ههر چن پهی داستانێ تاریفێوی خاس نهکریان، بهڵام متاومێ واچمێ قاڵبێوی ئهدهبیا که تارێخێوی کۆنش ههن و ئێنسانهکێ جه ویهروو زهمانیهنه به شێوهی جۆراوجۆر پهی یهکترینی داستانهشا گێڵناینهوه.
داستان واتهی و ئهوهگێڵنای جه ههورامانهنه ههر جه زوهو بیهن و ئی ڕهوته چا زهمانهنه تاوانش یاگێ ڕهسانه و میدیاکا گێرۆوه. خهڵکوو ههورامانی دلێ دهگاکانه دماو یهک ڕۆی سهختی کاری، پهی دهمهتهقێ و شهکهتهی بهر کهردهی، دهوروو یۆی گلێرێ بێنێوه و پهی یهکترینی داستانهشا گێڵناێنهوه. ئی داستانێ پێسهو ئهدهبیاتی دهمواچی تا ئارۆ مهنێنێوه.
چی وتارهنه که تایبهتا به ویهردٚهو داستان نویسی جه ههورامانهنه، سهروو ئا داستانا باس کریۆ که پێسهو نهسری نویسیاری دلێ سهرچهمه باوهڕکریاکانه تۆمار کریاینێ.
داستانه به عام پێسه بهشبهننی کریۆ:
۱-ڕومانه ۲- داستانهی درێژه ۳- داستانهی نیمه درێژه
۴-داستان کۆتا ۵- داستانلێ(مینی ماڵ).
ئێمه ئهگهر گهرهکمابۆ باسوو ویهردٚهو داستانێ جه ههورامانهنه کهرمێ، متاومێ سهروو ڕومانێ و داستان کۆتای باسما بۆ و ڕازهیچ پێسهو کۆڵهکێ هێقمهو ئهدهبیاتی داستانی ههورامانی به ئی بهشبهننیه زیادٚ کهرمێ.
۱ –ڕازه (قصه)
ڕازه به ماناو بهسهرئامایوی خیاڵیا جه ژیوای بهشهری یام حهیوان و پهلهوهری یام بینهوهرێ خیاڵیێ که پهی وهشی و دهمهتهقێ دلێ خهڵکیهنه نهقڵ کریاینه. ویهردهو ڕازێ و ڕاز ئهوه گێڵنای گێڵۆوه پهی وهختێوی که بهشهر ئامان سهروو دنیای. ڕاز ئهوهگێڵنای جه ویهردٚهنه ههر بیهن و ئهجدادٚێ ئێمه دایمه پهی وێشا و زارۆڵاشا ڕازهشا گێڵناینهوه.
ئهگهر ههر مێللهتێو ڕازێ تایبهت به وێش باش، ئا مێللهته ههم ڕیشهدارا ههمیچ فهرههنگێوی دهوڵهمهدندٚش ههن. شوکر پهی خودٚای ههورامان سهرزهمینوو ڕازان و دهها ڕازێ جه سهدٚها ساڵێ چهیوهڵ سینه به سینه و نهسڵ به نهسڵ دلێ خهڵکیهنه گێڵیاینێوه و چوون دایمه ئاخرێوی وهششا بیهن، مهنێنێوه. پێسهو فرهو ئا ڕازا تا پهنجا شهس ساڵێ چهیوهڵ بۆناخاترهو نهبیهی سهوادٚی و نهبیهی ڕهسانهی دهم به دهم گێڵیاینێوه و فرهو خهڵکی زانێشا. ئی ڕازێ فرهتهر زارۆڵی و نهوجوانێ تاڵبشا بێنێ ههرچن جه دهموو پیراوه نهقڵ کریاینێ. پێسهو ڕازهو شیرین و فهرادٚی و خۆرشید و خاوهری و لهیلێ و مهجنوونی و ڕازهو زارۆڵا( ورکڵه و تیتیل و بیبیل و مامۆ ڕواس و دنکهههناره و مانگڵه دیمێ و مامالێ و حهمهتهمهڵ و شێته و ژیره) و …. ئی جۆره ڕازێ بێ شک ڕیشهی تاریخیشا ههن و تا چێوێو نهقۆمیابۆ یا کارهساتێو نامابۆ ڕوه، ئی ڕازێ وهشێ نهکریاینێ.
نویسهی ڕازێ پێسهو نهسری ههورامی ویهردٚێوی چامنهشه نیا و ئاخرش گێڵۆوه پهی ۵۵ ساڵێ چهیوهڵی. دهسپنهکهردهو نهسری ههورامیچ به ڕازێ بیهن:
ڕازهو حهمهتهمهڵی که ۵۵ ساڵێ چهیوهڵ پروفسۆر مهکنزی جه دهموو تهحسین بهگی لهونی ئهژنهویهنش و نویسهنش.
ڕازهو (قسێ ژهنێ) ڕهئووف مهحموود پووری ڕازێوهتهرنه که جه کتیبوو کاڵهبهی ساڵهو ۱۳۷۹ی چاپه کریاینه.
دماو ئی دو ڕازهیه جه دهههکاو۸۰ و۹۰ی یهرێ کۆمهڵه ڕازێ چاپێ بیێنێ:
-۱ ئهفسانهی ههورامان، باقی سهفاری، ۱۳۸۱ی ڕۆجیاری، (۴۵ ڕازێ)
۲- خهرمانو ڕازا، فهتحوڵڵا ڕهزایی، ۱۳۹۱، (۲۶ ڕازێ)
۳- دێوه سیاوه و دێوه چهرمه، ئیبراهیم حاجی زهڵمی، ۲۰۱۳ (۴۶ ڕازێ)
۴- ڕازی هۆرامی، ئهردهڵان عهبدوڵڵا، ۱۳۹۸ ()
ڕازه پهی زارۆڵ(کتێبێ چاپ کریای):
نویسهی ڕازێ پهی زارۆڵا تازه دهسش پنه کهردهن و تهنیا ۵ ڕازێ ئهچی ویهرهنه نویسیاینێ و چاپێ کریاینێ :
کهڵهشیری هێڵهکهر، عهدنان مورادی ۱۳۹۲
تیتیل و بیبیل، ئیبراهیم شهمس ۱۳۹۵
ڕازهو مامالێ، ئیبراهیم شهمس ۱۳۹۵
مامالێ و کربهچێ، رئوف سعیدیان،۱۳۹۵
مرۆچهی سالار، رئوف سعیدیان ۱۳۹۶
ڕازهو ورکڵهی، ئیبراهیم شهمس ۱۳۹۸
ڕازێ هۆرئهوهگێڵیایێ(ئا ڕازێ که جه زوانێوتهر به زوانی ههورامی هۆرگێڵیاینێوه)
داستانهو دهسکێشێوه، فرشید شریفی، ۱۳۹۱
سهفهرهکێ گالیوێری، همایون محمدنژاد ، ۱۳۹۳
ماساوی سووروهکریێ م. قادری- ف. اداک- س.احمدی ، ۱۳۹۴
کهرگڵهکا جه گێڵای ههورامانیهنه، به هورامی کارزان اداک، ۱۳۹۶
زهردێ و پهسپهسهکۆڵه ڕهشهکێ، فرشید شریفی، ۱۳۹۷
کناچی نهتهرسه، همایون محمدنژاد، ۱۳۹۸
ههری گۆرانیواچ(۱۵ ڕازێ)، بێهروز موحهممهدپوور(شارۆ)
۲ –ڕۆمان
ڕۆمانه واژێوی فهرانسهویهنه به ماناو داستانێوێن که به شێوهو نهسری منویسیۆ و جه ئهو شکڵهکاتهروو داستانێ فرهتهر و درێژتهرهنه و دهسی سهر پهی درێژایی و میزانوو حهقهتینوو وێش دیاری نهکریان. ههر ڕۆمانێوه تهفسیرێوا جه ژیوای. به گۆشهنگایوه کۆتا سهروو تاریخوو ئهدهبیاتوو کلاسیکوو ئورووپای وینمێ که ڕۆمانه ویهردێوی کۆنتهرش جه داستان کۆتای ههن و جه ئێران و فرهو یاگاتهریهنه ههر پاسه. بهڵام به پێچهوانهو ئی قسێ، جه ههورامانهنه ڕۆمانه دێرتهر جه داستان کۆتای دهسش پنه کهرد. یهکۆمین داستانهی ههورامی به شێوهو ڕۆمانێ ساڵهو ۱۳۹۲ڕۆجیاری نویسیا و چاپه بیه.
فهرشید شهریفی ساڵهو ۱۳۹۲ڕۆجیاری به نویسهو دوێ کوڵه ڕۆمانا به نامێو(داستانهی ناتهمامه) و (ههناسێوه تا یاوای) به ڕوتوو ڕۆمان نویسی جه ههورامانهنه برهوش دا. جه واقعنه متاومێ واچمێ فهرشید شهریفی دهسپنهکهروو ڕهوتوو ڕۆمان نویسین جه ههورامانهنه. ههر ئهچی نویسهریه چندٚ ڕۆمانێتهر چاپ و وهڵا بیێنێوه. شۆنهو فهرشید شهریفی نویسهرانێوتهرێ ڕوهشا نیا به لایهنوو ڕۆمان نویسی:
داستانهی ناتهمامه»، فرشید شریفی۱۳۹۲
«ههناسێوه تا یاوای»، فرشید شریفی ۱۳۹۲
«مهرگ نا ڕاوه و ژیوایچ فرهش مهنهن»، فرشید شریفی۱۳۹۴
ههوریهکهیت لاده، فهریبا ئێسماعیلی، ۱۳۹۴
« نیمهشهو بێ»، حافظ احمدی ۱۳۹۵
«قووڵ پێسهو غهریبی کاڵێ»، آمنه رحیمی ۱۳۹۶
«ئهودیموو مانگێ»، حافظ احمدی ۱۳۹۶
«سیاوریحانه»، محمدرضا بهمنی ۱۳۹۶
«خهڵاتوو پایزی»، آمینه رحیمی ۱۳۹۷
۱۰- گهناوه، مهران احمدی، زایله ۱۳۹۸
«کومسای»(نمایشنامه)، رئوف محمودپور، انتشارات ریباز،۱۳۹۵
دێر به دێر حهسرهت، ئامینه ڕهحیمی ۱۳۹۹
ئینه ئاماروو ئا ڕۆمانانێ که ئی چن ساڵهنه ههورامانهنه نویسیاینێ. بهڵام ئهگهر هۆرهوهگێڵیای ڕۆمانێ وهرچهم گێرمێ، ئی ههرمانێ کهمێو زووتهر دهس پنه کریاینێ:
«شازاده وهشڵه»(ترجمه شاهزادهکوچولو آنتوان دو سنت اگزوپری)، کورش امینی، ،۱۳۸۸
«قهڵاو حهیوانا»(ترجمه قلعه حیوانات جرج اورویل) ، کورش امینی ۲۰۱۱
«زارا به ههورامی» (ترجمه زارا محمد قاضی)، سبحان امینی ، ۱۳۹۰
«کێ پهنیرهکێش وڵاونانێ؟» (ترجمه چه کسی پنیر مرا جابجا کرد؟ اسپنسر جانسون)، سبحان امینی،۱۳۹۰
«سیاوێه ماساوی» (ترجمه ماهی سیاه کوچولو صمد بهرنگی)، سبحان امینی۱۳۹۰
«ماساوه سیاوڵێ» (ترجمه ماهی سیاه کوچولو صمد بهرنگی)، نشمیل محمودی ۱۳۹۰
«پیرهپیا و دریا» (ترجمه پیرمرد و دریا ارنست همینگوی)، هورامان رستمی،۱۳۹۴
«ڕاوهبهروو وانگای»(ترجمه مدیر مدرسه جلال آل احمد)، مهین کریمی۱۳۹۴
«سێ تار»(ترجمه سه تار جلال آل احمد)، مهران احمدی ۱۳۹۵
«بایهقوشی کۆر»(ترجمه بوف کور صادق هدایت)، آمنه رحیمی ۱۳۹۵
«چهمهڕایی گۆدۆینه» (ترجمه در انتظار گودو ساموئل بکت)، فرشید رستمی ۱۳۹۶(نمایشنامه)
«حاجی ئاغا» (ترجمه حاجی آقا صادق هدایت)، فرشید شریفی۱۳۹۷
«چهمهکێش» (ترجمه چشمهایش بزرگ علوی) ، فرشید شریفی ۱۳۹۷
نهسروو ههورامانی نهسرێوی تازه پا گێرتهن و نویسهی و چاپ بیهی ۱۲ ڕۆمانا به شێوهو نهسری ههورامی و هۆرهوهگێڵنای ۱۳ ڕۆمانا، به یهقین مزانیدهروو دمارۆیوی برێقهداریا پهی ئهدهبیاتوو ههورامانی.
۳–داستان کۆتا:
داستان کۆتا بهشێوا جه ئهدهبیاتی داستانی که جه داستانێ درێژێ و ڕۆمانێ، حهجمێوی کهمتهرش ههن و کۆتاتهرهنه. داستان کۆتا پێسهنه دهلاقێوی که پهی ساتێوی ملوو ژیوای کهسایهتیێوی واز بۆ و وانهر ئێمکانوو ئانهیشه ههن جه ئی دهلاقهنه کارهساتانێو که ڕوه مدٚا، وینۆشا.
داستان کۆتای ههورامی ویهردٚێوی چامنهشه نیا و ئهگهر نویسهی و چاپ کهردٚهی وهرچهم گیریۆ، عهمروو داستان کۆتای گێڵۆوه پهی دهههو ههشتای ڕۆجیاری. به داخهوه بۆنهو نهبیهی ئارشیڤوی، فرهو ئا داستانا چا دهورهنه نویسیاینێ یا جه ئهنجومهنهکانه و ههمامهکانه وانیهینێوه، بێ ئانهی تۆمار کریا، جه بهین شیێنێ. پهس ئێمه نمهتاومێ قاتێعانه واچمێ چ کهسێو یام کهسانێو پهی یهکهوم کهڕهتی داستانهشا نویسێنه. بهڵام ئا داستان کۆتای به نهسری ههورامی که جه لابلاو کتیبانه و مهجهلانه به دهسوو ئێمه یاوهینێ، متاومێ به چند دانێشا ئیشاره کهرمێ:
قهڵاو کناچی، ڕئووف مهحموودپوور، ههمامهو کورته چیرۆکوو بانهی۱۳۸۵
کهکڵهمووشان، جهماڵ جهباری، گستره هورامان شناسی، پاوه ۱۳۸۵
دمارهکۆڵ، حسهین کهریمی، سیروان۱۳۸۶
چووزهنهپڕا، کوورش ئهمینی، دایره المعارف هورامان۱۳۸۷
ئاویسهر، رئووف مهحموودپوور، دهلاقه ۱۳۸۷
تهرسی، جهماڵ جهباری، هۆرامان ۲۰۰۸
شێتم مزانا، ئۆمید حهبیبی، دهنگ ۱۳۹۰
بهڵام ئا نویسهرێ که تاوانشا بهرههمهکاشا پێسهو کۆمهڵه داستان کۆتای ههورامی به چاپ بیاونا:
تارمایێ بۆگهنێ(۹کوڵه داستانێ)، فهرشید شهریفی، ۱۳۹۱
قهڵاو کناچێ(۷ کوڵهداستانێ)، رهئووف مهحموودپوور، ۱۳۹۲
نهزرگا(۶ کوڵهداستانێ) ، رهئووف مهحموودپوور، ۱۳۹۳
ئاخرین فیشهک(۲۰ کوڵه داستانێ نویسهری و ۲۶ کوڵه داستانێ هۆرهوهگێلیای)، کوورش ئهمینی ۱۳۹۶
یانهوخهما(۳ کوڵهداستانێ)، هومایۆن موحهممهدنژاد،۱۳۹۶
شهوچهره(۷ کوڵهداستانێ)، گۆنا ڕاپهیما، ۱۳۹۸
زهماوندهو وهرمی(۸کوڵهداستانێ)، سابیر عهزیزی، ۱۳۹۸
ڕوومهت، ڕهئووف مهحموودپوور، ۱۳۹۹
فهته(کۆمهڵه داستانێ تهنزێ ۴۹)، وهلی فهتاحی، ۱۳۹۹
ههر چن جه ههورامانهنه کتیبێ داستان کۆتای چاپ کریای کهمێما ههنێ، بهڵام ئی قاڵبه ئهدهبیه جه ئهو قاڵبهکاتهری کاریگهری فرهتهرش ملوو برهڤ و ترۆقوو ئهدهبیاتوو ههورامیهره بیهن و هۆکارش ئهرهمهرزیاو ههمامهو داستان کۆتاو نودشهی ساڵهو ۱۳۹۲ی ڕۆجیاری بێ که شۆڕشێوی نویسیاری جه سهراسهروو ههورامانیهو دهسش پنه کهرد و قهڵهم بهدهسێ کێشیای ڕوهو داستان کۆتا نویسی. تا ئارۆ که پهنج ههمامێ داستان کۆتای جه ههورامانهنه گیریاینێ، فرهتهروو نویسهرا عهلاقهشا کێشیان ڕوهوداستان کۆتا نویسی.
پهی نموونهی متاومێ به چندٚ داستان کۆتایا که جه ههمامهکانه هۆرچنیاینێ، ئیشاره کهرمێ:
«گهلاوێژه پێسه گهلاوێژێ زیا»کوورش ئهمینی
«ئازادی»سوبحان ئهمینی
«وهی چاڕۆیه» ڕهئووف مهحموودپوور
«نهباتێ» فهرید عهباسی
«ئهودیموو جامهکهی» نهرمین گیوهچی
«خیاڵ پڵاوێ» وهلی فهتاحی
«کێخا مرادٚ» مههدی ئهبری
«جۆڕیه» سهمهد عادڵ
«گجی پیایانه» فههمی مورادی
۱۰-«شیشه ورهش» فهرخونده شهیخی
۱۱-«چێگه کهس وهردڵ مهوزۆ» حسهین وهفایی
۱۲-«گڕوو تهنیایی» ئامینه ڕهحیمی
۱۳-«ژیوای شهق و شڕ» شادی ڕهحمانزاده
۱۴-«دهفتهروو شێعرهکا»مههین کهریمی
۱۵-«مانگهو سهرپاساری» نگین شهریفی
۱۶-«ئاخ زانایام تامش چهینا» رهحیم رهحمانی
۱۷- «ماماله گێجی» ئێرشاد ئهزهغ
۱۸-«ئاوی ڕۆشنای نمارۆ» فهیرۆز فهرهجی
۱۹- «کوشتهی ئهمین بهگی»ههورامان ڕۆستهمی
۲۰- «ههر پایێز وهشهن»گۆنا ڕاپهیما
۲۱- ئادٚ جه کێ بهرشێنێ؟» ئێرشاد ئهزهغ
۲۲- «ناڵهو ژیوای و سوکناو مهردٚهی»، مههوهش دروستکار
۲۳- «شۆنهما»، فهیرۆز فهرهجی
۲۴- «ئهودیمووژیوای»، سابیر عهزیزی
۲۵- «تێخوو سوننهتی»، ڕهنگین کهریمی
ئیبراهیم شهمس، پاوه، مانگهو ئارگاو ۱۳۹۸ی ڕۆجیاری
(ئی وتاره تا مانگهو کهڵهههرزوو ۱۳۹۹ی ئابدهیت کریانهوه.)
سهرچهمێ:
مهحموودپوور، ڕئووف،«کاڵهبهی»، انتشارات میهن نو، ۱۳۷۹
صفاری، باقی، ئهفسانهی ههورامان، نشر احسان، ۱۳۸۱
رضایی، فتح اله، خهرمانو ڕازا، انتشارات ئه وین کردستان، ۱۳۹۱
شهریفی، فهرشید، تارمایێ بۆگهنێ، نشر سنندج، ۱۳۹۱
شهریفی، فهرشید، داستانهو دهسکێشێوه، فرشید شریفی، نشر آراس،۱۳۹۱
مرادی ، عدنان کهڵهشیری هێڵهکهر، انتشارات ئهوین، ۱۳۹۲
شهریفی، فهرشید، داستانهی ناتهمامه ، انتشارات آراس سنندج، ۱۳۹۲
شهریفی، فهرشید، ههناسێوه تا یاوای، انتشارات آراس سنندج، ۱۳۹۲
مهحموودپوور، ڕئووف، «قه ڵاو کناچێ» ، انتشارات ئهوین مریوان، ۱۳۹۲
مکنزی ، گویش هورامی، ترجمه محمدصدیق زاهدی، نشر پانیز ۱۳۹۳
مهحموودپوور، ڕئووف، «نهزرگا»، انتشارات ریباز ،۱۳۹۴
شهریفی، فهرشید، مهرگ نا ڕاوه و ژیوایچ فرهش مهنهن…، رازنهان، ۱۳۹۴
ئێسماعیلی، فهریبا، ههوریهکهیت لاده، انتشارات ریباز مریوان،۱۳۹۴
ئهحمهدی، حافێز، نیمهشهو بێ، انتشارات آرمان نگار، ۱۳۹۵
ڕهحیمی، ئامینه،بایهقوشی کۆر»(ترجمه)، انتشارات اوین، ۱۳۹۵
سعیدیان، رئوف، مامالێ و کربهچێ، انتشارات ریباز،۱۳۹۵
سعیدیان، رئوف ، مرۆچهی سالار، ، انتشارات زایله ۱۳۹۶
ئهحمهدی، حافێز، ئهودیموو مانگێ ، انتشارات آرمان نگار، ۱۳۹۶
ڕهحیمی، ئامینه، قووڵ پێسهو غهریبێ کاڵێ، انتشارات آرمان نگار ، ۱۳۹۶
شهمس، ئیبراهیم، گۆشهنگایوه کۆتا سهروو ڕهوتوو ئهدهبیاتوو زارۆڵاو ههورامانی، زایڵه، ۱۳۹۶
ئهمینی،کوورش، «ئاخرین فیشهک»، انتشارات زایڵه ۱۳۹۶
بههمهنی، موحهممهدڕهزا،«سیاوریحانه»، ماهان ۱۳۹۶
اداک، کارزان کهرگڵهکا جه گێڵای ههورامانیهنه، انتشارات حنظله ۱۳۹۶
ڕهحیمی، ئامینه، «خهڵاتوو پایزی»، انتشارات زایله ۱۳۹۷
شمس، ابراهیم، تاریخ نثر هورامی، نشر ئارۆ ۱۳۹۷
وبلاگ دایره المعارف هورامان http://www.sarkav.blogfa.com
وبلاگ دهنگ http://www.denguhawramani.blogfa.com/
شهریفی، فهرشید، زهردێ و پهسپهسهکۆڵه ڕهشهکێ، زایله ۱۳۹۷
شهریفی، فهرشید، حاجی ئاغا، (ترجمه حاجی آقا صادق هدایت)، ناوهندی غهزهڵنووس سلێمانی ۱۳۹۷
شهریفی، فهرشید، – چهمهکێش،(ترجمه چشمهایش بزرگ علوی)، ناوهندی غهزهڵنووس سلێمانی ۱۳۹۷
موحهممهدنژاد، هومایۆن، کناچی نهتهرسه، ترجمه، زایڵه ، ۱۳۹۸
شهمس، ئیبراهیم، «ورکڵه»، زایڵه ۱۳۹۸
عهزیزی، سابیر، زهماوندهو وهرمی ، زایله ۱۳۹۸
ڕاپهیما، گۆنا، شهوچهره، ئارۆ ۱۳۹۸
ئهحمهدی، مێهران،گهناوه، زایله ۱۳۹۸
ڕهحیمی، ئامینه، دێر به دێر حهسرهت، نشر نارین ۱۳۹۹
فهتاحی، وهلی، فهته، زایڵه ۱۳۹۹
موحهممهدپوور، بێهرووز، ههری گۆرانیواچ، زایڵه۱۳۹۹
(ئی وتاره جه دوهمین شمارهو مهجهلهو ئاوهزیاری چاپ و وهڵا کریانهوه)
نویستەی/ ئیبراهیم شهمس
سەرچەمە/ پاوەپرێس