چێویوی ئەوەنەشاریان هەر ئەدەبیاتێو گەرەکش بۆ تووڵەڕاو ترۆق و گەشەی بڕۆ مشیۆم چننێ فاکتێ بنکڵیشەشەنە سراڤنۆ و بنەڕەتیش بە هێقمی بارۆوە ڕاسێ.
گەرەکما بۆ خاستەر کاردٚەوەژێش کەرمێ و لەیەکش دەیمێوە متاڤمێ واچمێ پەرگەماو ئەوەتەنای ئەدەبیات و زوانیوی نویسەی، وەش کەردٚەی و هۆرگێرتەی ئا بەر و بەرهەمانە کە پا زوانیە منویسیا.
ئەگەر سەرەنجوو زوان و ئەدەبیاتە وەڵکەوتەکا دەیمێ گنۆوە سارا پەیما ئانێ کە فرەتەرین وەش کەردٚەی و خۆڵقنایشا هەن سەرلەبەرێ و سەرتەڵێنێ پێسە ئەدەبیاتێ ئامریکای و ڕووسیەی.
هەرچن مشیۆم ئینەیچە واچمێ ئی قسێ پەی گردٚ سەرەوەختیوی ڕێکه بەر نمەی!
چەنی؟
مەکریۆ واچمێ فرەتەر وەش کەردٚەی یانێو پیت و قازانج، چوونک جاری چامنە هەن ئا وەش کەردٚەیە ژیری و ئەنەیاوای پەشتیشەنە مڵاسش نەگێرتەن.
نموونیوی نزیک ماروەوە
سینەماو بالیوودوو هێندی ساڵەنە فرەتەر جە 1000 فیلما وەشێ کەرۆ بەڵام وەردەنگیوی فرە فرە کەمش جە دنیانە هەن، سینەماو هالیوودوو ئامریکایچ ساڵەنە 700 فیلمێ وەشێ کەرۆ وەلیم پڕهازتەرین سینەماو دنیایا و بە پاو ئا ئامارا هەنێ دەسەنە ملیاردێڤ و یەرەسەدٚ وەردەنگێش هەنێ!!!.
بەڵام بە دالێو پارێزەوە متاڤمێ واچمێ وەش کەردٚەی نویستا و کتێبا جە ئەدەبیاتەنە قازانج ئینا دلێبەرەشەنە!.
بەشێوتەر کە بێ هیچ شکێوە بیەیش و برەو پنە دایش بۆ نوونگەو وەرلوای زوان و ئەدەبیاتیوی هۆرگێڵنایا.
ئیجا با وەڵێ ئانەینە ئینەیچە واچوو ئی قسێ بە بنەڕەت گێرتەی ئانەیەنێ کە ئەدەبیات جە تەشک و دیامانوو شێعرێنە زیابۆرە و لوابۆ دلێ دنیاو کوڵەداستانێ و ڕۆمانێ چوونکەتی گردٚێما مزانمێ کەم هازتەرین جۆروو ئەدەبیاتی ئەدەبیاتێوا کە یەکسەرە شێعرەنە یام بەشیڤی فرەش ئادٚەنە.
چا ڕواڵەتەنە زوانیچ قازانجیوی چامنەشە نیا،چی؟
چوون زوانوو شێعرێ وەرتەسک و تەنگەلان و وەرگەو دەسەوەماڕانی چنی وەرهەڵایی واچەکا و دەسەواچەکا مەگێرۆ.
چی سەرەوەختوو ئاسنی و ئاوەزە ئاسنینانە کە ڕۆ بە ڕۆ بوورژوازی وەروو قازانجوو وێش هەردٚێ نمازۆ هڕووموو فەرهەنگە زلامەکا ملوو فەرهەنگە بێ هازەکا فرە فرەتەر بیەن ئینە بیەن نوونگە تا ئەوەجەما گنۆ زۆرانێ چنی زوان و ئەدەبیاتی کە ئەر بەی و نەکەرمێش هەر دوەما دەسەنە مشا.
بەوەشیەوە چی دە ساڵەنە زوان و ئەدەبیاتوو هەورامانی بە یاوەری و دەسباری ژیرەکاش و چنەئاماکاش و بە چەم وستەی بە ئەدەبیاته جەهانیەکا پینەیە زانانش و بە تەشکیوی کەم خەریکوو وەش کەردٚەی و خۆڵقنایا پەوکای کریۆ واچمێ ئیسە کە تووڵەڕاکێش گێرتێنەنە وەر پەی گەشەیش ئەوەجەش بە هەرمانەو هۆرگێڵنایچ هەن.
پەرسێوە کە چێگەنە مەی ڤەرەڤە ئانێنە کە هۆرگێڵنای یام تەرجۆمە چێشا؟
هۆرگێڵنای ئەوەڤاڕای مانا و دلێگریویا جە زوانێوەنە پەی زوانێوتەری کە ئا مانا و دلێگرە بە شارەزایی و بێ هیچ دەسکاریێڤ جە زوانە بنەڕایەکەنە ڤاڕیۆوە پا زوانە دووەمینیە.
ئێژانەو هۆرگێڵنای فرە فرەتەر چانەینە کە بڕێو مزاناش،ڕەوان ئەژناسێ گەورێ ماچا چوونکەتی ئێنسان گیانداریوی کۆمەڵایەتیا ئەوەجەش پانەیە هەن چنی دنیاو ئیلا و ئەولایش پێوەزەنە بۆ و هۆرگێڵنای پەردٚۆچیوی مەکین و ژیرانەن پەی پێوەز دای.ڤاڕوگۆڕوو زانشتی جە زوانوو فرەزانەکا و چنەزاناکا پەی ئەڤ زوانەکا پەی کەڵک گێرتەی کۆمەڵگا ئێنسانیەکا هەرمانەو هۆرگێڵنەکانە.بارمێ وەروو چەماما ئەگەر هۆرگێڵنای نەبیایا جەرەیانوو زانشتی نەڤاڕیێڤە ئەگەریچ ڤاڕیایاڤە فرە کەم و سڕوسۆڵ!!!.
بەپاو ئا قسێ مزانمێ هەرمانەو هۆرگێڵنای پەی زانشتوو وەڵاتی بە گردٚی و زوان و ئەدەبیاتیش تایبە چن ئێژان.
ئەگەر مەینەت و مەرارەتوو هۆرگێڵنەری نەبیایا و سەخڵەتی ڕاو هۆرگێڵناکەیش نەبیایا هیچ شاکارێڤ نەیاڤێ دەسوو هیچ حەزپنەکەریوی!،هیچ نویسەرێو،هیچ شاعێرێو،هیچ گەشاوەزێو نەژناسیێ!!.
ئیجا ئی هەرمانێ چەپەوانەو ئانەیە کە چەم وستەی یەکەمەنە ڕەحەت مدٚۆ چەمەوە گێچەڵێ و وەرپەنگێش فرێنێ کە هۆرەوەگێڵنای واچێ و دەسەواچەکا جە زوانە عەسڵیەکە پەی زوانی دووەمی تەنیا یۆ چا سەخڵەتیانە،هۆرگێڵنەر مشیۆم شارەزاو گردٚوو تایبەتمەندیێەکا بۆ تا ئا چێوە هۆرشگێڵنۆوە چنی نویستە بنەڕەتیەکەی ئێننە جیاوازیش نەبۆ کە وەردەنگ بە ئەوەوانایش نەیاڤۆنە مانا و دلێگریش.
هۆرگێڵنای چننێ تەشکێش هەنێ پێسەو
هۆرگێڵنای ئازادٚی،واچ بە واچ،یەکسەر یام کامڵ و...
کریۆ واچی لاو ئێمەوە فرەتەر جە یەریشا کەڵک گێرا کە وارەنە دالێو باسشا کەرمێ.

هۆرگێڵنای ئازادٚ
چی هۆرگێڵنایەنە هۆرگێڵنەر حەز مەکەرۆ عەینوو وێش واچەکا و دەسەواچەکا هۆرگێڵنۆوە بەڵکووم تەنیا مانا بنەڕەتیەکێ پەیش مۆهێممەنە و پاسە کە وێش حەز کەرۆ هۆرشگێڵنۆوە بەڵام خۆ دەسکاری مانایش مەکەرۆ

هۆرگێڵنای داستانی
چی هۆرگێڵنایەنە پێسەو هۆرگێڵنای ئازادٚی هۆرگێڵنەر قسێ دەسوو نویسەروو دەقەکەی مسانۆ و بە تەشکیوی داستانی هۆرشگێڵنۆوە تا وەردەنگش نەمانیۆ و حەز بە ئەوەوانایش کەرۆ.
هۆرگێڵنای واچ بە واچ
هەرپاسە نامەکێشەنە دیارا هۆرگێڵنەر چێگەنە کەلیمە کەلیمە و واچ بە واچ زوانەکەی هۆرگێڵنۆوە سەروو زوانی دووەمینی
پێسەو گردٚ ڕاوە بەردٚیوی زانشتی پەی هۆرەوەگێڵنایچ مشیۆم هۆرگێڵنەر چننێ فاکتێ جە وێشەنە پەروەرنۆ تا بتاڤۆ بۆ بە هۆرگێڵنیوی ژیر و فامدار چوونکەتی بەڕاسی ئی هەرمانێ ئێننە قۆرسە و زانشتیەنە کە ئەر بەی کەسێو چنەش نەزانۆ بۆ نوونگەو سەر ڤنە شیویایی و شپرزی پەی وانەری و ئینەیچە یانێو نەیاونای ئا مانا و دلێگرە کە نویسەرە عەسڵیەکەی پەی یاونایش دەسش دان خامەیوە!!.
پەی وەرێژ نەدٚای و پەی ئانەیە هۆرگێڵنەر وێش جە ڕاوەبەردٚەی هەرمانەکێنە گۆرج کەرۆوە مشیۆم ئی خاڵا وەرەچەم گێرۆ و مسۆشا

زانایی زانشتی سەروو ئا دەقیە کە خەریکا هۆرشگێڵنۆوە تا بیاڤۆنە یاوگەو نویسەری چێش بیەن و بتاڤۆ خاستەر هۆرشگێڵنۆوە.
زان بیەیش جە بارەو یاساو ویرایێشوو زوانی عەسڵی نویستەکەی
زانشتیوی تەمام سەروو ڕازوانوو زوانە عەسڵیەکەی
شارەزایی سەروو واچێ و دەسەواچێ زوانە عەسڵیەکەی و هەرپاسە چکۆ و چەنی کەڵک گێرتەی چنەشا
گلێرەوە کەردٚەی ئا فەرهەنگ لۆغەتا کە جە زوانە عەسڵیەکەی هەنێ

هەرپاسە واچیا هۆرگێڵنای یۆ جە بەشە هێقمەکاو ئەدەبیاتیا و قازانجیوی فرەش پەی گەشەو زوان و ئەدەبیاتی هەن ئیجا بە باوەروو من پەی زوان و ئەدەبیاتوو هەورامانی کە پێسەنە زاڕۆڵیوی تازە کەوتە بۆ گاگۆڵکانی فرە فرەتەریچا چوونکەتی هۆرگێڵنەر مزانۆ نۆقسانیێ زوانەکەیش ئینای چکۆنە و حەز کەرۆ پەڕۆشا کەرۆ ئەگەریچ نەکەرۆشا بە دیای بەرهەمەکەیش وانەر مزانۆ قەرەتیش ئینا چکۆنە.
دیسانەوە هەرمان کەردٚەی بە ئا واچا و دەسەواچا کە زوانی هەورامیەنە خەریکێ فەوتیایەنێ و ئەوەنویسەیشا پا مەرجە هۆرگێڵنەر شارەزاو کەلیمە قەدٚیمیەکاو زوانەکەیش بۆ.
ڤاڕوگۆڕوو چێوە زانشتیەکا و ویرچەمە تازەکا قازانجێوتەرا کە هۆرگێڵنایەنە گنۆوە سارا و کریۆ پەی گەشەو زوان و فەرهەنگوو هەورامانی.
ئاواتەوازەنا نویسەرەکێما تایبە ئانێشا شارەزایی تەمامشا سەروو زوانی هەورامی،واچێ،دەسەواچێ،ڕانویس،ڕازوان و.....هەن دەس دا پی هەرمانێوە و کتێبخانەو هەورامانی بە هۆرگێڵنەکاشا ڕەنگین تەر کەرا.

ئۆمێد حەبیبی