هامسەرۆکو دەسەی ڕاوەبەری کەجەکەی جەمیل بایک بەشڎاریش جە بەرنامېوە تایبەتو ستێرک تیڤینە کەرڎ و جە بەرنامەکەنە ئەنجامەکۍ هۊرچنیەکاو، گۆشەگیری سەرو رابەرو گەلوو کورڎی عەبدوڵا ئۆجالانی و مدرامانو گەریلایش جە وەران ۋەر بە هجومەکا دەوڵەتو تورکینە هۊرسەنگنۍ.

بایک ئاماژەش پانەی کەرڎ کە پۍ ئانەی گۆشەگیری سەرو رابەرو گەلوو کورڎی عەبدوڵا ئۆجالانی دمایش پنەبۍ و ئازاڎیی جەستەیی ئاڎی دەسەبەر بۊ، مشۊم گوڕ بە کۊشیای بڎریۊ. بایک ئانەیچش وست ڕووە کە گۆشەگیری حیچ پەیوەنڎیېۋەش بە یاسېوە نییا، گۆشەگیری مژارېۋە سیاسیا و جە وەران ۋەرو گۆشەگیرینە مشۊم گرڎ لایۍ وەرپرسیاری ۋېشا جابەجۍ کەرا.

بایک ۋیرش ئارڎۊ کە دماو بومەلەرزەکەو شوباتی کە چەقەکەش کەوتەبۍ مەرەش، ئاڎۍ جەنگشا مرڎنا و جە وەختو هۊرچنیەکایچەنە حەر وەردەوام بۍ، بایک ئاماژەش پۍ ئانەی کەرڎ کە دەوڵەتو تورکی گەرەکش بیەن ئی هەڵۋېسەو ئېمە قۊزۊۋە، هجومەکېش پۍ سەرو گەریلای زیاتەر کەرڎۍ. بایک ماچۊ بە مەڵامەتو ئانەی دەوڵەتو تورکی هجوم کەرۊنە سەرو هەرێمەکا پارېزناو مێدیای، پانیشتی، سەرنیشتی و ۋەرنیشتی حیچ مەعنېوە پۍ ئاېربەسی نەمەنېنۊ و وەرو ئانەی دمایشا بە قەرارو ئاگربەسی ئارڎەن.

بایک یۊ جە کادرە سەرمەشقەکا پەکەکەی گەشمەرڎۍ زیلان-ە (زەینەب کناجی)ش ۋیرئاورڎۊ کە جە ٣٠ حوزەیرانینە جە دێرسیم چالاکی گیانبازیش ئەنجامدابۍ و چا بارۊ ۋاتش، "ئارۊ هەرێمەکا پارېزناو مێدیا، زاپ، مەتینا و ئاڤاشینەنە خەتەو زیلانی و گیانو زیلانۍ بە شێۋېوە قوڵ ئینا ژیاینە. مەڵامەتو ئانەی دوژمن مەتاۋۊ پەکەکەی پاکتاو کەرۊ، گەلوو کورڎی قڕ کەرۊ، گیانو مدرامانو زیلان-ېن".

چەمپنەکۊتەکەو جەمیل بایکی کە جە ستێرک تی ڤیوە ۋەڵاکریاوە پی جۊرنە:

گۆشەگیری سەرو ڕابەر ئاپۊی وەردەواما. عەبدوڵا ئۆجالان مەتاۋۊ چنی خانەواڎە و پاڕێزنەراش دیڎار ئەنجام بڎۊ و 'سزۍ' تازېش سەرەرە سەپنا. شمە چنی ئاژەکەی هۊرسەنگندۍ؟

چا وەختۊن دەوڵەتو تورکی ئەرەگیری ئەرەمەرزیان، دەسش بە کۊکوشی دژ بە گەلا کەرڎەن. چنڎین گەلۍ ۋەرەن ڕوو جینۆسایدی بیېنێۋە. یۊ چایشایچ گەلوو کورڎی بۍ. ئېشی گۊرەشا بە گەلوو کورڎی چەشتەن. کورڎیچ وەران ۋەر پا هجوما سەرهۊردایشا کەرڎەن. مدرامانی قارەمانانەشا کەرڎ و ۋېشا پارېزنا. دەوڵەتو تورکی ئەرەگیری هەڵای گەرەکشا درێژە بە سیاسەتو کۊکوشی بڎۊ. ئەگەر ئێمە جە سیاسەتە کۊکوشیەکا ۋەڵتەریشا نەیاۋمېنە. مەتاۋمۍ جە مامەڵەکەرڎەو ئارۊیشا وەران ۋەر بە رابەر ئاپۆی بیاۋمېنە. ئەگەر وەران ۋەر بە رابەر ئاپۆی سیاسەتێوە پی جۆرە پەیڕەو کریۊ، ماناش ئانېنە ئا سیاسەتە دژوو کورڎا و گەلان و مرۆڤایەتیا گیریۊنە ۋەر. وەرو ئانەین کە رابەر ئاپۆ رابەرو گەلان. وەرو ئانەین پێۋیسا ئەقڵیەتو دەوڵەتو تورکی درکش پنەکریۊ. ئەگەر دەوڵەتێوە ئەنجامدای کۊکوشیش پۍ ۋېش بە بنەما گېرتەبۊ، ئا دەوڵەتە گۊش بە یاسۍ، داڎپەروەری و رێسا میان نەتەوەییەکا مەڎۊ. ئەگەر ئارۊ چانەی ورڎۍ بیمېوە، ۋینمۍ کە ئی سیاسەتەشا وەران ۋەر بە گەلوو کورڎی نە جە یاساکا ۋېشانە و نە جە یاسا میان نەتەوەییەکانە ڕاش مەبۊوە.

تەنیا یاساشا ئانېنە کە کورڎا دلېنە بەرا. گرڎو ئەرەمەرزیەکاشا پۍ ئانەی بەکار مارا، ئا سیاسەتۍ کە وەران ۋەر بە رابەر ئاپۆی پەیڕەو کریا، وەران ۋەر بە گەلوو کورڎی و بەهاکاش

پەیڕەو کریا. ڕابەر ئاپۊ بەها ئینسانییەکا پارێزنۊ. پەوکای گۊشەگیری سەروو ڕابەر ئاپۊی بە ماناو تەمامکەرڎەی سیاسەتوو کۊکوشین. گۊشەگیری هیچ لایەنێوە یاساییش نییا، بناغەکە سیاسیین. موینمۍ وەختێوە کۊشیای گەش بۊ، بڕێوە گۊشەگیری خاو کەراوە، وەلێم وەختێوە کۊشیای لاواز بۊ، سەرجەنۊ گۊشەگیریی ڕەها بەکار ماراوە. وەروو ئانەی مشۊم گردلایۍ وەراوەروو گۊشەگیریی ڕەهایۊ بەخاسی جە هەرمانەو وێشا  بیاوانە و دژوو گلێرگەی مرڎاوە. ئا وەختەنە کە دەوڵەتوو تورکی جە سیاسەتوو کۊکوشینە هەنگامێوە پەی دمای منیۊ. ئینە وەرپەرسبییەی گەلەکەیما، دۊساما، شۊڕشگێڵنا و سۊسیالیستەکان. پەوکای مەبۊ کەس بەئاسوودەیی بژیوۊ. ئانۍ کە وێشا پیسە وەڵاتپارێزنی، سۊسیالیستی، دیموکراتی و ڕۊشنویری مشناسا، مشۊم جە دژوو گۊشەگیریی ڕەهای مرڎاوە و پەی ئازادیی جەستەیی ڕابەر ئاپۊی گوڕ بە کۊشیای بدا.

وەروو ئانەی مشۊم گردوو کوردی، سۊسیالیست، دیموکرات، دۊساو گەلوو کوردی جە هەر چوار بەشوو کوردسانی و جە بەروو وەڵاتینە پەی ڕابەر ئاپۊی کۊشیای گەورە بەرا ڕاوە. پەی ئانەیچ مشۊم دما نەگنا. وەروو ئانەی دەوڵەتوو تورکی سیاسەتوو کۊکوژی بەرۊ ڕاوە. جە کەسایەتیی ڕابەر ئاپۊینە گەرەکشانە کورڎۍ و پەکەکەی کۊکوش کەرا. مشۊم دەوڵەتوو تورکی دەمودەس گۊشەگێری ور گێرۊ. مشۊم پارێزنەرۍ و بنەیانەو ڕابەر ئاپۊی، تاوا بلا سەرش بدا، ڕابەر ئاپۊ دیلا و مافوو تایبەتوو دیلەکا هەن و مشۊم ئا مافا قبووڵ کەرا. داوا جە سیاسەتمەدارا، کۊشەرا مافەکاو ئینسانی کەرمۍ، پەی دیداری چەنی ڕابەر ئاپۊی داواکاری پێشکەش کەرا.

شمە بۊنەو بوومەلەرزەیۊ و دماتەریچ وەروو ورچنیەی ئاویربەستا ئەرەیاونا، وەلۍ دەوڵەتوو تورکی سەرباروو ئاویربەسیچ درێژەش بە هجوومەکاش دا، شمەیچ حەفتەی وەڵێن ئەرەیاوناتا، کا ئاویربەستا دماای ئارڎەن، دماو قەرارەکەی گەریلێکۍ چالاکیی بەقوەەتتا کەرد، ئیسەنە جەنگ ئینا چ قۊناغێوەنە؟

ئانەی کە ئاویربەسما ئەرەیاونا سەبەبش بۍ، جە مەنتێقەکاو کوردسانینە بوومەلەرزەی گەورە کەوت.. لە ناوچەکانی کوردستان بومەلەرزەی گەورە روویدا. بە هەزاران کەسۍ جە خەڵکەکەیما مەرڎۍ و بریندارۍ بیۍ. ئیشی فرەشا چەشت ئێمەیچ وەرپەسبییەی وێما بەردما ڕاوە. گەرەکمابۍ ئێشوو خەڵکەکەی سووکتەر کەرمۍ. سەبەبی تەریچ وەڵێوەبەرڎەی بناغێوە پتەوی بۍ پەی سیاسەتێوە دیموکراتیکی. وەروو ئانەی تا جەنگ بەرڎەوام بۊ، سیاسەتی دیموکراتیک مەتاوۊ فرە کۊشیۊ. وەروو ئانەی تورکیانە دەسەڵاتداری فاشیست و کۊکوشکار هەن. دەسۍ وزۊ دلی گردوو چێوەکا. نمازۊ دووۍ کەسۍ پێوەرە کوۍ باوە. قەرارەکەما مرۊیی و ئەخلاقی بۍ، وەروو ئانەیە ئا وەختە ئا قەرارەما دا. تورکیا و وەرکەوتوو کوردسانینە ورچنیەی کریا، دلۍ خەڵکینە باسوو ئانەیە کریا کە ئاکەپە و مەهەپە جە پڕۊسەو ورچنیەینە ئاژاوۍ گێڵنا، وەروو ئانەیچ وەڵتەرێچنە ئاژاوۍ چانێشا گێڵنێبێنۍ. تەرسێوە چانۍ دلۍ خەڵکینە بۍ. ئێمەیچ ئانەما کەرد بە بنەما. پەی ڕاگێرتەی جە ئاژاوا ئێمە ئاویربەسما درێژ کەرڎۊ.

سەرباروو قەراروو ئێمە پەی ئاویربەسیچ دەوڵەتوو تورکی جە سیاسەتوو جەنگوو دلۍ وێشنە خۊیدا هیچ نەفاڕیا. وێش دلۍ وێشنە دەوڵەتوو تورکی گەرەکشا پەکەکەی و گەلوو کوردی پاکتاو بەرۊ. وەروو ئانەیچ نەتاوانش لەیەکدایۊش پەی سەبەبوو قەرارەکەو ئێمە بۊ. واتەنشا یانۍ های گەریلا لاواز بییەن و وەروو ئانەی قەرارێوە چانەش دان. گەرەکشابۍ ئاویربەسەکەی کەرا بە فرسەتێوە پەی دەسشاناێوە قورسی جە گەریلای. وەروو ئانەی هجوومەکێشا فرەتەر زیادۍ کەرڎۍ. جە هەرێمەکاو پارێزنای مێدیاینە، هەم جە پانیشت، وەرنیشت و سەرنیشتیچنە هجوومەکێشا زیادتەرۍ کەرڎۍ. بۊردومانێشا کەرڎۍ و چەکی کیمیاییشا بەکار ئارد. گردوو  توانایەکاو وەرڎەسیشا بەکار ئارڎۍ. خەڵکشا گێرت و کوشتشا، جە زیندانەکانە، سزای قورسەشا سەروو خەڵکیرە سەپنا. دماو ئانەیە ئیتر هیچ مانێوە پەی قەراروو ئاویربەسوو ئێمە نەمەنەبۍ. ئێمەیچ بەڕسمی ئاویربەسما دمایی پەنە ئارد. دەوڵەتوو تورکی هەرگیز جە هێزوو چالاکیی گەریلای نەیاواننە. هەڵایچ مەیاواشنە. تەکنەلۊژیاشا هەن، بڕۍ هێزۍ یارڎەیشا مدا. وەروو ئانەیە پاسە ویرۍ کەرێنێوە کە بەئاسانی متاوا جە گەریلای بدا. وەلۍ ئینە غەڵەتا پەی ئادیشا. دماو ئانەی ئاویربەسما ئەرەیاونا، گەریلا چالاکیی قەوەت و کاریگەرش کەرد. 

جە ئەنجاموو ئا چالاکییانە جە فرە مەنتێقانە بەتایبەتی خواکورک و مەتینانە دەوڵەتوو تورکی گورزی گەورەش وەرکەوتەن. پی بۊنەوە من هامڕێما ئاسیا، ئازاد و کۊچەر کە جە جەنگی تایبەتوو خواکورکینە گەشمەرڎۍ بیۍ بە ڕێزۊ یادشا کەرووە. ئا هامڕۍ یۊشا ئەڵمانی، یۊشا تورک و یۊشا کورد بێنۍ. ئادۍ نوێنەرایەتیی گەلیشا کەرد. ئینە ڕاسیی جمیەرەکەیما بەروزۊ. ئی جمیەرە تەنیا جمیەرێوە کوردسانی نییا، جمیەروو گەلان. جەنگ گەورەتەر بۊ، وەروو ئانەی دیسان حوکمەتوو جەنگی ئەرەمەرزیا. ئەرڎۊغان بەئاشکرا واتش جەنگ بە سەروازی و دیپلۊماتیک بە قەوەتتەر کەرمۍ، سەروو ئابنەمۍ کابینەی تازە وەش کریا. بەکرڎەوەیچ ئانەیە کەرا. ڕۊ دماو ڕۊی هجوومەکا زیادتەرۍ کەرا، ئێمەیچ مدرامانما زیادتەر کەرمۍ. مشۊم گەلەکەما و دۊسە دیموکرات و سۊسیالیستەکێما ئا ڕاسییە وینا. وەختۍ دەوڵەتوو تورکی هجوومەکاش زیادتەر کەرۊ و جەنگ گەورە بۊ، مەبۊ کەس وەراوەروو ئا دۊخەیۊ بێدەنگ بۊ تەنیا تەماشەو دۊخەکەی نەکەرا. هەریاگێنە بۊ هەرمانەو وێشاوەراوەروو گەلوو کوردیوە و کۊشیای دیموکراسی و ئازادی یاونا یاگۍ. 

 

شمە جە ئەرەیاۋناکەتانە جە بارەو ئاۋېر بەسیۊ باستا چانەی کەرڎەبۍ کە هجومەکۍ دەوڵەتو تورکی بە تایبەتی پۍ سەرو ۋەرنیشتی زیاڎشا کەرڎەن. جە دماین نمونەنە هامسەرۊکەو کانتۆنو قامیشلۆی یوسرا دەروێشە و یاگەگیرەو هامسەرۊکۍ لەیمان شوێشە و ئەنڎامو ئەنجومەنی فورات توما جە ئاکامو هجومېوە دەوڵەتو تورکینە تیرۆر کریۍ. ئا هجوما چنی هۊرسەنگندۍ؟

پېسە مزانیۊ جە ئاستانا گلېرۊبیەیۍ ئەنجامدریا کە روسیا، سوریا و ئێرانیچ بەشڎارۍ بېنۍ چنەشەنە. گلېرۊبیەی ئاستانای ۋەڵتەریچ فرەو جارا ئەنجامدریان. بەڵام چارەسەر پۍ حیچ قۊرتېۋە نەئیزیانۊ. نە جە سوریا، نە جە ۋەرکەوتو میامینی کێشەکۍ گەلا چارەسەر نەکریېنۍ. بەڵکم قۊرتەکۍ ئیسەیچشا گۊرەتەر کەرڎۍ. دیارا کە چا گلېرۊبیەینە مرڎایچ سەرو پەرسو کورڎیچ کەرا. بەڵام قبوڵش مەکەرا. جیای ئانەی قۊرتەکا بە شێۋېوە سیاسی، دیموکراتیکی چارەسەر کەرا، سەرو بنەماو ئانەی کە چنی زیاتەر کورڎەکا بێکاریگەر کەرا، چنی دلېشەنە بەرا مامەڵە کەرا. دماو هەر گلېرۊبیەیۍ هەم جە سوریا و هەم جە ۋەرکەوتوو میامینینە پشېۋیەکۍ زیاتەرۍ با. قۊرتەکۍ گۊرەتەرۍ با. دەوڵەتو تورکی چنڎین مەنتیقۍ سوریایش ئەرەگی کەرڎېنۍ. تەنانەڎ ئا یاگېچە کە ئەرەگیرېش کەرڎېنۍ وستېنێش سەرو خاکو ۋېش. جە سەرێکانی، گرۍ سپی، عەفرین-نە کورڎەکا بەرکەرۊنە و چەتەکا سەر بە دەوڵەتو تورکیایش چنە یاگەگیرکەرۊ. واتە چا دیموگرافیا فاڕا. وەرو ئانەی دەوڵەتو تورکی کۊکوشکەرڎەی کورڎا  بە بنەما گېرۊ و سەرو ئا بنەمۍ درێژە بە هجومەکاش مڎۊ. ماچۊ گرڎو ئا مەنتیقا کە دەسو کورڎیوە مەنېنۍ، گەرەکېمەنۍ. حەرپۊکەی وەرو چەما دنیېۋە هجوم ئەنجام مڎۊ.

دەوڵەتو تورکی کە ئامانجشا کورڎ و کورڎسانی دلېنەبەرۊ، ئانەیچ تەنیا بە هێزو ۋېش ئەنجام مەڎۊ. جە لایېۋە ئانۍ کە جە ئاستانا بەشڎاری گلېرۊبیەکەی کەرا پەشتیوانیش ۋنەکەرا، جە لایۍ تەرۊ ناتۆ نتقش چۊوە نمۍ. دەوڵەتو تورکیچ چانەیۊ غیرەت هۊرگېرۊ و بە ئاسودەیی درێژە بە سیاسەتو جەنگی مڎۊ. هێزە بەشڎارەکۍ ئاستانای بە سوریای ماچا کە پۍ دلېنەبەرڎەو کورڎەکا پەشتیوانیش ۋنەکەرا، مشۊم سوریا ئینەی قبوڵ نەکەرۊ. وەرو ئانەی ئینە پیلانەنە. جیای ئانەی مشۊم چنی گەلوو کورڎی، عەرەبی و سوریانی یۊگېرۊ. چارەسەرکەرڎەو پەرسو کورڎی پۍ ۋېش بە بنەما گېرۊ. مشۊم چنی کورڎەکا گفتوگۊ ئەنجام بڎۊ. مشۊم جە دژوو دەوڵەتو تورکی ئەرەگیری کۊشیۊنە، دەوڵەتو تورکی جە مەنتیقە ئەرەگیرەکانە بەرکەرۊ. پی جۆرە متاۋۊ خزمەت بە سوریای کەرۊ. ئەگەر دژوو گەلوو سوریای جەنگ کەرۊ، ئا ۋەختە زەرەری گۊرەش وەرگنۊ. حەرپۊکەی قەناعەتم پاسەن سوریا چا راسیە میاۋۊنە.

وەختۍ دیڎارو ئاستانەی ئەنجامدریا مەسرور بارزانیچ لۋا پۍ تورکیای، چنی ئەردۆغانی، فیدان و یاشار گولەری کۊبیۊ. دماتەریچ یاشار گولەر ۋاتش، 'دیڎارێوە عالما چنی مەسرور بارزانی بۍ، ئەنجامەکېش ئەرێنیۍ با'. دماو دیڎارەکەو مەسرور بارزانیچ هجومەکەو سەرو قامیشلۆی ڕووەشدا و هامسەرۊکەو کانتۆنو قامیشلۆی یوسرا سەروێشە و لەیمان شوێشە و فورات توما گەشمەرڎۍ بیۍ. هەڵبەتە مەسرور بارزانی متاۋۊ بلۊنە تورکیا، دیڎاریچ ئەنجام بڎۊ. دژوو ئانەی نیەنمۍ. بەڵام وەختۍ لۋا ئەنقەرە، یاخوڎ وەختۍ هەڵای چا بۍ هجوم کریا سەرو کورڎی، حەرپاسە دماو ئانەیچ کە گېڵاوە هجومکریا سەرو کورڎەکا، ئینەیچ پۍ ۋېش ماناڎارا.

وەزیرو جەنگی تورکیایچ یاشار گولەر ۋاتش، 'دیڎارەکەما ئەرێنی بیەن، جە ماۋېوە نزیکەنە بە کردەوەیچ بەرگنۊ'. مزابیۊ کە دەوڵەت دژ بە کورڎەکا سیاسەتو کۊکوشی ڕاوەبەرکەرۊ؛ کەواتە چنی کریۊ بەینو ئاڎیشانە دیڎاری ئەرێنی بێنە ئاراوە و ئەنجامەکەیچش جە مودېوە کەمەنە ئاشکرا بۊ. گرڎ کەس حەز کەرۊ بزانۊ؛ جە بەینو مەسرور بارزانی و دەوڵەتو تورکینە چ جۆرە دیڎارێوە ئەنجامدریان، چ قەرارۍ دریان؟ مشۊم ئینەی ئاشکرا کەرا. ئەگەر ئانە ئاشکرا نەکریۊ، پاسە ۋیر کەراوە کە ئەگەر پەرسو کورڎی وەروچەما نەگیریابۊ ، ئینە بە ماناو ئانەین کە جە بەینو دەوڵەتو تورکی و مەسرور بارزانینە جە دژوو پەکەکەی و دژوو گەلوو کورڎی قەرارۍ خراپۍ دریېنۍ. وەرو ئانەی دەوڵەتو تورکی جە دژو کورڎا جەنگ ڕاوەبەرکەرۊ.

پەنەوازەن گرڎ لایۍ خۊتانکەرڎەی جە ۋەرنیشتی کەرا

ئەگەر سوریا ئەرەنیشتەی چنی کورڎی نەکەرۊ و قۊرتەکا چارەسەر نەکەرۊ، ئا وەختە کورڎۍ ۋەرنیشتی، هامپەیمانیشا چنی گەلی حېقم کەرا ، مدرامان دژ بە ئەرەگیرا زیاتەر کەرا، مل پۍ دەوڵەتو تورکی مەڎا. مشۊم ئینە زانیۊ. بەڵام گەرەکمانە سوریا و گەلوو کورڎی و گەلا تەریچ دژ بە ئەرەگیری تورکی مرڎاوە، چونکی دەوڵەتو تورکی گەرەکشا جەنگ گۊرەتەر بۊ و مەنتیقە ئەرەگیرکریاکا سوریای فراوانتەر کەرۊ. ئەگەر سوریا گەرەکش نیا چینەی زیاتەر خاکەکەش جەلایەنو دەوڵەتو تورکیوە ئەرەگیرکریۊ، پەنەوازەن پەیوەنڎی چنی کورڎی عالتەر کەرۊ، دەوڵەتو تورکی جە لایېۋە هجوم کەرۊ، جە لایۍ تەرۊ کۊکوشی ئەنجام مڎۊ. متاۋمۍ ۋاچمۍ، ڕۋانە جە ۋەرنیشتنە خەڵکی مەڎەنی کوشیۊ. بەڵام گرڎ بێدەنگېنۍ، بێدەنگی واتە کۊکوشی دەوڵەتو تورکی دژ بە کورڎی بە چېۋېوە ۋېڕسک ۋینا، ئەگەر پاسە نیا، پەنەوازەن دژش مرڎاوە. بەڵام پاسە مەکەرا، کەواتە کۊکوشیەکا دەوڵەتو تورکی قبووڵ کەرا، پینەیچ بەشدارېنۍ چی کۊکوشیە.

ۋەرنیشت بەها مرۆڤایەتییەکاش پارېزنۊ، پۊکەی حەجکەس ۋېش بە دیموکراتیک و سۆسیالیست و ئیکۆلۆژیست و ئازاڎیواز و هونەرمەنڎ و ڕۆشنۋیر مزانۊ، ۋېش بە نەیارو ئەرەگیری و فاشیزمی مزانۊ، بەها مرۆڤایەتی و دیموکراتیکەکا بەبنەما گېرۊ، پەنەوازەن خۊتانکەرڎەی جە ۋەرنیشتی کەرۊ. چونکیم ۋەرنیشت تەنیا پۍ مەسڵەحەتو ۋېش مەکۊشیۊ، بەڵکم پەی گرڎو مرۆڤایەتییا. ئینەیچ جە عەرزو واقعینە سەلەمیان. کۊشیایۍ گۊرەش دژو داعشی ئەنجامدا، هەزاران گەشمەرڎۍ و زامڎارېش بەخشۍ، مرۆڤایەتیش جە بەڵېوە گۊرەی پارېزنا، ئیسەیچ دەوڵەتو تورکی ئا کەسا کوشۊ کە دژو داعشی مرڎېۋە و وەرگریشا کەرڎ جە بەها مرۆڤایەتییەکا گرڎوو جەهانی، ئیتر پۍ چی جەهان بێدەنگا..؟

بڕۍ دەوڵەتۍ بۊنەو مەسڵەحەتەکاشاوە بێدەنگېنۍ، بەڵام ڕۆشنۋیرۍ و سۆسیالیستەکۍ و ژەنی و جمیەرە ئیکۆلۆژیستەکۍ و دیموکراتواز و ئازاڎیوازەکۍ، پۍ چی بێدەنگېنۍ؟ مەبۊ بێدەنگۍ با، چونکی بڕۍ چانیشا باسم کەرڎۍ دلۍ ئا کۊشیاینە بېنۍ، گەشمەرڎۍ و کۆششا بۍ، مشۊم مرۆڤایەتی ۋەرنیشتی جە دەوڵەتو تورکی پارېزنۊ، بەتایبەت گەلوو کورڎی جە حەر چوار پارچە و جبەرو ۋڵاتی ۋەرنیشتی پارېزنا، ئینە داوېوە نەتەوەییەنە.

دەوڵەتو تورکی حەزکەرۊ هجومەکاش پۍ سەرو ۋەرنیشتی زیاتەر کەرۊ، حەزکەرۊ هەرێمۍ زیاتەرۍ ئەرەگیر کەرۊ، پەی لۋای دلۍ خاکو ۋەرنیشتی سەرو ئاستی میان دەوڵەتی حۊڵی دیپلۆماسی مڎۊ، پێۋیسا گەلەکەما ئینەی بۋینۊ، پەی ۋېپارېزنای جە ئەرەگیری، مشۊم ئاماڎەکاری کەرا، ئی ئەرکەشا سەرا. وەختۍ هجومەکۍ دەسپنەکەرا، مەبۊ خاک و ۋڵاتەکەیشا جیابازا، پێۋیسا حەتا دما نەفەس وەران ۋەرو ئەرەگیرا مرڎاوە، ئەگەر سەرو خاکەکەیتاوە مەندېوە و کۊشیای کەرڎۍ، ئا وەختە دەوڵەتو تورکی گورزۍ گۊرېش ۋەرگنۊ، مەتاۋۊ خاکەکەیتا ئەرەگیرکەرۊ.

پرۆسېۋە گرنگو هۊرچنیەی جە تورکیا و سەرنیشتوو کورڎسانی لۋاڕاوە. ئی هۊرچنیە بە فشار و دڕنڎەیی و گەمەو فاشیزمو دەوڵەتی لۋا تاریخۊ. هەڵای مشتومڕ سەرو هۊرچنیەی وەردەواما. بە تایبەتی هجومەکۍ دژوو هەدەپەی زیاڎشا کەرڎەن. حەرپاسە هجوم کریۊ سەرو جمیەرەکەیتا. مشتومڕەکا دماو هۊرچنیەی چنی هۊرسەنگنی؟

هۊرچنیەو مانگەو ئایاری فرە گرنگ بۍ، پۊکەی گرڎ مشتومڕ کەرا. گفتوگۆ غەڵەت نییا و گفتوگۆ پێۋیسا، بەڵام ئانەی گرنگا ئا گفتوگۆیەنۍ کە هێزەکۍ ئازاڎیی و دیموکراسی ڕاوەبەرش کەرا، فاڕیا پۍ پێشهاتی و سەرکۊتەی ئەرێنی. ئەگەر هۊرچنیەکەی پی جۊرە کریۊ مانای تایبەتی ۋېش بەخشۊ. پېسە مزانیۊ هامپەیمانی ڕەنجوئازاڎی و پېک ئاما. ئامانج چی هامپەیمانییە پۍ دیموکراسیکەرڎەی تورکیای بۍ، پۍ بنیاڎنیاو یۊبیەی گەلو تورکیای جە دژوو فاشیزمی. جە پراکتیکەنە بەعالی جابەجۍ نەکریا. بڕۍ کەموکوڵیۍ بېنۍ. وەرهەمو بڕۍ غەڵەتا و خەمساردییا. بەڵام مشۊم دەرزش چنە ورگیریۊ و بۊ بە تەجروبە. ئا وەختە غەڵەتو کەمو کوڵیەکۍ ۋیەرانە. ئانۍ کە سەرکۊتەیشا گەرەکا، مشۊم پاسە  مامەڵە کەرا.

ئانۍ ئینۍ چی هامپەیمانییەنە، مشۊم پەیوەنڎی بە گەلیوە حېقم تەر کەرا. چونکی بەرکۊت خاڵۍ لاوازۍ و کەموکوڵی هەن. ئەگەر پەیوەنڎی چنی گەلی نەبۊ، سیاسەت ئەنجامش مەبۊ. چونکی ئینە هامپەیمانی ئازاڎیی و دیموکراسییا. پۊکەی مشۊم سەرو بنەرەتو گلېرگەی بۊ. مشۊم گلېرگە ڕێکوستەی کەرۊ و گوزارشت جە ئیراڎەیش کەرۊ. مشۊم چنی گەلی قەرار بڎا. ئا وەختە ئەنجام بەدەس مارا. ئیسە ئاکەپە باوەڕدارا دەورو ۋېشەنە کۊکەرۊوە، ئینە بەشو حېقمو تورکیاین. پۊکەی مشۊم ڕا جە بەکارئارڎەو باوەڕدارا گېرا جە لایەنو ئەردۆگانیوە، چونکی باوەڕدارۍ گۊرەتەرین بەشو گلېرگەینۍ. ئەگەر ئینەی نەۋینا، سیاسەت سەرو ئی بنەڕەتیە نەکەرا، خۊتانکەرڎەی چی گلېرگەیە نەکەرا، مەتاۋا جە تورکیانە یاۋا ئەنجامېوە. ئینەیچ جە هۊرۊچنیەکانە بەرکۊت.

پۊکەی ڕابەر ئاپۆ سیاسەتېوە دژ پینەیش پەرەپنەدا. سیاسەتێوە سەرو بناغەو ئیسلامی دیموکراتیکی. چونکیم ئایینو ئیسلامی ئایینو باڵادەسی تورکیایا. فرەینەو ئەرەنیشتاش مسوڵمانېنۍ. ئەگەر ئینەی نەۋینا، حەرچېۋۍ کەرا ئیسفاڎەش مەبۊ. پێۋیسا گرڎ لایۍ چی هامپەیمانییەنە ئی راسییە بۋوینا. مشۊم بە سیاسەتو ئیسلامی دیموکراتیکی ڕووەکەرانە گەلی، خۊتانکەرڎەی جە گەلی کەرا. ئا وەختە ئەنجام بەدەس مارڎۍ. ڕاسی نەتەوەی دیموکراتیکی چی هۊرچنیەنە بەرکۊت. قۊرتەکۍ تورکیای چارەسەر مەبا بەبۍ پارادایمو نەتەوەی دیموکراتیکی. پۊکەی پەنەوازەن جەختش ۋنە کریۊوەو پارېزیۊ. پۍ چی پاسە ماچو؟ چونکی ئی پارادایمە هجومش سەرا، رەنگە هجومەکۍ کاریگەرېبا. مشۊم جە مەڵامەتو ئامانجو هجومەکا بیاۋمېنە. جە وەران ۋەرەنە، عالتەر نرخنای پۍ پارادایمو نەتەوەی دیموکراتیکی کریۊ.

بڕۍ جە کوردەکا سەر بە دەوڵەتو تورکی هجوم کەرانۍ سەرو ڕابەر ئاپۆی و کورڎی

بڕۍ کەسۍ ۋېشا بە وەرپەرسو ئی ئاژەیە مزانە، ئەرکو ۋېچشا جابەجۍ کەرا. گەرەکشانە قۊرتەکا چارەسەر کەرا و پەی ئینەی هەرمانەکەرا. پۍ نموونەی، بە ڕەخنە ئەرێنییەکاشا. ڕەنگە ڕوووەڕوو زەحمەتی باوە، بەڵام مزانو ئەنجامی گۊرەشا بۊ. پېسە چنی برېشا وەرپرسیارېنۍ و حۊڵو سەرکۊتەی مڎا، بڕۍ تەر دژایەتی کەرا. چونکی جە گلېرگەی بڕیېنێرە و هەست بە وەرپرسیاری مەکەرا. ئینۍ خزمەتو فاشیزمینە. هجوم کەرانە سەرو ڕابەر ئاپۆی و پارادایمەکەیش و پەکەکەی. بڕېشا بە ئاشکرا و بڕېچشا بە شاراوەیی.

ئانە ٥٠ ساڵېن بە سەرمەشقی ڕابەر ئاپۆی، ئەرەکۊشایۍ کەم ۋېنە کریۊ. چنڎین بەها و پیمەرۍ ۋڵاڎپارێزی چی ئەرەکۊشاینە خوڵقیان. بڕۍ دژوو ئی بەهایا مرڎاوە بەنامۍ نەتەوەپەرسییوە. هجوم کەرانۍ سەرو ڕابەر ئاپۆی و پەکەکەی. ۋېشا بە نەتەوەپەرسی بەنامۍ کەرا. پەیوەنڎیشا بە نەتەوەپەرسییوە نییا، گرڎ درۋېنە. نەتەوەپەرس کۊشیای کەرۊ و قوربانی مڎۊ. بەڵام ۋینمۍ نە کۊشیای هەن نە قوربانیدای. حیچ ئۆپەراسیۆنېوەشا دژ بە دەوڵەتو تورکی نەبیەن، قوربانیشا نەڎان. هجوم کەرانە سەرو ڕابەر ئاپۆی و پەکەکەی و سیاسەتو دیموکراتیکی شانبەشانو دەوڵەتو تورکی. ئینە چ جۆرە نەتەوەپەرسیېۋەن؟ مشۊم نەتەوەپەرسەکۍ پاڵو ئانیشانە با کە پەی گلېرگەو کورڎی کۊشیا. مەبۊ هامکاری قڕکەرا کورڎی با. فاشیست و نەژاڎپەرس و شۆڤێنییەکۍ جە سایەو سیاسەتو ئەردۆگانیوە هجوم کەرا. نەک حەر تورکەکۍ، بەڵکم کورڎەکېچ. ئینە سیاسەتو دەوڵەتو تورکیا. 

پېسە چنی گەلوو تورکی و گەلوو کورڎی بە جۆشوخرۆشۊ تەماشەو پارادایمی نەتەوەی دیموکراتیکی  کەراو کۊشش پۍ کەرا، بڕۍ تەر چنەش تەرسا و هجوم کەرا. ئەوانۍ فاشیست و شۆڤێنیۍ و نەژاڎپەرسەکېنۍ و خزمەت بە سیاسەتو دەوڵەتو تورکی مکەرا. مشۊم هێزە دیموکراتیواز و ئازاڎیوازەکۍ چی هجوما بیاۋانە، پەی پارېزنای دیموکراتی بیەی و تورکیایەتی بیەی و سۆسیالیزمی جە تورکیا. هجوم کەرانە سەرو پرۆژەو ڕابەر ئاپۆی پۍ دیموکراتیزەکەرڎەی تورکیای. پی هجوما گەرەکشانە هامپەیمانیی ڕەنج و ئازاڎیی دلېنەبەرا. چی قۆناغېنە، پێۋیسا پرۆژەکەو رابەر ئاپۆی پارېزیۊ. مشۊم دیموکراتیزەکەرڎەی تورکیای و تورکیایەتی بیەی و یۊبیەی گەلی بە ئامانج گیریۊ . ئەگەر هامپەیمانیی ڕەنج و ئازاڎیی سەرو ئی بنەڕەتیە ئەرەمەرزیۊ، گرڎو هجومەکا شکس مارانە و هامپەیمانییەکە حېقم بۊ.

هامپەیمانییەکەو ئەردۆگانی ئینا وەرو چەماوە. واوەی هامپەیمانییەکەو کلیچدار ئۆغلۆی شکسش ئارڎ. هامپەیمانی ڕەنج و ئازاڎیی گەشە کەرۊ. مشۊم بەشڎارا ئی هامپەیمانییە وەرپرسیارانە جماۋە. ئینە سەرشا پەنەوازا. بە مانېوە تەر، مشۊم سیاسەتو دیموکراتیکی جە کورڎسان و تورکیانە پەرەش پنەدا.

پەنەوزا گەلوو کوردی بە واتەواچ قۊرتەکاشا چارە کەرا        

ڕووەدایۍ فرۍ کوردساننە و تورکیانە ڕووە مدا، بەتایبەت کوردساننە. پەی نموونەی، چی ڕوانە کورڎەکۍ بسمیلنە یۊترینشا کوشت. مەبۊ گەلەکەما یۊترینی کوشا. مشۊم بە واتەواچ قۊرتەکا چارە کەرا. مشۊم سیاسەتوو دیموکراتیکوو گەلی بپارێزنۊ و ڕا چی قۊرتا گێرۊ. چونکوم دەوڵەتوو تورکی گەرەکشا ئی قۊرتۍ فرەتەرۍ با، کورڎەکۍ یۊترینی کوشا، مشۊم چێنە سیاسەتی دیموکراتیک دەور وینۊ.  

دەوڵەتوو تورکی بە سیاسەتوو قاڕچنیەیۊ کوردسانی  گرد لاێوە هجووم کەرۊ سەروو خەڵکی. پەی نموونەی، هاندای پاشێلکاری، کیانایۊ پێشەوپەڵانوو گەشمەردا تۊرەکەنە پەی بنەیانەکاشا، کوشتەی دەیان زارۊڵا و گەورا بە سەیارەی گولەنەبڕ. هاندای پەی لەشورەشی و هیرۊین و سیخوڕی. جوگرافیاو کوردسانی تاڵان کریۊ و دارەکۍ بڕیاوە ودەگیکۍ وێرانۍ کریا. یانۍ ئیمکانوو ژیوای کوردساننە بڕا، مەبۊ گەلەکەما بێدەنگ بۊ. پەی نموونەی هەر شارێوەنە دەوڵەتوو تورکی هجووم کەرۊ، پەنەوازا چا خەڵک دژشا وربێزۊ، کوردایەتی و ئاین و ئینسانیەت ئینەی وازۊ..

پێسە چەنی ورچنیەیەکانە بەرکەوت، گەلوو کوردی ئەرڎۊگانش ڕەت کەرڎۊ. نەوەک هەر گەلوو کوردی، گەلوو تورکیچ ڕەتش کەرڎۊ. ئی حوکمەتە شەرعی نییا. قەرارەکۍ پەی گەلوو کوردی شەرعیۍ نییەنۍ و گەلوو کوردی وەرپرس نییا چەنەشا. بە مانێوە تەرە، دەسەڵاتوو تورکی، بەتەمامی فاشیستا، بە هێز یاوان دەسەڵات.

یادوو ٢٧ ساڵەو گەشمەرڎەبییەی کادرێوە سەرمەشقوو پەکەکەین، زیلانە، کە ٣٠ حوزەیرانوو ١٩٩٦ بە چالاکیێوە فیداکاری جە دێرسیمنە گەشمەرڎێبییە. ئارۊ چالاکیی فیداکاری ڕیزوو پەکەکەینە هەن، چەنی ئی ڕۊحوو فیداکارییەو دلۍ ئی کۊشیایە نرخندێ؟

ئەوەڵ بە ڕێز و شکۊوە یادوو هەڤاڵ زیلانۍ و سەمۍ و گوڵانۍ و گردوو گەشمەرداو شۊڕشی کەرووە و سڵام جە گردوو شۊڕشگێڵناو ئازادیی کەروو. هامڕا زیلانە وەرهەڵیسوو هجووموو سەروو ڕابەر ئاپۊیش کەرد. ئینە تەنیا چالاکیێوە نەبۍ، چندین مانێش بێنۍ. نامەو هامڕا زیلانۍ بۍ پەی گەریلای و گەلوو کوردی و دەوڵەتوو تورکی. بە هەقیقەت بە دەوڵەتوو تورکیش وات، ئەگەر گەرەکتا بۊ ڕابەریمان دلینە بەرڎێیانۍ ئێمە دلێنە بەردۍ. پەوکای هەقمانە دلێتانە بەرمۍ، پەنەوازا پا بەزماتارە بلدێوە کە دژوو خەڵکی و تەڤگەرەکەیما مدەیدێشا وەنە. ویەرڎەنە فرەتا کەرد و کەس هیچش نەوات، ئجێتا پاسە پەیتا ملۊ سەر، وەلۍ ئی تەڤگەرە، تەڤگەروو دادپەروەریین، مشۊم زاندۍ سەرتارە نەشیەن و مەشۊیچ.

پەیامەکەو زیلانۍ پەی گەریلای چانە بێ: "شێوازوو جەنگەکەیتا نییا حەدوو تەرسەکانە، دوژمن گەرەکشا ڕابەریما دلێنە بەرۊ، یانۍ شمە دلێنە بەرۊ. پەنەوازا بە تاکتیکی تازە، دژوو ئی دەوڵەتی مرددێوە". ئی تاکتیکەیچە بەرکەوت.

پەیامەکەش پەی خەڵکی چینەبێ: "بدیەیۍ چەقووە ئینا سەروو ملیتاوە، پەنەوازا مەرڎەی ڕەت کەردێوە. ئەگەر مەرڎەیتا گەرەک نییا، پەنەوازا وێتا ڕێکۍ وزدۍ و کۊشیەیدۍ دژوو دوژمنی". پەیامەکەش فرە گرنگا. پەوکای ڕابەر ئاپۊی وات: "زیلانە فەرماندۍ ئێمەنە و ئێمە جەنگەوانۍ ئادێنمێ". زیلانە ڕێباز و خەتەی تازۍ تاکتیکیش متەرە، بە تەنیا چالاکییش نەکەرد. پەوکای چالاکییەکەش چێوۍ ئاسایی نەبۍ، پەوکای هەزاران کەسۍ کوردساننە بەنامۍ زیلانێوە کۊشیا. ئارۊ وینمۍ پاژک و کەژەکە و یەژاستار، وێشا سەروو ڕێبازوو زیلانۍ تازە کەراوە. کاریگەریێوە گەورەش سەروو ئاستوو دنیێوە هەن. گردما، پارتەکەما و گەلەکەما و جەنگەوانەکێما بە ڕۊحوو زیلانێوە کۊشیا. پەکەکە جە ئەرەمەرزیایشۊ بە ڕۊحی فیداکاری بەرکەوت. ئینەیچ جە کەسایەتیی زیلانۍ و هامڕایاو زیندانوو ئامەدینە ڕەنگش داوە. ئارۊ ڕێبازوو زیلانۍ و ڕۊحش زیندە کریۊوە جە هەرێمەکاو پارێزنای مەدیاینە، زاپنە و مەتینا و ئاڤاشیننە.

ئارۊ ئانۍ کە گرد کۊشیا پەی دیموکراسی و ئازادیی گەلوو کوردینە جە زیندانەکاو تورکیای و جبەرینە، پی ڕۊحەوە مدرامان کەرا. هەرپاسە گەلەکەما گردوو مەیدانەکانە و بەروو وەڵاتیوە پی ڕۊحەوە کۊشیا. ڕۊحوو زیلانۍ ئی خەباتەیە ئاراستە کەرۊ. وەختۍ نەتاواشا پەکەکەی سڕاوە گەلوو کوردی ڕووبەڕوو پاکتاوی زیادتەری کەراوە، بۊنەو ئی ڕۊحوو مدرامانوو زیلانێوەن، کە پەڕا جە مدرامانی و فیداکاری. پاسە نەبیۍ نەتاوێنمی ئی کۊشیایە دژوو سوپاو تورکی کەرمۍ، چون سوپێوە ئاساییە نییەنە، دووەمین سوپاو ناتۊینە. کەچی ئێمە ٥٠ ساڵێن دژش مردێنمێوە. بە فەزڵوو ئی ڕۊحوو مدرامانیوە، بەهۍ فرێما خولقنۍ و مدرامانما یاونا ئێگە. پەنەوازا گەشە کەرمۍ و چەمۍ خشکنمۍ وێمارە سەروو ڕێبازوو زیلانۍ، ئەگەر بە ڕۊحوو زیلانۍ پەرە بە وێما بدەیمۍ، ئا وەختە قابیلۍ گەشمەردا و ڕێبازوو ڕابەر ئاپۊینمۍ. ئا وەخت متاومۍ هومێدۍ گەلی و ئینسانیەتی زیندە کەرمێوە. تەڤگەرەکەما تا ئارۊ پی ڕۊحە خەباتش کەرڎەن، چێولایچ هەر پاسە کۊشیەیمۍ..

دەوڵەتوو تورکی لەززەت جە کوشتەی و پاکتاوی موینۊ

ئاشکران کە دەوڵەتوو تورکی جە ٢٩ حوەزیرانینە قەرارش دا بە قەنارەدای شێخ سەعیدی. ٤٦ وەڵاتپارێزنێشا چەنی شێخ سەعیدی دۍ قەنارە، هەڵای قەبرەکێچشا دیارە نییەنە. ڕابەر ئاپۊش دادگایی کەرد. جە ٢٩ حوزەیرانینە قەراروو قەنارەیش پەی ڕابەر ئاپۊی بەر کرد. بە مانێوە تەرە، کتومت پێسە شێخ سەعیدی، قەرارشا سەروو ڕابەر ئاپۊی هەمان بەروارنە. ئینە بەروزوو هەقیقەتوو دەوڵەتوو تورکین. بە یاواینە جە هەقیقەتوو دەوڵەتوو تورکی و هەقیقەتوو تاریخوو گەلوو کوردی، چی ڕووەدایە میاومێنە. ئا وەخت ئینسان متاوۊ جە سەبەبوو ئەشکەنجەی دڕندانەو سەروو  ڕابەر ئاپۊی بیاوۊنە. دەوڵەتوو تورکی کوشتەی کوردی بە ڕەوا موینۊ.

پی سەبەبۊ، گرد ڕوۍ ماچۊ فرەو کەساما کوشتۍ. لەزەتش چەنە وینا. جگە کوردی بڕوا مەکەروو کەس لەزەت جە کوشتەی وینۊ جگە تورکی، ئینە هەقیقەتوو ئادیشان. پەوکای حەوڵەکێشا پەی دلێنەبەرڎەی ڕابەر ئاپۊی و گەلوو کوردین، ویر جە هیچی تەری مەکەراوە، پەوکای گردوو تواناو تورکی وزیێنە هەرمانە، مشۊم گردوو کوردی ئینەیە بزانۊ. مشۊم بزانا کە چنی دژۍ دەوڵەتوو تورکی مرداوە و وێشا پارێزنا و هەرمانەو وێشا بزانا.

ئەگەر بە پاو ڕابەر ئاپۊی و کۊشیای و بەهاکا مامەڵە کەرا، غەڵەت مەکەرا. ڕەنگە قوربانی بدا، وەلۍ سەرۍ گنا، ئارۊ گەلەکەما مزانۊ کۍ وەڵاتپارێزنا، بەهاو وەڵاتپارێزنی مزانۊ و قوربانییش پەی مدۊ. وەروو ئانەی ڕابەر ئاپۊ و پەکەکە ڕوانە خەباتی بێوێنە کەرا پەی ئازادیی گەلوو کوردی. گرد ڕوۍ گەشمەرڎێبەخشا. پی بۊنەوە، یادوو گردوو گەشمەردا کۊشیای ئازادی کەرووە و سەرەو ڕێزی پەی یادیشا کۊمنوورە. هەرپاسە سەرەوەشی جە بنەیانەو گەشمەردا کەروو، هومێدوو سەرکەوتەی پەی بنەیانەو گەشمەردا وازو و سەرکەوتەی پەی جەنگەوانا جە کۊشیاکەیشانە." 

هـ . ش / س . ز