نویسیاو مامۆسا ئیبراهیم میکە عەلی               
ئی نویسەیە تەنیا پەی ئانیشا نیا کە رۆمانوو مەولەیشا وانانۆ، بەڵکوو پەی ئا کەسایچنە کە عەلاقەمەندێ  ئەدەبیاتی داستانیەنێ.
وەڵێ ئانەیەنە بلوو سەروو رۆمانوو مەولەی، پەنەوازا رۆشن کەردەییو سەروو ئی نویسەیە کەروو.
ئی بابەتە هۆرگیریان جە دێکۆمێنت و سەرچەمە ئاکادمی و علمیەکا کە فرەتەرێشا ویر و ڕا و ئەندیشەو گۆرە نویسەرا دنیاو داستان و رۆمانیا.
 سەرەڕاو ئانەیچە من وێم شۆنیەرە گێڵای و شۆنیەرە لواییم چا بارۆ فرە بیەن و تا ئا ڕادە سەوادم بڕش کەردەن بە پاو وەزیفێوی ئەدەبی و ئەمانەت داری و پارێزنای پرنسیپوو ئازادی کەلامی و نویستەی، هەوڵم دان رۆمانوو مەولەی وزوو وەروو نەقدێوی "سازندەی" تا جە لێوۆ ئێژایی رۆمانەکەیم بەردەبۆ سەرۆ و جە لێوتەریچۆ ئا یاگێ کە جە ویر و پەیلواو منەنە "هەڵێنێ" ڕاسێ باوە و دووبارە نەکریاوە.
ئینە پا مانا نیا کە ئی نەقدوو منە بێ عەیب بۆ و نەقدش سەر نەبۆ، هەر پاسە دلێ کوڕ و تاقموو نویسەر گۆرەکانە  باوا و هەمیشە ماچیۆوە، "هیچ نویسێو پەیدا مەکەری نویسەیش سەر نەبۆ،  ئیسە خاس بۆ یا خراب."
ئی رۆمانوو مەولەیە ئەگەر پەی من ئێژاییش نەبیێ، بە دڵنیایۆ ئاندە زەحمەتش چەنی نەکێشێنێ.  
ئۆمێدوارەنا مامۆسا ئیبراهیم بە رۆحێوی گەورەی ئەدەبیۆ و مەسئوولیەتێوی رەسانەئییۆ تەماشەو نویسەکەو من کەرۆ، کە بە دڵنیایۆ پاسەنەنە.
جە نویسەیەنە بە تایبەت رۆمانەنە هیچ کەس عەیبوو وێش مەوینۆ مەگەر کەسانیووتەر جە بەروو رۆمانەکەیەنە هەڵەکا بێزاوە.
ئینە تەبێعەتوو ئەدەبیاتی داستانیا کە مشیۆ بە بێ رەحمانە و ئاکادمیانە و بێ تەرەفانە،  نەقد کریۆ تا هەم نویسەرەکەش و هەمیچ خەڵکێتەرێ بتاوا بەهرەش چەنە هۆرگێرا. 
مامۆسا ئیبراهیم بە پاو نویسەکاش و دێکۆمێنتەکاش، تا ئا یاگێ من ئەژناسابۆ، ساحێبوو ویرێوی تێژ و خەیاڵێوی وەروەڵای و ئەندیشێوی ئازادیا کە متاوۆ فرە خاستەر  بنویسۆ، ئۆمێدوارەنا چا خەیاڵیە بێ بەشێما نەکەرۆ و بنویسۆ و هەمتەریچ بنویسۆ. 
کاکە ئیبراهیم وەڵێ چاپوو رۆمانەکەیەنە،  نامێ من و دوکتور ناجێحیش  پێسە یاردیدەر و پۆرەرە لوای سەروو داستانەکەیەرە،  بەردێنە.  سەرەڕاو پەنەزانای و سپاسی تایبەتم پەی جەنابیش، مشیۆ رۆشنش کەروۆ کە پەیلواکێ من و نەقش و کرداروو من،  چی بارۆ چێش بیەن!. دیارا ئەگەر کاک ئیبراهیم وێش باسش نەکەردێ، من هەرگیز ئی بابەتیە نارێنێنە وەروو دەسی.
هەر پاسە کاک ئیبراهیم بۆنەو متمانێوە فرێ و ئێژائیێوی کە پەی منش نیانەرە، هۆرسەن پی کاریە  و وەڵێ ئانەیەنە رۆمانەکەش چاپ کەرۆ، پەی منش کیاسەن. منیچ جە جوابوو ئا متمانێنە، دەسوو وەفا و وەشەویسیم دا دەسشۆ و بە وەرچەم گرتەی جە ئەمنانەت داری و حۆرمەتێو کە دلێ ئەدیب و نویسەر و قەڵەم بە دەسەکانە هەن، ئانە کە چا بارۆ پەنەم بیەن و سەلێقەم بڕش کەردەن، جەنیش باسم کەردەن.
من و کاکە ئیبراهیم تەنیا بە تەلەفون سەروو رۆمانەکەی قسێما کەردێنێ و من هیچ نویسێو یا پەرتووکێوی ئەدەبیم پەی مامۆسا ئیبراهیمی نەکیاستەن تا ئاد بە فرموو نویسەکەو من ئەوەفاڕیای بارۆ سەروو رۆمانەکەیشەرە.
من و کاک ئیبراهیم بە شەفایی و دەم بە دەم،  سەلێقەو یەکتریما فاڕانۆ و هەردویما هەر یۆ بە جۆرێو بەهرەما جە یەکتری هۆر گرتەن.
ئیسە من گەرەکما ئانەیە واچوو کە "رەزا بەهمەنی"  هیچ دۆرێوش دلێ بنەما ئەسایەکا ئی رۆمانیەنە نەبیێنە و رۆمانەکە بە شش دانگ جە تکنیکیشۆ گێرەش پەنە تا ڕانویسیش وحەکایەت و داستانش هینوو مامۆسا ئیبراهیمیا.
 من رۆمانەکەم وەڵێ چاپی و دماو چاپی وانانۆ و فرە زووتەریچ ئامادەو نەقدیش بێنێ، وەلێم مدرانێ تا وانایش بە عەلەنی پەی کریۆ. دوکتور ناجێح وانایش پەی کەرد و  تا ڕادێویچ جە ئەژناسیای وموعەرەفی رۆمانەکەیەنە، موەفەق بێ، وەلێم وێش نەدا ئۆ نەقدوو رۆمانەکەی. جە ڕاسیەنە درۆسەکەیچش هەر ئانە بێ.
ئەچێگەنە گەرەکما ئانەیە واچوو: وەختێو کەسێو  رۆمانێو نەقد کەرۆ مشیۆ وەڵێنە سەروو بنەما ئەساسیەکا رۆمانەکەی و تکنیکیش قووڵ بۆرە، دماییچ سەروو وردەکاریێ و سەلێقەو نویسەری و دماتەریچ یاگەنشینێ بێزۆوە پەی ئا یاگا کە گنا چیروو نەقدی.
 
پۆکەی من  بە ناچار تا یاگێو سەوادم بڕ کەرۆ، مشیۆ کوچێو "درێژە دڕی"  کەروو سەروو بنەڕەت و ئەرەمەرزیای  رۆمانی بە عام،  تا بتاوو جە  شێوەو نەقدیش زیاتەر قووڵ بوەرە.
رۆمان چەنی ویرەوەریا جیاوازیێوی بنەڕەتیش هەن. رۆمانەنە، "ڕاوی" کە کەرۆ هەمان ویر و خیاڵوو نویسەری "ئەقلی کول" یا "دانای کوللا"  و زاڵا سەروو گردوو قۆمیایەکا دلێ رۆمانەکەیەرە  و ئاگاش جە سایکۆلۆژی و کرداروو گردوو کەسایەتیەکا دلێ داستانەکەی هەنە. جار جار پێسە "یۆوەم کەسی تاکی" ویش منمانۆ و جار جاریچ پێسە "یەرەم کەسی تاکی." هەر پاسە  کریۆ جە رۆمانەنە هەردوە خەتەکەی تێکەڵ کەری و بلی وەرۆ.
ویرەوەریێ بە چەپەوانەو رۆمانی تەنیا ئا چێوێنێ کە نویسەری دیێنێ و واقعیێ بێێنێ، گێڵیاوە و باس کریا.
ئیجا پۆکی چێگەنە رۆمان دلێ ئەدەبیاتیەنە گرنگی تایبەتوو وێش مێزۆوە، چوون خەیاڵا و نەقد کریۆ. کریۆ پاسە بۆ! کریۆ پاسەیچ نەبۆ!.  هەر پاسە ئی خەیاڵە تا چ ڕادێو نزیک بۆوە جە واقعی و تەنگ و چەڵەمەکا چەنی وینۆ، ئیتر ئانە گنۆوە سەروو دانایی و هۆنەروو نویسەری.
ئی بابەتە یاگێش هەنە، فرە سەرش بلمێ و بە وردی سووچەکاش کەرمێوە و باسشا سەر کەرمێ، وەلێم چێگەنە ئیتر چاوزیاتەر مەکریۆ سەرش بلوو  و مشیۆ واز چینەیە باروو و بلوو سەروو رۆمانەکەی.
رۆمانوو هەورامی "مەولەی"
٣٥٠ پەلێ
چاپ سلێمانی ساڵەو ٢٠٢٢
نویسەر ئیبراهیم میکە عەلی
دیسان پەی چەندەمین جاری دەس وەشی و مەبارەک بادی جە ڕەفیقی وەشەویسیم کاکە ئیبراهیم میکە عەلی کەروو.
گاهەز ئینە یوەم جارا من رۆمانێو موانوۆ کە باسوو ژیوای کەسێوی کەرۆ کە هەڵای ئینا ژیوایەنە! فرە فرە یاگێ سەرنجینە! ئی کەسە کە ئیسە ئینا ژیوایەنە،  پەیش هەن سەوای بێ و واچۆ هیچوو ئا داستانیە پاسنە نیا! ئینە تەنیا کاک ئیبراهیم وێش متاوۆ جواب دۆوە!!
کاک ئیبراهیم مەشیێ ڕازەو دەرد و ڕەنجوو مەولەیش بەینوو وێشەنە و مەولەیەنە شارابیێوە و  فرە بە ئاسان تاوێچ نامێ دەگایەکا بە موستەعار دۆ، تا منی وانەروو خەڵکوو زەلکەی تەنیا شکەم بەردێ کە ئینە ژیوای "فڵانە کەسیا" کە نامەکێش فاڕیێنە بە "مەولە" دلێ رۆمانیەنە وانەر مشیۆ بلۆ شۆنەو شکێرە، هەر ئا "شکێنە" کە وانەری مەجبوور کەرۆ تا ئاخروو رۆمانەکەی چەنیت بۆ.
"گابریل گارسیا مارکز" ی کولومبیایی،  بەرەندەو جایێزەو نۆبلی،  جە رۆمانوو صەد ساڵ تەنیایەنە،  شارێوی خیاڵی بە نامێ "ماکۆندۆ"ی  وەش کەرۆ، وەختێو بەرۆت چەنی وێش پەی دلێ شارەکەی، هیچ بەشەرێو دنیانە نمەزانۆ ئی شارە خیاڵیا. باسوو سەرهەنگێوی کەرۆ جە بنەماڵێوی پەڕ جەمعیەتی، ئاندە ژیوای ئی سەرهەنگیە عەجیب و غەریبا، کە ئەگەر هەزار نانێت سۆتێبا ساجەرە، واز نماری تا بزانی ئاقیبەتوو ژیوای ئی کابرایە چێشش سەر مێ.
دەس پەنە کەردەو رۆمانەکێ مەولەی:
یۆ جە ئەساسیتەرین و گرنگتەرین بەشوو رۆمانی دەس پەنە کەردەیشا. چێش کەری و چ ڕێوە بنیەیەرە تا هەر جە هەنگامەو یۆوەمیەنە وانەری کێشی چەنی وێت. ئی بەشە هۆنەرێوی تایبەتش گەرەکا کە بە مانگ و دوە مانگ و ساڵوو دوە ساڵ، یا وانای چن دانێ رۆمانا بە دەس نمێ.
ئدوارد سەعید نویسەری گۆرەی فەڵەستینی پەی دەس پەنە کەردەو رۆمانی پاسە ماچۆ:
"بە بێ ئێحساسوو دەس پەنە کەردەی، هیچ ئەسەرێو نمەتاوی دەس پەنە کەری"
چی بەشەنە کەسایەتیە سەرەکیەکێ رۆمانەکەی کە ئینێ خیاڵوو نویسەریەنە، هەرکام یاگێ وێشانە مەڵاسشا گرتەن تا "ڕاوی" جە  کامیشاوە دەس پەنە کەرۆ و چ قۆمیایێو روە مدۆ تا وانەر گێڵۆ شۆنیشەرە.
دلێ گرد داستان و رۆمانێوەنە، دەس پەنە کەردەی بە ژیوێوی "ئاسایی" ملۆ وەرۆ. تا زەمانێو دلێ ئا ژیوا ئاساییەنە مەسەلێوە "نائاسائیە" روە نەدۆ، هەیەجانوو داستانی دەس پەنە مەکەرۆ!!. 
نویسەر جە دەس پەنە کەردەو رۆمانوو مەولەیەنە، خاس دەس پەنە کەرۆ، وەلێم پێسە خەتێوێ ڕاسێ ملۆ وەرۆ و هەتا جە ئەدا بیەی "مەولەی" هیچ قۆمیایێوی گۆرە کە سەرنجوو وانەری فرە زوو کیشۆ پەی وێش،  روە مەدۆ.
چا یاگێنە کە دەس پەنە کەرۆ و بەشێو جە کەسایەتیەکاما پەنە مژناسنۆ موەفەقا، وەلێم وەختێو لالۆ مراد و سۆسەنەی ژەنیش ئازیەت بارێنێ کە کاکە خانی کوڕیشا بەرای بەرا سەروازی،  وانەر هەر چا ئەوەڵۆ تەمادارا بزانۆ سەروازیەنە چێش مێ سەروو کاکە خانیەرە کە گردوو دەگاکێ تازیەشا گرتێنە پەیش.  
 زەمان،  زەمانوو جەنگی نیا و کاکە خانیچ بە سڵامەت سەروازیەنە مێوە و دمایی بە کارەساتێوتەر گیانێش جە دەس مدۆ. ژیوای ژیوێوی عادی و ئاسائیا و هیچ قۆمیێوی نائاسیی دلێشەنە روە مەدۆ.
ئینە هەڵێوی چامنە نیا کە سەرش حساب کریۆ وەلێم پەی دەس پەنە کەردەو رۆمانێوی دوور و درێژی مەشیۆ.
هەر پاسە کە؛  وردە وردە گنمێنە دلێ رۆمانەکەی ژیوای لالۆ مرادی و باخچە وەشکەش و ئەژناسای زارۆڵەکاش،  قالە و کاڵێ و کاکە خان  و ئاقیبەت  ژەن ئاردەی کاکە خانی و دەس پەنە کەردەی ژیوای تازەیش، ئینێ گرد رووتینوو ژێوێوی دەگێوەو هەورامانیەنێ کە فرە وەش باس کریێنێ.
هێشتا هەر تەمادارێنمێ بزانمێ کەی مەولە جە ئەدێ بۆ و داستان چکۆوە دەس پەنە کەرۆ.
دماو دڵداریێوی وەشی لادەگایانەو وەنۆشێ و کاکە خانی، ئاقیبەت جە لاپەڕەو ٢٥ یەنە مەولە جە ئەدێ بۆ. چێگەنە ئیتر وانەر چڵاکیۆرە تا بزانۆ ئی مەولە کە رۆمانەکەیچ ئینا نامێشۆ کێن و چێشش سەر مێ.
هەر چا لاپەڕەنە فرە کەسێما پەنە ئەژناسیێ و فرە یاگێما دیێ، وەلێم هێشتا هەیەجانوو رۆمانی دەسش پەنە نەکەردەن.
چی ٢٥ لاپەڕەنە کە داستانەکە دەس پەنە کەرۆ، دوێ خەسارەتێ گۆرێ گنانە دلێ رۆمانەکەی و جە دلێ حاڵ و هەواو  رۆمانیەنە بەرش مارا و  دوورش وزاوە و کەراش بە ئەوەگێڵنایێوی سادە و ساکار.
یۆوەم؛ چا وەختەنە ڕاوی باسوو ژیوای لالۆ مرادی کەرۆ و واچەکا جە دەموو لالۆ مرادیۆ گێڵنۆوە "لاپەڕەو ١٠" هیچ عەیبێوش نیا و هەرچیچ واچۆ کەس وەنەش نمەگێرۆ، پا جۆرە چەنی کاڵێ کناچێش و سۆسەنەی ژەنیش گنۆ قسە و باسێوی گونجیا و جمۆرە بلۆ سەروو زەمینەکاش دۆ تا داڵغەو هیتەکێش مل گنۆ، تا ئیسە فرە خاسا و عالا، چوونکە هەر پا قسە وەشا وانەر مزانۆ تەمەنشا چننا و وەزعەو ژیوایشا چەنینەنە!!  وەرزوو  وەهاریا و وەختوو هیتەو دلێ مڵکان.
چا یاگێنە خەسارەتەکە دەس پەنە کەرۆ کە ڕاوی واچەکاو لالۆ مرادی پڕچنۆ و وێش دەس کەرۆ بە "وەسفوو" باخچەکەیش و جە زەمانوو حاڵیەنە "ئیسەیەنە" لاش مدۆ و گنۆ باسوو هامنی  ویەردەو  باخچەکەیش،  لاپەڕەو ١٢یەنە "سەروو هەسارەکێوە پەڵگێوە و یەرێ بنێ سوورەچنارێش بێنێ، سەیەو سوورەچنارەکا هامنێنە فرە خەمگینە بێ ! کام هامن؟! چن هامنێ ؟! " ئی وەسفە وەشە مەشیێ جە زەمانی "حاڵەنە" ئیسەیەنە،  لالۆ مرادی گێڵنێوە نەک ڕاوی !!
وانەر تەمادارا بزانۆ لالۆ مراد وەختێو یانەنە مزیۆرە بەر، کەی میاوۆ سەروو زەمینەکەی و باخچەکەیش،  چێش کەرۆ و چێش وینۆ ودمایی چێشش سەر مێ.  
مەشیێ باسێوی پێسنە بیێ:
لالۆ مراد وەختێو یاوا سەروو زەمینەکەیش کەل و پەلوو هیتەکێش نیارە و هەرەکەش بەستۆ و گاوەکێش وسە وەڵێش و  سەرەچێر بیۆ پەی لاو باخچەکەیش.
وارانێوی وەهاری شەوەی وەڵینە وارابێ، چەمێ هەر لێوەنە گێڵنێنی سەوز ئەنمانێ، سوورەچنارێ سەروو هەسارەو باخچەکەی تازە گۆپەشا کەردەبێ و هەڵای نەتنگیێبێنێ!!،،،،،،،
ئەچێگەنە نویسەر تاوێ چن لاپەڕێ سەروو وەسفوو وەهاروو ئا چەم و دۆڵیە بنیوسۆ و وەهاروو دڵنشینوو هەورامانی بە چەمێ "لالۆ مرادێ" بژناسنۆ بە وانەرەکاش. ئینە فرە گرنگا ڕاوی مشیۆ بە چەمێ لالۆ مرادی دنیاو دۆروو بەریش تەماشا کەرۆ چوون چێگەنە باس  باسوو لالۆ مرادیا، نەک ڕاوی وێش گێڵۆوە پەی ئا هامنا کە نەژناسیێنێ پەی وانەری. وینمێ جە پڕێوەنە دۆروو لالۆ مرادی تەمامیۆ و ڕاوی گنۆ وەسفوو هامنی.
ڕاوی زەمانێو تاوێ باسوو وەشی سەیەو سوورەچنارەکا کەرۆ، کە لالۆ مرادش وسێوە هامنێ.
 نموونێوی سادە:
"وەهاروو ئیساڵی پەی لالۆ مرادی پەڕ جە مەینەت بی، چوونکە تەنیا باڵ بێ و ئەرکوو گردوو باخەکەیش و زەمینەکەیش سەروو شانا وێشۆ بێ.
ئا ساڵە گەرما فرە زوو دەسش پەنە کەردە بێ، چەپاڵێو جە زەمینەکەیش کەردەبێ نوەیێ و   زەردێ بیێبێنێ. سەحبانێو دماو نماکێش بە نیازوو کۆ کەردەو نوەیەکاش یانەنە زیارە، بە هەر حاڵێو بی وەڵێ گەرماکەی نوەیەکێش مڵۆ مڵۆ کەردێ."
ئینە ئیسە ئێمە ئینایمێ زەمانوو حاڵیەنە "ئیسەیەنە" وەرز ئیتر هامنا، هەرچی جە زوانی لالۆ مرادیۆ چی فەسڵەنە گێڵیۆوە، هەم تکنیکیتەرا و هەمیچ پەی وانەری جەزابتەرا.
"لالۆ مراد بە سەرشانێو نویێوە ئاماوە پەی سەروو هەسارەکێ. ئارەقێوی فرەش کەردەبێ، پاڵش دا سوورەچناروو سەروو هەسارەکێوە، قوتوەو تەماکۆکەیش بەر ئاردە و جگەرێوش پێچاوە، بە شنە واو دلێ دەرەکەی ئارەقوو تەوێڵێش هەتا ئێ روەو چیایی لوێ،  بوەو سیاورێحانەکەی جار جار دێ ئۆ لووتێش، کوچە کوچەی خاو بیۆ و هۆرێشە وەەرمی بەرد و ،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،
ئەچێگەنە کریۆ هەرچی کە لالۆ مراد وینۆش، بنویسیۆ و کەریش بە وەشتەرین وەسف پەی هامنی.
خەسارەتی دووەم هەڵێوی فرە گۆرەن کە بە هیچ شێوێو دلێ رۆمانیەنە نمەگونجیۆ!!
"قەزاوەت کەردەی و وەر وینی کەردەی جە دماروێوی نادیاری  بە زوانی ڕاویۆ کەرۆ پانەیە کە نویسەر وێش ئامانەنە دلێ رۆمانەکەی."
جە لاپەڕەو ٢٤ یەنە فرە بە زەقی ئی هەڵە گۆرە دیارا!!
سۆسەنە پەرساش ئەو خانەی: ئەیڕۆ عەیبوو شوورەی تۆ بەردە؟
خانەی وات:
عەیبش چێشا ئەدا گیان خۆ کارێوی خرابم نەکەردەن مەگەر ژەنەو وێم نیەنە؟!
تا ئیسە بێ عەیبا، ئی گۆفتمانە فرە وەشا، وەلێم بە داخۆ جە پڕێوەنە نویسەر وێش مێنە دلێ و گنۆ قەزاوەت کەردەی.
"ئەداو خانەی زانێش بە کەین و بەینوو وەنۆشێ و ئەدێش، کەرێش پا رۆیە هەکە قەرەش چەنە کوشیان"!!.
کێ ماچۆ ئەداو خانەی چا وەختەنە مەفاڕیۆ، کێ مزانۆ؟! گاهەز زانێش و بۆنەو خانەیەیۆ دەنگش نەکەردێ!!.
چی یاگێنە خانە هەوڵوو وێش دان تا  ئەداش بە کەین و بەینوو وەنۆشێ و ئەدێش نەزانۆ، ئیتر پەنەواز نەبێ کە نویسەر وێش گنۆ قەزاوەت کەردەی!! ئی یەرە خەتە زیادەن و جە تەکنیکوو رۆمانیەنە ئامان بەر.
هەر پاسە کە ملمێ وەرۆ، جە لاپەڕەو ٢٨ یەنە مەولە پاش نیانەنە دلێ دوە ساڵی. وەنەوشەی ئەداش کەرۆش "بابۆڵێ" من پاسمە دیەن و ئەژنیەن کە زارۆڵە تا یەرە چوار مانگ مشیۆ کریۆ "بابۆڵێ" نەک دماتەر، ئەڵبەتە ئینە هەڵێوی تەکنیکی نیا.
جە لاپەڕو ٤٤/٤٥ یەنە وەنەوشە ئەداو مۆلوودی شوو کەرۆ بە ئاراسی کوتاڵ ورەشی بە بێ ئانەیە واچۆ دوێ زارۆڵێتەرێم هەنی!! گوایا نە ئاراس و نە کەس و کاروو ئاراسی  پی مەسەلێ نمەزانا، دیسان ئینە هەڵەی تەکنیکی نیا وەلێم بڕوا کەردەیش ئاسان نیا.!
هەر چی لاپەرەو ٤٥ یەنە، هەڵێوی تکنیکیتەر مێنە دلێ رۆمانەکەی.  وەختێو وەنەوشە شوو کەرۆ و زارۆڵەکێش ناچارەن گنا یانەو قالەی هێوەریش، ئیتر پەنەواز نیا "ڕاوی" باسوو ئانەیە کەرۆ کە؛ "جە ئیسۆ ژیوای تازەو مەولە و واڵەکێش دەس پەنە کەرۆ!" دەی دیارا وەختێو گنا یانەو قالەی ئەوەفاڕیای مێ سەروو ژیوایشارە ئیتر ڕاوی پەیش نیا باسش کەرۆ!!
"دلێ رۆمانیەنە مشیۆ نیشانە دەی، نەک گێڵنیشۆ و قاوش دەی"
راوی چێگەنە پێسە ماچۆ:
"چێگەوە ئیتر ڕازەو ژیوای مەولوودی و شیرینێ واڵێش دەسش پەنە کەردە،!!! ژیوایشا سەراپا فاڕیا، یۆوەم چێو هەکە فاریایش ئاما ملەرە، نامەکێ مەولوودێ بێ کە بیە بە مەولە"!!
ئی پاراگرافە چێگەنە بە تەمامی زیادەن!!
دیسان ڕاوی گنۆوە قەزاوەت کەردەی!!
کەوتێ چیروو ژیوایوە سەختی!! هێشتا زارۆڵێ و نەفامێ بێنێ،  بێ بەشێ بیێ!!،،،،،
کەوتێ چیروو دەسوو مامۆژەنێوە کە بە نەعیلاجی گرتێشا وێ!!
ئی باسێ گرد مەشیێ جە رەوتوو ژیوای تازەو مەلوودی و شیرینێنە جە یانەو مامۆیشانە،  "نیشانە" درێێنێ نەک باس کریێنێ!!
مەشیێ پەی فاڕیای نامێ مەولوودی بە "مەولە" مامۆژەنیش یۆوەم جار دێش گۆشوو ئێمەرە، ئیتر هەر چا ئەوەڵۆ وانەر وێش حازر کەرێ پەی نەدامەتێوی کە ئینا ڕاو ژیواو تازەو مەولوودی و شیرینێ واڵێشەنە!! ئیتر لازم نەکەرێ ڕاوی وەڵێ قۆمیایەکانە باسشا کەرۆ.
پا جۆرە بەشوو یۆوەموو رۆمانەکەی تەمامیۆ و نویسەر چی بەشەنە بە شێوێوی ژیرانە سایکۆلۆژی و یاگێ کۆمەڵایەتی  کەسایەتیە ئەسڵیەکاما پەنە مژناسنۆ، ئیسە ئیتر مزانمێ وەزعەو قالەی و رێحانەی ژەنیش و ئەویشاتەری چەنینەنە. 
وەلێم چێوێو کە بە زەقی چێگەنە دیارا، ژیوای زارۆڵەیی مەولەی و شیرینێن،  کە باس نمکریۆ. نویسەر جە یەک لاپەڕەنە زەمانی بە خێرایی بەرۆ  وەرۆ. "دیارا رۆمانەنە  متاوی بە پاو لوای وەروو ژیواو کارێکتەرەکا زەمانی بەری وەرۆ، وەلێم چا دەورانەنە هەر چی قۆمیۆ مشیۆ وانەری ئاگادار کەری، کریۆ کوڵش کەریۆ وەلێم نەک بە شێوەی داستان وار تەنیا سەرتیترەکاش هۆرچنی.
  زارۆڵەیی مەولەی و شیرینێ چیروو دەسوو مامۆ و مامۆژەنێشانە ترادژیێوی فرە گەورە بیەن، مەشیێ نویسەر چەنی گەورە بیەیشا هەنگام بە هەنگام چەنیشا بیێ و ئانە کە ڕاوی تەنیا ئیشارێوش وەنە کەرۆ، مەشیێ  بە شێوێوی "زیندە" وانەرش بەردێنە دلێ ئا ترادژیایە، ڕەنج و ئازاروو زارۆڵەکاش چەنی وانەرەکا بەش کەردێ، مەشیێ نویسەر چەپۆکەکێ رێحانێش سەروو سەرەو مەولەیۆ "وەختوو زارۆڵەیی مەولەی" پاسە تەرسیم کەردێنێ کە  وانەر ئازارەو دڵوو مەولەیش، دلێ  دڵوو وێشەنە هەس پەنە کەردێ!!. ئینە رەنگا جە بەشەکاتەریەنە وەروو چەماما گنۆ وەلێم دەورانوو زارۆڵەیی ئازارێوەتەرەش هەنە کە چی بەشەنە نادیارا.
پەی ئانەیە خاس جە دنیاو رۆمانی بیاومێنە، نموونێوی فرە وەش جە نویسەروو گۆرەی فەرانسەوی "گوستاو فلۆبەر" ١٨٥٠میلادی،  جە رۆمانوو "مادام بواری"
ئی رۆمانە داستانوو کناچێوێ جوانێن بە نامێ "ئەما بواری" کە دلێ دەگێوەنە مژیوۆ و ئارەزوو و ئاواتێ فرێش ئینێ سەرەنە، داستانێوی هەر فرە جەزاب و سەر سام ئاوەرا، ئی کناچێ ئاندە سەرکەشە و متمانە بە وێنە کە هیچ کەسی زەریفتەر و ئازاتەر جە وێش نمەزانۆ.  ئی رەفتارە،  ئاما بواریێ وزۆنە دلێ شکێوێ کە هەست بە پیایی کەرۆ. جەنگو دەروونی ئی "دوە جنسیەیە" دلێ رۆحیاتوو ئاما بواریێنە میاونۆش پانەیە کە؛ "ئانە رۆحیات و ویر کەردەی بەشەریا کە کەرۆش پیا یا ژەنی!! نەک جسمش"
گوستاو فلۆبەری فەرانسەوی پی رۆمانیشە کناچێوە خەیاڵیە وەشە کەرۆ کە گردوو رەوانشناسەکاو ئا سەردەمیە وزۆنە دلێ جەنگێوی رەوانی گۆرەی.
ئی کناچێ دلێ خەیاڵوو نویسەریەنە ئاندە وەشەویسەنە، کە وەختێو دلێ داستانەکەیەنە سەم موەرۆ وگەرەکشا وێش کوشۆوە، نویسەر وێش چا وەختەنە ئا پاراگرافیە منویسۆ، تووشوو سەرە گێجەی بۆ و ملۆ پەی نەوەش خانەی و دوکتورەکەش دمای وشکنایش ماچؤش پەنە کە مەسمووم بیەن!!.
چا  سەردەمەنە ئی مەسەلێ گوستاو فلۆبەریە،  بیە بە تەجرەبێوی گەورە پەی نویسەراو رۆمانی ریئالیستی.
ئی نموونە دەرسێوی خاسا پەی ئانیشاما کە ئینایمێ دلێ دنیاو رۆمان و داستانیەنە.
ئیسە دلێ رۆمانوو مەولەیەنە، "مەولە" هەر هەمان "ئێما بواریەو"  رۆمانوو "مادام بواریەنە" 
مشیۆ بە وانای رۆمانوو مەولەی،  کەسایەتی و سایکۆلۆژی گردوو ژیوای "مەولە"ی هەر جە زارۆڵەییشۆ تا گەورە بیەیش،  پاسە بلۆنە دلێ دڵوو وانەرەکاش، هەڵسی بارۆ چەمێشارە و تەزە وزۆنە لاشەیشا.
جە بەشوو دووەمیەنە، مەولە و شیرینەی واڵێش گۆرێ بیێنێ ویاوێنێ پەنە، ئیسە پەیما بەر گنۆ کە ئی دوە داماوە جە دەورانوو زارۆڵەییەنە، مشیۆ دەسوو مامۆیش و مامۆژەنێشۆ  چێششا کێشابۆ.
داستان هەر عەینوو وەڵی پێسە خەتێوێ ڕاسێ بە بێ هیچ هەیجانێو ملۆ وەرۆ، چا یاگێنە کە گوفتمانوو کەسایەتیەکا چەنی یەکتری دەس پەنە کەرۆ، تا ڕادێو ورۆژنۆما و وانەر حەز کەرۆ  جە دەموو مەولەیۆ فرەتەر قسێ بژنەوۆ و فرەتەریچ گۆشش جە ئاژاوێ قالەی و رێحانەی ژەنیشۆ بۆ.
وەلێم وەختێو ڕاوی گنۆوە ئەوەگێڵنای قۆمیایەکا، بە داخۆ دیسان هەر ئا هەڵە دووبارە و چن بارە بۆوە.
مەولە وەختێو چەنی وێش ملۆ خیاڵێرە بڕێو چێوێ درکنۆ کە مەشیێ بە شێوێوی زیندە چەنی شیرینەی واڵێش باسش کەردێنێ.
لاپەڕەو ٥٨ی مەولە ویرێ کەرێوە و واچێ: ئاخر ئەگەر ئێمەیچ ئەدا و تاتەما بیێنێ دڵشا سۆچێ پەیما و هەر هەرمانێوە هینەو ئێمە نەبیێ پەنەما نەکەرێنێ!!.
ئینە نەزەرەو نویسەری وێشەنە نەک ویرێ مەولەی، هەر پاسە واتم ئەگەر مەولە چەنی شیرینێ واڵێش ئی دەردی دڵشە کەردێ، فرە پڕۆفێشێنال و جەزابتەر بێ.
هەر چا بەشەنە نویسەر فرە بە ئاشکرا وێش دیسان مێناوە دلێ رۆمانەکەی کە ئیتر یۆ حۆسەڵەش سەر ملۆ و خەریکا واز جە وانایش بارۆ. "من قسێم ئینا چەنی ئانیشا کە رۆمان ئەژناسێ و رۆمان وانێنێ نەک خەڵکی ئاسایی.
ئەگەر سەرنجوو لاپەڕەو ٥٩ی دەیمێ، پەیما بەر گنۆ کە هەڵەکە ئینا چکۆنە!!.
قالەیچ هەر چن زانێ قسەکێ رێحانەی ژەنیش فرێشا دروێنێ و عەکسەکەشا ڕاسا، وەلێم نەیارێ بە گۆشش نەکەرۆ... ئینە چێگەنە هیچ موشکڵێوەش نیەنە و قالە متاوۆ هەرچی گەرەکشا واچۆ، بەڵام بە جۆرێوی چەمەڕا نەکریا نویسەر وێش مەسەڵێوە مارۆوە و نەقڵێ قەوڵ کەرۆ!!.
"پێسە واچیان: ئەر بە گۆشوو ژەنێ کەری رۆنە زەرەر کەری و ئەر بە گۆشیچش نەکەری شەوێنە زەرە کەری"
ئینە مەشیێ قالەی دلێ خیاڵا وێشەنە جە درێژەو ئا باسیەنە چەنی رێحانێ واتێ نەک نویسەر وێش کە ماچۆ "پێسە واچیان"!! یەرەم شەخسی جەمع!!
ئی بابەتە بە هیچ شێوێو رۆمانەنە مەپەسەنیۆ.
هەر چی بەشەنە مەولەی کیانا پەی  دەگاو "دەرەناخێ" پەی سمەرا، ئەچێگەنە کوچێو هەیەجان گنۆنە دلێ رۆمانەکەی وەلێم زوو بڕیۆوە، مەشیێ نویسەر چا وەزعە خرابێ کە پەی مەولەی ئامێبێ  وەرۆ، فرسەتش ئاردێ و  فرەتەر چا بارۆ  مانۆرش دێ، پەی ئانەیە وانەرەکێ زیاتەر بەزییشا ئامێ مەولەیەرە.
لاپەڕەو ٨٠ و ٨١ ی گوفتمانوو قالەی و رێحانێ فرە وەش ملۆ وەرۆ و کوچە کوچەی وانەر هەس کەرۆ کە رۆمانەکە خەریکا ئەوج گێرۆ.
هەر چا یاگێنە باسوو ئاوازی "ئەهوورایی" کەرۆ کە گوایا پەی "گاوێ" وەختوو دۆشایەنە واچیان، ئاوازی ئەهۆرایی پەی گاوێ تەشبیهێوی وەش نیا!!
جە لاپەڕەو ٨٣یەنە پاراگرافێوی سەرنج کێش کریۆوە!! "وەختێو رێحانە ژەنەکێ قالەی گاوەکێ قۆتێنە و دەسش مەڕیان، قالە مەولەی کیانۆ تا ماشینێو سەروو جادەکەیۆ مدرنۆ. حەرەکات و کرداروو مەولەی فرە سەرنج کێشا. جە لیێوۆ دڵەنە فرە وەششا کە مامۆژەنیش دەسش مەڕیان، جە لیێویتەریچۆ بە پەشۆکیایی ماشینێو مدرنۆ، چێگەنە نویسەر فرە بە ژیری خەریکا کەسایەتی مەولەیما کوچە کوچەی پەنە مژناسنۆ.
هەر ئەچێگەنە ژیری شیرینێچ  واڵێ مەلەیما پەی بەر گنۆ، هەر چن ئا دوە پێسە واڵەو براڵەی یەک دەردی موشتەرێکشا هەن، وەلێم کرداروو شیرێنێ وەراوەر بە مەولەی دیاروو رێحانێوە، جۆرێو وەشەویسی دلێ دڵوو وانەریەنە  وەراوەر بە شیرینێ وەش کەرۆ و خەریکا شیرینەچ بایبۆ بە یوە جە ئەکتەرە سەرەکیەکا رۆمانەکەی.
هەر ئەچی بەشەنە نویسەر سەنگێ تەمامش نیان و بە شێوێوی پرۆفشێناڵ "فەرهەنگوو هامڕایی و هامدەردی خەڵکوو هەورامانیش چەنی یەکتری نێشانە دان، بە بێ ئانەیە نەقڵێ کەرۆ، بەڵکوو نیشانە مدۆ!! ئینە فرە موهێما.
وەختێو ماشینەکە مدرۆ دوێ نەفەرێ کە هەورامی قسێ کەرا یاگێ وێشا مدا بە قالەی و ریحانێ و وێشا ملا سەر،  هەرچن هەوا سەردا!! مومکێنا ئی حەرەکەتە یاگاتەروو کوردەواریچەنە کریۆ، وەلێم نیشاندایش ئەچێگەنە،  ئەژناسیای ئا فەرهەنگە عالەو هەورامانیەنە کە فرە بە ژیرانە نویسەر چی پاراگرافەنە یاگێش کەرۆوە.
هەر پاسە کە چی بەشەنە ملمێ وەرۆ، هەڵێ تەنیکیێ گولانێ فرێ وینمێ کە بە ڕاسی یاگێش نیەنە کە من دۆگە بە دۆگە بەوشا پۆرە. پاسشە پەنە مێ کە ئیتر وانەر عادەت کەرۆ پەنەشا. هەر پاسە وەلتەر باسم کەرد، بڕێو یاگێ ئی رۆمانیە پەی ئانیشا کە رۆمان ئەژناسێنێ و چا بارۆ وانای و موتالێعێوی فرەشا بیەن، قابل قەبووڵ نیا، وەلێم پەی خەڵکی ئاسایی کە تەنیا گەرەکشا لەزەت جە قۆمیایەکا بەرۆ، ئا هەڵە تەکنیکیێ دیارێ نیەنێ و چەمپۆشیشا وەنە کریۆ. داستانەکە و کەسایەتیەکێش فرە سەرنج کێشێنێ، کە وانەری ئاسایی ئا هەڵا نمەوینۆ.
چن نموونێ گولانێ:
"ئا چن روە،  سپا هەر فڕکە فڕکەنە بێ و نیروو ئارێنێ و بەرێنێ و مەرزنێنێشەرە و دماو شەوێوە دوێ شەوا پێچنێنێشۆ و لوێنێ روەو مەرز" دیار بێ چێوێشا دەسۆ بێ"!!
دەی وەختێو سپا مەی پەی مەرزی دیارا چێوێوش ئینا دەسۆ!! ئیتر لازم نمەکەرۆ راوی ئی واچە زیادێ گێڵنۆوە، ئینە هەڵەن بە پێچەوانەو بنەما ئەساسیەکاو رۆمانیا.
وانەر مزانۆ کە سوپا یا ئەرتەش پەی چێشی مەی پەی مەرزی!! دەی دیارا پەی جەنگی مێ، خۆ چاشت واردەی نمێ!!
جە بەشوو یەرێنە قالە چەنی خەڵکوو دلێ ئۆردووگاکەی کە کوردێ ئێراقیەنێ گنۆ قسە و باسێوی سیاسی، شەخسیەتوو قالەی چێگەنە فاڕیایێوش مێ سەرەنە، بۆ بە کەسێو کە ویەردەی وەلێنی مزانۆ و باسوو قازی موحەمەدی و سەفەویەکا کەرۆ، دیارا نویسەر وەڵتەر یاگێوۆ باسوو قالەی کەرۆ کە رادیۆکەش هەمیشە ئینا پاڵوو سەرەیشەنە و گۆش بە رادیۆ بی بی سی گێرۆ، "یانی قالە سەرەش جە چێوێوی بەرشیەن" هەر ئینە بیەن بە پاساوێوە تا شەخسیەتوو قالەی خاستەر بژناسیۆ بە وانەرەکا. دیارا ئەگەر نویسەر باسوو رادوینەکەیش وەڵتەر نەکەردێ، خەسارەتێوی گۆرە گنێنە دلێ ئی بەشیە، وەلێم فرە ژیرانە چەنی شەخسیەتوو قالەی مێ وەرۆ.
دلێ رۆمانیەنە شەخسیەتوو کەسایەتیەکا بە پاو ویەروو زەمانی و گۆرە بیەی تەمەنیشا و یاگێ و مەکانوو ژیوایشا فاڕیایش مێ ملەرە، نەک کوت و پڕ.
هەرچی بەشەنە قالە چەنی خەڵکوو ئۆردووگای کە سۆرانی زوانێنێ، بە "هەورامی" قسێ کەرۆ چوون رۆمان بە زوانی هەورامی نویسیان،ئینەشە تەماما،  وەلێم خەڵکەکە بە زوانی سۆرانی جوابش مداوە!! مەشیێ هەر بە هەورامی جوابشا دێوە!! فەرز کەرمێ کە قالە پەی هەرمانێوێ ملۆرە بەغدا،  گرد بە عەرەبی قسێ کەرا، دمایی مێوە و ملۆ پەی تارانی کە گرد فارسێنێ، دەی خۆ مەکریۆ بەشێو جە رۆمانەکەی بۆ بە زوانی عەرەبی و فارسی.
جە بەشوو چواریەنە زەمان تێک مشۆ ئۆ نویسەری، "چانەیچەنە هەڵەی ئیمالایی بۆ"!!!!
جە لاپەڕەو ١١١و ١١٢یەنە وەختێو قالە هەڕەشێ کەرۆ ئۆ مەولەی، خرۆش وەنە و ماچۆ: "سەوای پێرەی مشۆم درەوەو ئا گەنم و یەویە کەرمێ" یانی ئیسە مشیۆ ئاخروو وەهاری بۆ!! تا ئیسە هیچ عەیبێوش نیا.
هەر دماو ئی قسێ جە دەس پەنە کەردەی لاپەڕەو ١١٢یەنە ماچۆ:
"پی جۆرە وەهار تەمامیا و یانەو قالەی روەشا نیاوە هامنی" یانی ئیسە ئەوەڵوو هامنیا و وختوو درەوێن. ئینەیچە تەماما!!
هەر شۆنەو ئا خەتێرە یەکسەر ماچۆ: "نزیکەو چوار پەنج مانگێوەش لوا سەرەرە ئێران و ئێراق جەنگشا مدرنا"!!.
یەرێ خەتێ دماتەرش دیسان باسوو گەنم و یەوەکەی کەرۆوە و  ماچۆ:
هەرچن گەنم و یەوەکەو قالەی کەمیچ بێ، وەلێم هەر مەشیێ کۆ کریێوە و درەوە کریێ.!! بۆنەو ئانەیۆ چا وەختەنە ناسش مەولە دلێ ئۆردووگایەنە هەرمانەکێ وێش کەرۆ. مەولەیچ سەرەڕاو نەبەدڵیش کۆت کۆ کەردەی و درەوەو گەنم و یەوەکێ. یانی هەر چا هامنەنە!
دەی خاسا ئەگەر وەهار تەمامیان و هامن ئامان، ئا چوار پەنج مانگە کە جە جەنگوو ئێرانی و ئێراقی سەرەرە لوابێ، چێشش سەر ئاما!!؟؟.
دەی مەشیێ مەولە درەوەکێش پایێزێ کەردێ، چوون نویسەر جە "زەمانی حاڵەنە باسش کەرۆ" وەخت چوار پەنج مانگێ کەوتەن وەڵێ!!.
مەشیێ نویسەر جە زەمانی "ویەردەنە" باسوو ئا چوار پەنج مانگیشە کەردێ و واتێش:
"چا وەختەنە کە مەولە لوا درەوەو گەنم و یەوەکێ کەرۆ، چوار پەنج مانگێو جە مدرنای جەنگوو ئێران و ئێراقی ویەردەبێ و ئێراقیەکێ فرێشا گێڵێبێنێ"
کریۆ جە زەمانی "حاڵەنە (ئیسەیەنە)" باسوو ویەردەی کەری، وەلێم نمەکریۆ "زەمانی" مدرنی!!. 
جە بەشوو پەنج و ششیەنە رۆمانەکە گنۆنە دلێ فازێوەتەری و خەریکا وانەر وێش حازر کەرۆ کە ماجەرێ و قۆمیایێ وەشێ بەیا وەرۆ.
دلێ داڵغەکا قالەیەنە، فرە چێوێ درکیا، دیارا داڵغە و خەیاڵ دلێ رۆمانیەنە شەخسیەتوو کارێکتێرەکا مژناسنۆ و سایکۆلۆژی و دەروونگەرایی دانە بە دانەو کەسەکاما پەنە موعەرەفی کەرۆ. چەنی ویر کەراوە و چ پێوەنێوی رۆحی و رەوانیشا چەنی وەراوەرەکەیشا هەن. هەر ئا داڵغێ دیاری کەرێنێ پەی ئانەیە ئێمە شەخسیەتەکا هەر کامە بە یاگێ وێشا، چەنی ویرشا چەنە کەرمێوە و  چ  چەمەڕایێوشا چەنە کەرمێ.
قالە ئارەزوێ فرێش هەنێ دلێ داڵغەکاشەنە: 
یانێوی تازەش کەردەبۆوە و ژیوایشا فاڕیابۆ و مەولە لوابۆ سەروازی!! و شیرینە شووش کەردەبۆ!!
ئینە هەڵێوی تێکنیکی نیا، مەشیێ قالە جارێو دلێ داڵغەکاشەنە،  ئینەشە "قاو" نەدێ و ئاسێش وانەر چەنی ژیوای مەولەی، وێش لوێ وەرۆ، تا مەولەی بەرا سەروازی. چوونکە ئینە خەیاڵا کریۆ مەولە بلۆ سەروازی یا نەلۆ!!
جە ئاخروو بەشوو ششیەنە، سەرەڕاو "وردەهەڵا" رۆمانەکە  وانەری چڵاکنۆرە و هەسش هۆرزنۆ.
ڕاسەکێش من وێم، وەختوو دیداروو وەنەوشێ و مەولەیم واناوە،  پەی یۆوەم جاری مووچرکێ ئامێ لاشەمەرە!!
"ئەدا گیان حەز کەری شیرینێ وینی؟؟!!"
گوفتمانوو مەولەی و ئەدایش چێ بەشەنە ئاندە زەریف ملۆ وەرۆ کە دڵوو وانەری تەزنۆ. من دڵنیانا کە نویسەر وێچش چی بەشەنە تووشوو ئا دڵ تەزێنیە بۆ و پەشۆکیایێوش گنۆنە و بە داخۆ تووشوو هەڵێوی گۆرەی بۆ.!!
چی بەشەنە شەخسیەتوو مەولەی بۆ بە "دوە شەخسیەتی" !!
بە پاو ویەروو زەمانی و یاگێ و مەکانوو ژیوای کەسایەتیێ رۆمانی فاڕیایشا سەرنە مێ، ئینە ئەمرێوی سرۆشتیا و مشیۆ پاسنە بۆ.
مەولە هەر جە دەورانوو پەنج شش ساڵیۆ بەر گنۆ کە "گێلیێوش" ئینا چەنی. ئی گێلیە، بە جل و  بەرگشەرە و چڵموو سەروو قۆڵیش و حەرەکات و قسە کەردەیشەنە دیارا. وەلێم   چەنی گۆرە بیەیش فاریۆ بەڵام هەر ئیناش چەنی، تا ئیگە فرە عالا هەر مشیۆ پاسە بۆ، چوون گێلی مەولەی سروشتیا.!!
وەلێم وینمێ مەولە وەختێو گنۆ قسێ چەنی وێش و گنۆنە دلێ دنیاو خیاڵەکاش، بۆ بە شەخسیەتێوتەر و فرە ژیرتەرا!!
وەختێو گێلی سروشتی بۆ، هەم خیاڵەنە و هەمیچ دنیاو واقعیەنە هەر ئانەنە و هیچ فەرق نمەکەرۆ.
نموونێما چی بەشەنە فرە فرێنێ:
لاپەڕەو ١٦٤ و ١٦٥یەنە،  مەولە وەختێو قەرارا ئەدایش وینۆ، چەنی وێش گنۆ قسە کەردەی و پێسە فیلەسۆفێوی ویرێ کەرۆوە!!.
"ئانە ئەگەر تاتەما بە رەحمەتوو خودای لوان، ئەی ئەداما چی شووش کەرد و ئێمەش ئاستێمێ جیا!!"
"ئەی خۆ ئەگەر شووش کەردێ بە کەسیتەری تاوێ ئێمەیچ چەنی وێش بەرۆ!!"
"هەر ئا زەڕە کە پەیداش کەروو و وێرەگانە مامۆم بە شەقێ چەنەم مسانۆ، خۆ بەشوو گردیما کەرێ!!"
چێگەنە مەولە فرە بە ژیری لەیەکێ مدۆوە و پا نەتیجەیە میاوۆ کە ئەداش شۆنەو هەوەسوو وێش کۆتێنە و شووش بە کەسێوی کەردەن کە دڵش شیەن وەنە، نەک شۆنەو زارۆڵەکاش کۆتێبۆ!!.
خۆ مەولە "حاجی ئاراسی شوو ئەدایش نمەژناسۆ، وەلێم ویرێ کەرۆوە ئەگەر ئەداش زارۆڵەکێش پەی گرنگێ بیێنێ، شوو بە کەسێوی کەرێ کە ئێمەش ئەژناسێ و تاوێ بەرۆما لاو وێش!!.
ئی خیاڵێ مەولەیە فرە قووڵێنێ و کەسێوی تەمام ئاقڵ متاوۆ کەرۆشا، کەچی مەولە جە دنیاو واقعیەنە، پاسە نیا. هەر چا بەشەنە،  گێلی مەولەی کارزانی رەفێقیش تووڕە کەرۆ و میاونۆش ئا یاگێ کە کارزان هەوڵ مدۆ گێلی مەولەی جە وەنەوشەی ئەدایش شارۆوە.
یۆ چا بەشا کە دلێ رۆمانیەنە فرە گرنگیش مدریۆ پەنە، "شەخسیەت وەش کەردەی کارێکترەکان،  بە تایبەت سایکۆلۆژی و دەروون ئەژناسیشانە.
من دماو تەمامنای گردوو رۆمانەکەی،  "شەخسیەت پەردازی" پەی  تاق بە تاقوو ئەکتەرە ئەسڵیەکا کەروو.
هەر پاسە کە ملمێ وەرۆ، جە لاپەڕەو ٢٢١-٢٢٢ چێوێو کەوت وەروو چەمام کە سەلێقەییا و من تەنیا وریر و ڕاو وێم ماچوو:
چی بەشەنە وەنەوشە ئەداو مەولوودی گنۆ سەرزەنش کەردەی وێش کە گوایا پەی چیشی حاجی ئاراسی شووش بەردەنش سەروو زیارەتوو کاکە خانی، شوە قەدیمیەکەیش!!.
ئەجێگەنە من گێڵوۆ سەروو فەهەنگوو کۆنوو هەورامانی؛ هەورامان بە بۆنەو سروشتەکەیشۆ هەرمانە بەینوو ژەن و پیایەنە بەش کریێنە و ژەنی بەشدارە بیێنە دلێ داهات و دەرئامەدوو یانەیەنە!!. هەر بۆنەو ئانەیۆ کە جە هەورامانەنە  "زەمین پەی کەشاوەرزی" کەم بیەن، دەورانوو "فۆئدالیزمی و فەرهەنگێو کە هۆرقۆڵیاو ئا دەورانیە بیەن، هەورامانەنە کەمتەر وێش ئەنمانان، هەر ئانە بیەن بە سەبەبێو تا؛ هەورامانەنە ژەنی "بەردێ" (کۆیلە)و  پیای نەبۆ و تا ڕادێوی فرە چەنی یاگاتەری فەرقش بۆ.
پۆکەی توولوو تاریخیەنە ژەنی هەورامانەنە شەریکەو پیای بیێنە نەک بیێبۆ  کۆیلەش!
"ئەڵبەتە "ئێستێسنا"  گرد لێوۆ هەر هەن و حەسابش سەر نمەکریۆ"
هەر چی ٥٠- ٦٠ ساڵی ویەردەنە ئەگەر دلێ دەگێوەێ گولانێ هەورامانیەنە ژەنێوە تەڵاقش جە پیێوی گرتێ و شووش کەردەێوە بە کەسێوتەری، شووی وەڵین و دووەم،  هیچ دژمەنیشا چەنی یۆی نەبیەن و گێرە پێوەنیچشا پێوەرە نەپڕچیان.
ئینە هەر هەمان فەرهەنگ و کولتووری دەوڵەمەندا کە ئێمەی هەورامی مشیۆ پارێزنمێش و شانازیش پەنە کەرمێ.
هەر چی رۆمانوو مەولەیەنە فرەو یاگاوە ئا فەرهەنگە عالە پارێزیان کە دیارا نویسەر بە مەسئوولیەت و پەنەزانای چا بوارەنە فرە موەفەق بیەن.
هەر چا یاگێنە کە وەنەوشە سەرزەنشوو وێش کەرۆ، حاجی ئاراسی شووش فرە ئارۆیانە و موتەمەدێنانە مەینە مەیدان و بۆ بە یاردیدەروو رۆحی و رەوانی وەنەوشێ.!!
وەلێم ئەگەر من یاگێ نویسەریەنە بیێنێ، هەرگیز نەکەرێنێ کارێو کە وەنەوشە وێش، سەرزەنشوو وێش کەرۆ، چوونکە وەنەوشە تەنیا ئانە نەبیەن کە هەسروێش یانەنە  وسێبۆ بەر، بەڵکوو وێچش ساحێبوو جۆرێو  دڵ و جۆرئەتێوی بیێنە کە "سەربەوێ" بیەیش چەنە دیارا.
کوچە کوچەی خەریکا نزیکوو ئاخر پەلەکاو رۆمانەکەی گنمێوە، هەرچی فرەتەر ملمێ وەرۆ گوفتمانوو کارێکتەرەکا چەنی یەککترینی  وەشتەر بۆ،  جار جار قسە و باسەکێ ئاندە شیرین و خوە دارێنێ کە وانەر وێش نمەگێرۆ و جە تاوو خوەیەنە، شانێش گنا لەرزای.
جە ئاخروو رۆمانەکەیۆ فرە پەرسێ پەی وانەری مەیا وەرۆ، ئانە کە دیارا و بە خاڵەی عالەو داستانەکەی منریۆرە، "وەش تەمامیای" رۆمانەکەیا، وەلێم قسێ هەر ئانێ نیەنە کە داستان بە وەشی تەمامیۆ و شیرینە شوو کەرۆ و مەولە ژەنی مارۆ، فرە چێوێتەرێ هەنێ کە مشیۆ دەس بدا دەسوو یۆیۆ تا داستانێو یا بەسەر ئامایێوی کەرا بە رۆمان.
ئیسە ئیتر وەختوو ئانەیە یاوان تا "قەوارەو گردوو رۆمانەکەی" بە چەمێ ژیرێ و بە بێ هیچ ئیلا و ئەولا کەردەی و بە پاو ئوسووڵێوی وژدانی و ئەدەبی کە هەر قەڵەم بە دەسێوی مشیۆ بۆش، رۆمانەکەی جە چن بەشێنە وزمێ وەروو نەقدی، بە ئۆمێدوو ئانەیە کە گردیما پێوەرە "ئانێما کە خولیاو ئەدەبیاتی داستانی ئینا سەرەمانە" بیمێ بە یاردیدەروو یەکتری، تا بەشکوو جە ئایەندەنە ئێمەیچ قسێوەما پەی واتەی بۆ.
رۆمانوو مەولەی ئەچی چن بەشانە وزمێ وەروو باسی:
١- ساختار "دلێگەر"و رۆمانی:
٢- "شەخسیەت پەردازی" (وەش کەردەیی ئەکتەرەکا) رەوانکاوی و دەروون ئەژناسیشا    و پێوەنشا چەنی یەکتری:
٣- فەزا سازی "یاگێ و مەکانوو رۆمانی" "وەش کەردەی خەیاڵوو یاگەکا" (تەوسیف) وەسف کەردەی:
٤- پەیاموو رۆمانی، چی رۆمانیە چێش فێرێ بیەیمێ؟ ئایا نویسەر ئێمەش رازیێ کەردێنمێ؟ ئایا بە مەخسەدوو وێش یاوان؟!:
٥- یاگە قەوەتەکاو رۆمانەکەی:
ساختار:
وەختێو باسوو دلێگەر و ساختاروو رۆمانی کەرمێ، یۆوەم چێوێو کە مەی وەروو پەرسێما، زوانوو رۆمانیا، بە چ زوانێو نویسیان: ئایا نویسەر زوانێوی فەسێح و رەوانش بە کار ئارەدن؟ ئایا ئا زوانە کە رۆمانەکەش پەنە نویسیان، زوانوو عامەو خەڵکیا یا زوانێوی ئەدەبیا پەی تاقمێو جە خەڵکی شارەزای ئەدەبی؟ ئایا زەمان "کات" وەخت،  جە واچەکانە بە رێکی بەکار ئامان؟ ئایا پێوەنوو واچەکا چەنی یەکتری تەمامکەرێ یۆیەنێ؟  ئایا واچەکێ "مەخسەدوو" (مەبەستوو) بەسەرئامایەکا میاونا؟
ساختار و دلێگەروو رۆمانوو مەولەی کریۆ بە دوێ بەشی. جە بەشوو هۆرسەنگنای زوانیەنە، ئەلهەق سەنگ تەماش نیان و بە زوانێوی هەورامی عامە پەسەند کە فرەتەر جە مەنتێقەو هەورامانوو لەهۆنیەنە باوا، بەسرئاماکێما پەی گێڵنوە. قەوەتی کەلامی و پێوەنوو واچەکا چەنی یەکتری بە وازێحی چێگەنە دیارا.
جە بەشوو "زەمانوو" واچەکانە، من تەنیا یەک هەڵەم دی کە وەڵتەر باسم کەرد، ئادیچ رەنگا هەڵەی ئیملایی بیەبۆ.
رەوایەت: "ئەوەگێڵنای بەسەرئاماکا" دلێ رۆمانوو مەولەیەنە، تا ئا یاگێ کە بە زوانوو کارێکترەکا گێڵیۆوە، فرە عال ملۆ وەرۆ. وەلێم چا وەختەنە ئەوەگێڵناکەی مدریۆوە دەسوو "ڕاوییۆ" جە بڕێو یاگێنە کەم مارۆ کە؛ کەم و کوت دلێ بەشە جیا جیاکانە وەڵتەر باسم کەردەن. 
شەخسیەت پەردازی:
هەر پاسە مزانمێ خەیاڵوو نویسەریا کە  شەخسیەت وەش کەرۆ پەی کەسەکاو دلێ رۆمانی. جاری چامنە هەن، یۆ یا دوێ نەفەرێ دلێ رۆمانەکەیەنە پێوەنێوی ئێحساسی و قووڵ چەنی نویسەری پەیدا کەرا، کە نویسەر وێش تا ماوێوی درێژ چەنیشا مژیوۆ.  هەر ئا پێوەنە ئێحساسیە کە لاو نویسەریۆ وەش بیەن، متاوۆ نەقڵ دریۆ پەی  وانەرەکایچش، ئیجا ئی بەشە موهێمە،  یۆ جە بنەڕەتیتەرین و ئەسایتەرینوو بەشوو رۆمانیا. "ئینە جە داستانی کوڵەنە روە نمەدۆ"
دلێ رۆمانێوی عالیەنە، "قینە و نفرەت" شادی و زۆق" "دڵەورکێ و بێ قەراری" ژیر و گێل" "قەوت و زاییف" وەش شانس و بێ شانس" "قسە وەش و قسە تاڵ"  "زاڵم و مەزڵووم" "زەریف و زەڕەتاڵ" فرەتەر و فرەتەرێ هەنێ ،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،
ئیجا هەرکەسایەتیێو کە بە جۆرێو دلێ "کێشە و بەربەرەکانێ رۆمانەکەیەنە بەشدار بۆ، متاوۆ "یەک یا دوێ یا چن دانێ چا "وەسفاشە"  چەنە با، وەلێم هیچ کەس نمەتاوۆ گردوو "وەسفەکاش جارێوەنە چەنە با.  
با بزانمێ دلێ رۆمانوو مەولەیەنە، شەخسیەتەکێ کێنێ و نویسەر تا چ رادێو تاوانش ئا شەخسیەتێ کە دلێ خەیاڵوو وێشەنە وەشێش کەردێنێ، بە ئێمە بژناسنۆشا.
مەولە!
مەولە شەخسیەتوو یۆوەموو رۆمانەکەیا، نویسەر هەر جە "وەڵینەو" رۆمانەکەیەنە، تا ڕادێو مەولەی بە ئێمە مژناسنۆ. چەنی دەس پەنە کەردەو رۆمانەکەی، ویر و خیاڵوو وانەری گرد گلێر بۆوە لا ئانەیۆ کە؛ ئی مەولە کێن؟ ئی کوڕلە کێن؟  کە هەڵای جە ئەدێ نەبیەن، باسوو نەدامەتیش کریۆ!! ئی تەسویرە پاسە بە وانەرەی کەرۆ تا وێش حازر کەرۆ پەی بەسەرئامێوی دڵتەزێنی کە جە درێژەو ژیوای مەولەیەنە قۆمیۆ.
بە داخۆ باسوو زارۆڵەیی مەولەی فرە نمکریۆ تا بۆ بە ١٥ ساڵ، ئیسە ئێمە مشیۆ مەولێوی وزمێ چیروو چەمداری وێما، کە گۆرەن و فامش کەردەنۆ و وێش ئاگاش جە نەدامەتیەکاش هەنە.
مەولە بە سرۆشتی "گێلا"  هەر ئی گێلیەنە کە سەرنجوو وانەری بەرۆ پەی وێش. ئی شەخسیەتە بڕێو جارێ قسێ چامنێ کەرۆ یەرێ هەرێ مەبەراش. بڕێو جارێچ دلێ گیلیەکەیشەنە قسێ ژیرانێچ کەرۆ، کە ژیر نمەکەرۆشا!!. ئی شەخسیەتە هەر جە دەس پەنە کەردەی ژیوایشەنە، ملۆنە کونجوو دڵوو وانەری و دلێ خیالوو وانەریەنە نەقش بینۆ. بە تایبەت چا یاگانە کە بۆ بە پاڵپەشتێوی رۆحی و رەوانی پەی شیرینێ واڵێش و بە گێلیەکەو وێش ئۆپەڕوو ئەشق و مێهرەبانیش پەنە میاونۆ. "ئاوردەی نان و روەنەکەو دەرەناخێ".
  چەنی مامۆ قالەیش هەر مەشیێ پاسە رەفتارش کەردێ،  کە کەرۆش!! چەنی کارزانی رەفێقیش فرە دەورش وەشا و گێلیەکەش زوو زوو پەی وانەری دووبارە بۆوە، کە هەر ئینە یاگێ سەرنجوو وانەریەنە!!. "کارە گیان"
مەولە تا ئینا دلێ دنیاو واقعیەنە، هەر ئا کەسەنە کە وانەر چەمەڕاییش کەرۆ و هیچ عەیبش نیا و نویسەر فرە دانایانە و رێک و پێک مژناسنۆش پەنەما.
وەلێم هەر پاسە سەرۆ باسم کەرد بە داخۆ شەخسیەتوو "واقعی" مەولەی دلێ دنیاو خیاڵەکاشەنە، فاریۆ و بۆ بە کەسێوتەر. 
مەولە دلێ دنیاو خیاڵەکاشەنە "فرە ژیرتەرا" چوونکە مەولە بە "سرۆشتی" گێلا!،  ئیتر مشیۆ ئا شەخسیەتە، چ بە خیاڵ و چ بە واقێع هەر گێل بۆ. وەلێم وینمێ مەولە ئەچی بەشەنە، "دوە شەخسیەتیا و بە داخۆ نویسەرهەڵێوی گەورەش وسەنەنە ئی بەشیە.
دیارا شەخسیەتەکێ دلێ رۆمانی بە پاو ویەروو زەمانی و فارای مەکانی هەر مشیۆ فاڕیایشا بەی ملەرە، هەر پاسە قالە مامۆ مەولەی چی ئاخرۆ باسوو داماگی و ئەرامەندەئی مەولەی کەرۆ، سەرڕاو ئا گرد تەوهین و بێ حۆرمەتیا کە جە ئەوەڵۆ پەنەش کەرۆ. ئینە سرۆشتوو بەشەریا و دلێ رۆمانێوی "ریالیستیەنە" مشیۆ هەر پاسنە بۆ.
شیرینە واڵەکێ مەولەی!
کەسایەتی شیرینێ ئاندە وەش گێڵیۆوە کە بۆ بە وەشەویستەرینەو ئەکتەرەکا رۆمانوو مەولەی. شیرینە بە پاو سرۆشتوو کناچەییش،  کناچێوەێ جە ئەدا مەحرووم کریێ، ئاندە نەقشەکەش وەش بەرۆ وەرۆ کە دلوو وانەری تەزنۆ. حەرەکات و جم و جۆڵش چەنی رێحانێ مامۆژەنێش، میانۆما تا ئا یاگێ کە بڕێو جارێ ژیریەکەش جە حەد ملۆ بەر، وەختێو لاو رێحانێنە تەماشەو مەولەی کەرۆ، هەم گێلیەکەو مەۆلەی وزۆوە ویروو وانەری و هەمیچ مامۆژەنێش خەڵەتنۆ، جە ئەژناسای شیرێنێنە نویسەر سەنگێ تەماش نیان و یاگێ دەس وەشیەنە.
قالە مامۆ مەولەی!
شەخسیەتوو قالەی نموونێشا فرێنێ هەورامانەنە، ئانە کە قالەش یاونان ئا ڕادە تا ئاندە دەم پیس و بێ رەحم بۆ چەنی برازاکاش، مەسلێ ژیوایەنە، قالە دلێ کۆمەڵگێویەنە مژیوۆ کە خەموو نەبیەی مەعیشەتی پاسشە پەنە کەردەن تا چەمڕاو ١٠ تمنەکەو دەسوو مەولەی کەرۆ کە جە ڕاو عەرەبانەکەیشەنە گلێرش کەرۆوە. قالە هەرچن وێش دڵەنە ئانە نیا کە بەرش وزۆ، وەلێم تەرسی چانەیە کە رێحانەی ژەنیش مەولەی و شیرینێ شەوێوەو سەردەو زمسانیەنە،  یانەکەنە کەرۆ بەر،  ئازارەش مدۆ. 
قالە ژیرا و تا ڕادێویچ جە سیاسەتی سەرەش بۆوە، دۆر و بەریش خاس مژناسۆ. وەلێم وەزعەو خرابەو ژیوایش غرووروو پیاییش چەنە کەم کەردەنۆ. هەرچن کۆمەڵگا پیا سالارە وەلێم قالە ئەسیروو رێحانێن و فزەش چەنە ناسەن.
شەخسیەتوو قالەی فرە وەش مژناسیۆ پەنەما، بەڵام مەسەلێوە مەی وەرۆ کە یاگێ سەرنجیەنە.
سەرەڕاو ئانەیە قالە ئاگاش جە وەزعەو ئۆردووگاو ئێراقیەکا هەنە وفرە کەسی چاگە مژناسۆ، وەلێم فرە سەمەرەن کە دوێ ساڵێ شیرینە گرد جمعێو یا "جمعێو ناجمعێو" ملۆ پەی یانەو کارزانی "بە نامێ هەرمانێوە" و دوێ حەفتێ جارێویچ وەنەوشەی ئەداش مەی پەی لایش، کەچی قالە چی دوە ساڵەنە پی مەسەلێ نمەزانۆ!!.
رێحانە مامۆژەنەو مەولەی!
رێحانە هەر جە دەس پەنەکەردەو ژیوایشەنە چەنی مەولەی و شیرینێ، ژەنێوە دڵڕەقە و بێ رەحمە گنۆ وەروو چەماما، دیارا هەرچی ئی قینێ دلێ دڵوو وانەریەنە زیاتەرە بۆ، وانەر فرەتەر بەزەییش مێوە مەولەی و شیرینێرە. ئینە تەبێعەتوو بەشەریا، "هەر چی زوڵمت زیاتەر وەنە کریۆ، مەزڵووم تەرەنی".
هەر بۆنەو ئانەیەنە نویسەر رێحانێ کەرۆ بە نموونەو بابە ژەنێوێ بێ رەحمێ کە جە راسیەنە "مامۆژەنیەنە" نەک بابە ژەنی.
ئەچێگەنە نویسەر فرە  بە ژیری دەروون کاوی رێحانێ کەرۆ و قینێوە دلێ دڵوو وانەرەکاشەنە وەراوەر بە ئادێ وەشە کەرۆ. "ئینە خاڵێوەی عالەو دلێ رۆمانێوی درێژیەنە."
رێحانە ئا قینە زلێ کە بە مەولەی هەنەش، چەنی شیرینێ ئا دژمەنایەتیەشە نیا، دوێ دەلیلێ ئەساسیێ هەنێ کە نویسەر بە زەریفی  نیشانەش دێنێ.
یۆوەم:  ژیری شیرینێن، شیرینە خاس مزانۆ چەنی رێحانێ چێش کەرۆ و چێش نەکەرۆ!!
دووەم: رێحانە وێش ژەنیەنە و جە بارێوەرە زوڵمش وەنە کریان،  چوونکە "کۆمەڵگا پیا سالارا" هەر ئی ژەن بیەیشەنە بۆ بە دەلیلەو ئانەیە تا چەنی شیرینێ تۆزێو ئارامتەرە بۆ. هەرچن شیرینە کارەکەرەشەنە، وەلێم خۆ مەولەیچ گردوو هەرمانە سەختەکا بەروو یانەی کەرۆ.
چی بەشەنە نویسەر فرە بە زەریفی نموونێوو رەفتار و کرداروو بابە ژەناش، جە قاڵبوو مامۆژەنێنە وسەن روە. یاگێ دەس وەشیەنە.
وەنەوشە ئەداو مەولەی:
دەس پەنە کەردەو ژیوای وەنەوشێ بە ترادژیێوی فرە گول ملۆ وەرۆ! هەر جە سەرەتاو جوانیشەنە کاکە خانی شویش جە دەس مدۆ، وەلێ دما جار دلێ بێ شانسیشەنە، شانسێو روەش کەرۆنە و کوتاڵ ورەشێو ڕاش گنۆ دەگاکێشا.
ئی نموونەو ژەنا هەورامانەنە و کوردسانەنە بۆنەو جەنگ و پێشمەرگایەتیۆ فرە فرێنێ، فرە ژەنی بیێنێ شوەکەشا جە دەس دان و ئیتر شووشا نەکەردەنۆ. بڕێویچشا شووشا کەردەنۆ و کەوتێنێ دلێ مەینەتێوی فرە خرابی و پەشیمانێ بیێنێ.
بڕێویچشا پێسە وەنەوشێ شانسشا ئاوردەن و کابرێوی پێسە حاجی ئاراسیشا دەس کەوتەن.
یۆ چا مەسەلا کە وەنەوشەش چی دلێ رۆمانیەنە گەورێ کەردێنە، جەنگێوی دەروونیا کە هەمیشە ئیناش چەنی و هەرگیزاوهەرگیز چەنەش جیا نمەبۆوە. هەرچن ژیوایش چی دماوە فرە وەشا و بە دیەی زارۆڵەکاش شادە بۆوە، وەلێم فرەو جارێ عەزاب وێژدان نمازۆ ژیوای ئاساییش بە وەشی بلۆ وەرۆ. نموونەو ئی ژەنا فرە فرێنێ.
فەزا سازی "یاگێ و مەکانوو رۆمانی" "وەش کەردەی خەیاڵوو یاگەکا" (تەوسیف) وەسف کەردەی:
وەختێو خەریکێ نویسەی داستانێوی درێژی یا رۆمانێویەنمێ، هەرجە یۆوەم هەنگامەنە مشیۆ وانەری بەرمێ چەنی وێما پەی ئا یاگا کە خیاڵوو وێما ملۆ. جە ڕاسیەنە نویسەر قەڵەمەکەش پێسەنە کامێرێوی یەرە بوعدی کە سووچ بە سووچوو یاگەکا وینۆ. 
ئەگەر زمسانا مشیۆ پاسە باسوو سەردا و سڵەوەی کەرمێ کە وانەر لەرز گێرۆش!! ئەگەر هامنا و دانما سەرەکوویای و ئارەقێوی فرەما کەردەن، مشیۆ وانەری چەنی وێما بەرمێ پەی چیروو سەیەو نەرەکەی! تا ئارامش گێرۆ و مانیاییش بسیۆوە.
ئینە تەنیا قەڵەمەکەو نویسەریا متاوۆ ئی تابڵۆما پەی خولقنۆ.
تفەنگەکەو "چخۆفی" داستان نویسی رووسی مەشهوورا کە ماچۆ:
ئەگەر جە بەشوو یۆوەموو داستانەکەیتەنە باسوو تفەنگێوی کەری کە دلێ چوەرێویەنە (ژوورێویەنە) ئاڵۆچیانەرە، مشیۆ جە بەشی دووەموو داستانەکەیتەنە، پا تفنگیە تەقە کەری، ئەگەر نا،  چ زەروورەتێوش هەن جە بەشوو یۆوەمیەنە باسوو تفەنگی کەری!!.
دلێ رۆمانوو مەولەیەنە، فرە یاگێ وەسفێ کریێنێ، وەلێم فرە بە کوڵی و بە سورعەت چەنەشا رەد بۆ و نمەلۆنە دلێ کونجوو یاگەکا تا وانەری بەرۆ چەنی وێش، بڕێو یاگێنە خاس ملۆ وەرۆ. هەڕەو ئوردووگاو ئێراقیەکا وەختێو پیچیۆ چەکمەەکا مەولەیەرە، وەزعەکێما مارۆ وەروو چەما، ئینە نموونێوی گولانەن دلێ ئا رۆمانیەنە، نویسەر فرە یاگێوۆ کریێ وەسفێ وەشێما نیشانە دۆ، وەلێم هەر پاسە واتم فرە سەرشانە نمەلۆ، چا بارۆ کریۆ واچوو رۆمانوو مەلەی کوچێو کەمش ئاردەن! ئەڵبەتە ئینە سەلێقەییا و هەر کەس بە جۆروو وێش تەماشەش کەرۆ.
پەیاموو رۆمانی، چی رۆمانیە چێش فێرێ بیەیمێ؟ ئایا نویسەر ئێمەش رازیێ کەردێنمێ؟ ئایا بە مەخسەدوو وێش یاوان؟!:
پاسە بزانوو جە نەقدوو گردوو قەوارەو رۆمانەکەیەنە تا ڕادێوی فرە من وێم ئا پەیاممە بە وانەرا یاونان.
ئی رۆمانە دەرد و ڕەنجوو بنەماڵێویما پەنە نیشانە مدۆ کە پەی هیچکامیما بێگانە نیا. هەر کەس جە یاگێ وێشەنە، یا وێش دیەنش و تەجرەبەش کەردەن، یا قەوم و کەسش دلێ ئا وەزعێنە بیەن، یا لانی کەم جە کەسێوتەریۆ ئەژنەویەنش.
ئی نەدامەتیە، نەدامەتی کۆمەڵگایا و دەسەڵاتەکان کە بەرۆکەو خەڵکی فەقیر و هژاری گێرۆ. داماگی و دەرد و ڕەنج و مەولەی و واڵەکێش، پەدیدێوی زەمینیا و هیچ هێزێوی ئاسمانی دەخاڵەتش نیا چەنەش، بەڵکوو جەنگوو دەسەڵاتەکان چەنی یەکتری ئا مەینەتشە پەی مەولە و شیرینێ وەش کەردەن.
بە بڕواو من رۆمانەکە سەرەڕاو گردوو هەڵەکاش و نوقسانیەکاش، پەیامەکەش یاونان و کەمش ناردەن، ئینە یاگێ وەشحاڵیەنە.
یاگە قەوەتەکاو رۆمانەکەی:
ئا کەسە کە ئی رۆمانیە موانۆوە، چ کەسێوی ئاکادمیک و ڕخنە گیر بۆ، یا کەسێوی ئاسایی دلێ کۆمەڵگای بۆ، هەر یۆوەم بەشوو رۆمانەکەیەنە، پەیش بەر گنۆ کە ئی رۆمانە جە دەوڵەمەندی "واتە کۆنە هەورامیەکانە کەم وێنەن"!!
ئی واتە وەشێ کە بڕێوشا ساڵهای ساڵا جە دەموو هیچ کەسیۆ نەژنەویێنێ، چی رۆمانەنە زیندێ بیێنێ. کۆ کەردەو ئی گرد واتە عالا هەرمانێوە سادێ نەبیێنە. من وێم جە وانای رۆمانەکەیەنە ویر چانەیە کەرێنێوە کە؛ رەنگا مامۆسا ئیبراهیم هەجیجەنە گۆرە بیەبۆ یا "هەجیجی" بیەبۆ و یانە بە یانەو گردوو هەورامانی گێڵابۆ و چەمچێ و کاسێ چوینێش ورەتێبا بە پیرە ژەنا،  تا تاوابۆش ئی گرد واتا گلێرێ کەرۆوە.
الهەق چی بارۆ یانەو کتێبوو هەورامانیش دەوڵەمەند کەردەن.
من پەی چەندەمین جاری دەس وەشی مامۆسا ئیبراهیمی کەروو جە  گردوو وانەراکا ئی نویسەیە داوا کەروو کە هەر کەس رۆمانوو مەولەی موانۆوە، چەمێویچ وزۆ سەروو ئی نەقدیەو ویر و ڕاو وێش بنویسۆ. چوونکە گرنگی رۆمانی چاگەنە بەر گنۆ کە باس کریۆ و رەخنەش چەنە گیریۆ.

رەزا بەهمەنی/  یۆتۆبۆری سوید  ٢٢ /١ /٢٠٢٣