ئەنڎامو دەسەی ۋېڕاوەبەری کەجەکەی مسەفا قەرەسو ئەرەیاۋناش کە دەوڵەتو تورکی ڕا مەڎۊ سۆسیالیست و هێزە دیموکراسیەکۍ تورکیای چنی کورڎا یۊگېرا و سەرنجش وست سەرو ئانەی کە مشۊم سیاسەتەکۍ هامپەیمانی بە هەند هۊرگیریا.
لېژەو دوۋەمو چەمپنەکۊتەکەو ئەنڎامو دەسەی ۋېڕاوەبەری کەجەکەی مسەفا قەرەسو پی جۊرەنە:
ئا جەنگە تایبەتەی بەرامبەر بە هەدەپەی کریۊ جە ئەساسەنە دوۋە تەرەفا. چېۋېوە دژبەر کە جە لایەن و شرۆڤەکاراوە وچیۊ ئانەن پۍ چی پارتېوە تورکیەیی و مشۊ گېڵۊوە پۍ ۋیەرڎەی و جە لایۍ تەریچۊ رەخنەو ئانەی گیریۊ کە هەدەپە لۆکاڵی و مەنتیقەی مەنەنۊ و رووەو قسەکاش جە تورکیای نییا. وەڵۍ گرڎ چېۋېنە سەبارەڎ پا شرۆڤا کە ماچا هەدەپە جە کورڎایەتی دوور کەوتەنۊ، هامپەیمانیش چنی هێزە دیموکراتیکەکا تورکیای کەرڎ و مشۊم گېڵۊوە پۍ سیاسەتەکا ۋەڵتەریش، ئامانجی ئاساسی چېشا؟
جە هەدەپۊ حەتا هادەپ و دەتەپە، جە هۊرچنیەکانە گرڎ وەختۍ دیموکراتە شۆڕشگێڵەکۍ تورکیایچ ۋېشا کاندید کەرڎەن. وەرو ئانەی جمیەری ئازاڎیی کورڎسانی خۊتان کاراکتەرێوە نەژاڎپەرس نییا، هەڵۋێسېوە پی جۆرە ئامان ئاراوە. چەپۍ دیموکراتی تورکی وەردەوام ۋېشا کاندید کەرڎەن بەتایبەتی جە گەورەشارەکا تورکیاینە. ئینەیچ پېسە سیاسەتەکا جمیەری و پارتە دیموکراتیکەکا کورڎی بە کرداری بیەن. چی روۊ کاندیدبیەی کاندیدە چەپە دیموکرات و سۆسیالیستەکا جە ڕاو هەدەپەیوە دەسشپنە نەکەرڎ. بەڵام فەلسەفە و ئەرەمەرزناو هەدەپەی سەرو ستراتیج و سیاسەتێوە وەرفراوانی بۍ. ئا ستراتیجە تەنیا ئانە نەبۍ کە بڕۍ دیموکرات و سۆسیالیستۍ تورکیای جە چوارچێوەو پارتێوەنە بانۍ بە پەرلەمانتار. ئامانجەکە ئانەبۍ کە جمیەر و ئەزمونی دیموکراتیکی کورڎی و گرڎو زانیارە دیموکراتیک و چەپگرەکا تورکیای دلۍ ئا پارتەینە کۊباوە و کۊشیای هامبەش ڕاوەبەر کەرا. چی روۊ پېسە تەنیا پارتېوە کورڎی نا، بەڵکو پېسە پارتێوە گرڎو هێزە دیمکراتیکەکا ئاما سەرو شانۊی تاریخی. پارتێوە کورڎانە، بەڵام حەر بە تەنیا پارتو کورڎا نییا. پارتو گرڎو چەوەسیاکا و تەرەفدارا دیموکراسیا. وەرو ئانەی سەرو بنەماو دیموکراتیکبیەو تورکیای، ئی پارتە کە پارتو کورڎی و عەلەوی و بەتایبەتی و گرڎو بندەسا و رەنجدەران بە گرڎی، میاۋنۊشا بە ژیایۍ ئازاڎ و دیموکراتیک.
وەخۍ ئا پارتە وەشبی، پۍ دلېنەبەرڎەو هەدەپەی کەمپینێوە سیاوکەرڎەی و نامە زڕنای لۋۍ ڕاوە و واچېنۍ، پۍ چی بەۋېش مەواچۊ کە پارتێوە کورڎان. چی روانگۊ ئا قسۍ کە باس چانەی کەرا کە پارتێوە کورڎی نییا تازۍ نیەنۍ. جە لایۍ تەرۊ دەزگاو جەنگی تایبەتی دەوڵەتی ئینەی کەرۍ، جە لایۍ تەریچۊ سەرو دەسو تەرەفدارا نەتەوەپەرسی سەرەتایی پەدەکەی پروپاگەنڎۍ پی جۆرە کریېنۍ، بەڵام بە چڕی ئا فکرو و بوارە سیاسیەی کە سەرش مەرزیارە، کریۍ ئامانج. ئانۍ کە هیچ قوربانیېوەشا پۍ کورڎ بیەی نەڎان و پەدەکە کە کورڎبیەی پېسە حوکمڕانی سەرو دوۋۍ شارارە ۋینۊ، هجومو و ئانتی پروپاگانڎەی پی جۆرەیە کەرېنۍ. وەختۍ هەدەپە جە هۊرچنیەینە نەتاۋاش ئا ئامانجا بەدەس بارۊ کە پۍ ۋېش دەستنیشانش کەرڎېبېنۍ، هەم ئی دووە لایەنە و هەمیچ جەنگی تایبەتو میتی ئا سیاوکەرڎەیشا زیاتەر کەرڎەن. پینەیچ گەرەکشانە هەدەپەی و جمیەرو ئازاڎیی کورڎی لاواز کەرا. ئانۍ کە ماچا خۊتانکەرڎەی جە داواکاری کورڎا نەکریان، پۍ ئانەی نیا کە لاوازی و کەموکوڕی هەدەپەی نازۊ. ئانە پۍ نامە زڕناین و قسۍ ناڕاسېنۍ.
ۋېش جە ۋېشەنە هەدەپە رەخنەش ۋنە گیریۊ. رەخنە و رەخنەدای داینەمۆو وەڵېکۊتەین. بەڵام ئا قسۍ کەماچا هەدەپە پەی ئازاڎیی گەلوو کورڎی مەکۊشیۊ، هجومېوە جەنگی تایبەتیا. پروپاگەنڎەو سیاوکەرڎەین. جە سەرنیشتوو کورڎسانینە حیچ جمیەرېوە سیاسی نیا کە ئنڎەو هەدەپەی وەرگیری جە کۊشیای گەلوو کورڎی کەرۊ. وەرو ئانەیا هەزاران کەسېشا ئینۍ زینڎانەکانە وەردەوام فشاری قورسشا سەرا. وەختۍ ماچا وەرگیری جە کورڎا مەکەرا ئینە بۍ ویژدانیین. عەقڵ مەبڕۊش کە ئینسان جە بارەو چېۋی چانەیۊ گفتوگۊ کەرا. ئینۍ گەرەکشانە هەدەپەی وەرو چەما گەلوو کورڎیۊ لاواز کەرا، بەڵام مانگە چېرو هەورینە مەمەنۊوە. گەلوو کورڎی و هێزەکۍ دیموکراسی کورڎی نە جە دلېنە و نە جە جبەرۊ ۋېشا مەڎا دەسۊ. بە بۍ دوو دڵی شکۊو کورڎایەتی، ژیایی ئازاڎ و دیموکراتیک و گرڎو مافەکا ئاڎیشا پارېزنان. وەختۍ ئا قسۍ کریا، بەرگنۊ کە ئامانجو ئا لایەنا چەواشەکەرڎەین و گوم کەرڎەی سەرنجو ئینسانیا.
دەوڵەتو تورکی چنی پەدەکەی حۊل مڎۊ کە کۊشیای ئێمە لاواز کەرۊ
هەدەپە پارتېوە کورڎان بەڵام بەتەنیا هین و کورڎا نییا. پارتېوە نەژاڎپەرس نییا. جە ڕاسینە گەرەکشانە هەدەپەی سەرو خەتەو ٥٠ ساڵەیرە بڕارە و وزاش سەرو ڕاو نەژاڎپەرسی کە کورڎ دلېشەنە شکس مارۊ. ئینە مەحاڵا. ئا وەختە سەرچەمەکاو هێزو ۋېش جە دەس مڎۊ. وەڵۍ گرڎ چېۋېنە گەلوو کورڎی شکس مارۊ. ٥٠ ساڵېن کورڎ بە هۆشمەنڎی و کۊشیای ۋڵاڎپارێزی دیموکراتیکی و دوور جە نەژاڎپەرسی سەرکۊتېنۍ. پی جۆرە لوۋۍ دلۍ گەلە شکۆمەنڎەکا جەهانی. دەوڵەتو تورکی قڕکەری و هێزەکۍ جەنگی تایبەتی، چنی پەدەکەی هامکاریشا گەرەکشانە کۊشیای گەلوو کورڎی دلېنەبەرا.
رابەر ئاپۆ باس جە کورڎبیەی ئازاڎی جە ئامەڎ و کورڎبیەی هامکاری و داردەسی جە هۊلێر کەرۍ. جە چوارچێوەو ئانەی کە جەلایەن رابەرایەتیوە نریانەرە، گەرەکشانە کە کورڎبیەی ئازاڎی کە میانگەکەش ئینا ئامەڎ، جە ڕاو کورڎبیەی دلۍ پەدەکەیوە پاکتاو کریۊ. وەرو ئانەی جە هۊرچنیەکانە ئا سەرکۊتەی کە پېۋیس بۍ بەدەس ناما، رەخنەکا ئێمە و گەلەکەیما جە ۋېما کەرا بە دەرفەت و جە وەران ۋەرو ئا کورڎبیەینە کە میانگەکەش ئامەڎە هجوم ئەنجام مڎا.
بە دڵنیاییوە گرڎ هۊرچنیېۋەنە لایەنی پڕوپاگەندەکەرڎەی بیەیشا هەن. چی هۊرچنیەنە دلېنەبەرڎەو دەسەڵاڎداری ئاکەپە-مەهەپەی پېسە ئامانجی نریابېرە. ئینە پا مانۍ نمۍ کە گەلوو کورڎی داواکارییەکېش پۍ ئازاڎیی و دیموکراسی پەراوێز وستېبا.جە ڕاو یاۋنەریوە پۍ رای گرڎی و گلېرۊبیەی جیاجیایوە ئانە وزیان ڕووە، مەڵامەتەکۍ سیاسەتو دلېنەبەرڎەی دەسەڵاڎداری ئاکەپە-مەهەپەی دیارېنۍ.وەرو ئانەی ئی دەسەڵاتە هجوم کەرۊنە سەرو بیەو کورڎی، زۋان، کولتور، شناسنامەی و دەسکۊتەکا و داواکارییەکا پۍ ژیای ئازاڎی و دیموکراتیکی، بەتایبەتی جە ساڵەو ٢٠١٥یوە فرە بە چڕی هجوم کەرۊ، سیاسەتو پاکتاو کورڎا ڕاوەبەرکەرۊ. چی مەگەر بېجگە جە دلېنەبەرڎەو ئی دەسەڵاتیە، ڕېوەتەرە پۍ پارېزناو کورڎا هەن؟ نەک هەر دوژمنو کورڎایەتین؛ بەڵکم گەرەکشا دلېشەنەبەرۊ. حەرپۊکەی چی هۊرچنیەنە کەردةی ئامانجو ئاکەپە-مەهەپەی درکش پنەکریۊ. ئینە کۊگەش غەڵەتا؟ پۍ پارېزناو زۋانی کورڎی، شناسنامە و ژیای ئازاڎ و دیموکراتی و یاۋای بە قەوارېوە سیاسی و ۋېڕاوەبەری دیموکراتی، ئا هەڵۋێسە گیریان وەر. مشۊ کەس پا جۆرە هۊرسەنگنای نەکەرۊ کە سەرو رەخنەی راسی و دروسی کە گیریېنۍ، غەڵەتەکا ۋېشا پېسە راسیېوە سەپنا.
ئانەیچ کە هامپەیمانی چنی هێزەکا دیموکراسی جە تورکیا قازانجش نەبیەن، هورخەڵەتنایا. بېگومان مشۊم هامپەیمانی دیموکراتیک زیاتەر وەرفراوان کریۊ. جە بەشە ئیسلامییەکەنە ئانۍ کە هۆشمەنڎی دیموکراتیکشا هەن جە ئیسلامی هەن مشۊم جە هامپەیمانێتیەکەنە ڕاشا کریۊوە. ئێمەیچ ئینایمۍ چنی ئا ڕەخنا کە جە بەشڎاریکەرڎەی بڕۍ لایەنېنە وەرتەسک بۊ. ۋەڵۍ هۊرچنیەی ئانەما ۋاتەبۍ. گېڵایۊ پۍ دمای چېشا! ئەگەر رەخنەی پی جۊرە پەیوەس بە ئەنجامو هۊرچنیەکا هۊرسەنگنایش پۍ کریۊ، فرە غەڵەتا. وەرو ئانەی هەدەپە ۋەڵۍ ۋیەرناو وەربەسو هۊرچنیەیۊ جە ڕاو کاندیدی سەربەخۆیوە لۋۍ دلۍ هۊرچنیەی و ئەوپەڕش ٣٥ پەرلەمانتارېش بەرشېنۍ. ئا ژمارە سەرەڕاو ئا پێکئامایا کە چنی هەدەپەی یۊشا گرت یاۋا سەروو سەڎەنە ١٣.٥ و ٨٠ پەرلەمانتارېشا بەرۍ شېنۍ. بەڵام دماو هۊرچنیەو ٧و حوزەیرانی جە ئاکامو هجومۍ دژواری و هەڵبەت جە ڕاو فرت و فێڵۍ هۊرچنیەو ١و تشرینی دوۋەمیۊ سەڎەنە ١٠ و دەنگەکا و ٥٩ پەرلەمنتارۍ بەدەسئامۍ. ئی راسیە سەلەمنەرو ئانەین کە هەدەپە پارتېوەن پەڕا جە پێکئاماکا و قازانجکەرڎەیشا جە ڕاو پێکئارڎەو هامپەیمانی چنی بڕۍ هێزۍ سیاسیېوە. هەدەپە سەرو بنەماو دیموکراتیکەرڎەی تورکیای ستراتیجېوە تازەشا ئارڎەنە. پارتە سیاسیەکۍ ۋەڵتەری و کۊشیایشا دلۍ هەدەپەینە بە شێۋېوە دلېینە درێژە بە بیەو ۋېشا مڎا. واتە بە واچەو کەسا وەڵینی ، شاریانۊ.
مشۊم هێزە دیموکراتیکەکۍ تورکیانە کۊشیای هامبەش وەڵۍ وزا
بێگومان هامپەیمانیېوە کورڎسانیچ هەن. ئینۍ هامپەیمانیۍ پا جۆرە نیەنۍ کە ئینسان ئانیشا وزۊنە وەران ۋەرو یۊترینی یاخوڎ جیای یۊترینی بنیۊشارە. پېسە چنی جە تورکیا چنی گرڎو ئانیشا کە بە ۋېشا ماچا سۆسیالیست، چەپ، دیموکراتیک هامپەیمانی ئەنجام مەڎریۊ، ئانە جە کورڎسانیچ مەبۊ. ئایا چنی کریۊ چنی ئانیشا هجومشا کەرڎەن سەرو کۊشیای ٥٠ ساڵەی و، کۊشیایۍ کە ئارۊ ملۊ ڕاوە، هامپەیمانی ساز کریۊ! پارتەکۍ سەر بە پەدەکەی ۋېش جە ۋېشەنە نمەیا دلۍ هامپەیمانیەکەیۊ. مزانمۍ کە هەدەپە جەبارەو هامپەیمانی کورڎییوە هەستیارا. ئانەی گرنگا ئانەن کە دەبەپە هامپەیمانی کورڎسانی ساز کەرۊ، ئاڎیچۍ مسۊ چنی هەدەپەی کۊشیانە یاخوڎ هامپەیمانی وەش کەرا. هەدەپە تەنیا پارتیوە کورڎا نییا، با بۊ بە پێکئامېوە هامپەیمانی کورڎی. دەبەپە هامپەیمانی کورڎی ساز کەرۊ. ئانە هەرمانە راسەکېنە. دەبەپە پێکئاماو هەدەپەیا. کورڎۍ دلۍ هەدەپەی، ئا کورڎېنۍ کە ئینۍ سەرو خەتەو دەبەپەی.
مامەڵە و هەڵسوکۊتۍ ئێمە کە هامپەیمانی کورڎی ساز کەرۊ و هامپەیمانی جە تورکیانە گولانە کەرۊوە، نیا خەتەو دەبەپەینە. ئانە مامەڵېوە غەلەتا. یۊ جە ئەرکە بنەڕەتیەکا جمیەرو کورڎیچ، وەڵۍ وستەی کۊشیای هامبەشیا چنی هێزە دیموکراسییەکا تورکیای بەمەبەسو وەرەن ڕوو بیەیۊ کۆلۆنیالیزمی و کۆکوژی جە دژوو جمیەرو ئازاڎیی گەلوو کورڎی. یۊ چا ئاستە گرنگا گەلوو کورڎی پنەش یاۋۊ ژیای ئازاڎ و دیموکراتیک، ئینەنە. گرڎ کەسۍ مزانۊ کە جمیەرو ئازاڎیی کورڎی پەی یۊبیەی کورڎی حۊلېوە گۊرەش گرتەنەنە وەر. بەتایبەتی وەرو ئانەی سیاسەتێوە راس گیریان وەر، بۊنەو یۊبیەی گەلوو کورڎیوە پەرەئەسایۍ گرنگ ئامان ئاراوە. مزانیۊ کە جە سەرنیشتوو کورڎسانی جە ما بەینو سەڎەنە ٧٠پۍ ٨٠ ی یۊبیەیۍ سازکریان. بێگومان مشۊم ئانە زیاتەر وەڵۍ گنۊ.
ۋاتەو ئانەی کە هەدەپە پېسە پێۋیسی وەرگیری جە مافو گەلوو کورڎی مەکەرۊ، راس نییا. بێگومان راسا کە کۊشیای دژ بە دەوڵەتو تورکی قڕکەری و کۆلۆنیالیستینە لاوازی بیەن. ئەگەر ئا کۊشیایە بە شێۋېوە کاریگەریچ نەکریۊ کە گەلوو کورڎی مافەکاش بەدەسبارۊ، ئانە مەبۊ بە مژارو ۋاتەی کە گەلوو کورڎی مافەکاش بەدەسبارۊ و قەواریوە مسۆگەر کەرۊ. حەرپۊکەی چا ڕوۊ چنیچ رەخنۍ گیریا ئینۍ یاگۍ ۋېشەنە. خەتەو هەدەپەی راسەنە؛ لیباسی کرداریش وەرەرە مەکریۊ، وەختۍ وچیا کە مشۊم کەموکوڕییەکا ۋیەرنمۍ رەخنە ئا وەختە مانا و نرخش بۊ. ئا رەخنۍ کە پۍ بەقوەت کەرڎەو هەدەپەی گیریا ڕاسېنۍ. بەڵام ئا قسۍ کە کریا جەبارەو ئانەیۊ کە هەدەپە دەس جە فەلسەفەو ئەرەمەرزنای و فکرو ۋېش هۊرگېرۊ پاڵنەرېوە تەرو رەخنەی نیشانە مڎا. حۊل دریۊ پا جۆرە نیشانە دریا کە ئا رەخنۍ دلۍ گەلیوە گیریا. ئانەیچ بېجگە جە ئۆپەراسیۆنو جەنگی تایبەتی میتی و پەدەکەی هیچی تەر نییا. بڕۍ جە کەسایەتیەکاما کە بە نیەتۍ عالۊ ئانەی ماچا، ئا راسیە مەفاڕا.
ئا هۊرسەنگنۍ وەرەن ڕوو چېشی؟
هەدەپە پارتێوەن کە پێشنیار جە بارەو چارەسەرکەرڎەیی پەرسە بنەڕەتیەکا تورکیای وزۊ ڕووە. جە لایۍ تەرۊ گرڎو دیموکراسی کورڎسانی و تورکیایش جە ۋېشەنە بەرجەسە کەرڎەن. پارتێوەن کە گەرەکشا قۊرتە بنەڕەتیەکا تورکیای سەرو بنەماو دیموکراتیکبیەی تورکیای چارەسەر کەرۊ. مژارو چارەسەرکەرڎەی پەرسو کورڎی و دیموکراتیکبیەو تورکیای، ئامېتۍ یۊینۍ. بێگومان دیموکراتیکبیەو تورکیای و چارەسەری پەرسو کورڎی سەرو بنەماو ئازاڎیی و دیموکراسی، مژارېوە نییا تەنیا بە هەدەپەی بېنە دی. فرەو ئاستی و کاراکتەری بیەیشا هەن. ئەگەر ئینسان پاسە بنیۊرە کە تەنیا بە هەدەپەی و بە کۊشیاکەیش، ئانە چارەسەر کریۊ، ئینە ۋۍ هورخەڵەتناین. هەدەپە پارتېوەن کە بانگەواز ئاراستەو سەرانسەرو تورکیای کەرۊ. چا ڕوانگۊ بە ئەرەمەرزناو ۋېش بیەن بە تورکیایی. بە بەرنامە و سیاسەتو ۋېش ئانەش پێکئارڎەن. چا بارۊ قۊرتە بیەیش نییا. بە دڵنیاییوە جە پراکتیکنە قۊرتۍ هەنۍ. جە لایۍ تەرۊ بە پاو ئاژەی سیاسی سەردەمی، بڕۍ سەردەمۍ سەرەتا مەیا ئاراوە. ئینسان مەتاۋۊ ئا مژاریە پا جۆرە هۊرسەنگنۊ کە هەدەپە جە خەتەو ۋېش بڕیانەرە. چا ڕوانگۊ پۍ نمونەی پەرسو کورڎی، پەرسو عەلەویەکا، پەرسو ژەنا، پەرسو رەنجدەرا و بڕۍ پەرسۍ بنەڕەتیۍ تەرۍ ماوە ماوە زیاتەر وەڵۍ وزیا. ئینسان مەتاۋۊ ئا مژاریە پا جۆرە هۊرسەنگنۊ کە مەنتیقەی مەنەنۊ یان سیاسەتی وەرتەسک پەیڕەو کەرۊ. ئانەی گرنگا مامەڵەی سیاسی گرڎین و ئەگەر جە سیاسەتەکا ئاڎیشانە قەتیسۍ بیۍ و هەرێمیبیێوە بۆ، ئا وەختە کریۊ دریۊ وەرو ڕەخناوە.
سەبارەڎ بە بانگەوازکەرڎەی تورکیانە ئەرکی زیاتەر گنۊ سەرو شانا هێزە دیموکراسیەکا تەری جە تورکیا کە ئینۍ دلۍ پېکئاماکا هەدەپەینە. جە مېڎانەکا پېسە ئانادۆلی دلۍ راسەی و بەحری سیاوی مشۊم هێزەکۍ دیموکراسی تورکیای، دیموکرات و سۆسیالیستەکۍ زیاتەر چالاکی کەرا. ئانۍ کە ماچا مەبۊ تورکیایی، لۆکاڵی مەنۊوە جە بنەڕەتەنە ئاڎۍ پەرسو کورڎی پېسە بنەڕەتیتەرین پەرسو تورکیای مەۋینا. ئانۍ کە پەرسو کورڎی بە پەرسێوە تورکیای منیارە، متاۋا جەبارەو هەدەپەیوە هۊرسەنگنای پی جۆرە کەرا. ئا ئاژە مایەو یاۋاینەین. بەڵام وەختۍ ئینسان جە فەلسەفە و هزرو هەدەپەی ئاگاڎار بۊ، ئا رەخنە نیا ئاستو خەتەو هەدەپەینە، بە پاو مامەڵەکەرڎەی سیاسیانەی یا ئایدۆلۆجیانە متاۋیۊ بنریۊرە.
دەوڵەتو تورکی فاشیستی کە کۆکوژی سەرو کورڎیرە جابەجۍ کەرۊ، سیاسەتو ڕاگیری جە یۊگرتەی و کۆبیەیۊ هێزە دیموکراسییەکا تورکیای چنی کورڎی فرە بە گرنگ زانۍ. چا ڕوانگۊ فشارەکا پۍ سەرو ئا هێزە دیموکراسیا چڕتەر کەرڎۊ کە جە کۊشیاینە شان بە شانو کورڎی مرڎۍ. چی ڕوانگۊ مشۊ ئینسان گرنگی هامپەیمانی رەنج و ئازاڎیی چنی بۋینۊ؟
دەوڵەتو تورکی جە کۆکوژکەرڎەی کورڎانە ئینا شۊنەو دوۋۍ سیاسەتاوە. ئاڎیچ پۍ تەمامکەرڎەی و بە ئەنجام یاۋنای کۆکوژکەرڎەی کورڎی، ئەرەبڕیەو کورڎسانی هەم جە تورکیای، هەمیچ جە جەهانی پۍ ئانەی بە تەنیا بازۊشۊ. وەختۍ جە دژوو قڕکەرڎەی کورڎا کۊشیای پۍ بیەی و ئازاڎیی کریۊ، مشۊ عال درک پا راسیە کریۊ. پۍ ئانەی ئینسان کۊشیای ئازاڎیی کورڎی بە سەرکۊتەیی ڕاوەبەرکەرۊ، مشۊ ئینسان ئا ئەرەبڕیا و گۆشەگیرییە دوۋە تەرەفیە دلېنەبەرۊ. ئانە وەسۍ نیا کەئینسان واچۊ با دنیا من بۋینۊ؛ بەرەو تورکیای من بۋینا. پېسە هێزە سیاسییەکا کورڎیچ مشۊ ئێمە چی مژارەنە سیاسەت وەش کەرمۍ و ئەنجام بەدەس بارمۍ.
دەوڵەتو تورکی هەم ڕاگیری جە بیەو کورڎی جە کایەی سیاسینە بە شناسنامەو ۋېشۊ کەرۊ، هەمیچ ڕاگیری جە کۆبیەیۊ و هەرمانەی هامبەشەو سۆسیالیستی و هێزە دیموکراسییەکا تورکیا ی و کورڎی مکەرۊ، ئانەیچ پۍ کۆکوژکەرڎەی فرە بە گرنگ منیۊرە. هەم بە تنوتیژی مامەڵە چنی کۊشیای کورڎا مکەرۊ، هەمیچ سۆسیالیسەکا و گرڎو هێزە دیموکراسیەکا کە بە ئەرێنی مامەڵە چنی ئەرەکۊشای ئازاڎیی کورڎا کەرا، پېسە دوژمنی تەماشەشا کەرا. پۍ ئانەی ویستۍ چانە جە لاو هێزە دیموکراسییەکا تورکیایوە وەش نەبۊ، هەنگامەو جەنگی تایبەتی جابەجۍ کەرۊ. وەختۍ جە د. حیکمەت کڤیلجملی پەرسا کە پۍ چی پەرسو کورڎیشا نەوستەن بەرنامە و پەیڕەو ۋېشاوە، ئەرەیاۋنۊش کە باجو ئاژېوە چانەی فرە قورسا و ئا پەرسە کێشەو 'پەیڕەوی نییا'. ۋاتەو ئا قۊرتۍ قۊرتەو پەیڕەوی نییا'. تیپ بە مەڵامەتو ئانەی جە کۆنگرەکەشەنە باسش جە قۊرتەو کورڎی کەرڎەبۍ، دماو کودەتاو ١٢و ئادارو ساڵەو ١٩٧١ وزیارە.
من مزانو رێکوزیۍ سۆسیالیستیۍ و دیموکراتیۍ جیاجیۍ پاڵ و پێکئاماکا هەدەپەی و کۊشیای ئازاڎیی کورڎاوە مرڎېنۍ، ئیسە هەدەپە و پارتەکۍ نزیک جە کورڎا، ئینۍ چېرو فشارۍ قورسینە. ژمارېوە فرە جە کادر و لایەنگراشا ئینۍ زینڎانەنە. هجوم دژوو ئا پارتا کە پێکئاماو هەدەپەینۍ وەەردەواما. مزانمۍ کە هەر پامەڵامەتۊ گەرەکشابۍ سۆسیالیستی هێژا ئاکن بیرداڵی کە ئینا چنی کۊشیای ئازاڎیی کورڎا کوشاش. ئیسەیچ فشاری فرە مکەرا پۍ ئانەی ڕا نەڎا سۆسیالیست و دیموکراتەکۍ تورکیای بلانە پاڵو کۊشیای ئازاڎیی کوردا. ئێمە مزانمۍ کە بڕۍ لایەنۍ چەپگر، سۆسیالیستۍ و ئانۍ کە بە ۋېشا ماچا دیموکرات، پۍ ئانەی نەگنانە وەرو قینەو دەوڵەتی، ۋېشا جە کۊشیای ئازاڎیی کورڎی دوورگرتەن.
چا ڕووەوە کە ئاڎۍ گەرەکشانە بەیا لاو کۊشیای ئازاڎیی کورڎا، بە هامبەشی کۊشیا، هەڵبەتە هامڕۍ کۊشیای کورڎانۍ و ئا ئیحترامە کە شایەنشانمە پێسە ئینسانی وەنەسا گیریۊ، ئاڎۍ ئینۍ چەنی کورڎا و فرەتەرین باجوو مەنەیۊشا دان کە ئینۍ چەنی کورڎا ئاڎێچ سۊسیالیستەکێنۍ. کۍ وێش جە کۊشیای ئازادیی کورڎا نزیک کەرڎەنۊ کورڎ ویش چاڎیشا دوور وستەنۊ! وەرنیشتیچنە بە سەدان گەنجۍ سۊسیالیستۍ جە هەرچوار لاو دنیێوە ئامێنێ؛ وێشا یاونان کۊشیای ئازاڎیی و کورڎی و گەشمەرڎۍ بیێنۍ. جە ڕاو پڕۊژەو هەدەپەیۊ، بە هامپەیمانیی ڕەنج و ئازاڎی کە هەدەپە سەرمەشقایەتییشا کەرۊ، درزۍ و قڵیشیوە گەورۍ کەوتێنە سیاسەتوو دەوڵەتوو تورکیوە، پەی ڕاگێری و پەشتیوانی و هەرمانۍ پێوەرەیۍ هێزە دیموکراسییەکا و سۊسیالیستەکا چەنی کۊشیای ئازاڎیی کورڎا، ئینەیچ پلاتفۊڕم و سەکۊو کۊشیای دیموکراسییش هامبەش کەرڎەن.
مشۊم ئینسان ئانەیە بەنرخ وینۊ؛ هەدەپە پارتێوەن کە جە پێکئامایە جاجیایا وەش بییەن. هامپەیمانیی ڕەنج و ئازاڎییچ، هامپەیمانێتییەکە کە هێزە سۊسیالیست و چەپگێرەکا ئانۍ کە ئینۍ دلۍ هەدەپەینە مەرزنانشارە. چێوێوە ئاسایین کە ئا هامپەیمانێتییە جە ورجنیەیەکایچنە پێوەرە هامکارۍ با. بەزیندەیی و دینامیک ئاستەیۊو هێزەکاو دیمۊکراسییچ تورکیانە، پەی کۊشیای ئازاڎی و دیموکراسی کورڎا چێویوە بەنرخا.
پەوکای ئانۍ دژوو هامپەیمانی قسێکەرا گەرەکشانە ورش شاناوە، جە بنەڕەتنە جە چوارچووە و ئەجێنداو تورکیاینە ویناشا، ئانۍ عەقڵیەتشا پێسەن پەدەکەی و وەروو ئانەیە ڕا وەرڎەموو مەیلوو نەتەوەپەرسیینە کەراوە پراکتیکوو وێشا کە مەتاوا کٶشیا بشاراوە. جە دژوو ئا هەنگاما چەنی هێزەکا دیموکراسی و سۊسیالیست نریارە، کەمپینوو نامەزڕنای بەرا ڕاوە. پەوکای هجوومەکۍ پەیوەسۍ نییەنۍ پانەی کە ڕۊڵوو هامپەیمانییەتییەکا کۊشیاینە چێشا. هجوومەکۍ بە ئایدۊلۊجی و سیاسی کریا. دەوڵەتوو تورکی جە ڕاو میتی و ئامرازەکاو جەنگی تایبەتی ، هەوڵی مدۊ کاریگەری بکەرۊ سەروو هێزەکاو دیموکراسی و لایەنە دیموکراسییەکا تورکیانە وەروو ئانەی جە جمیەروو ئازاڎیی کورڎی دوورۍ گناوە. بەشێوە گرنگ چا لایەناو وێشا جە جمیەروو ئازاڎی کورڎی دوورۍ گناوە، ئینۍ چێروو کاریگەریێوە چانەینە. ئانێچە چێروو نامۍ کورڎایەتیوە ڕوانگەی نەرێنییشا وەراوەروو هامپەیمانی هەن، با بە بەشیوە جە هەمان سیاسەتی.
بە کورت و کرمانجی کورڎ و هێزەکاو ئازاڎی گەرەکشا بۊ جە دیموکراتبییەی تورکیای و دەسەبەرکەرڎەی ئازاڎیی کورڎانە بەرەووەڵی بلا و گەر قەوارێوە پێسنە بەدەس بارا، مشۊم گرنگی بە دیموکراسی و هامپەیمانیی هێزەکاو دیموکراسی تورکیانە بدا. ئینسان متاوۊ سیاسەت و کۊشیای ئازاڎی دروسوو کورڎی پێسە بەرۊم وەڵێوە.
نیمەو پەرلەمانتارا هەدەپەی ژەنینۍ. چی پرۆسەو هۊرچنیەینە ۋینیا کە ژەنی فرە ئینۍ وەڵېوە. حەجگیز باس چی سەرکۊتەیەو هەدەپەی مەکریۊ، کاریگەری فرەبیەو نوێنەرایەتی ژەنا سەرو کۊشیای چنی بۊ؟
بەڵۍ راسا، باسو سەرکۊتەی ژەنا چی هۊرچنیەنە مەکریۊ. وەردەوام باس چا ئامانجا کریۊ کە ئینسان نەتاۋاش پنەشا بیاۋۊ. ئا ئامانجۍ بە دەس ئامېنۍ ، باسشا چنە مەکریۊ. بەتەنیا حۊلو زەقکەرڎەیۊ کەموکوڕیەکا دریۊ، پی جۆرە حۊلو وەشکەرڎەو کەشێوە نەرێنی و بۍ ورەیی دریۊ.
جە هۊرچنیەی سەرۆکایەتی کۆمارینە هەڵۋێسو کورڎا دیار بۍ. هەڵۋێسو ۋېشا جە دژوو دەسەڵاتو ئاکەپە-مەهەپەی بە ئاشکرا بەربڕی. بەشێوە فرەیچ کە نەلۍ و دەنگشا نەڎا ئاڎېچ دژوو دەسەڵاتوو ئاکەپە-مەهەپەینۍ.
پێکئارڎەو نوێنەرایەتی یەکسانو پارتو چەپی سەوزی، نەک بەتەنیا پۍ کۊشیای ئازاڎیی کورڎا، پۍ دیموکراتیککەرڎەی تورکیایچ وەڵۍ کۊتەیۍ گرنگا. نوێنەرایەتی یەکسانو ژەنا، پەرسێوە چنڎایەتی نییا، بەڵکوو چۆنایەتیا. ئا نوێنەرایەتیە یەکسانە جە دیموکراسینە وەڵۍ کۊتەیۍ فرە گرنگا. تەعدانە پۍ دما کەوتەیی فاشیزمی.
ئاشکران ئەگەر ژەنی دلۍ گلېرگەینە بێکاریگەرۍ با و ئازاڎۍ نەبا دیموکراسی راستەقینە نمۍ ئاراوە. مشۊ ئینسان ئا پیمەرە بەڕەتیەو دیموکراسی وەرو چەما گېرۊ. ۋېش جە ۋېشەنە جە تورکیایچ ئەگەر بە راسی دیموکراسی وەڵۍ نەگنۊ، پەرسو کورڎی چارەسەر مەبۊ. پەیوەنڎی بەینو وەڵېکۊتەی ئازاڎیی ژەنا و دیموکراتیکبیە و تورکیای و چارەسەربیەو پەرسو کورڎی، پەیوەنڎیېوە راسەوخۆن.
کۊشیای ئازاڎیی کورڎا، نوێنەرایەتی یەکسان و کاریگەر دلۍ گلېرگەینە حەتا زیاتەر وەڵۍ گنۊ ئانە چارەسەری پەرسو کورڎی بە شێۋېوە دیموکراتیک نزیک بۊوە.
چی هۊرچنیەنە نوێنەرایەتی یەکسان دەسەبەر بی، بەڵام ئانۍ کە بە ۋېشا ماچا دیموکرات، رۊشنۋیر و ئازادیواز باسو ئا وەڵېکۊتە گۊرەیە مەکەرا. نوێنەرایەتی یەکسان ۋېش جە ۋېشەنە بە تەنیا ئاخېز و وەڵېکۊتەیۍ گۊرەن.
ئانۍ ماچا شمە مژارەکەی گۊرە کەرڎۍ، جە خەتەو ئازاڎیی "ژەنی، ژیای، ئازاڎیی" ژەنا و فاریای و وەڵېکۊتەی گۊرەی – کایۍ سیاسینە کە شۊنەو ۋېشەرە مارۊ مەیاۋانە. مەتاۋا ۋېشا جە کۆتەکا هۆشمەنڎی پیاسالاری نەجاڎ بڎا.
هەروەخت گلېرگە بە ئاخېزی دیموکراتیکی هۊرست، کۊشیای ئازاڎیی زیاتەر بۊ، چنی پەرەئەسای ئازاڎیی ژەنۍ، پېگەو ئاخېزی قووڵتەر بۊوە و ئیتر شایسەو ماڕای مەبۊ.
مشۊم ڕێبازوو ژەنۍ ئازاڎۍ، کە کورڎسانەنە گەشە کەرۊ، پێسە قوەی بنەڕەتی و پەشتیوانیی گەلوو کورڎی بوینیۊ، ئانۍ باسوو ئازاڎیی کورڎی کەرا مشۊم ئی ڕاسییە بزانا و بەشدارۍ با چی پەرەسنای و کۊشیاینە. ئانۍ نوقتێوە نەرێنییەشا جە ورچنیەینە دیێنە و فاڕێنەشا پەی گوتاری نەرێنی دژوو هەدەپەی قەت باسوو ئی ڕاسییە مەکەرا، بەڵکوم وزاش پەشتەو گۊشا، چونکوم گەرەکشانە ئی سەرکەوتەیە و کاریگەرییەکەیش سەروو کۊشیای دیموکراسی و ئازاڎی بشاراوە. .
ژەنی تەنیا قوەو کورڎی و کۊشیای کورڎسانی نییەنۍ هینۍ گرڎوو دنیێنۍ، ئی هێزە داراو هامسۊزی و پەشتیوانیی ئازاڎیواز و هێزە دیموکراتیکەکاو گرڎوو دنیێنۍ. ئانۍ کە گەرەکشا نییا ئی شکۊ و هێزەیە وینا کە ژەنەو کورڎی پێشکەشوو گەلوو کورڎییش کەرڎەن، جە ڕاسیی گەلوو کورڎی و کۊشیای ئازاڎی مەیاوانە، ئینۍ چێروو کاریگەریی ئایدۊلۊجیاو پیاسالاریینە و لایەنە سیاسییەکەینە..
نوێنەرایەتیی یەکسان جە ژمارەو کورسییەکاو پەرلەمانی گرنگتەرا
بەدیئارڎەی نوێنەرایەتیی یەکسانوو ژەنا گرنگتەرا جە ٥-١٠ کورسییاو پەرلەمانی، نەوینای ئینەیە یانۍ نەوینیای قۊمیایەکا جە گۊشەو ئازاڎی و دیموکراسییوە. ئانۍ کە ئینەیە مەوینا، دیارڎەکا سەروو بناغەو وەسفوو کەسێتییەکا مەنرخنا. بەدیئارڎەی نوێنەرایەتیی یەکسانی پەی وێش شۊڕشا. مشۊم ئەنجامە جڤاکی و سیاسی و کولتوورییەکاو ئی شۊڕشەیە بە گرنگ بزانمۍ. ئا وەختە سیستەموو جەنگی تایبەتوو تورکی هجووم کەرۊ سەروو کۊشیای ئازاڎیی ژەنا، بەشێوە چانیشا وێشا بە ڕۊشنویر و دیموکراتیک مزانا چەمۍ چی ڕاسییە پۊشا و کەسێتیی هەقەتینییشا بەروزا. بێگومان مشۊم خەڵک بەگرڎی ئینەی وینۊ و درکش پەنە کەرۊ. وەلۍ ئانۍ کە بەگرڎین مەویناش، تەنیا لایەنە نەرێیی و کاڵییەکاش وینا، گەرەکشا نییا ڕێبازوو ئازاڎیی ژەنۍ دلۍ هەدەپەینە گەشە کەرۊ. بەڵکوم گەرەکشانە فاڕاش بە زیهنیەتی پیاسالاری و نەژادپەرسی پێسە زیهنیەتوو پەدەکەی.
ئەنجامەکاو نوێنەرایەتیی ژەنا پەرلەماننە ڕۊ بە ڕۊ بەرۍ گنا، بە نۊعۍ گرڎ یاگێوەنە دەورشنە کوۍ باوە، تەنانەت دژەکایچشا کۊ کەرۊوە دەوروو دۊزەکەینە. ئیسەنە پێکئاوەری ئەرێی و هەقەتین پەرلەمانوو تورکیاینە، تەنیا پارتوو چەپی سەوزین و قووە ژەنانەکەش.
هەدەپە و ئیدارەکەش ئەرەیاوناێوەشا بە ئەنجامەکاو دماو ورچنییەی وەڵا کەرڎۊ، قەرارشا دا بە بەستەی کۊنفرانسێوە پەی نرخنای ئەنجامەکا، ئی قەرارەیە چەنی ویندێ، ماجا مشۊم فاڕیای بۊ، بە ڕاو شمە ئی فاڕیایە پیویسا؟
ئی قەرارەو هەدەپەی پەی بەستەی کۊنفرانسی سەروو بناغەو ڕەخنەی بێگومان هەدەپەی قەوەت کەرۊ، هەڵای مەزانیۊ بارەگاکاو هەدەپەی وزیارە یان نا، وەلۍ ئی کۊنفرانسە و پێکئامای تازە کاری با جە مسۊگەررکەرڎەی فەلسەفە و بنیات و ویرۊکەرڎەی هەدەپەینە.
هەدەپە فاڕیاێوە گەورەش کەرڎ جە زیهنیەتوو کورڎسانی و تورکیاینە، پارتێوە تازە و گەنجا جە ڕووەو هۊشیاری و ویرۊکەرڎەیۊ، فەلسەفە و پرەنسیپە ئایدۊلۊژییەکیش چی مەجالێنە بەقووەتێنێ، کە جوابوو پەرسەکا خەڵکوو کورڎسانی و تورکیا مداوە پەوکای ورچنیەیەکانە خەڵکوو کورڎسانی و تورکیای ڕیبازەکەسا گێرتەرە وەر سەرەڕاو گرڎوو فشارەکا هەڵای بەرڎەوامۍ و وێگیرێنێ، بەڕاسی دووەبارەبییەیۊ سیماو ورچنیەیەکا جە فرەو ڕەهەندەکاوە تایبەتمەندیی ئی پارتەینە.
فاڕیای جە ویرۊکەرڎەینە فەلسەفەش گەرەک نییا، جە ئەرەمەرزنایشۊ تا ئیساتۍ دەوڵەتی کۊلۊنیالیست هجوومۍ کەرۊ و خەڵکی قاڕ چنۊوە. دژوو ئی هەڵوێستەیە کۊشیای و مدرامان هەن. وەلۍ تەرسی هەنە جە بەیاگەئارڎەی ئی مەسەلێنە، پەنەوازا پەشتی بەسۊ بە بونیاد و ڕێکوستەی هەدەکە و تەدەکەی، پەی تێکەڵبییەی جە تورکیا و کورڎساننە کریایۊ ڕووەو وافرتەرین بەشەکانە. هەدەپە کە پەشتی بە جڤاکی ڕێکوزیای بەسۊ، جە دیموکراسیی ڕادیکاڵی و جڤاکیوە سەرجەمە گێرۊ، ڕێکوستەی گەنجا و ژەنا کرێکارا جە گەرەکە و مەجلیس و شارەکانە گەشە کەرا، هەدەپە بۊ بە ڕێکوزیای سیاسی جوابدەرەوە و گلێرگێوە ڕێکوزیای، بۊ بە ڕێکوستەێوە نامەرکەزیی وەڵێکەوتە پەشتبەسە بە جڤاکی دیموکراتیکی، پێسە ڕێکوستەێوە وارۊ پەی سەری نەک هەر دلۍ هەدەپەینە بەڵکوم دلۍ ڕێکوزیاو ژەنا و گەنجا و کرێکارا و باوەڕە جیاوازەکانە ڕێکۍ وزیا. هەدەپە بۊ بە پارتوو سیاسییا، سەرۊ پەی واری مەبۊ، بەڵکوم وارۊ وێش ڕێک وزۊ گلێرگەکاش ڕێک وزۊ و دیموکراتیک کەرۊ.
پەنەوازا بنیاتنییایۊ کریۊ بە بناغەو سیاسەتێوە دیموکراتیکی، بە پەشتبەستەی بە بناغەو سیاسەتی دیموکراتیکی بە پەشتبەستەی بە جڤاکی و هەرمانکەرڎەی چەنی جڤاکی، گرنگا جڤاک وبونیاد و ڕێکوستەی پەروەرڎەی، سەروو بناغەو فەلسەفەو ئەرەمەرزنای وویرۊکەو ئی حیزبەیە، بە یارمەتیی ئەکادیمیا سیاسیە دیموکراتیکەکا، پی ڕۍ متاویۊ بونیادوو ڕێکوستەی پارتەکەی قەوەت کریۊ و و چالاکانەتەر کریۊ.
مشۊم بە پاو سەرەتایی و ئرمانای و پەسەندکەرڎەی گەلی کاندیدەکۍ ورچنیا، خەڵک متاوۊ کاندیدی گونجیا ورچنۊ، خەک قەت ڕەخنە چینەیە مەگێرا. بایەخدای گەلی بە پارتی سیاسیی دیموکراتیکی کەم بۊوە.
هامسەرۊکۍ ئەرەیاوناشا کۊنگرەکەنە وێشا کاندید مەکەرا، وەلۍ قۊناغە تازەکەنە هامکارۍ با، ئینە هەڵوێستی هەقەتینا، هەر یۊ جە هامسەرۊکا هەوڵۍ فرێشا دۍ پەی قەوەتکەرڎەی و سەروستەی پارتەکەی، بەشدارییشا خاس بێ، بێگومان دایم چەنی فاڕیای دینامیکی و جۊشوخرۊش و بەشداریی تازە مۍ ئاراوە، بە دڵنیاییوە بەر کەوت کە هەدەپە پارتوو سەرکرڎەکا نییا. هامسەرۊکایەتی و نوێنەرایەتیی یەکسانوو ژەنا مۊرەو دیموکراسی بەصسۊ بە ڕاوەبەرڎەی. بە چەمپۊشی چانەیە کە هامسەرۊکەکۍ کۍ با، هەدەپە سەرکەوتە بۊ و بۊ بە ساعیبوو ڕێبازێوە سیاسی و ئایدۊلۊجیی بەقووەت بۊ. ئەگەر سەروو ئی خەتێوە بەرڎەوامۍ با بێگومان سەرۍ گنا.
مشۊم ئینسان خاس جە سیستەموو جەنگی تایبەتی بیاوۊنە
گێرا فرەو جارا باست کەرڎەبۊم وەلۍ وەروو ئانەی گەلوو کورڎی و ڕای گرڎین و هێزە دیموکراتیکەکۍ تورکیای خاس بیاوانە، کۍ ئینا پەشتەو ئا هجووماوە، ئامانجشا چێشا؟
مشۊم ئینسان جە سیستموو جەنگی تایبەتوودەوڵەتوو تورکی بیاوۊنە، بەتایبەت گەلوو کورڎی، ئەگەر چینەیە نەیاومێنە، مەتاوا وێسا بپارێزنا ئیسە ئازادۍ با، ئەگەر تەڤگەروو ئازادیی کورڎی ماوەو ٥٠ ساڵان کۊشیۊ و پەرەسانایش بە وێشۊ نەدییەن، سەبەبەکەش ئانەن، کە، ڕابەر ئۊجالان سرووشتوو جەنگوو تایبەتوو دەوڵەتوو تورکیش ئشناسان.
دەوڵەتوو تورکی، ئەوەمەنەو ئیمپراتۊرییەتوو عوسمانیین، دماو ٦٠٠ ساڵا جە ئیمپراتۊریەتی، وڕیاکەیش هاموەخت بۍ چەنی سەرڎەموو دەوڵەت_نەتەوەی، ئیتر چینە حوکمڕانەکاو تورکیای تازەی دیاریۍ کریێ، جە پەیدابییەیشاوە پێسە دەوڵەتێوە تازەی بەرگنێنۍ چەنی کولتووروو ئیمپراتۊرییەتی. سیاسەتی نەتەوەیی سەرەکی تورکنای کورسانی جە ڕاو چەوسنایۊ کورڎیوە پیادە کریا، دماو ئانەیە کۊکوشیی ئەرمەنەکا کریا کۊکوشیی کورڎی ئاسان نەبێ، ساعیبۍ ژمارە و جوگرافیاێوە گەورەتەری بێنێ، پەوکای کەوتۍ شڕیەیۊ بەزۊر و فشاری جەستەیی. بێگومان پەیماننامەو لۊزانی بییەن بە چوارچووێوە سیاسی و میاندەوڵەتی پەی ئی کۊکوشییە سیاسییە.
لە دەستووروو ١٩٢٤ وە، سیاسەت و ئەرەمەرزیای سەروازی و سیاسی و جڤاکی و ئابووری و کەلتووری تورکیای پەی کۊشنایۊو کورڎی ئەرەمەرزیان، وەرپەرساو جەنگی تایبەت جە یاگە گرنگەکانە نریێرە (کۊمیسیۊنوو ورچنیەی، دادگا، زیندانەکێ، ڕۊنامە و هتد). مەبۊ کورڎەکۍ جە کۊشیاینە ئی سیاسەتی ویر بەراوە و ئی هەوڵا پەی تورکنای کورڎا پەشتگۊش وزا، ئەگەر نا سیاسەتێوە ڕاس جابەجا مەکەرا و گنا دلۍ گرڎ تەڵێوە.
ئی ئامانجۍ بە سیاسەتی ئاسایی نمەیا دی، پەنەوازییشا بە جەنگی تایبەتیین، یانۍ شارتەیۊ ڕاسییەکا، چێگەوە مەبۊ بەڕواڵەت سیاسەتوو تورکی بوینمێ، هەر هەنگامێوە پەی شتەیۊو کورڎی گرڎ ماددە دەسووری و یاساییەکا پەیوەس بە کورڎیوە ماناشا نییەنە، پی یاسا و دەسووورە مەتاوا کورڎی سڕاوە، پەوکای جگە جە یاسا تایبەتەکاو وێشا یاسۍ تایبەت بە کورڎیشا هەنێ، چێوە پابەندۍ یاسا و دەسوورەکا و وێشا مەبا.
غەڵەتا پاسە بزانمۍ تورک دەسبەرڎارۍ ئی زیهنییەتی با، تەنیا جە ڕاو کۊشیای کارای و دیموکراتیوە قڕچنیەیۊ دماییش مێ. غەڵەتیجا کورڎ پاسە بزانۊ دەسبەرڎاربییەی جە کۊشیای ئاسایین، پەرسەو کورڎی بە پەرسەکای تەروو دنیۍ بەراورڎە مەکریۊ. غەڵەتا ددان بە ڕاسیی دەوڵەتوو تورکیرە نەنیەیمێ.
مشۊم سیاسەتوو جەنگی تایبەتی پووچەڵ کریۊوە
ئی ڕاسییە پەنەوازییش پانەینە گەلوو کورڎی جە سیاسەتوو تورکی و ڕاسیی جەنگی تایبەتوو دەوڵەتوو تورکی بیاوۊنە، کۊشیا پەی ئی سیاسەتی. پەی سەرکەوتەی ئی سیاسەتی مشۊم سیاسەتوو دەوڵەتوو تورکی جە خەڵەتنای دنیۍ و ڕای گرڎینی تورکی و کورڎی وینیۊ و پووچەڵ کریۊوە، ئا وەختە سیاسەتوو جەنگی تایبەتی و گەمەکاشا پووچەڵۍ کریاوە، کۊشیای ئازادیی گەلوو کورڎی سەر گنۊ و ئەنجام پێکۊ.
جەنگی تایبەت فاڕیان پەی سیاسەتوو بەکارئارڎەیۊ هوداپاری، بێگومان تا ئیساتۍ بەکار ئامان، جە نەوەدەکانە، جە مدرامانوو پەشتیوانیی کۊبانێنە بەکار ئاما تا بەشێوە جە کورڎی کەرا بە دوژمنوو تەڤگەروو ئازادی، چی ساڵاو دماینە، دەوڵەتوو تورکی و پەدەکەی پێوە بەکارشا ئارڎ، وەختێوە هوداپار جە ورچنیەی ١٤ و ئایارینە ئاما ورچنیەیۊ، بڕێوە واتشا دەوڵەتوو تورکی گەرەکشا سیاسەتوو کورڎی ئەڵتەرناتیڤوو هەدەپەی جە کورڎساننە وەش کەرۊ. بێگومان هوداپار بەکار مۍ دژوو کۊشیای ئازادیی گەلوو کورڎی. بەپێچەوانەوە، هیچ دەورێوە تەرش نییا. پێسە میحوەرێوە کورڎی مامەڵەش چەنی مەکریۊ، ئادۍ تەنیا دەوروو هامکارییش چی قۊناغەنە پەنە بەخشا، مشۊم گرڎ لایۍ بزانا تاکە ئامانجوو دەوڵەتوو تورکی شۊرتەیۊ کورڎین، ئاد ڕەنگە و باوڕوو کورڎیش لاوە گرنگ نییا، لاو ئادیوە، پەنەوازا گەل قاڕش چنیۊوە، چەنی تورکنای کورڎسانی، پەوکای چینوو باڵادەسوو تورکیای ئامادەن قبووڵش کەرۊ گرڎوو تورکیای مەسیحی و یەهوودیین، ئایا سیاسەتوو سەدساڵەو کۊکوشیی فاڕیان وەختیوەنە کورڎەکۍ موسڵمانێنێ؟ کۊماروو تورکی ئێسەنە هوداپار و ئیسلامی بەکار مارا، هەستیارییە ئایینییەکاو کورڎی موینا و وەک چەکوو چنیەیۊ قاڕوو کورڎی بەکارش مارا.
وەڵتەر زەڕی بێگانە بیانی گرڎوو ڕاوەبەرایەتییە ئەمنییەکاو تورکیاینە بۍ، ماناکێش بەکوڵی ئانێنە، دەوڵەت ڕا بە کۊمۊنیزمی و شەریعەتی و فێڵا و دزی و گرڎ تاوانێوە مدۊ، وەلۍ جیاوازیی مەویەرۊ. یانۍ گرڎ چێوش قبوولا جگە جە کورڎی.
هەدەپە نەتاواش سیاسەتوو جەنگی تایبەتی پووچەڵ کەرۊوە
هجوومەکاو سەروو هەدەپەی تندۍ و فرەلایەنێنۍ، ئایا هەڵوێستەکاو دژوو هجوومەکاو جەنگی تایبەتی وەسێنۍ، متاوۊ بە سیاسەتوو وێش پووچەڵ بکەرۊوە...؟
دماو ورچنیەیەکا هجوومەکاو سەروو هەدەپەی جە ڕاو ناوەندوو جەنگی تایبەتیوە کریا، ناوەندوو جەنگی تایبەتی بەفراوانی و ڕێکوزیای ئەرەیاونای دیجیتاڵ بەکار مارا، سەدان هەرمانێش پەی کەرا، ئی ناوەندە بابەتوو ڕۊی دەسنیشان کەرۊ، ئامانج و چوارچووەو باسەکا دەسنیشان کەرۊ. پەوکای جە ئەرەیاونایۊ بۊمبواران کریۊ. پێسە گەرەکشانە هۊشیاریێوە خولقنا، بێگومان فرەو ئانیشا ئی ڕاسییە مەزانا بڕواشپەنە کەرا و پاسە ویرۍ کەراوە. هجوومێوە پەی سەروو هەدەپەی هەن، بڕۍ کەسۍ مزانا ئینە دژوو غەڵەتەکاو هەدەپەی نییا، بەڵکوم دژوو ویرکەرڎەیۊ و فەلسەفەو ئەرەمەرزنایشا، مزاندۍ ئینە هەرمانەو ناوەندوو جەنگی تایبەتین، هەرمانەو میتی و لایەنگێراو ئاکەپەی و پەدەکەین، هەر ئادۍ وەڵتەر هجوومۍ کەرێنۍ سەروو هەدەپەی، ئامانجەکەشا لاوازکەرڎەی خاڵە بەقووەتەکاو هەدەپەین. چونکوم ئانە دژوو فاشیزموو ئاکەپەی و مەهەپەی مرڎۊوە، نمازا بیاوا بە ئامانجەکاشا، کۊشیای دیموکراسی بەزیندەیی تورکیانە مازۊوە، تەنیا هەدەپەن.
خراپتەرین نۊعوو پرووپاگەندەی و جەنگی دەروونی، تێکەڵکەرڎەی دروا و ڕاسییەکان، پێسە غەڵەتەکا وزا مەژگوو خەڵکیوە، ئی هجووماو جەنگی تایبەتی، ڕەخنەکاو گەلی و وێما، گرڎی کەرا بە بەهانۍ جە جەنگە تایبەتەکەیشا و جە ئەرەیاوناینە باسش کەرا، پینەیچە گەرەکشانە واچا ئینە هەقەتینا.
هەدەپە نەیتوانی هێرشەکانی شەڕی تایبەت پووچەڵ بکاتەوە، هەدەپە دەیتوانی ئەو لایەنە ڕاستییانە قبووڵ بکات کە ئێمە و گەل دەستنیشانمان کرڎ، بەمەش شەڕڤانانی شەڕی تایبەت بۊ ئامانجی خۊیان بەکاربهێنن، بیانگوتایە هەڵە و کێماسییەکان ڕاست دەکەنەوە. ئەگەر بیانگوتایە ئەمە هێرشی تڕۊڵەکان و شەڕی تایبەتە و دوورە لە ڕاستییەوە، هەڵەکانی ئاشکرا بکرڎایە، کاریگەری زیاتر دەبوو. بۊ نموونە، پێچەوانەی بۊچوونەکان، هەدەپە مافی کورڎ ناپارێزێت، بەم ئامانجە تێناکۊشێت، هەدەپە دەیتوانی وەڵامی بەهێزتری ئەم هێرشانە بداتەوە.
ڕەخنەکرڎن لە سیاسەتی هاوپەیمانی و هەڵەکان لە بوارە جیاوازەکان جیاوازە، هەروەها هێرشکرڎنە سەر ئەم سیاسەتە جیاوازە، نەبەخشینی وەڵامی باش بە پرسیارەکان دەگەڕێتەوە بۊ کەمی مەعریفەی ئایدۊلۊژی و سیاسی. بێگومان تاڕادەیەک پارێزراوە، بەڵام ئەگەر بکەوێتە ژێر کاریگەری دەوروبەرەکەی ئەوکات دەبێت هەدەپە وەک هەڵە لێی بڕوانێت.
ڕاستتەر ئانەنە، ناوەندە جیاوازەکاو جەنگی تایبەتی بازنە جیاوازەکانە، کە هجوومی ئایدۊلۊجی و سیاسی کەرا، بەڵام هەرمانەی ئایدۊلۊژییە و پەروەرڎەییەو هەدەپەی دلێنە و دلۍ جڤاکینە نەبیێنە وەراوەرشنە.
پاسە دیارابەشێوە جە چاپەمەنییە کورڎییەکا، کە ئشناسیێنۍ بە چاپەمەنیی دیموکراتیکی، بە هەمان نۊع کاریگەری بیێنۍ بە هەڵمەتەو جەنگی تایبەتی، چندین چێوۍ سەروو میدیای دیجیتاڵی وزیێنۍ ڕووە و ڕاسییەکۍ جیۍ نەکریێنێوە، هەڵمەتەو جەنگی تایبەتی بەرڎەوامە بۍ. پاسە دیارا هەڵمەتەو جەنگی تایبەتی سەروو میدیای دیجیتاڵی خاستەرە بیێنە، پی ڕاسییە بایەخوو کۊشیای ئایدۊلۊژی و پەروەرڎەیی بەر کەوت.
جەنگێوە تایبەت دژوو کۊشیای گەلوو کورڎی هەن
پێسە واتما، هەدەپە نرخنای کەرۊ، بڕێوە جە نرخنایەکا نرخاندنەکان سەروو هەدەپەی بە شێوەو ڕەخنەو دلۍ هەدەپەی هەنۍ، کاریگەریی ئی ڕەخنەیە سەروو هەدەپەیۊ چێشا؟
ڕەخنە جە غەڵەتا و کەموکوڵییەکاو هەدەپەی گیریۊ، حەرپاسە ئی ڕەخنۍ دلۍ پارتەکەیچەنە هەنۍ، مش. ڕێگە بدرێت میکانیزمیۊم ڕا پی ڕەخنا بدریۊ. مەبۊ کەس جە ڕەخنەی تەرسۊ. ئینە دلۍ هەدەپەینە گەشەش کەرڎەن، کەموکوڵییەکێشا وستۍ وەرڎەموو ڕای گرڎینی. واتشا هەرمانە کەرا پەی بەرڎەیڕاوەو میکانیزموو ڕەخنەگێرتەی دلۍ پارتەکەینە و دلۍ جڤاکینە. ئینە گرنگا، پەرەسانای و زیندەبییەی و کارایی پارتەکا پاسە بۍ دی. مشۊم ئینسان سەرنجە بدۊ ڕەخنەکا و کۊشیای کاراتەر کەرۊ بە پاو ویرکەرڎەیۊ و فەلسەفەو هەدەپەی. ئا کەلیمۍ و نرخنایۍ با بایسوو پاشەکشۍ بەینوو کۊشیای و ناچالاکی و تەسکوینی و جیابییەیۊ جە جڤاکی، مەبۊ پیسە ڕەخنەی بوینیا.
ئاسایین ڕای گرڎین ئاگاش جە بڕێوە ڕەخنا بۊ، گەل متاوۊ بە شیوەی جیا ڕەخنە گێرۊ، بەڕاسیی ئانەیچ کەرا. وەلۍ جەنگی تایبەت دژوو کۊشیای کورڎی و ڕێکوستەیەکاش و دژوو گەلوو کورڎی جمۊوە. مشۊم ئینسان بەرڎەوام هاگادار بۊ. کۊشیای کورڎی کۊشیاێوە سیاسی نییا، بە سەرپەرشتیی پارتێوە سیاسی. کۊشیاێوە هەن، دژوو گرڎوو ئەرەمەرزیایەکاو دەوڵەتی. مشۊم گرڎوو بونیاد و ڕێکوزیا سیاسییە کورڎییەکا کریێوۍ با وەراوەروو ڕەخنەی و ڕەخنەگێرتەی. پەنەوازا ڕەخنەو گەلی قبووڵ کریۊ، ئەگەر غەڵەت و دەگمەنیچ بۊ، مشۊم سەرنجەش بدریۊ.
پەنەوازا ئینسان چینەیە بیاوۊنە. مەبۊ ڕەخنەو دۊس و لایەنگێرا پەشتگۊشی وزا، پەنەوازا ڕاوەبەراو هەدەپەی، ڕات بدا ڕەخنە ڕاستەوخۊ گیریۊ، پەی ڕاسکەرڎەیۊ، گرنگ ئانەن، ئینسان چا هەڵوێست و کەلیما دوور گنۊوە، کە ملا خزمەتوو جەنگی تایبەتیوە، ئانۍ چینەیە میاوانە بەشداری جە ڕەخنەنە کەرا.
بڕۍ ڕەخنا دلۍ هەدەپەینە هەنۍ، بە ئەرێیی نرخیایش پەی کریۊ جە قسەکانە، وەلۍ بەشێوە چانیشا بە ڕۊشنویر و ئەکادیمی و ڕۊنامەنویس وێشا مشناسا، بە کەلیما و هەڵوێستەکاشا ئی قۊناغەشا، خزمەت بە جەنگی تایبەتی کەرۊ. بەتایبەت یەک-دووە کەسۍ ئی بازنەیە، ڕەخنەشا جە ویر و فەلسەفەو هەدەپەی گێرت، کە ئینۍ چێروو کاریگەریی پەدەکەینە، یان چێروو کاریگەریی مەیلوو پەدەکەینە بەرەو ناسیۊنالیزمی ورڎە بۊرژوازی لیبراڵی، ئاشکران ئی کەسۍ بەرڎەوام مێمانێنۍ جە کەناڵە تەلەفزیۊنییەکاو سەر بە پەدەکەینە.
هـ . ش / س . ز
