێزنایش قۊڵۍ هۊر نەماڵمۍ ڕەنگا چن نەسڵۍ دمای ئێمە چێوێوش چنە نەمەنەبۊ،
ڕاسەکێش من تا چن ساڵۍ چێوەڵ و تەنانەت ئا وەختە یۊنێسکۊ باسوو فۊتیای زوانوو هەورامیش کەرد فرە نەتەرسێنۍ و ئەرەجیێم تا هەورامان مەنەن ، هەورامیچ هەر مەنۊ، وەلێم بەینێوا تەرسۊ مەردەی زوانی هەورامی کە بە باوەڕوو من یادگاروو تاریخوو و ویەردۊ ئێمە ۊ ئەڎاو فرەو زوان و زارەکا کوردستانیا سەرمۊ زاڵە بیێنە.
ڕەنگا پەرسدۍ پۍ چێشی؟
دوورش پۍ نەلمۍ. ئینە سی چل ساڵەکۍ دەگاو کەنوولەۍ. زاروڵەکێشا ئەسڵەن هەورامی نمەزانا. پیرە بێسەۊاڎەکێچشا تاق و تروق ئەگەر مەنێبا. هەورامانوو ئێمەیچ خەریکا پی ڕارە ملۊ. ئا زوانە کە ئەڎاکێما قسێش پنە کەرێنۍ بنیەیدێش لا ئا زوانەیە کە ئیسە زاروڵەکێما و هەڵبەت وێما قسێش پنە کەرمێ؛ ڕەنگا حەر زوو پەیما بەر گنۊ کە تەرسەکۍ چن قووڵە و هەرەقەتینەنە. ئا ئازیزۍ کە ئی کەلیما مواناوە دڵتا چنەم نەئێشۊ، وەلێم باوەڕ فەرماودۍ فرۊ ئێمە کەئێددێعاو پارێزناو هەورامیچما مۍ بە زوانوو ئەڎا وێما قسۍ نمەکەرمۍ. ڕەنگا باسوو زوانوو نویسەو ستانداردی و جیابیەیش چەنی زوانوو واتەی کەردۍ، وەلێم ئینە قسێوەی قایم و پتەوە نیەنە.
"زاروڵەکێما هەورامییەکەشا شێویان و تا کەلیمێوەی هەورامیە بۍ دەمشانە چوار دانۍ فارسیێشا وسێنۍ دلێش"
- ئارۊ وەختێو شێوۊ قسەرکەردەی زانایا و سەواڎدارەکا هەورامانی تەماشە کەرمۍ بە پا ئانەیە کە ویر و باۊەڕشا چێشا وینمۍ کە بڕێوشا نیمە و ڕەنگا زیاتەر جە نیمەو کەلیماشا عەرەبیۍ و فارسیۍ با و بڕێوتەرشا سورانیۍ. زاروڵەکێما ئێتر با مەنا کە هەورامیەکەشا شێویان و تا کەلیمێوەی هەورامیە بۍ دەمشانە چوار دانۍ فارسیێشا وسێنۍ دلێش.
چێگەنە ئی سۊعالۍ مۍ وەرۊ کە ئێمە مشیۊ پۍ پارێزنای زوانیما چێش کەرمێ؟ ئایا بە تەقسیرکار ئەژناسای ئێڎ و ئەوی، هەرچێننیش هەق بە ئێمە بۊ دەرڎەێکما چارش بۊ و زۊانەکەما جە فۊتیای نەجات مڎریۊ؟ من ئی قسێمە فرە بە دڵەنە کە ماچۊ «یاگۍ قسەواتەی بە تاریکی شۊڵێو هۊرگیسنە».
من ئەجۊم چی دنیانە حیچ چێوێو بە ئەننازەو قسەکەردەی بە هەورامی ئەڎایاما نەمتاوۊ زوانوو ئێمە پارێزنۊ، وەلێم گرێفتاری ئانەنە کە ئێمە وێما هەڵای نەتاوانما زوانوو ئاڎیشا عال فێرۍ بیمۍ یا ئەگەریچ ئەوسا فێری بیێنمۍ ئیسە ویرما شیەنۊ.
من پەی وێم کارێوم کەردەن کە حەز کەروو پەی شمەیچ باسش کەروو. هەر چن جە هەورامانی دوورەنا، وەلێم جە ویس ساڵۍ چێوەڵ تا ئیسە هەر وەخت کە پۍ دیڎەنی ئاماناوە ئاگە یا بە تێلێفۊن چەنی پیرە ژەنا و پیرە پیەیا قسێم کەردێنۍ، تا تاوانم چاڎیشا هەورامی فێربیەنا. هەر چا وەختیچۊ دەنگ و ڕەنگوو ئاڎیشام تۊمار کەرڎەن کە پەی هەمیشەی مەنۊوە و ئیسە نزیکۊ پەنج هەزار سەعاتۍ دەنگ و فیلموو قەڎیمیام هەن کە فرێشا دەسشا جە دنیای کۊتان و لوێنێوە پۍ لاو ڕەحمەتوو خوای.
کارێوتەر کە هەر ئیسە پەی پارێزنای هەورامی کەرووش ئینەنە کە چەنی وێم و ژەن و زاروڵە و کەس و کاریم «چالێش»وو کەلیمە هەورامیاما وەش کەردەن. ئێمە هەرچن سی ساڵێن دوورێنمۍ جە وەڵاتی شیرینوو وێما، وەلێم وەختێو پێوەرە قسۍ کەرمۍ یا بە تێلێفۊن و نویسەی چەنی یۊتەری قسۍ کەرمۍ هەرگیز نمازمۍ واتەی نا هەورامی بۍ دلۍ زوانیما و ئەگەر ناخافڵ ئاما ، ئەوما زوو یاگەگیرە هەورامیەکەیش ماچۊ.
"زوانی مەرڎە یانێو زوانێو کە کەس قسێش پنە نمەکەرۊ"
- ئازیزەکا هەرچننە نویسەی بە هەورامی زەروورا و مشیۊ حەتمەن بۊ، وەلێم با ئینەیە بزانمۍ کە زوانی مەرڎە یانێو زوانێو کە کەس قسێش پنە نمەکەرۊ، نە زوانێو کە پنەش نمەنویسیۊ. دەیان زوانێما هەنۍ کە هەزاران کتیبێشا پنە نویسیەینۍ ، وەلێم ئارۊ هیچ کەس نیا پنەشا قسۍ کەرۊ. هەورامیچ تا ماوێو چێوەڵ بێجگە شێعرۍ حیچش پنە نەنویسیان ، وەلێم هەر مەنەن و ئاگرد دۊژمەنا و دۊسە نەزانا نەتاوانشا بەینەنە بەراش. چی؟ چوونکە خەڵکەکە قسێش پنە کەردەن و زاروڵە جە ئەڎا و تاتەی گێرتەنش و یاونانش بە زاروڵا سەوایش. باو باپیروو بێسەواڎوو ئێمە ئی زوانە دۊڵەمەننەشا یاونان لا ئێمە ،تۊخوا با ئێمەی سەواڎدار بەینەنە نەبەرمێش. مەرڎەی زوانوو هەر خەڵکێوی قۊرسترین مۊسیبەتوو تاریخیا، چوونکەتەی تاریخ وفەرهەنگوو و گردچێووو ئاڎیشا چەنیش مرۊ. حیچ کەس بێجگە وێما دڵسۊزوو زوانەکەیما نیا.
- دکتۊر ئێسماعیل شەمس" "
