ئیمساڵ پەی ویسوویەرەمین(٢٣) ساڵی، یونسکۆ جە ڕۊ ویسوویەک (٢١)و مانگەو فوریەی بە مەراسمێ جۆراوجۆرێ ملۆ پیرای ئی ڕۊیە و داوا جە گردلایەنێو، بە تایبەت جە گرد دەسەڵاتێو کەرۆ، کە جە مەحاڵوو وێشانە پارێزگاری جە گرد زوانێو کەرا و ئێمکاناتوو گەشەیشا پەی فەراهەم کەرا. یونسکۆ چی بانگەوازانە پاگێری سەروو ئانەیە کەرۆ کە زوان سامانێوی فەرهەنگی گەردوونین و ئەرکوو گرد لایەن و دەسەڵاتێوەن کە ئی سامانە فەرهەگیەیە پارێزنۆ. یونسکۆ گرد ساڵێو بە دروشمێوە تایبەتە ملۆ پیرای ئی ڕۆیە و ئیمساڵیچ بە دروشمەو " پەروەردەی چن زوانی شەرت و پەیوازەن پەی  سەرکەوتەی جە وانای و فێرکاری سەردەمیانەینە".
بە پاو ڕاپۆرتوو یونسکۆی(UNESCO) جە 6000 زوانێ کە تا ئارۆ مەنێنێ و کەم تا فرە پەنەشا منویسیۆ و قسێشا پەنە کریا، نیمەشا کەوتێنێ وەروو هەڕەشێ فوتیای. یۆ چا زوانا کە هەڕەشیش ئینا سەرەو، زوانی هەورامین. دوێ حەفتێ جارێو زوانێو فوتیۆ و دلێنە مشۆ. مەردەی ھەر زوانێو بێ بەش بیەی کۆمەڵگاو مرۆڤایەتین  جە سەروەت و سامانی فەرھەنگی وێش کە بە ھەزاران  ساڵێ ئی سەروەتشە نیان یۆوە.  پەی ئێمەی  ھەورامی فۆتیای زوانەکەیما یانی  ھەم بێ بەش بیەیما جە سەروەت و سامانی فەرھەنگیما، ھەم فۆتیای بەشێوی گەورە جە وێبیەی (ھویت) کۆمەڵایەتی و ئێتنۆلوژیما.  نامێ 2474 زوانا ئینا دلێ ئەتلەسوو(نەخشە) زواناو یونسکۆینە کە هەڕەشێ نەمەنەیشا ئینا سەرەو. هەرپاسە نامێ 230 زوانا دلێ ئی ئەتلەسینە هەنە کە جە ساڵەو 1950 یەو تا ئیسە بە تەمامی فوتیاینێ. 200 زوانێ جە یەرێ(3) نەوێ ویەردێنە دلێنە شیەنێ. هەڕەشێ فوتیای سەرو 1700 زوانا فرە جدین. زیاتەر جە 600 زوانێ کەوتێنێ پەراوێزەو و هیچ هەرمانێوەشا پەنە نمەکەریۆ. زیاتەر جە نیمەو ئی 6000 زوانەیە، زوانوو ئا کەمینانە کە کەمتەر جە 10000 قسەپەنەکەرێشا هەنێ. یونسکۆ(UNESCO) هۆکاروو ئی زوانفۆتیایە گێڵنۆوە پەی گەمەی ناسالمی سیاسی بە گەردی، و بە تایبەت پەی سیاسەتی چەوتی زوانی،  کۆمەڵایەتی و فەرهەنگی دەسەڵاتە نادێمۆکرتیک و ناسەردەمیەکا. داخەکێم یۆ چا دەسەڵاتە نادێمۆکراتیکا حکوومەتوو باشوروو کوردستانین کە 32 ساڵێن سیاسەتێوی یەکجار نادادپەروەرانە و چەوتش وەرانوەروو زوانی هەورامیەو گێرتەن وەر و جە گردوو ئێمکاناتوو گەشەپەنەدای بێبەشش کەردەن.
مشیۆ دیسان ئەنگووسەو تاوانێ پەی ئا دەسەڵاتدارا درێژە کەرمێ ویرشا وزمێوە کە ئی سیاسەتە زوان کوشەو ئادیشا ملۆ چوارچێوەو تاوانەو لینگۆسایدی(زوان کوشی) و لینگۆسایدیچ تاوانیەنە دژ بە مرۆڤایەتی. ماڤی زوانی بەشێوی جیا نەکریان جە مافە فەرھەنگیەکاو جاڕنامەو گەردوونی مافەکاو ئانزانی. مافێ ئانزانی سنور نمەشناسا و بەیۆوە گرێ دریاینێ و ھەمیشە و گرد یاگێەنە یاگێ ڕێزینێ و مشۆ بە ڕەسمی بشناسیا. کەس پەیش نیەن ئی مافا تەقەیۆر کەرۆ چوون مافێ ئانزانی چەنی ئانزانی وێش جە ئەدای با و ھەتا یەک ئانزان مەنە بۆ، ئی مافایچە ھەنێ.  جاڕنامەو گەردوونی مافوو ئانزانی جە بەشوو مافە فەرھەنگیەکانە (مادەو ٢٦ و ٢٧ ) و ھەر پاسە جە ڕێکەوتنامە تەمامکەرەکاو ئی جاڕنامەینە(ڕێکەوتنامەی فەرھەنگی، کۆمەڵایەتی و ئابووری) جە مادەو ١٣ و ١٥ ینە ئی مافاشە دیاری کەردێنێ کە مافی زوانی بەشێوەن چی مافا. بە پاو ئی مافا مشۆ گرد ئانزانێو ئێمکانوو ئانەیشە بۆ بە زوانێو کە پەنەش پەروەردە کریان و زاڵەن سەرشەرە، یانی زوانی ئەدایی، پێوەندی بە دنیاو دەوروبەریشە کەرۆ، جە دیاردەکا یاوۆنە،  بوانۆ و بنویسۆ و ھەست و سوزو وێش بەروزۆ. ئەرکوو گرد ئانزان و لایەنێوەن کە ئی مافا بە ئانزانی وەراوەریش ڕەوا وێنۆ، ڕێزشا وەنە گێرۆ، بە ڕەسمێشا بشناسۆ و بە پاو ئێمکاناپیش یاردیدەروو وەراوەرەکەیش بۆ پەی یاوای پی مافە ڕەوایاشە. ئەگەر پێسە نەبۆ، ئیتر باس کەردەی جە ئانزانیەتی، دێمۆکراسیەت و بەرابەری و دادپەوەری و...... بێ مانان. 
ھەر چن واڵە وبرای دڵسۆچی ھەورامانی ئی چن ساڵە خزمەتێو خاسشا کەردەن بە زوانەکیما کە دەسشا وەش بۆ،  بەڵام بە بەئاورد چەنی زوانەکا دەوروبەری بارۆدۆخوو زوانی ھەورامی بارودۆخێو مەینەتبارەن. ئی مەینەتیچە دەسکردەن و گێڵۆوە پەی سیاسەتی چەوتوو  و بێ خەمێ دەسەڵاتدارا. جوابوو ئی سیاسەتوانە نالایقا و کەمتەر خەما شێعرە دیارەکێ سەعدی شیرازیەنە: 
تو کز محنت دیگران بی غمی
نشاید کە نامت نهند  آدمی

نۋیسەر/ موختار کەریمی- ئاڵمان