گۆرانیێ هه‌ورامیێ و لامشتێو گێچەڵێ
گۆرانیێ هه‌ورامیێ و لامشتێو گێچه‌ڵێ و ئا کەموکوڵیێ تووشوو گۆرانیێ هه‌ورامیێ ئامه‌ینێ و خه‌ریکا هه‌ر وه‌ره‌نه وه‌رێژ مدٚا ئه‌و هۆنه‌رو گۆرانیێو هه‌ورامانی.
ئەرەچکیاو وتاره‌که‌ی
چی وتاره‌نه ده‌س نریان سه‌روو ئا نۆقسانیه بنه‌ڕه‌تیا که تووشوو گۆرانیێ هه‌ورامیێ ئامه‌ینێ و خه‌ریکا هه‌روه‌ره‌نه وه‌رێژ مدٚا ئه‌و هۆنه‌روو گۆرانیێو هه‌ورامانی. ئا وه‌رپه‌نگێ که نویسه‌ر چی وتاره‌نه کلکه‌ش په‌ی کێشتێنێره جه وه‌ره‌چه‌موو وێچشه‌وه باسش که‌ردٚێنێ.
ده‌سه واچه بنه‌ڕه‌تیه‌کێ :
گۆرانیێ هه‌ورامیێ، سیاوچه‌مانه، گۆرانیه‌واچ، مووسیقا، به‌زمه ڕه‌سه‌نه‌کێ، شێعرێ فۆلکلۆرێ
وه‌ڵینه :
ژیوای بنیادٚمه‌کا بێ بیه‌ی هۆنه‌ری، نمه‌ی وه‌روو چه‌ما و چیویوی سه‌مه‌ره مرمانۆ! و کریۆ به‌ی پنه که کۆمه‌ڵگا به‌شه‌ریه‌کێ هه‌ر جه بنه‌ڕاو ده‌س پنه که‌ردٚه‌ی ژیوایشا تا ئیسه ئه‌وه‌جه‌شا به هۆنه‌ری نه‌بڕیان، دایمه به هۆنه‌رشا، شۆنۆ درکنای جوانخاسیه‌کا و قاو دای نه‌وه‌شیه‌کاوه بیێنێ، ویان و وه‌شه‌سیایی، خه‌م وخه‌فه‌ته‌کێ و ئاواته به‌رزه‌کێ چنی تۆ گێرته‌ی کۆمه‌ڵگا ئینسانیه‌کا سه‌ره‌شا هۆردان و ئینه هۆنه‌ر بیه‌ن که جیاکار جه قازانج و درۆ و ده‌له‌سه باوه‌کا ئا چێوێشه ئه‌رماناینێ. دلێ گردٚوو قه‌مچ و پێچه‌کاو هۆنه‌ریه‌نه گۆرانیه پشکێوه بنج و به‌تانه‌داره‌ش پنه یاڤاینه و ڕێخێش تا قووڵیگاو ویه‌رینوو به‌شه‌ری به‌ردٚێنێ.گۆرانیه به هه‌وازیوی مه‌کین و ده‌نگیوی سه‌ر وه‌شکه‌ر واچیاینه. ئه‌یۆب ڕۆسه‌م جه زوانی دۆکتر حه‌مید مه‌جید یه‌وه ماچۆ : ئینسان چا وه‌خته‌وه بنەو ژیوایش دانه‌ره گۆشش گێرته‌ن په‌ی هه‌وازه‌و په‌له‌وه‌را، گڤه‌و ڤای، هاڕه‌و هانه‌چه‌مه‌کا و قڕمه‌و ده‌ره‌کڵه‌کا و..،ئی ده‌نگێچه کارشا ڤنه که‌ردٚه‌ن و وه‌شش ئامان بڕیویشا و قینیش هۆرگێرتێنه جه بڕێوته‌ریشا، جه لاساوێ(یه‌نگێ) که‌ردٚه‌ی ئا ده‌نگا بنەڕاو گۆرانیێ واته‌ی ده‌سش پنه که‌ردٚه‌ن. (ئه‌یۆب ڕۆسته‌م، ۲۰۱۱،ل۴۵۶) مه‌حاڵوو هه‌ورامانی به بۆنه‌و دیمه‌نی به‌هه‌شت ئاساشه‌وه هه‌ر جه کۆنه‌وە گلێرگاو گۆرانیا و هه‌وازه مه‌کینا بیه‌ن. وه‌ڵاتێو که وه‌ش دۆختیش لاو خه‌ڵکیه‌وه بیه‌ن به هێماو به‌هه‌شتی هه‌ره‌قه‌تینی و چ خاس مامۆسا گۆران جه تاریفشه‌نه ماچۆ :
سیاچه‌مانه سیاچه‌مانه
به‌هه‌شتی عه‌شقه ئه‌م هه‌ورامانه
ئه‌وه‌نده‌ی داروبه‌ردی هه‌ورامان
ڕه‌حمه‌ت له ژنی به‌ژن و باڵا جوان
هه‌ورامان جێگه‌ی سیاچه‌مانه (دارا محه‌ممه‌د عۆسمان، ۲۰۱۰، ل۱۲۲)
ئینه نوونگیوی کاریگه‌ر بیه‌ن په‌ی ئی مه‌حاڵیه که یۆ جه ڕه‌سه‌نته‌رین و وه‌شته‌رین تەشکوو گۆرانیێش جه دنیانه بۆ و شیپانێوه سه‌روو نه‌ته‌وه‌کاته‌ریه‌وه مدرۆره. سه‌رته‌ڵوو گۆرانیێ هه‌ورامیێ سیاوچه‌مانه‌ن که ئارۆ هه‌ر هیچ نه‌بۆ دلێ ئانیشانه که دالێو میاڤانه هۆنه‌ری ئه‌ژناسیان و ڕه‌نگا ئا پێڕه زانه، قسه‌کێو مه‌ڵڵا حه‌سه‌نوو دزڵیێ په‌سینا که واته‌نش « سیاوچه‌مانه هه‌وازیوی غه‌یبیا که مه‌زانوو خوای په‌ی کام پێغه‌ممه‌ریش خه‌ڵاتش کیاسته‌ن!». بێژگه سیاوچه‌مانه‌ی پێسه به‌رکه‌وته‌ته‌رین له‌قوو گۆرانیێ هه‌ورامیێ چننێ به‌شێته‌ر باڤه یۆ تا گۆرانیێ نیشتگاکه‌یشا وه‌شێ که‌را، ئا گۆرانیێ که جه نه‌کیسا و باره‌بوود تا یۆسۆ یاسکه و ئه‌حمه‌دٚوو نازارێ، مامۆ هه‌یدٚه‌ر نۆدشی، ئه‌لی نه‌وسوودٚی، نه‌سرۆڵا ناسکۆڵ، ڕه‌شه غۆڵاموو ئه‌حمه‌دئاوای تا بیاڤۆ حه‌مه‌حسه‌ین که‌یمنه‌یی، جه‌میل نه‌وسوودٚی و په‌له‌وه‌ری ده‌نگ وه‌شوو ئاسمانوو هۆنه‌ری هه‌ورامی مامۆسا عۆسمان هه‌ورامی سینه به سینه پارێزیاینه و دریاینه ده‌سوو ئێمه‌مانا.متاڤی واچی تا ئیسه ته‌نیا نوونگه‌و ئه‌وه‌مه‌نای گۆرانیێ هه‌ورامیێ به گردٚوو به‌شه‌کاشه‌وه ئاوه‌زی به‌رز و ویری گه‌وره‌و هه‌ورامی زوانه‌کا بیه‌ن و هیچێوته‌ر. خه‌ڵکێو که بێ پاڵپشتی ده‌سه‌ڵاتیوی هازداری وه‌روو وه‌شه‌ویسی وه‌ڵاتیشا، حه‌زشا به پارێزنای هۆنه‌روو گۆرانیێ هه‌ورامیێشا که‌ردٚه‌ن، به‌ڵام به داخه‌وه به ڤاڕیای دیمه‌نوو کۆمه‌ڵگاکه‌ی و ئه‌نه‌ڤه‌سه‌ی دیمه‌نی مۆدێڕن (مه‌به‌ست چێگه‌نه ته‌نیا دیمه‌نی مۆدێڕنا پێسه وه‌ش بیه‌ی ته‌شکوو شاری و فاڕیای دیامانوو دێهاتی نه‌ک ویری مۆدێڕن) و هه‌ر پاسه نه‌مه‌نای ده‌نگوو سیاوچه‌مانه‌چڕه به‌رزه‌کا په‌ی چننێ ساڵا ملۆ نه‌وه‌شی عه‌ینوو وه‌ره‌ی ئا دره‌خته هێقمه‌شه پوونان، گردٚ که‌سیچ گۆشێش وه‌راوه‌ر پا نه‌دٚامه‌تیه ئاخه‌ناینێش. ئا گۆرانیێ که وه‌ختارێو ئێمه‌ی هه‌ورامی زوان به ئه‌ژنه‌ڤیایش خه‌یاڵما وه‌روو به‌ره‌یشه‌نه له‌په‌ڕۆ ئیژیێ، ئیسه هیچ ته‌ژنایی ڕۆحیما مه‌کشۆ به‌ڵکووم به ئه‌ژنیه‌یشا کاپۆڵیه‌ما مه‌ی ئێش و مه‌ژگما مدرۆ گیر!. به‌ڕاسی ئاژه‌و گۆرانیێ هه‌ورامیێ خاسه نیه‌نه و وه‌شته‌را زووته‌رین وه‌خته‌نه ئا نه‌وه‌شیێ که پێسه په‌تای، هۆنه‌ره‌که‌ما گێڕشا ڤسه‌ن به ده‌سوو شاره‌زایا چار کریا. گه‌وره پیایێو ماچۆ خاسته‌رین چار په‌ی هه‌ر گێچه‌ڵێوێ ئانه‌نه که ئا گێچه‌ڵێ وردٚ وردٚ بشکاوی و بزانی چکۆوه ئاماینه ملته‌ره، با ئێمه‌ی هه‌ورامی زوانیچ گێڵمێوه شۆنۆ ویه‌ردٚه‌و هۆنه‌روو گۆرانیێماره و بزانمێ وه‌رپه‌نگێ وه‌ره‌ڕایش کامێنێ و تا وا حه‌ننا لیڤیۆما په‌ی ئا که‌له‌به‌را گێرمێ. به باوه‌ڕم شش ۶ گێچه‌ڵێ بنه‌ڕه‌تیێ نوونگه‌و کز بیه‌ی گۆرانیه‌کامانێ که به‌پاو هازێم جه باره‌شاوه باس که‌روو.
قه‌ره‌ت که‌ردٚه‌ی گۆرانیێ هه‌ورامیێ به ده‌سوو ناهه‌ورامیه‌کا :
گۆرانیێ هه‌ورامیێ چوونکه‌تی وه‌ش له‌حنێ و مه‌کینێنێ و هه‌رپاسه وه‌روو ئانه‌یه که پێسه ئه‌و گۆرانیه‌کا وه‌رده‌نگیشا مه‌مارنا! نه‌ته‌نیا لاو خه‌ڵکوو هه‌ورامانیه‌وه به‌ڵکووم لاو خه‌ڵکانێوته‌ری جه کوردٚه‌سانه‌نه وه‌شه‌ویسێنێ، هه‌ر ئینه بیه‌ن نوونگه‌و ئانه‌یه که گۆرانیه‌کێ به ده‌سوو بڕێو به نامێ هۆنه‌رمه‌ندا! که قازانج و زه‌ڕ په‌ردٚه‌ش ئاردٚه‌ن ملوو چه‌ماشاره! به‌شیویوی ناوه‌ش واچیاوه، کریا به ئاڵبووم و شۆنۆ ماوێویه‌ره بازاروو هۆنه‌ری گێراره. تێکه‌ڵ که‌ردٚه‌ی ئا گۆرانیا که به‌پاو فه‌رهه‌نگ و چه‌نیه‌تی هۆرزه‌وئه‌ره‌نیشتوو خه‌ڵکوو هه‌ورامانی وه‌شێ کریاینێ و هه‌روه‌ره‌نه یاواینێ لاو ئێمه چنی نه‌وعێو مووسیقای وه‌رنیشتی (که فه‌رهه‌نگیوی جیاکاره‌نه هۆرئامان و چنی ئێحساسوو ئێمه مه‌گۆنجیۆ) به ده‌سوو ئا کاسبه بێ ئاوه‌زا که سه‌روو هۆنه‌روو نیشینگه‌و سیاوچه‌مانه‌یوه کیسه‌شا وراسه‌ن! چێره‌وزوه‌ریش که‌ردٚه‌ن خه‌ڵات په‌ی دنیاو گۆرانیێ هه‌ورامیێ. وه‌روو بێ په‌ردٚۆچی و بێ ده‌سه‌ڵاتی، تاقمیوی زانستیچ نیا که وێش به خه‌مه‌وه‌ر و وه‌رپه‌رس بزانۆ تا نازۆ ئا به‌رهه‌مێ که مه‌شیا به‌یانه بازار، گنا وه‌روو چه‌موو خه‌ڵکی. ئی گێچه‌ڵێ ڕه‌نگا به‌تایبه‌ت چی دویه‌ر ساڵه‌نه به ئامای گۆرانیه‌واچیوی بێ هۆنه‌ری و دزیای فره‌و گۆرانیه هه‌ورامیه‌کا و قه‌ره‌ت که‌ردٚه‌یشا خاس خاس که‌وته‌بۆوه سارا.
شێونای شێعره فۆلکلۆره‌کا :
مه‌ته‌ڵێوه ڕووس یه هه‌نه ماچۆ : جه گۆرانیه‌نه نه که‌لیمێوه لا بریۆ نه فڕه‌یچ مدٚریۆ. (ئه‌یۆب ڕۆسته‌م، ۲۰۱۱،ل۴۵۷). بێ هیچ شکێوه هێقمی و هه‌سه‌می فه‌رهه‌نگوو هه‌ر وه‌ڵاتیوی فرەتەر جه گردٚ چێوته‌ری، فۆلکلۆروو ئا مه‌حاڵیه‌نه. فۆلکلۆر : پا ئه‌فسانا، داستانه قه‌دٚیمیا، مه‌ته‌ڵا، گۆرانیا و قسه‌و وه‌ڵینا ماچا که دلێ خه‌ڵکیه‌نه وه‌شێ کریاینێ و بێ ئانه‌یه وه‌شکه‌رشا دیار بۆ جه ئه‌ده‌بیاتی ده‌مواچه‌نه پرز به پرز پارێزیاینێ و دریاینێ ده‌سوو ئێمه‌مانا. (بۆرهان قه‌ره‌داخی، شانۆکاری کورد له یۆتۆپیای ئه‌زموونگه‌ریدا، ۲۰۰۴، ل۷۴). فۆلکلۆر چوونکه‌تی دلێ خه‌ڵکیه‌نه هۆرته‌قان و چه‌په‌وانه‌و ئه‌ده‌بیاتی نویسیاری تۆمار مه‌کریۆ، ئه‌رکوو پارێزنایش قۆرسته‌را و مشیۆم هاگادٚاری سه‌رشه‌وه فره بۆ. هه‌ورامان جه ڕوه‌و بیه‌ی فۆلکلۆریه‌وه شیپانێوه ئینا سه‌روو یاگه‌کاته‌روو کوردٚه‌سانیه‌وه به‌ڵام به‌داخێوێ گرانه‌وه وه‌روو بێ مۆبالاتی دزیان و به نامۆ ئیدٚی و ئه‌و یه‌وه تۆمار کریان! یامکه‌تی به نامێو هه‌ورامانیه‌وه ئازیانه‌وه به‌ڵام تێک و پێک دریان و دواردٚۆ نه‌زانی و گێلی قڕتنان!.یۆ چا به‌شه ده‌وڵه‌مه‌نا ئا شێعره فۆلکلۆرێنێ که جه گۆرانیه‌نه ماچیاوه، گۆرانیه‌واچه‌کێ بێ ئانه‌یه جه درۆسی و نادرۆسی ئا شێعرا هاگادٚارێ با هه‌رپاسه منیشا مله‌ره و جگه‌ی قازانجی وه‌رێژ مدٚا هۆنه‌ره‌که‌ی. هه‌رچی مه‌ی ده‌مشاوره ماچاش و فی فیشا مه‌ی ڤنه!. گۆرانیه‌واچ مشیۆم له‌یه‌کوو ئا شێعرا که قه‌رارا جه به‌زمه‌که‌شه‌نه واچۆشا دۆوه. په‌ی نموونه‌ی شێعرێوه فۆلکلۆره هه‌نه که ماچۆ :
خوا نه‌که‌رۆ به‌دٚ وه گیانت بۆ / ده‌ردت وه نه‌سیب دۆژمه‌نانت بۆ
گۆرانیه‌واچێو که لاوێشه‌وه چا هۆنه‌رمه‌نده پایه‌به‌رزاو هه‌ورامانیه‌نه، جه به‌رهه‌مێوشه‌نه ئا شێعرێ پاسه ماچۆوه :
خوا نه‌که‌ردٚه دڵ وه گیانت بۆ / هه‌ر بۆت وه نه‌سیب دۆژمه‌نانت بۆ!!!
ئیجا به دالێو سه‌ره‌نج دای مزانی چه‌نی وه‌روو نه‌زانکاری شێعره‌کێ هه‌م جه تامی گنۆ، هه‌میچ فۆلکلۆرما ده‌سه‌نه مشۆ. شێعرێوه‌ته‌ره که فۆلکلۆره‌نه و فره‌یچ که‌وتێنه سه‌روو زوانوو خه‌ڵکی، ماچۆ :
تا که‌ی بنیشوو جه سای دیواران / زه‌نجیر له گه‌رده‌ن چوون گۆناکاران
که هه‌ر ئا گۆرانیه‌واچه ماچۆ :
تا که‌ی دانیشم له سای غه‌ریبی / زه‌نجیر له گه‌رده‌ن وه‌کوو غه‌ریبی!!!
یامکه‌تی نیم به‌یتێوه فۆلکلۆره هه‌نه ماچۆ :
شێوه‌ت جه شێوه‌ی له‌یلێ مرمانۆ
که به داخه‌وه گۆرانیه‌واچ ماچۆ :
شێوه‌م له شێوه‌ی له‌یلێ مرمانۆ!!
ئی شێعرێ دیارا که ئەوینداری په‌ی به‌رزی و جوانخاسی یارێش واتێنه، له‌یلێ یۆ چا دڵداره هه‌ره‌قه‌تینا بیێنه و یاگێوه به‌رزه‌ش لاو عاشقه‌کاوه هه‌نه و واته‌نش دیمه‌نوو یارێش ئه‌جۆ دیامانوو له‌یلێ ن به‌ڵام گۆرانیه‌واچه‌که وه‌روو نه‌زانی و که‌مته‌ر سه‌ره‌نج دای به فاڕیای واچێوێ گردٚوو ماناو شێعره‌کێش واڕاینه!. نموونێ فرێ هه‌نێ دلێ به‌رهه‌موو گۆرانیه‌واچه‌کانه که ئا پا جۆره شێعره فۆلکلۆره‌کێشا جه گۆرانیه‌کاشانه تێکێ داینێ. به‌ڕاسی ئه‌گه‌ر ویر جه وه‌رگێرته‌ی ئی تێکدایه نه‌کریۆ به‌شیوی فره جه سامانوو فۆلکلۆریما ده‌سه‌نه مشۆ چوونکه‌تی فۆلکلۆر پێسه به‌رهه‌مه نویسیاریه‌کا تۆمار نه‌کریان و نه‌نویسیان و ته‌نیا به ته‌رزیوی ده‌مواچ پرزه‌کێ ده‌ماوده‌م میاوناش ده‌سوو یه‌کترینی.
تێکدای شێعرۆ شاعێره‌کا جه گۆرانیه‌کانه :
حه‌شاش چنه مه‌کریۆ هه‌ر گۆرانیه‌واچێو په‌ی وه‌ش که‌ردٚه‌ی به‌رهه‌میش ئه‌وه‌جه‌ش به شێعرێ هه‌ن. جه هه‌ورامانه‌نه په‌ی گۆرانیا جه شێعرێ ده بڕگه‌یی (ده هێجایێ) که‌ڵک هۆرگێرا که یام شێعره‌کێ فۆلکلۆره‌نه یامکه‌تی شێعرەو شاعێریه‌نه، سه‌ره‌وه جه باره‌و شێونای شێعره فۆلکلۆره‌کا قسێ کریای چێگه‌نه سه‌روو تیکدای شێعرەو به‌تایبه‌ت شاعێره کلاسیکه‌کاما به ده‌سوو گۆرانیه‌واچا باس که‌رمێ که بێ سێ و دوو یۆته‌ر چا گێچه‌ڵانه که به‌ره‌کۆ هۆنه‌روو گۆرانیێش جه هه‌ورامانه‌نه گێرته‌ن و وه‌ره‌ڕاو ترۆقیش گێرته‌ن. گۆرانیه‌واچی هه‌ورامی مه‌لۆ وێش مارننۆ و دیوانه شێعرۆ شاعێره‌کا بوانۆوه و ده‌موو ئیدٚی و ئه‌ویه‌وه مژنه‌ڤۆشا، شۆنۆ ماوێویه‌ره تێکێشا مدٚۆ!، ئی هه‌رمانه نازانستیێ نه‌ته‌نیا بۆ نوونگه‌و ئانه‌یه که زانایی گۆرانیه‌واچی جه دنیاو هۆنه‌ری بلۆ چیروو په‌رسێ به‌ڵکووم وه‌شی و زه‌ریفی شێعره‌کا نه‌گنۆوه سارا په‌ی گۆشگیری. په‌ی نموونه‌ی مامۆسا مه‌وله‌وی ماچۆ :
بێ وه‌فایه‌که‌ت که‌ردٚه‌ن به عاذه‌ت / ده‌ردٚێوه گیری ناوه‌ری شادٚه‌ت
که گۆرانیه‌واچ مه‌ی ماچۆ
بێ وه‌فایه‌که‌ت که‌ردٚه‌نت عادٚه‌ت / ده‌ردٚێوه گیری نه وه‌ک ئیشاره‌ت!!!
مه‌به‌ستوو مامۆسا مه‌وله‌وی جه شێعره‌کێ ئینه‌نه که دردٚێوه گێری ئێننه په‌ڕ ئێشه بۆ نه‌په‌ردٚه‌چیۆت ئیمان و شادٚه‌ت باری که هه‌ر ئینسانیوی مۆسڵمان جه سه‌ره‌وه‌ختوو مه‌رگیشه‌نه مشیۆم واچۆش که گۆرانیه‌واچی نه‌زان پا فاڕایه گه‌وره‌ته‌رین خه‌سارش یاونان لاو ته‌شکوو گۆرانیێ هه‌ورامیێ.
یامکه‌تی مامۆسا بێسارانی جه شێعرێوه شاکاره‌شه‌نه به‌نامێو یاران کێ دیه‌ن؟ شۆنۆ ئانه‌یه‌ره که ماچۆ کێ پێسه من خه‌مبارا و قامه‌تش خه‌می چه‌منان جه دمایین به‌یته‌نه ماچۆ :
هه‌ر که‌س خه‌مباره‌ن به‌یۆ جه لای من / خه‌م چه‌نی خه‌می زوو مه‌بۆ ساکن
گۆرانیه‌واچه‌که مه‌ی ڕه‌گێ ملی ماسنۆ و ماچۆ :
هه‌ر که‌س خه‌مبارا خه‌م بارۆ لاو من / خه‌م چه‌نی خه‌می دڵ مه‌بۆ ساکن!!
ئیجا ئێتر ئانه وه‌رێژ نه‌بۆ ئه‌ی کاما وه‌رێژ!؟
نه‌بیه‌ی وه‌حده‌توو ئا شێعرا که گۆرانیه‌واچه‌کێ ماچاشا :
جه گۆرانیێ فره‌و وه‌ڵاته‌کانه گۆرانیه‌واچ ملۆ گێڵۆ دلێ شێعره‌کانه چن پارچه شێعرێشا هۆرچنۆ، جه هه‌رکام جه به‌زمه‌کاشه‌نه پارچه شێعرێوه‌شا موانۆوه یانێو جه ئه‌وه‌ڵ تا ئاخروو به‌زمه‌که‌ی به شێعرێوه که ده‌سش پنه که‌ردٚه‌ن پا شێعرێچه دماینه‌و به‌زمه‌که‌یش مارۆ به‌ڵام به‌داخه‌وه چێگه‌یچه‌نه گۆرانیه‌واچه‌کێ ئێمه لاشا دان! به‌تایبه‌ت وه‌ختارێو گۆرانیه‌کێ دوه قۆڵیه ماچیۆ و دوێ نه‌فه‌رێ یه‌کترینی مساناوه هه‌ر یۆ په‌ی وێش هه‌رچێو ئاما سه‌روو زوانیش ماچۆش، په‌ی نموونه‌ی یۆشا گۆرانیه‌کێ به وه‌سفوو وه‌هاری بنه مدٚۆره و ئانه که مسانۆشه‌وه باسوو تۆریای دڵدارێش که‌رۆ، به واته‌و وه‌ڵیناما «یۆ شاما و یۆ شیراز!». ئینه یۆته‌ر جه گێچه‌ڵه بنه‌ڕه‌تیه‌کاو گۆرانیێ هه‌ورامیێن و تا وا حه‌ننا هاگادٚاریم بۆ هه‌ر جه هه‌ورامانه‌نه پاسه‌نه!!. گۆرانیه‌واچ هه‌ن تا به‌زمێو ته‌مامنۆ دوێ به‌یتێ جه بێسارانی مارۆ، دوێش فۆلکلۆرێنێ و دوێ به‌یتێ مه‌وله‌ویچ که‌رۆ ئامیانشا که به‌ڕاسی ئینه حه‌قوو شاعێره‌کا خاس خاس پاشێل که‌رۆ.
تێکدای به‌زمه ڕه‌سه‌نه‌کا :
هه‌ر به‌زمێو جه گۆرانیێ مێلۆدیێوی تایبه‌ت به وێش هه‌نش که ئه‌گه‌ر گۆرانیه‌واچ چا مێلۆدیه لاش دا ئا به‌زمه واڕیۆ و ملۆ سه‌روو به‌زمێوته‌ری. به‌ڕاسی لا دای جه مێلۆدی به‌زمه‌که‌ی یه‌کسه‌ر به‌زمه‌که‌ی شێڤنۆ پێوه‌ره و وه‌شی و به‌رزی به‌زمه‌که‌ی پا تێکدایه، مه‌مه‌نۆ. جه فره‌و یاگاو دنیایه‌نه که هۆنه‌روو گۆرانیۆ نه‌ته‌وه‌کا تێکه‌ڵ چنی مووسیقای کریان ئا گۆرانیه نۆت نویسی کریاینه و گۆرانیه‌واچه‌که شێوه‌و واته‌ی گۆرانیێ جه ئاکادێمیاو مووسیقایه‌نه مسۆ و فێر بۆ. چا ڕواڵه‌ته‌نه که به‌زمه‌که نۆت نویسی کریان ئه‌گه‌ریچ گۆرانیه‌واچێو نه‌زانۆ بلۆ سه‌روو به‌زمه‌که‌ی و شێڤنۆش زوو مزاناش پنه به‌ڵام به‌داخه‌وه جه هه‌ورامانه‌نه که پێسه زانستی سه‌روو مووسیقایه‌وه هه‌رمانه نه‌کریاینه، گۆرانیه‌واچه‌که ته‌نیا مشیۆم ئا به‌زمیه لت و کۆت چیلاوچه‌ولاوه فێر بۆ، چا ته‌شکیچه‌نه ئێحتماڵوو هه‌ڵه که‌ردٚه‌ی فره ملۆ سه‌ر. گۆرانیه‌واچه قه‌دٚیمیه‌کێ وه‌ختارێو ده‌سشا که‌ردٚه‌ن واته‌ی په‌ی نموونه‌ی سیاوچه‌مانه‌و په‌سه‌کی، خواڵه‌دادٚ یام سیاوچه‌مانه‌و مێو بڕیه‌ی تا ئاخر سه‌روو ئا ڕه‌وتیه‌وه مه‌نێنێوه به‌ڵام ئیسه گۆرانیه‌واچه‌کێما فره‌و که‌ڕه‌تا لا مدٚا و وێچشا مه‌زانا لاشا دان، ئینه یۆ جه گێچه‌ڵه گه‌وره‌کان که زوو چار نه‌کریۆ و شاره‌زاکێ هۆنه‌ری نه‌لا سه‌رده‌مشه‌وه جه دماڕۆیوی نزیکه‌نه فره‌و ڕه‌سه‌نایه‌تی به‌زمه هه‌ورامیه‌کا ده‌سمانه مشا و هۆنه‌روو هه‌ورامی چینه‌یه که هه‌ن کزته‌ر و مه‌لووته‌ر بۆ.
دیسانه‌وه که‌ردٚه‌ی شێعره‌کا جه به‌شه جیاکاره‌کاو گۆرانیێ هه‌ورامیێنه :
ئینه په‌ی گردٚ که‌سی سه‌له‌میان که هه‌ر به‌شێو جه گۆرانیێ هه‌ورامیێ تایبه‌تمه‌ندی وێش هه‌نش په‌ی نموونه‌ی سیاوچه‌مانه مشیۆم جه هه‌وای تایبه‌تی وێشه‌نه واچیۆ، گۆرانیێ خاوێ، ده‌ره‌یێ،گۆرانیێ گێڵای، چه‌پڵێ و…… هه‌رپاسه. سه‌رته‌ڵوو گۆرانیێ هه‌ورامیێ ئاشکران که سیاوچه‌مانه‌ن، سیاوچه‌مانه تا ئیسه په‌یلوای فرێ سه‌رشه‌وه بیێنێ، هه‌وازیوی مه‌کین و ئه‌هوورایی که فره‌و له‌یه‌که‌وه ده‌را و په‌یجۆرکه‌را جه گه‌وره‌ییشه‌نه مه‌نێنێوه. سیاوچه‌مانه که له‌حنیوی جیاکارا مشیوم به شێعرێ تایبه‌ت به وێش به‌ر وزیۆ، هه‌رپاسه ئه‌و به‌شێ گۆرانیه‌کاچما چامنێنێ و هه‌ر یۆ وه‌روو تایبه‌تمه‌ندیێوی وه‌شێ کریاینێ و مه‌بۆ په‌ی نموونه‌ی هه‌ر ئا شێعرێ که سیاوچه‌مانه‌نه ماچیا جه چه‌پڵه‌کاچه‌نه دووبارێ کریاوه، ئا چه‌پڵێچه به پاو ڕیتموو وێشا شێعره‌شا گه‌ره‌که‌نه وه‌لیم گۆرانیه‌واچێ لاو ئێمه گۆششا نیا چا خاڵه زانستیا و وه‌روو زانایی که‌می جه فره‌و به‌شه‌کانه شێعره‌کا دیسانه‌وه که‌راوه و مه‌کینی گۆرانیه‌کا تا ڕادیوی فره که‌م که‌راوه و ماراشاره واری.
ئه‌نجام :
چیویوی ئه‌وه‌نه‌شاریان که یۆ جه له‌قه هێقمه‌کاو فه‌رهه‌نگوو هه‌ر یاگێوێ، هۆنه‌روو گۆرانیێشا. ئه‌دویت ئه‌سلان ماچۆ : گۆرانیه پاڵوو ڕه‌قس و شێعرێنه هام ته‌مه‌نوو ژیوای بنیادٚمه‌کان، هه‌ر ئا یه‌ره دلێ وێشانه سه‌ره‌تاو هۆنه‌ریشا ده‌س پنه که‌ردٚه‌ن وه‌روو ئانه‌یه ئا یه‌ره جه یه‌کترینی جیا مه‌کریاوه و جیاوه که‌ردٚه‌یشا بازنه‌و هۆنه‌ری تێک مدٚۆ. (ادویت اصلان، ۱۹۷۰، ل۱۶). ئیجا هه‌ر نه‌ته‌وێو به‌تایبه‌ت هۆنه‌رمه‌نده‌کێش مشیۆم تا وا یاگێ پنه‌شا کریۆ گۆرانیه‌شا پارێزنا و نازا هه‌روه‌ره‌نه فه‌وتیۆ به تایبه‌ت ئا هه‌رمانێ لاو هۆنه‌رمه‌ندێ ئا یاگاوه که فه‌رهه‌نگشا ده‌وڵه‌مه‌نا به‌ڵام پاڵپشتی مه‌کریۆ قۆرسته‌ره‌نه و ئه‌رکوو ئا هۆنه‌رمه‌ندا سه‌نگینته‌ر که‌رۆ. هه‌ورامان پا گردٚوو فه‌رهه‌نگه بریقه‌داره‌یشه‌وه به‌داخه‌وه وه‌روو بێ په‌ردٚۆچی و ئه‌وه‌نه‌په‌رسای که‌مته‌ر تاوانش له‌قه فه‌رهه‌نگیه‌کاش هاگادٚاری که‌رۆ. هۆنه‌رمه‌ندی هه‌ورامی مشیۆم هاگاش ئا وه‌رێژا بۆ که پێسه هه‌وریوی چڵکنی ئاسمانوو هۆنه‌ره‌که‌یشا گێرته‌نه‌ره و به زانایی و شاره‌زایی وێش نازۆ ئا سامانه نه‌ته‌وه‌یه گه‌وره ده‌سه‌نه بشۆ.
ئۆمێد حەبیبی
پاوەپرێس
سه‌رچه‌مێ :
۱) دارا محه‌ممه‌د عۆسمان، مێژووی موزیکی هه‌ورامان، چاپی یه‌که‌م، ساڵی۲۰۱۰ ز، سلێمانی
۲) ئه‌یۆب ڕۆسته‌م، هه‌ورامان(لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی مێژوویی، کولتوورییه)، چاپی سێیه‌م، ساڵی۲۰۱۰ز، سلێمانی
۳) بۆرهان قه‌ره‌داخی، شانۆکاری کورد له یۆتۆپیای ئه‌زموونگه‌ریدا، ۲۰۰۴ز، سلێمانی
۴)ئه‌یۆب ڕۆسته‌م، هه‌گبه و هه‌وارگه، چاپی یه‌که‌م، ۲۰۰۳ز، سلێمانی
۵) ادویت اصلان، فن المسرح، الجزء الاول، ۱۹۷۰ز، القاهره
۶) محه‌ممه‌د جه‌لیل عه‌نده‌لیبی، گۆڤاری ڕامان، ژماره ۴۵، ۲۰۰۰ز، هه‌ولێر
۷) حه‌کیم مه‌لا ساڵه‌ح، دیوانی بێسارانی، چاپ دوم، ویراستار حسین سبحانی، ۱۳۷۵ڕۆجیاری، سنه
۸) مه‌لا عه‌بدولکه‌ریمی مۆده‌ااێس، دیوانی مه‌وله‌وی، چاپی یه‌که‌م، ۱۳۸۹ڕۆجیاری، سنه
