زۋان پەی هەر گلێرگە و نەتەوێوە بە ماناو ژیانی و زینەیش مێ. زوان بە تەنیا گرەنتی وەشکەردە و پەیوەنڎی و ئەنەیاوای نییەن، زۋان و هەر نەتەوێوە گوزارش ئەو لایەن و زیهن و ئا نەتەوەیە کەرۆنە، زوان ئا ئامڕازەنە کە هەر ئینسان و نەتەوێۋە جە ڕاشۆ ڕاستینەو زیهنی و کلتوری و ئەدەبیاتیش پنە مشناسیۆوە.

وەڵینگەو سەر هۆرداو زۋانی پەی زیاتەر چە ١٥٠ هەزار ساڵا گێڵۆۋە، جە کڵانەکانە، دلی کەشەکا زاگرۆسی و تۆرۆسیەنە گەشە شکەرڎ. زۋان بە چوار قۆناخێرە ۋیەردەن، تا پیشێوە شکڵش گیرتەن. گەشەکەرڎەو زۋانی چەنی وێش شۆرشێۋی زیهنی و کلتوری و ئەدەبیش ئاوردەن. قۆناخ و گەشەکەردەو زوانی پی جۆرە بییەن:

-  زۋان و ۋینیای کە چنی ۋێش شیوەکاری و پەیکەرتاشیش ئاوردەن.

-  زۋان و دەنگی کە چنی ۋێش گۆرانیش ئاوردەن.

-  زۋان و جموو جوڵی کە چننی ۋێش شانۆش ئاوردەن.

-  زۋان و ئەلف و بای کە چنی ۋێش نۋیستەیش ئاوردەن.

گەشەکەرڎەو زۋانی پانتایۍ فرەو لایەنا ژیۋاو مرۊڤی چنی ویش مارۆ کە "هەرمان کەرڎەی چنی فکری گەشەو زمانی بەروزۊ. ئی ئاخیزە چەنی ۋێش شۆرش و زراعەتی و وەشکەرڎەو دەگۍ و ئاژەڵ ماڵیکەرڎەی چنی وێش مارۆ. ئی ئاخیزە گلێرگە و تیرەیش چنی وێش وەشکەرد. قۆناخەو شێوەگێرتەو تیرەینە پەی یووەمین جاری مرۊڤ بۆ بە خۊتان  سیسەمێوە زیهنی. کە ئەنیمیزما(زینە گەرایی) ۋاتە مرۊڤ ڕوانگێوە پاسنەش بییەن کە گردوو سیسەم و دنیۍ زینەن و پېرۊزا، تاومی واچمۍ ئینە بۆ بە یووەمین ڕوانگەو ئینسانی پی سروشتی و پاک مڎرناو "ژیۋگەی".  سیسەمو ئەنیمیزمی(زینە گەرایی) نە سیسەمێۋە ئەفسانەیین، نە سیسەمێۋە ئایینین، نە سیسەمیوە فەلسەفین و نە سیسەمێۋی زانستین. هەمان کۋەختەنە توخم و هەر چواریجش ئینا دلێنە.

بنجینەو نەتەوەو کوردی پەی چن گەلێوە فرە زوانی گێلۆوە، کە پێوەرە بەبێ جیاوازی شێوەو نەتەوە و کوردی وەشکەرا. شیکار کەرڎەو "نویسکار و ڕۆشنفکرا" وەرکەوتوو دلۍ ڕاسەی بەبێ بییەو ئاگایی پی ئاخیزە زەنگینەو گەلە زاگرۆزییەکا شیکاری و قەرارشا سەرو ئەرە نیشتا گلیرگەو وەرکەوتوو دلۍ ڕاسەی دان. جە ئارۆیچنە نائاگایێۋە فرە تەرسناک بە ئاژە و کورد بییەی هەن هەم جەلایەن و ئامورەکا سیسەمو سەرمایەداریوە و هەم جەلایەن و ڕۆشن فکرا گلیرگەو کوردیۆ. سیسەم و کورڎ بییەی فرە ڕەنگی و پێوە ژیوای، دلۍ سیسەمێۋە دیموکراتینە بە گردوو جیاوازییەکا "زۋانی و کلتوروی و ئایینی و ئاخیزیشۆ..." جەوێش گێرۆ بەبی باڵادەسی و سەپناو زۋانێۋی سەرو زۋانەکا تەرییەرە.

ئارۆنە فرەو زوانەکا مرۊڤایەتی چێرو ڕاۋەبەری سیاسەتێۋی غەڵەتییەنە ئینێ چەمەڕوانی جە بەین شییەینە. پەنەوازەن کۆشکار و ڕۆشنفکرا نەتەوەو کورڎی بە وشیارېۊ، چەنی پەرسو زۋانی و مامەڵە بکەرانۍ، جە چوار چێوەو زیهنیەتێۋی دیموکراتینە.

 ھەڤاڵ ھۊرامی

ھ.ش