سیستمێوە ئنڎە زینڎە و بەقوەت و خاوەن ئیراڎە و سەربەخۆن كە ساڵانە كۆنگرە و كۆنفرانسوو ۋێش، جە دەسەجەمعی دەگایەکاوە تا كۆنفرانسوو ناحیە و قەزا و شار و شارۆچكڵەکا كۆنگرەو پارێزگاكا ڕاوەبەر کەرۆ و نوێنەروو ۋێشا پۍ ڕاوەبەردەی هۊرچنا.
سیستمو ۋێڕاوەبەری دیموكراتیكی؛ سیستمێوە نادەوڵەتیا. ئی وەسفە بەتەنیا وەسێن پۍ ئانەی بیاومێنە كە ئی سیستمە، بەشێوە نییا جە سیستموو مۆدێرنیتەی سەرمایەداری و ئانۍ کە گەرەگشانە چی سیستمەیە بیاوانە مشۆم ۋێشا جە نزیک بیەیۆ و زیهنیەتوو دەوڵەتی ـ نەتەوەی سەرمایەداری و دەسەڵاڎداریی رزگار کەردەبۆ. مەتاوی بە عەینەکۍ نەتەوەپەرسی و دەسەڵاتدارییوە تەماشەو ئی سیستمەیە کەری. پەشتی بە ئیراڎەو ئازاڎیی تاكی و ئازاڎیی گلێرگەی"هامسەنگی تاكی و گلێرگەی" بەسۆ. دیموكراسی رادیكاڵ"راسەوخۆ"پێسە هێزی بنەڕەتی و دینامیكی سیستمەكەی بەبنەما گیریۆ. گەل سەرچەمەو قەراردایا. جە ڕاوەبەردەی و چارەسەری پرسەكانە گەل بەشداریێوە راسەوخۆش پنەکریۆ. چنی سیستموو نۆێنەرایەتی کەردەی و پەرلەمانی و چوارساڵ جارێوە هۊرچنیەی یۊمەگێرۊوە.
سیستمێوە ئنڎە زینڎە و بەقوەت و خاوەن ئیراڎە و سەربەخۆن كە ساڵانە كۆنگرە و كۆنفرانسوو ۋێش، جە دەسەجەمعی دەگایەکاوە تا كۆنفرانسوو ناحیە و قەزا و شار و شارۆچكڵەکا كۆنگرەو پارێزگاكا ڕاوەبەر کەرۆ و نوێنەروو ۋێشا پۍ ڕاوەبەردەی هۊرچنا.
سیستمێوەن پەشتی بەبرۆكراسی مەبەسۆ. پلەوپایە زیاتەر، خزمەتكەردەی گلێرگەی بەبنەما هۊرگێرۆ. سیستمێوە ۋێبەخشا و هەر كەس بەئەندازەو هێز و تواناو ۋێش جە وەڵێوستەی سیستمەكەینە بەشداروو كاروخەباتی و ڕاوەبەردەی بۆ.
جە وێڕێکوستەی کەردەی گلێرگەینە پەشتی بەسیستموو كۆمۆنی و هەرمانەی هەرەوەزیۍ بەسۆ. كەس جە بەروو رێكوستەیۆ مەمەنۆ. گرڎ كەسۍ ۋەرپەرسا جە ۋەران ۋەر بە ژیۋای و گۆزەرانی و ۋێپارێزنای و ڕاوەبەردەی گلێرگەینە. پەشتی بەیاسای مەبەسۆ و رێسا ئەخلاقیە هامبەشەكا گلێرگەکا و نۆرمەكا مافوو مرۆڤی و ئازاڎیی ژەنۍ بەبنچینە هۊرگێرۆ. ژنۆلۆژی پێسە زانستوو كۆمەڵناسی ئازاڎیی پۍ ۋێش بەبنەما گێرۆ و جە ۋەران ۋەروو عەقڵیەتی و زیهنیەتوو دەسەڵاڎداریی پیاینە کۊشیای کەرۆ.
ژەنا و گەنجا، پێسە هێزی سەرەكی و سەرمەشق و فاڕیای و هۊرچەرخنا كۆمەڵایەتیەكا وینۆ. چالاكی دیموكراتی پێسە زۋان حاڵوو دیموكراسی تەماشە کەرۆ، ۋێش دوور دارۆ جە بەکارئاردەی تنووتیژی. جە چوارچێوەو هێزوو پارێزنای رەواینە پارێزنای سیستمەكەی و گەلەكەی بەبنەما هۊرگێرۆ، جە ۋەران ۋەروو هەر چەشنە هجومێوەنە کە کریۆ سەرش سیستموو پارێزنای رەوای گنۊ هەرمانە و ۋێش پارێزنۆ. جەمیكانیزم و پارێزنای رەواینە"یاساكۍ دەوڵەتی دەسەڵاڎداری، یاسا میان دەوڵەتی و یاساكا مافوو مرۆڤوو ئەوروپای بەبنەما"هۊرگێرۆ. سیستمێوە ناناوەندییا"لامەركەزیی" و دەسەڵاتوو ۋێڕاوەبەردەی هەرێمی و بەقوەتکەردەیشا بەئەركی سەرەكی ۋێش مزانۆ.
سیستموو ۋێڕاوەبەری دیموكراتیكی، سیستمێوە ئیكۆلۆژییا. گلێرگەی پێسە بەشێوە جە سروشتی وینۆ و هامسەنگی بەینوو گلێرگەی و سروشتی خاڵێوە تەروو ئا سیستمەینە. هەر چالاكیێوە ئابوری مشۊم بە عەنازەو ئابورییەکەی، ئانڎەیچ ئیكۆلۆژی بۆ.
ئابوری نە سەروو بنەماو سیستموو فیناسی ـ قازانج و كۆمپانیا قەبەکا دەوڵەتی ـ نەتەوەی سەرمایەداری، بەڵكم جە چوارچێوەو سیستم و هەرمانە هەرەوەزی و دەسەینە ڕاوەبەر کەرۆ.
هەر جە بواروو ۋێڕکوستەیکەردەی گلێرگەینە، جە ۋێڕاوەبەری دیموكراتیكینە گەل جە چێرۆ پۍ سەری بەرێكوستەی کریۆ، بەپێچەوانەو لۆژیكوو سیستموو دەوڵەتی كە هەمیشە جە سەرۆ پۍ واری ۋێش بەرێكوستەی کەرۆ و گەلا ڕاوەبەر کەرۆ.
جە ڕاوەبەردەینە پەشتی بەسیستموو هامسەرۆكی بەسۆ. ئانەیچ نە تەنیا بەماڵامەتوو پرسوو یەكسانی جنسیوە. چونكی پرسوو یەكسانی جنسیا، پرسێوە ماددییا و جە چوارچێوەو هامسەنگی ماددینە ۋەنایۆ پۍ پرسوو ژەنا کەرا. پرسوو ژەنۍ، پرسێوە كۆمەڵایەتیا و پەیوەسا بەئازاڎییوە. پۊکەی سیستموو هامسەرۆكایەتی جە گرڎوو بەشەكا خەباتینە بەبنچینەو پرەنسیپی سەرەكی سیستمەكەی وینیۆ. ئا سیستمە جە یاگێنە ملۊڕاوە كە باوەڕیێوە بەقوەتش بەماف و ئازاڎییە بنچینەییەكا مرۆڤی بۆ.
سیستموو ۋێڕاوەبەری دیموكراتیكی، پەشتی بەپەیوەندی بەینوو چین و توێژە كۆمەڵایەتیەكا، چاندی و كەلتوریەكا گەلا بەسۆ. جە دیبلۆماسی دەوڵەتەكا و هێزە سەردەسەكا زیاتەر گرنگی بە دەوروو رۆشنۋیرا و ئەرەمەرزناو ئاكادیمی و كەسا ئاكادیمسی مڎۆ.
تاكپەرسی و زیهنیەتوو ئۆریانتالیستی پێسە نەواشی سیستموو لیبرالیزمی هۊرسەنگنۆ. لیبرالیزمی بە مەزهەبێوە سەرمایەداریی وینۆ كە گلێرگەبیەیش بەراو تاكپەرسی بێ مەعنا و بێ دلێینە کەردەن، تاكپەرسیش یاونان بە ئاستوو جانەوەرێوە دەڕنڎەی.
دیموكراسی رادیكاڵ لەبەرامبەر بەدیموكراسی لیبرالیستی سیستەمی مۆدیرنیتەی سەرمایەداری وەك تێكۆشانی هەرەی بەنرخ سەیر دەكات. لەنزیكبوونەوەی لەگەڵ لۆژیكی دەوڵەت ـ نەتەوە سەردەستەكانی سەر كوردستان فۆرمۆڵی دەوڵەت + دیموكراسی بەئەساس وەردەگرێت.
فرەرەنگیە كۆمەڵایەتیەكان"نەتەوەیی، ئەتنیكی، قەومی، كەلتوری و چاندی و ئاینی ـ مەزهەبی و باوەڕیەكان"، وەك دەوڵەمەندی كۆمەڵایەتی دەبینێت و رێز لەئیرادەی سەربەخۆی هەركامەیان دەگرێت.
یانەو ژەنا جە گلێرگەنە، پێسە یاگۍ چارەسەروو قۊرتە كۆمەڵایەتیەكا وینۆ. گرنگی بەزۋانی ئەڎایی و وەڵێوستەی زۋانی و چاندی و باوەڕیە دلێینەییەکا مڎۆ.
وەڵێوستەی مێڎانی یەرەمی جە گلێرگەنە، خەتەو بەینوو گەلی و دەوڵەتی جە وەڵێوستەی بنەماكاو دیموكراسی و فاڕیا زیهنیەكاو تاكی و گلێرگەی بەبنەما هۆرگێرۆ. هەر جە ئەرەمەرزناو رێكوزیاکا ژەنا، وەشکەردەو پاركوو ژەنا، یانەو ژەنا، خەباتی ئیكۆلۆژی و پەروەردەیی، کەردەیۆ ئاكادیمیاو ئیلاهیاتی، وەڵێوستەی پەروەردەیی زانستە كۆمەڵایەتیەكا، یانەو گەنجا، یانەو هونەری و ویژەی، وەڵێوستەی زۋانی زگماكی و ...هتد.
جە قۊرتە و پرسە كۆمەڵایەتیەكانە؛ پەشتی بە سیستموو دادی كۆمەڵایەتی بەسیۆ.
سیستموو ۋێڕاوەبەری دیموكراتی پەشتی بە حەقەتینەی تاریخی گەلا و دۆڵەمەنڎیە كلتوریەكا گلێرگەکا بەسۆ. پرسوو سنوری پێسە قۊرتۍ مەوینۆ. چونكی سیستمەكە سەروو بنەمای نەتەوەیی، ئاینی ـ مەزهەبی، چینی و جنسی ۋێش بەرێكوستەی مەکەرۆ. گلێرگەبیەی پێسە شەرتی ئەساسی بە گلێرگەبیەی گلێرگەی پێناسە کەرۆ، ئانەیچ وەسێن پۍ ئانەی گرڎوو گلێرگەی ۋێشا دلۍ سیستمەكەینە ویناوە.
جیای نەتەوەپەرسی لۆژیكوو دەوڵەتی ـ نەتەوەی مۆدیرنیتەی سەرمایەداری، نیشتیمانپەروەری و خزمەتی ۋێبەخشانەو تاكی و گلێرگەکا بەبنەما هۊرگێرۆ. نەتەوەپەرسی ئارۆ بیەن بە سەرچەمەی سەرەكی قۊرتەکا بەینوو گەلا و نەتەوە جیاوازەكا و هامشێوەو سەرەتانی سیستموو مۆدیرنیتەی سەرمایەداری گەشەش پنە مڎۆ.
ۋێڕاوەبەری دیموكراتیك، مۆدیلوو نەتەوەی دیموكراتیكی و ۋێڕاوەبەری و پارادایموو گلێرگێوە سیاسی ئەخلاقی و دیموكراتیك و سیستموو كۆنفدالیزمی دیموكراتی پەشت قایم بەئازاڎیی ژەنۍ پۍ ۋێش بەئەساس هۊرگێرۆ. ئی مۆدیلە فرێوە جە وڵاتا ئەوروپی و ئەمریكینە پەیڕەو کریۆ و ملۆڕاوە.
جە بواروو كۆمەڵایەتیوە، پەشتی بەشرۆڤەكەردەی تاریخی نویسیای و نەنویسیای و راڕەوو شێوەگێرتەی مرۆڤایەتی و بە گلێرگەبیەی مرۆڤی بەسۆ. واتا پۍ ئانەی گلێرگێوە دیموكراتیك و ئازاڎیی بنیاڎ بنریۆ، مشۊم گرنگی بە یاگۍ، وەخت و شێوازوو گەورەبیەی، هۊرخزای و هەرەسئاردەی گلێرگەکا بڎریۆ. بەبێ سەرچەمە كۆمەڵایەتیەكا مەبۆ باس جە جە ئەڎابیەی گلێرگێوە کریۆ كە بیەیش بۆ. پۊکەی بە عەنازەو پێوەرەدایە كۆمەڵایەتیەكا، گرنگی شۊنمای لەدەسنیشانكەردەی گلێرگەی و چاندەكانەگرنگی و قیمەتوو ۋێش هەن.
سیستموو ۋێڕاوەبەری دیموكراتیكی، نەتەوەبیەی پێسە بەشێوە جە فۆرمی كۆمەڵایەتی جۆروو مرۆڤی تەماشە کەرۆ و چا روانگۆ، ئا مژارەی كە پێسە مافوو چارەی وۍ نویستەی جە ئەرەمەرزنای دەوڵەتی و نەتەوەیی گەلانو وینا و پەشتی بە ئابوری، سنور، زۋان، جوگرافیا و ئەتنیكی تایبەتی بەسۆ رەڎ کەرۊوە و نەتەوەبیەی پێسە فۆرمێوە جە فۆرمەكا شێوەگێرتەی گلێرگەکا تەماشەکەرۆ. حەرپێسە چنی گەلوو كوردی، خاوەن دەوڵەت نییا، بەڵام پێسە گەلێوە بیەیش هەن و كەس مەتاوۆ ئا راسیە ئینكار کەرۆ و تا ئارۊیچ بەردەوامی بە بیەو ۋێش مڎۆ.
سیستموو ۋێڕاوەبەری دیموكراتیكی لۆژیكی رەگەزگەرایی كۆمەڵایەتی رەڎ کەرۊوە و ئی زیهنیەتەیە پێسە بەرهەموو چاندی دەسەڵاڎداریی پیای وینۆ؛ چونكی زیهنیەت و لۆژیكی رەگەزگەرایی پەشتی بە كۆمەڵایەتی چینایەتی و لۆژیكوو دەسەڵاڎداریی بەسۆ. زیهنیەتوو دەسەڵاڎداریی و زیهنیەتوو نەتەوەی دیموكراتیكی هامشێوەو دووۍ جووانۍ كە بەپێچەوانەو یۊترینیۆ ڕا کەرا.
جەئاستوو نەتەوەی دیموكراتیكینە، كۆنفدرالیزموو دیموكراتیكی و سەروو ئاستی هەرێمی كۆنفدرالیزموو دیموكراتی گەلا و سەروو ئاستی جەهانی كۆنفدرالیزموو دیموكراتیكی جەهانی پێسە ڕا چارەسەری سیستمی و كێشە و ئاڵۆزیە جەهانیەكا مرۆڤایەتی وینۆ.
جەسیستموو ۋێڕاوەبەری دیموكراتیكینە جە یاگۍ یاسای بنەڕەتینە، هامپەیمانی كۆمەڵایەتی كە جە یۊئامای دیموكراتی و مەسڵەحەتی گرڎی گلێرگەکا و بەبنچینە هۊرگێرتەی دیموكراسی رادیكاڵی بەبنەما گیریۆ.
