بونیاتنیای دماڕوێوی ماقووڵی جە راو ورگێڵنایوەی تارێخیوە تاقە ڕاێوەنە، کە هێزی سەروەر و لایەنی داردەس کە گردوو ئاجەنگانە کە تا ئیساتێ ڕووەشا دێنە گێرتێنێشا وەر، هامکاری و داردەسەیی گردوو بەرەکاو خیانەتی مکەرۆوە و حەرچندێوە ماوێوی فرەیچش سەرەرە ویەردەن، حیچ چێوێوی نمەتاوۆ بۆ بە قۆرت، کە حەقیقەتوو وێش نیشانە بدۆ.  پەدەکە کە چێ ڕوانە ئینا هەوڵی ئانەینە دژوو ڕەوتوو تارێخی یاواینەی پێچەوانە ساز بکەرۆ، بە گردوو قوەیشۆ هەوڵێ مدۆ، کە "تارێخێوی کوردستان"ی تازەی بنویسۆوە.

چی ڕوانە ئینسان، کە بە میتۆدی پێچەوانەوە  جە گردوو قسەکاو بارزانیی ورد مبۆوە، فرە بەڕۆشنی ڕاسییەکا موینۆ، یۆ جە خاستەرین ئا نموونا، ئی ڕاسییا موزۆ وەرەچەم نویستەیەکاو هێمنی موکریانینێ.

پێناسەو "ئەوەکۆڵیای جە هەنگامە یوەمینەکا" پەی یاواینەی جە گردوو وردەکارییەکاو ڕووەدایوە ئا پێناسە، کە چی ڕوانە پەی ڕۆشنۆکەردەی دۆخوو کوردسانی بەکارمێ، هەرمانەو بارزانییەکا چی ڕوانە پەشتی بە ویەردەی مبەسۆ، پێسە چەنی قازی و ڕەفێقەکێش ساڵەو ١٩٤٦ جیا ئازیێ، ئانە کە ئیسە مگوزەریۆ، پێسەو درێژەو بابەتی ئاماژەپەنەکریای، وێشما نیشانە مدۆنە.

حەر چا داستانێوە، کە بە پڕتافیای مەلا مستەفا بارزانی کۆماروو مەهابادوو کوردستانیوە دەس پەنە مکەرۆ، تا میاوۆ ئا "زانیارییە" کە مەسعوود بارزانی کتێبەکەشنە بە نامێ "سەرنجەکا جە تارێخیوە" وەڵاش مکەرۆوە، چێگەوە تا قارەمانەکاو سەردەموو ئێمە تەنانەت ئارۆیچ، بەرهەمەکا سەروو بنەماو زانیاریی غەڵەتی و چەواشەکاریی تارێخی جە ئەنجاموو ئا غەڵەتانە پەرەشا پەنە مدریۆ. پێوەس پینەیوە هەوڵدای پەی فاڕای خیانەتی یا فاڕای ڕەمای پەی جەنگێوی دژواری تا بێ فرەتەرێ مبا.

تاکتیک، ڕا و ڕێبازێ بەکارئامێ یۆ جە گەورەتەرین چەکەکاو یەکەی سەروازیی تایبەتینێ، کە لاو خەڵکیوە ئشناسیێنێ، ئی سیاسەتە تورکیانە بە نامێ ئاکەپەیوە وێس بەرموزۆ، ئەگەر ئینسان بە فراوانی بوینۆش، وەرکەوتوو دلێراسەینە پێسەو ئەرەگیرکاریی هەرێمی وێش نیشانە مدۆنە.  

چەنی ئانەی دەوڵەتوو تورکی پەی تارێخی تازەی کە جوگرای عەرەبینە پێوەس بە زهنیەتی نیو-عوسمانینە وستەنش وەڵێ، گردد فرسەتەکاش پاسە وستێنێ وەڵێ، پێوەس پی بابەتیوە بەینوو سعودیەی عەرەبینە و تورکیاینە جەنگێوی گەورەو سەروەربییەی ئینا ئارانە.  شازادەی یاگەنشینوو سعودیە موحەمەد بن سەلمان کە دژوو داگیرکارییەکاو دەوڵەتوو تورکی مدرانۆ، سینەش بەرپڕنانچی ڕووەوە پێوەس بە سیاسەتی "مۆدێرن"یوە پەی دلێنەبڤەردەی هەوڵ و مۆنۆپۆڵەکاو دەوڵەتوو تورکی جە زنجیرە-فیلمەکانە زەڕیوی خەیاڵی خەرج مکەرۆ. پێسە سعودییەکێ دژوو ئا یاواینەیە کە ماچۆ 'جوگرافیایی عەرەبی خاکووو تورکین' جەنگێوی گەورەش دەس پەنە کەردەن.  

بەڵام ڕا هامشیوەکاو پەدەکەی کە بەکارێشا مارۆ، پێسەو خراپتەرین شێوەو کۆپیکەردەی وێشا نیشانە مدانە.  

وەڵێ ئانەینە لایێوە جە ڕووەدای ئەشبەتاڵی بکەرمێوە، تا ڕوودایەکاو پێسەو ئەرەگیرکەردەی هەولێری بە ڕژێموو بەعسی، کوشتەی سەرکردەکاو شۆڕشوو پانیشتی، عەلی عەسکەری و شێخ حسێن بابە شێخ ئێزیدی، تەسفیەکەردەی خەباتوو وەرکەوتی جە کەسایەتیی د. قاسملۆ، سلێمان موعینی و مەلا ئاوارە، جەنگ وەراوەروو جمیەروو ئازادیی کوردستانیوە، گەمارۆدای مەخموری ساڵانێوا بەردەواما، وازئاردەی جە شەنگالی و دایدەسۆو کەرکوکیت بە ڕیفراندۆم، با تەماشەو دێڕەکاو هێمن موکریانی شاعیری بکەرمێ کە وەروو بڕێو بەڵگای تەری مگنمێ.  

هێمن موکریانی شاعیر کە ساڵەو ١٩٢١ دەگاو لاچینوو سەر بە مەهابادینە ئامان دنیاوە، دلێ کۆمەڵەو ژیوایوە کوردسانینە دەسش بە خەباتی سیاسیی کەردەن، کە ساڵەو١٩٤٦ نامێش فاڕیێنە پەی حزبی دیموکراتیکوو کوردسانی.  موکریانی کۆماروو کوردستانینە مەهابادەنە کە چا ساڵەنە ئەرەمەرزیۆ، بواری سیاسی و کولتوریینە خەبات مکەرۆ و سکرتێروو سەرۆکوەزیراو کۆماریچ حاجی بابە شێخییچ مکەرۆ.

موکریانی دماو ورشانایوە کۆماروو مەهابادی ملۆ پانیشتوو کوردستان و چا بواروو ئەدەبیاتیەن بەرهەمێ فرە سەرکەوتانێ منویسۆ. دماو ٢٨ ساڵا کتێبەکەشەن ئا قۆمیایا باس مکەۆ کە وەختوو ورشانایوە کۆمارینە ڕووەشا دێنە. موکریانی لە کورتە-ژیواینامەکەشەنە "بارگەی یاران"ەنە زانیاریی سەرنجکێش موزۆنە ڕووە، حەرچندە وەروو باری ئەمنی نامی کەسەکا نمەبەرۆ کە پەیوەندییشا بە ڕووەدایەکاوە هەن، موکریانی پی قسا باسوو ئامای سوپاو شای، بێ گۆشدای پانەیە کە چا بارەوە هاگادار کریاوە، قەرارورگێرتەی پەی جەنگی و فاڕیای بارودۆخەکەی مکەرۆ:

"قازی  پەی حیزبەکەیش و کۆماریچ ژووروو خەباتوو حیزبینە تا دێرێو هەرمانە کەرێ، حەروەختێوەیچ چاگە نەبیێ پەی دۆخوو کتوپڕی کەسێو یاگەکێشەنە نیێرە. ئا کەسەیچە هەرمانەو نویستەیوە ڕاپۆرتەکا و قەراردای ئەگەر بیێ کەرێش.  ئا شەوە نۆرەو من بێ، کە جیای قازیی ژووروو حیزبینە بمەنووە، خەریکوو ئامادەکەردەی بابەتیوە بێنا پەی ڕۆنامەو کوردسانی، میەو هامڕاێوە ئاما لام و ژوورەکەنە  ڕادوێنیوە سەروو مێزێوە بێ، پەخسوو ڕادوێنوو تارانی گیسیابێنە، وەختێ ڕەفێقەکەم گیسناشنە سەرنجەم سەروو نویستەکەی نەمەنە و وازم ئارد..."

"دماو ماوێوی کەمی سەروو ڕادوێنی و ئا تەلەگرافیوە، کە سوپاو شای کەوتەن دلێ تەبرێزی پێسەو ئاهەنگێوی پەخش کریا،بە یەک جار پی تەلەگرافە ڕادوێنییەیە شۆکێ بییەیمێ، ڕاستەوخۆ پەیوەندییم بە پێشەوا قازییوە کەرد و چا قۆمیایە هاگادارم کەردۆ. پێشەوایچ داواش وەنە کەردا بە کاربەدەسای تەروو کۆماری بواچوو کە بەیا پەی یانەو پێشەوای...."

حەرپاسە ماچۆیچ" چا شەوێنە گردما لوایمێ پەی یانەو پێشەوای، براو پێشەوای، سەدر قازی نوێنەروو کۆماری بێ تارانەنە، بەس ئا ڕووە مەهابادەنە بێ. فرەیچ ناڕەحەت بێ بە هەواڵەکەی. حەر کە جە دۆخەکەی هاگادار کریاوە، مگێڵۆوە پەی تارانی، بەڵام وەختوو گێڵایوەیشەنە پەی تارانی سوپاو شاو ئێرانی مگێراش. دماو کەوتەی تەبرێزی، حەرچوار لاو کوردسانی تەوقە دریا، ئا شەوی گردوو پەدەکەییەکا یانەو پیشەوای بێنێ و مۆراڵوو گردیچشا خاس بێ، حەر ئا شەوێ بە سەرکردایەتیی حاجی بابە شێخی ئەنجوومەنوو جەنگی ئەرەمەرزیا، ئەوەڵ قەرار کە دریا قەراوو جەنگی بێ و مۆرە کریا، بەڵام ئانە کە یاگێ سەرنجێ بێ هەڵای مۆرەو قەرارەکەی وشکە نەبیێبیوە واتشا ئەندامیوی ئی ئەنجوومەنەیە ڕەمان، ڕۆو دماو ئانەیە دۆخەکە فاڕیابێ، قەراروو کۆشیای نەبریا سەر و پێشمەرگەیچ چا بەرەنە کە قەرار بێ بگژیانە کێشیێبێنێوە."

ڕۆشن بییەنۆ کە تارێخوو کۆماروو کوردسانینە مەهابادەنە، مەلا مستەفای بارزانی تاکەکەسا چەنی  پێشەمەرگەکاو وەروو دەسیش و وەفدەکەی کۆماروو مەهابادینە ڕەمان، هەرچەندە فەرماندەی گردینوو کۆماریچ بییەن.  

چا سەردەمەیچەنە سنووروو ئێرانینە چەنی بییەی کۆماروو مەهابادی، ئەزموونوو وێڕاوەبەریی وێمانەو ئازەرباینجانی بییەن، کە تەبرێز ناوەندەکەش بییەن.