تان و پۊ وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتیی و ھەنگامۍ کرڎەیۍ پەی ئاۋەڎانکەرڎەو ناوچەو ھۆرامانی و ئەۋەگېڵنای زۋانی ھۆرامی پەی بوارو وانای و ڕاۋەبەریی، کتێبێوەن جە نۋیستەی و ئاماڎەکەرڎەی "ئاکۊ مارانی"ن و بە زنجیرە جە بەشو هەورامی ئاژانسەکەیمان (فوڕات نیوز)ەنە وەڵاو مکریۆنەوە.

بەشۍ ۋیس و حۆتەمە

جېیاۋازی مېیانو (سیستەمو وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتی) و (سیستەمی دێمۆکراتی) چېش هەن؟

ئەر مەبەس چە “دێمۆکراتی” بڕیارە و ئیرادەو گرڎو ئەنداما کۊمەڵۍ بۊ، بە یەک ۋاچە و وەڵامی کوڵ، ھیچ. کاتېۋ کە ئېمە ماچمۍ وېڕاۋەبەریی خەڵکی، یان (وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتی) ۋاتا چە سەرھۊردایشۆ تاکو ڕېکۋستەی و ڕاۋەبەریی و بڕیاردای و پارېزنای و سەرپەرشتیکەرڎەیش، گرڎو لایەنەکاش خەڵک دیاریشا کەرۊ و سەرشا بڕیارەمڎۊ، نەک دەسەچنېۋ، مېلېشیێۋ، پارتیېۋ یان فەرمانداریېۋ و دۆڵەتېۋ، بە بڕیاردای خەڵکی دەسپنەکەرۊ و بە ئەنجامدای خودو خەڵکی تەمامیۊ، ئانەیچ سیستەمی دێمۆکراتیین [دێمۆکراتی، نەک پارلەمانی]؛ دێمۆکراتی بە واتێوە کە خەڵک یاوانەنە، نەک واتێوە و مەرامېۋ کە پەشتیشۆ شاریێنێ. 

تەمام بە پېچەۋانەو تەمامو سیستەمە ڕامیارییەکا، کە دلۍ ئاڎېشانە کەسېۋ، پارتیېۋ، کۆمیتېۋی میلیشیێۋ، دەسەچنېۋی ڕامیار جېیاتی و بە نمایەندەیی خەڵکی بڕیارەمڎۊ و بڕیارەکاو وېش بەنامۊ خەڵکیۆ سەرو خەڵکیەرە سەپنۊ، ھەر پاسە وېما دلۍ سیستە سەربازیی و تاکپارتییەکانە پېڎابیېنمۍ و ژیۋێنمۍ و ئیسە کەسانېۋما دلۍ سیستەمە پارلەمانیی و فرە پارتییەکا ئۆروپاینە مژیۋمۍ و ۋینمۍ، کە ھەر دۋۍ سیستەمی (پارلەمانی) و (ناپارلەمانی) ئینێ بەرەو دەسەڵاتدارییەنە، چ تاکپارتیۍ و سەربازییۍ، چ فرە پارتیۍ و پارلەمانییۍ. بەس جېیاۋازی ئانە هەن، کە دیکتاتۆری پارتیېۋی، مېلېشیێۋی، چینېۋی ئاشکرا و دیکتاتېۆریی پارلەمانی نائاشکرا هەن، بەڵام ھەر دۋۍ بەرۍ بەنامۊ خەڵکیۆ سالارۍ هەنۍ و دلۍ ئاڎېشانە کۊمەڵېۋ ڕامیارۍ بەنامۊ خەڵکیۆ پەی کۆمپانییە جەھانلۇشەکا دەڵاڵی کەرا.
سیستەمو وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتینە، گرڎ بڕیارېۋە دلۍ کۊنیشتو خەڵکو کۇجیۍ یان یاگۊ ھەرمانۍ و وانای و خزمەتکەرڎەی و کشتکاریینە مڎریۊ، ۋاتا خەڵک ڕاسەوڕاس و یاگۊ ژیۋای وېشەنە و سەرو بنەماو پەنەۋازییەکا وېش بڕیارەمڎۊ، نەک دلۍ کۊنیشتو پارتییەکانە و ڕاو کەسی نمایەندەیۆ [کەسېۋ کە جېیاتی خەڵکی و لاو سەری خەڵکیۆ بڕیارەمڎۊ]. ھەر پاسەیچ دلۍ سیستەمو وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتینە ڕاسپاریێ کە دلۍ کۊنیشتو خەڵکو یاگەکانە ھۊرۋچنیا و دەسنیشانېکریا، بڕیاردەرۍ نېیەنۍ، بەڵکو ئەنجامدەرۍ بڕیارەکا خەڵکە دەنگدەرەکەی هەنۍ؛ ۋاتا (پەی نمۇنەی) خەڵک چە کۊنیشتو کۇجیېنە، یاگۊ ھەرمانېنە، دەگێنە سەرو پەنەۋازیی پڕۆژېۋو تەندرۊسی و وەرزشی یان ئاۋەڕۊی و یانەسازی و ڕاسازی و زېیاڎکەرڎەی و کەمکەرڎەی بەرھەمئاۋەری بڕیارەمڎۊ، پەی ئا مەبەسەیە کۊمەڵېۋ چە کەسە دڵسۊز و وېبەخشەکا وېشا پەی ئەنجامدای پڕۆژەکەی دەسنیشانکەرا، گرڎو بەشداریکەرا گلېرۆبېیەکەی ئازاڎانە و بە حەزو وېشا ڕاسپاریایا ھۊرۋچنا و ئەرکو ڕاسپاریای ئەنجامدای بڕیارەکا هەن، نەک بڕیاردای جېیاتی خەڵکی. ماۋەو مېیانو گلېرۆبېیەکا خەڵکو ئا یاگۍ وېش دیاریشکەرۊ، ھەر پاسە چە بارو کەمتەرخەمیی یان ئەنجامنەڎای بڕیارەکا چە لایەنو ڕاسپاریاکاۋە، خەڵکو ئا یاگۍ مافو بڕیاردایش سەرو کۊنیشتی نائاسایی (ناخولیی) ھەن و دلۍ کۊنیشتی نائاسایینە، ڕاسپاریای تازە ۋزیۊ یاگۊ ڕاسپاریا کەمتەرخەمەکەی. سیستەمو وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتینە لەشکر و پۆلیس  و داڎگای سەروخەڵکی بېیەیشا نېیا و پارېزنای کۊمەڵۍ (دەگا یان گەڕەکەکا شاری) و یاگۊ ھەرمانۍ و وانای و خزمەتکەرڎەی ئەرکو خەڵکەکەی هەن و خەڵک جۊرو پارېزناکەی دەسنیشانکەرۊ و ئانە کۊنیشتو خەڵکی هەن، کە کەسە وېبەخشە دڵسۊزەکا پەی سەرپەشتیکەرڎەی ھەرمانە کۊمەڵایەتییەکا دەسنیشانکەرۊ. ھەر کۊنیشتو خەڵکیچ بڕیارەکا فاڕۊ و سەرپەرشتیکەرەکا لابەرۊ. بېژگە ئانەیە، سەرپەرشتی ھەر پڕۆژېۋی یان بوارېۋو ھەرمانە کۊمەڵایەتییەکا (ئابۇری، کۊمەڵایەتی، پارېزگاری، پەروەرڎە و فېرکەرڎەی، داوەری، ھۊرسەنگنای و..تد ) بە کۊ  [چڼ کەسېۋ] کریۊ و تاکەکەس بە تەنیا مافو سەرپەرشتیکەرڎەیش نېیا و سەرۊک و ھامسەرۊک و فەرماندار و داوەر و ..تد بېیەیشا نېیا، گرڎ بڕیاریېۋە خەڵک بە کۊمەڵ مڎۊش و ھەر خەڵکېش پېۋەرە ئەنجامەشمڎۊ. دارایی دۆڵەتیی و (کەرتی تایبەتیی بەھرەکېش) بېیەیشا نېیا و گرڎو سامانو کۊمەڵۍ دارایی کۊمەڵایەتی هەن، بەڵام بەشدارییکەرڎەی پڕۆژە ھەرەوەزییەکا و تېکەڵکەرڎەی دارایی زەمینی و باخی ئازاڎانە هەن ، ئەر ڕادەو زمینەکەی یان باخەکەی یان یانەکەی چە نیازمەڼی کەسېی کەسەکا زېیاتەر نەبۊ و نەبۊ بە کەرتو بەھرەکېشکەرڎەی چە ڕەنجو کەسا تەری، ئاسایی هەن. چۇنکە مشیۊ وېوازانە ھەرەوەزییە ئابۇریی و کۊمەڵایەتییەکۍ سەرھۊربڎا.

وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتی سیستەمېۋی دێمۆکراتی هەن، دێمۆکراتی بە ۋاتاو وېڕابەریی خەڵکی، نەک بە ۋاتاو سیستەمی پارلەمانی، کە ھیچ کات پارلەمان ڕاسپاریایی داۋاکا خەڵکی نمەکەرۊ و نمایەندە [پارلەمانتار] ئەر دەڵاڵ [لۆبی] کۆمپانییەکا نەبۊ، خاستەرین بارەنە نمایەندەیی دەسەو لاو سەری پارتییە ڕامیارییەکا کەرۊ و پەی مشەوەریی وېش کۊششکەرۊ. وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتی ئەۋەگېڵنای کۊمەڵۍ هەن پەی باری ئاسایی ژیۋای مرۊڤایەتی، بارېۋ کە پەی پەرەئەسای ژیۋای و کۊمەڵۍ و ئاشتی و ئاسۇڎەیی و ئازاڎی و یەکسانی و داڎپەروەریی پەنەواز هەن و سیستەمی ڕامیاریی و جەنگ و ئەرەگېرتەی و پاوانگەریی و چەپاۋڵگەریی و مشەوەریی دلېنەبەرۍ سرۇشتو مرۊڤایەتیی نېیەنۍ و مرۊڤی چە گیاندارېۋی ھۊشیار و بەختەوەریوازۆ فاڕا بە دڕڼەتەرین گیانەۋەر و دلېنەبەرو وېش و ژیۋارو دۆروبەرو وېش. ھەر پاسە کە ئیسە گرڎو مرۊڤایەتی گیرۊڎەو جەنگی و ئاوارەیی و کاۋلکاریی و وشکەساڵی و ئەۋەتاۋیای  جەمسەرە یەخبەڼییەکا و دڕیای چینو ئۆزۆنی و دلېنەلۋای زېیاتەر چە نېمەو گژ و گېۋاۋی و گیاندارا و ژاراۋی بېیەو دەریاکا و بە شېۋېۋی گرڎینە مرۊڤایەتی چنی شېۋیای ئاۋ و ھەۋای و بەرزۆبېیەی زەنگو نەمەنەی ژیۋای و دلېنەلۋای وېش ڕۇبەڕۇ هەن و ئا گرڎە نەھامەتیۍ گرڎ پېناۋۊ بەرژەوەڼی و مشەوەریی ٠١% مرۊڤەکا، کە کەس و خانەۋاڎە دۆڵەتمەڼی و دەسەڵاتدارۍ و ڕامیارەکۍ هەنۍ و ٩٩% کەسەکا، کە فرینەو مرۊڤایەتی هەن، کۆتەن سەرو دۋەڕیانو کۊششکەرڎەی پەی پارېزنانی ژیۋای و ئەۋەمەنەی (سیستەمو وېڕاوەبەریی کۊمەڵایەتی)، یان ملکەچکەرڎەی پەی سیستەمو وېرانکەرڎەی زەمینی و دلېنەبەرڎەی مرۊڤایەتی (سیستەمو ڕاوەبەریی ڕامیاری).

چە بارېۋی چامنەنە ئەۋەگېڵای پەی سیستەمو وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتی [سیستەمو کۊمەڵۍ سرۇشتییۍ] و وېڕزگارکەرڎەی چە سیستەمە ڕامیارییەکا و نەزمو بازاری و یاساکا مشەوەریی، ۋەرو دەمو مرۊڤایەتییەنە تاقە دەربازە و پەنجەرە هەن؛ ئەۋەگېڵای پەی ڕېکۋستەی و ڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتیی.

----------------------------------------
* دەنگە تاییبەتەکۍ زۋانی هۆرامی، پیتە و نمۇنەی دەنگیی و نۋیستەیی:
- ڎ : ئەڎا  : دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6322
- ۋ : ۋاران  : دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6328
- ڼ : مەڼ : دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6324
- ۊ : لۊ : دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6326
- ېـ ۍ  : دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6330
- ﯗ = وو : (مــﯘ)
لینکو گرڎو پیتەکا ئەلفابێتو زۋانی ھۆرامی 
https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/7588