ئەنڎامێوە وەڵین و سی پی تی کە ٣ جارۍ ئیمراڵینە سەردای ڕابەر ئۆجالانیش کەرڎەن باسش چانەی کەرڎ کە هەلومەرجوو گۆشەگیری یاگۍ قبوڵ کەرڎەی نیا و واتش، "عەبدوڵا ئۆجالان ڕابەروو گەلوو کوردیا و ئینە حیچ مشتومڕێوە هۊرمەگېرۊ و داوا کەروو ئازاڎ بکریۊ.
ئەنڎامی وەڵینوو سی پی تی ژان-پیەر رێستێلینی سەرنجش وست سەروو ئانەی کە سەرباروو هەلومەرجی دژواروو ئیمراڵیچ ڕابەروو گەلوو کوردی عەبدوڵا ئۆجالان تەرەفوو هزری وېش فرە بە بەقوەتی راگېرتەن و پی جۆرە بەردەوام بۍ: "ئۆجالان مزانۊ کە گەلوو کوردی ئینا چنی ئاڎی و ئی ڕاسیەنە ئیمراڵیش سەروو پەیاوە راگرتەن. ئا دەوڵەتۍ کە کورد وڵاتەکاشانە مژیوا بە تایبەتی دەوڵەتوو تورکی جە ڕابەروو گەلوو کوردی عەبدوڵا ئۆجالانی و ئازاڎیی ئاڎیی متەرسا. بە بێ حیج مشتومڕێوە ئاپۆ ڕابەروو گەلوو کوردیا. ئەگەر ڕابەروو گەلێوە زینڎانی کریۊ مشۊم پەی ئازاڎیی ئاڎیی کۊشیای کریۊ".
گۆشەگیری تن سەروو ڕابەروو گەلوو کوردی عەبدوڵا ئۆجالانی جە ٣٢ەمین مانگەنە بەردەواما. ١٠و تشرینی یۋەمی جە ٧٤ ناوەنڎۍ جەهانینە، بە کۆنفڕانسی ڕۊنامەوانی و ئەرەیاۋنای هامبەش هەڵمەتەو 'ئازاڎیی پۍ ئۆجالانی و چارەسەری سیاسی پۍ پەرس و کوردی' دەسشپنەکریا. لایەزال پەیاموو پەشتیوانی جە کەمپینەکەی ئەرەیاۋیۊ. دماو ئانەی ڕابەروو گەلوو کوردی عەبدوڵا ئۆجالان گیریا، جە ساڵەکا ١٩٩٩، ٢٠١٠ ی و ٢٠١٣ ینە شاندوو کۆمیتەو ڕاگېرتەی جە ئەشکەنجەی سەر بە ئەنجومەنوو ئەوروپای (سی پی تی) لوۋۍ ئیمراڵی. یۊ جە ئەنڎاما ئا شاندەیە پسپۆری پزیشکی داڎی و مافناسی سویسڕی ژان- پیەر رێستێلینی سەبارەڎ بە سەرداکایشا پۍ ئیمراڵی و هەلومەرجوو عەبدوڵا ئۆجالانی جە بەرنامەو ڕۆژەڤوو ئەوروپای کەناڵ و میدیا خەبەرینە جوابوو پرسیارەکا ڕۊنامەوان سەرکان دەمیرەلیش داوە.
ژان پیەر رێستێلینی زیاڎ جە ٣٠ ساڵان چېروو چەترەو کۆمیتەو ڕاگېرتەی جە ئەشکەنجەی جە ئەوروپانە پېسە پسپۆڕی هەرمانە کەرۊ و جە بەینوو ساڵەکا ٢٠٠٩-٢٠١٥ ی ئەرک و سەرۆکایەتی کۆمیسیۆنوو نەتەوەیی ڕاگېرتەی جە ئەشکەنجەی سویسڕانە ئەستۆنە بیەن. چەمپنەکۊتەی چنی رێستێلینی پی جۆرەنە:
دماو ئانەی رابەروو گەلوو کوردی عەبدوڵا ئۆجالان زینڎانی کریا، پېسە ئەنڎاموو سی پی تی جە ساڵەکا ١٩٩٩، ٢٠١٠ و ٢٠١٣ شمە سەردای ئیمراڵیتا کەرڎ. ئا چېوۍ چا قۆناغەنە ڕووەشادا متاودۍ پۍ ئێمەیش باس کەردۍ؟
بەڵێ من پۍ دیەو عەبدووڵا ئۆجالانی یەرۍ جارۍ لووانی، جە حەردووە سەرداکەو دماینە من ئا زینڎانیۍ تەریچم دیۍ کە چنی ئاڎیی ئیمراڵینەبېنۍ. سەردای یوۋەمم جە ١٩٩٩ نە بۍ، نزیکەو ٢٥ ساڵا چېوەڵتەر. یاڎەوەری من بڕۍ کاڵ بیەنۊ. جە ئەوەڵ دیڎارمانە عەبدوڵا ئۆجالان فرە دڵتەنگ بۍ، وەروو ئانەی تازە زینڎانی کریابۍ. نەزانۍ کە ئێمە کێنمۍ و ئامانجوو ئێمە لاشۊ ڕۊشن نەبۍ و دڵنیا نەبۍ کە ئایا ئێمە پۍ هامکاری ئاڎیی ئینایمۍ چا یان نا. تا ئانەی دڵنیابۊ و بە ئیسراحەت باس چا ئاژەیە کەرۊ کە پۊرەشەرە ویەرڎەن چن سەعاتېش خواینا. ئانە ئەوەڵ سەردایما بۍ.
جە سەرداکەو ساڵەو ٢٠١٠ ینەو دماتەرینە فرە ئیسراحەت بۍ. هەلومەرجوو زینڎانیکەرڎەی بڕۍ خاستەر بۍ. چا سەردایمانە جە ماوېوە کەمەنە پەیوەندېوە دۆسانەما چنیش ساز کەرڎ. پېسە دکتۊرېوە سەبارەڎ بە تەندروستی ئۆجالانی من ناڕەحەت بېنۍ. حەرپۊکەی داواو ئیجازەیم کەرڎ کە وشکنای تەندروستیش پۍ ئەنجام بڎەو. پی جۆرە داوام جە گرڎی کەرڎ کە بلابەرۊ و جە چوارچێوەو پارېزنای پەنهانی پزیشکینە کە ئیسەیچ مەتاوو ئا زانیاریا بە شمەیچ بڎەو، من و ئاڎ ژوورەکەنە مەنیمۍ.
من حەجگیز سەردای دووەمیم جە یاڎ مەکەروو. دماو ئا سەردایە ئێمە پېسە دووۍ هامڕایا عالی مەنیمۍ. ئۆجالان بەتەمامی ئینسانۍ هامسۆزا.
'گۆشەگیری و بڕیەیرە تن وتیژیېوە ترسناکا'
سەرداکەیما جە ساڵەو ٢٠١٣ینە بە هەمان شێوە ویەرڎ و وەروو ئانەی جارێوە تەر یۊترینما ویناوە، ئێمە دڵوەشېبێنمۍ. وەروو ئانەی زانۍ بە فەرەنسی قسۍ کەروو بە منش وات "دکتۆرە فەرەنسیەکەم". ئا قسېمە فرە پنە وەشەبۍ. واتە ئەگەر بە پوختی واچوو؛ چا دیڎارانە پېما بەرکۊت کە ئاڎ قوربانی تنوتیژین جەستەیی نییا و مامەڵېوە خراپش جە تەرەفوو کاربەدەساوە ۋەران ۋەر نەکریان.
بەڵام هەلومەرجێوە کە ئارۊیچەنە چنەشەنە زینڎانی کریان، بە تایبەتی گۆشەگیری و بڕیەیرە فرە دژوارا. ئیسە بە تەمامی ئاژەکە چېشا، من ئاگاڎار نیەنا. بەڵام پۍ گرڎ کەسێوە کە گۆشەگیر کریۊ، جە پەیوەنڎیگېرتەی بێ بەش کریۊ، جە ژوورێوە چوار مەترینە و سنوورپەی نیایرە و پیاسەنەکەرڎەی، تن و تیژیېوە ترسناکا.
شمە متاودۍ بڕۍ باس جە زینڎانی ئیمراڵی کەرڎۍ؟ پۍ نمونەی بیناسازی زینڎانەکەی..
پېسە شمەیچ مزاندۍ ئیمراڵی دوورگېوە بۍ کە وەڵتەر ژمارېوە فرە زینڎانیېش چنەبېنۍ. جە سەردای یوۋەمەنە بە ئێمەشا وات کە کاربەدەسا تورکی پۍ ئانەی زینڎانیېوە تایبەتی پېسە ئۆجالانی چا زینڎانی کەرا، جە ماوەو چن حەفتېوەنە ئاگەشا چۆڵ کەرڎەن. گفتوگۆیۍ کە جە گرڎ لېوە وزیانەرە و ڕاو جای ئەمنی ئینا بەرزتەرین ئاستەنە.جە چوار لاو جەهانینە سەردای سەڎان زینڎانیام کەرڎەن، ویرم نمۍ کە جە حیچ زینڎانێوەنە ڕاو جای ئەمنی پا جۆرەم دیەبۊ.
'باسوو ئانەی کەرۍ کە چ هیوا و ئاواتێوەش پۍ گەلەکەیش هەن'
جە سەرداکایتانە هەڵوێسوو ڕابەروو گەلوو کوردی عەبدوڵا ئۆجالانی ۋەران ۋەر بە شاندەکەی چنین بۍ؟
جە یوۋەم سەردایمانە ساڵەو ١٩٩٩ ی ئۆجالان فرە ئیسراحەت نەبۍ. جە دیڎارەکا دماتەریمانە فرە بە گەرمی مامەڵەش کەرڎ. وەختۍ باس جە مژارە ژیۋاییەکا کەرۍ و ئانەی چ ئاوات و هیوېوەش پۍ گەلەکەیش هەن، باسما پۍ کەرۍ، فرە دڵوەش بۍ. دماو زیاڎ جە ٢٠ ساڵا ئانەی مایۍ دڵتەنگیما ئانەنە کە ئارۊ هەلومەرجوو ئاڎیی فرە نەفاڕیان.
چا دیڎارانە باس جە مژاری سیاسی کریۍ؟
جە دیڎارە رووبەڕووەکامانە کە دوو بە دووبېنمۍ دەرفەت دېنا کە باس جە مژارە سیاسیەکا کەرۊ. بەڵام مشۊم شمەیچ بزاندۍ؛ ئانەی باسش کەرېنمۍ، چا کامێرانە کە جە گرڎ یاگېنە بېنۍ، تۆمار کریېنۍ. حەرپۊکەی پەنەوازکەرۍ بڕۍ وریابوو. پۍ نمونەی چنی ئاڎی نەتاوېنا واچوو بژیۋۊ کوردسان. چانەی بۍ دماو ئامای بەریم زینڎانەنە تووش و قۊرتۍ بیېنا. رەنگە تورکەکۍ داواشا کەرڎۍ کە جارێوەتەر من نەلوو پۍ ئیمراڵی. جە ئاژېوە چانەنە ئشیۍ بێلایەن بیېنا. حەرپۊکەی ئشیۍ سەبارەڎ پا چېوا ماچمېشا و ئانەی چنی هەڵسوکەوت کەرمۍ، ئشیۍ فرە ڕشدۍ بیمۍ.
ئایا ڕابەر ئۆجالان لاو شمۊ باس جە هەلومەرجوو زینڎانیکەرڎەی ئیمراڵینە کەرۍ؟
بەپەنەوازش نەزانۍ کە پۍ منش باس کەرۊ، وەروو ئانەی ئێمە جە سەرداکامانە هەلومەرجەکەی بە چەما ۋېما وینېنمۍ. پېسە شاندەکەیما ئەوەکۊڵیای جە گرڎوو سیستموو زینڎانەکەی کەرېنمۍ. جە سەرداکامانە من زیاتەر پەیوەنڎیم چنی دکتۊرا ئۆجالانی بۍ. ۋەروو ئانەی پەیوەس بە تەندروستی ئاڎیی، ئێمەیچ نیگەرانۍ بېنمۍ. ۋەروو ئانەی فرە گەنج نییا، ۋەروو ئانەیچ ئشیۍ دڵنیۍ بیمۍ کە تەندروستی ئاڎی و چېرخان و تەندروستی زینڎانەکەی عالا یان نا. گەرەکما بۍ دڵنیا بیمۍ کە ئەگەر ئاژەی خراپ یان پەنەوازیۍ کتوپڕی پزیشکی بېنە ئاراوە، کریۍ کە دەمودەس جە ڕاو پاپۊڕېوە سەروازییوە فاڕاشۊ یان نا.
بەڵام متاوو ئینەتا پنەواچوو، کاربەدەسا تورکی زینڎانەکەشا بە جۆرێوە وەشکەرڎەن کە ئۆجالان رووبەڕوو حیچ ڕووەدایۍ نەبۊوە. ئاڎیۍ گەرەکشانەبۍ ئۆجالان حیچ کارەساتېش سەرەرە بۍ. ئینە جە روو سیاسیوە فرە بە قورسی سەرشا گنۊ. ۋەروو ئانەی گرڎوو جەهانی، جە نزیکۊ شۊنیرەلوای پۍ هەلومەرجوو زینڎانی کەرڎەی ئۆجالانی کەرېنۍ.
'ئانەی ئۆجالانی سەروو پەیاوە مردنۊ ئانەنە کە مزانۊ گەلەکەش ئینا پەشتیشۊ'
گېرتەو ڕابەر ئۆجالانی پایۍ منیۊ ٢٥ەمین ساڵەشۊ. ئایا ۋیەرنای ٢٥ ساڵا جە هەلومەرجوو ئیمراڵینە ئاسانا یان نا؟
بە دڵنیاییوە ئاسان نییا. ئیمراڵینە جە ڕوو دەروونییوە، ۋېڕاگری فرە دژوارا. بەڵام ئانەی کە ئۆجالانش سەروو پەیاوە ڕاگېرتەن، ئانەنە کە مزانۊ گەلەکەش ئینا پەشتیشۊ. ڕەنگە ۋەروو ئانەیچ بۊ کە هەڵای بژیوۊ. وەختۍ کە ئەوەڵجار لووایمۍ دیڎاروو ئاڎیی، ئێمە نیگەرانۍ بېنمۍ کە ئاژەو دەرونی ئاڎیی تێکبشۊ، ۋېش کوشۊ یان ۋیر جە چېوۍ جیاوازی کەرۊوە. بەڵام ئاژېوە پا جۆرە نامان ئاراوە. جە دیڎارەکا دماتەریمانە دیما کە جە روو فکریوە فرە بە بەقوەتی مەنەنۊ.
سەرەڕاو ئانەی ڕابەر ئۆجالان ٢٥ ساڵېن گیریان، جە هەلومەرجوو ئیمراڵینە فاڕیایۍ چانە نامان ئاراوە. نزیک بە ٣٢ مانگان بە حیچ کلوەجۍ هەواڵو عەبدوڵا ئۆجالانی مەزانیۊ. بە تەمامی مافی و دیڎاریش چنی خانەواڎەیش و پاڕێزنەراش ۋنە زەوت کریان. شمە جە بارەو هەلومەرجوو گۆشەگیری کە ڕابەر ئۆجالان ئارۊنە چنەشەنە زینڎانی کریان، چنی ویرکەردېوە؟
جەبارەو ئاژەو ئیسەو ئۆجالانیۊ قسە و باسی جیاجیا بیەیش هەن. ئەگەر پېسە ئانەی شمە ماچدېش، مەتاوۊ چنی خانەواڎە و پارێزنەراش دیڎار ئەنجام بڎۊ، ئانە ئاژېوە فرە دژوار و ترسناکە. حیچ گومانێوەش نیا چنە. بەڵام حەتا پەشتی بە تێبینی و شۊنیرەلوای ۋېم نەبەس و، مەتاوو بە شێوېوە یەکلایکەرەوە سەروو ئا مژاریە قسۍ کەروو.
ئایا هەلومەرجی گۆشەگیری، پاشێلکەرڎەی مافەکا مرۆڤی نییا؟
جارێوەتەر ڕا پۍ گفتوگۆ و مشتومڕێوە گرنگی کەردېوە. پۍ ماوەو چنڎین ساڵا زینڎانی کەرڎەی جە ژووری تاکەکەسینە پاشێلکەرڎەی مافیا یان نا، گەر غەڵەت نەبوو پۍ ئانەی دڵنیا بووە مشۊم سەرجەنۊ شۊنیرەلووای کەرڎۍ - ئانە بیەن بە مژاروو قەرارەگا داڎگاو مافەکا مرۆڤوو ئەوروپای و ئەرەمەرزیا میان نەتەوەییەکا تەری.
بڕۍ داڎگۍ قەرارشا دان کە ئەگەر کەسێوە پۍ چنڎین ساڵا جە زینڎانی تاکەکەسینە بۊ، ئانە ڕافتېوە نا ئینسانانەن. بەڵام پاسە مەزانوو کە داڎگاو مافەکا مرۆڤوو ئەوروپای سەبارەڎ پانەی خۊتان قەرارېوە یەکلایکەرەوە و نمونەیی بۊ. بەڵام ۋەروو ئانەی قەرارەکۍ داڎگاو مافەکا مرۆڤوو ئەوروپای بە پاو ئاژەو زینڎانی بیەی ئۆجالانی بۊ، ئیسفاڎەش بۊ کە ئێمە شۊنیرەلوایش پۍ کەرمۍ.
'مشۊم تورکیا جوابوو گوزارشتەکۍ سی پی تی بڎۊوە'
تەنیا ئەرەمەرزیېوە کە متاوۊ سەردای ئیمراڵی کەرۊ سی پی تییا. سەرەڕاو ئانەی جە ئەیلولوو ٢٠٢٢ېنە سەردای ئیمراڵیش کەرڎ، سەرەڕاو گرڎوو داواکارییەکا هەڵای گوزارشتەی پەیوەس پا سەردایشە ئاشکرا نەکەردەن. ئا هەڵوێسەو سی پی تی چنی هۊرسەنگندۍ؟
تا دەوڵەتی پەیوەنڎیدار جوابوو سی پی تی نەڎۊوە، واتە جوابوو ۋېش ئاماڎە نەکەرۊ و وەڵاش نەکەرۊوە، سی پی تی بە مەڵامەتوو پەیماننامەکاوە مەتاوۆ گوزارشتەو ۋېش وەڵاکەرۊوە.
فرە ئاشکران کورد ئا ئاژە نائاساییە موینا. بەڵام مژارېوە هەستیارا کە سی پی تی کەی گەرەکش بۊ بلۊ گرڎ یاگۍ. ئەگەر سی پی تی یاسا دیارەکا پاشێل کەرۊ، دەوڵەتەکۍ ئا وەختە متاوا بە واتەی ئانەی "ئێمە ئیتر شمەما گەرەکۍ نیەندۍ، شمە یاساکا پاشێل کەرڎۍ" ناڕەزایی بەربڕا. ئانەیچ پۍ گرڎ لایۍ بۊ بە ئاژېوە نەگونجیا و خراپ. حەرپۊکاتی ۋەڵانەکەرڎەیۊ گوزارشتەکۍ کەموکوڕی سی پی تی نییا، کەموکوڕی کاربەدەساو تورکین کە جوابوو پەیوەس بە سەرداکەو سی پی تی ۋەڵامەکەراوە.
تورکیا ناچارا کە جوابی پەیوەس بە دمایین سەرداکەو سی پی تی پۍ ئیمراڵی ۋەڵاکەرۊوە. ئێمە بە گرڎی رووبەڕوو ئا قۊرتۍ بیمېوە. جە ئەنجومەنوو ئەوروپاینە کە بە گرڎی جە ٤٥ وڵاتا پێکمۍ، بڕۍ دەوڵەتۍ دەموودەس جوابوو گوزارشتەکۍ سی پی تی مڎاوە، بڕېوە پۍ چنڎین ساڵا چەمەڕۍ با، بڕېوەیچ تا ئا وەختەی حکومەتی تازە وڵاتەکەشانە پێکمۍ، چەمەڕا کەرا.
پاڕێزنەرا ڕابەر ئۆجالانی و فرەو وەرگیریکەرا مافەکا مرۆڤی ئەرەیاۋناشا کە سی پی تی جە هەوڵێسوو ۋېش ۋەران ۋەر بە ئیمراڵی سیاسیانە جمۊوە. بە راو شمە سی پی تی پەیوەس بە ئاژەو عەبدوڵا ئۆجالانی کۊتەن چېروو فشاری سیاسیوە؟
وەختۍ بی بە ئەنڎاموو لوجنېوە کە ڕەخنە گېرۊ، چانەی میاوۊنە کە ئا دەوڵەتۍ ڕەخنەشا ۋنەگیریۊ فرەو جاری ناڕازیېنۍ. ئینە فرە ڕۊشنا. بەڵام ئیدیعاو ئانەی کە سی پی تی بە مەڵامەتوو فشاری سیاسییوە مەتاوۊ ۋېش ئیفاڎە کەرۊ، ئارگومێنتێوەن کە حەجگیز نەسەلەمیان. سی پی تی هەمیشە ئا زانیاریۍ کە جە زینڎانەکانە بەدەسشا ئارۍ، مەجبورا بەمەڵامەتوو ئا پەیمانناماوە کە پابەنڎا پۊشاوە قۊرتەکا وەرو چەما گېرۊ.
تورکیا وڵاتێوەن کە ئەنجوومەنوو ئەوروپای و چنڎین پەیماننامۍ میان نەتەوەییش ئیمزا کەرڎېنۍ و مەجبورا پابەنڎ بۊ بە جابەجېکەرڎەیشۊ. سەرەڕاو ئینەیچ نەک تەنیا ڕابەر ئۆجالان ، بەڵکم هەزاران زینڎانیۍ سیاسیۍ جە زینڎانەکا تورکیاینە چېروو هەلومەرجێوە فرە سەختینە گیریېنۍ. مەگەر هەرمانەکۍ تورکیای جە چوارچێوەو پاشێلکەرڎەی ئا پەیماننامانە نییا؟
بەڵێ، بە دڵنیاییۊ پاسەن. ئی پاشێلکاریۍ تەنیا پەیوەنڎیشا بە زینڎانیا سیاسیوە نییا، بەڵکم پەیوەنڎیش بە ئاژەو گرڎی گەلوو کوردیوە هەن. من فرەو جاری سەردای هەرێموو کوردسانیم کەرڎەن. ٤٠ ساڵۍ چېوەڵتەر پۍ ئەوەڵجاری لوانی واگە، ئا وەختە گەلوو کوردی جە چەما تۆرکەکاوە پېسە کەشی تەماشە کریېنۍ و فرەو جاری پېسە هاموڵاتیېوە پلە دووۍ تەماشە کریېنۍ. تا ئیسەیچ پاشێلکارییەکۍ دەولەتوو تورکی ۋەران ۋەر بە گەلوو کوردی بەردەواما.
'ئاڎۍ جە عەبدوڵڵا ئۆجالانی و ئازاڎیی ئاڎیی تەرسا'.
ئا جەنگەی کە دەوڵەتوو تورکی جە چوار پارچەو کوردسانی دژوو گەلوو کوردی بەرۊش ڕاوە چنی ئا گۆشەگیریەی کە سەروو بەڕێز ئۆجالانی هەن، حیچ پەیوەنڎیېشا بە یۊترینیۊ هەن؟ گۆشەگیری بەشێوەن جە جەنگی دژوو گەلوو کوردی؟
بەڵێ بە دڵنییاییوە پاسەن. چونکی ئاڎۍ جە ئۆجالانی تەرسا. ئاڎۍ مزانا ئەگەر ئۆجالان ئازاڎ کریۊ چ فاڕیایۍ ڕووە مڎۊ، پۊکەی تەرسا. نەک تەنیا تورک، ئا وڵاتۍ تەریچ کە کوردشا چنە مژیوۊ، جە ئۆجالانی تەرسا. ئاڎۍ نیگەرانېنۍ چانەی کە ئەگەر ئۆجالان ئازاڎ بۊ کوردۍ ئا وڵاتا با بە یۊ. ئاڎۍ ئی ئاژە و ئازاڎیی ئۆجالانی پېسە تەرسۍ پۍ ۋېشا وینا.
'فکر و ڕامانەکۍ عەبدوڵا ئۆجالانی پۍ چارەسەری قۊرتەو کوردی زەرورېنۍ'
پېسە کەسێوە کە عەبدوڵڵا ئۆجالانڎ نزیکۊ ئشناسان، گەرەکتانە سەبارەڎ بە دەوروو فکروو ئۆجالانی جە چارەسەرکەرڎەی قۊرتەکا کوردینە چېش واچدۍ؟
من پاسەش پۍ ملوو سەردەمێوە مۍ کە چارەسەرێوە پۍ قۊرتەو کوردی مېزیۊوە. مەکریۊ نکوڵی چانەی کریۊ کە قۊرتەو کوردیچ ئینا هەمان ئاستوو قۊرتەو فەلەستینی و ئیسرائیل و ئارۊینە بە دڵنیایوە ئینە نیگەرانیېوە گەورەن. قۊرتەو کوردی ئا قۊرتېنە کە مشۊم چارەسەر کریۊ. من پاسە ۋیرکەروە کە ئۆجالان "کۊڵەکۍ" گەلوو کوردیا، واتە سەرمەشق و گەلوو کوردیا و حەر پی جۊرەیچە مەنۊوە، فکرەکېش چارەسەرېنۍ پۍ قۊرتەکا گەلوو کوردی، فرە ئەرێنی و گرنگېنۍ.
'حیچ جوابۍ نییا پۍ پێناسەکەرڎەو تیرۆری'
تورکیا عەبدوڵا ئۆجالانش پېسە ڕابەروو پەکەکەی ۋینا و داڎگاییش کەرڎ، پەکەکەیچ بە ڕێکوستەیۍ "تیرۆریستی" پێناسە کەرۊ. شمە گەرەکتانە چېش واچدۍ سەروو پێناسەو "تیرۆریزم"ی؟
وەڵۍ گرڎ چېوېنە مشۊم ئینسان پەرسۊنە تیرۆریست کېن؟ وەختۍ کە من ئەنڎاموو سی پی تی بېنا، من پێشنیاروو قەڎەغەکەرڎەو بەکارئارڎةی کەلیمۍ "تیرۆریست"یم کەرڎ، وەروو ئانەی ئی کەلیمۍ بۍ مانانە. فرەو جاری پۍ ئشناسای تنووتیژی بەکارمۍ. پۊکەی جە ڕاسینە متاویۊ گرڎ جەنگېوە پېسە کردەوېوە تیرۆریزمی پێناسە کریۊ. تیرۆریزم، پېسە ئانەی کە ئارۊ پێناسەش پۍ کریۊ، ئا کەلیمېنە کە پېسە ڕێبازێوە پۍ گولانەکەرڎەیۊ کۆمەڵە کەسۍ بەکارمۍ.
پۍ نموونەی ئەگەر شمە پۍ ڕزگاری وڵاتەکەیتا جەنگ کەرڎۍ، چانەینە بە تیرۆریست نامېتا بەرا. ئا فەرەنسیۍ کە جە جەنگی جەهانی دووەمەنە پۍ وەرگیریکەرڎەی جە وڵاتەکەیشا جەنگ کەرېنۍ، پېسە تیرۆریستی تەماشە کریېنۍ. بە هەمان شێوە ئا چیچانیۍ کە دژوو ڕووسەکا جەنگ کەرېنۍ، بە تیرۆریست نامزەند کریۍ.
بەپوختی وەختۍ دژوو چېوۍ مردیوە و تفەنگ هۊرگېری پۍ وەرگیری کەرڎەی جە وڵاتەکەیت، کریۊ بە تیرۆریست نامېت بەرا. کەواتە بەڕاسی ئی کەلیمۍ حیچ مەعنېوەش نییا و هامواتاش نییا.
"قەرارەکەو یۊبیەی ئەوروپای سەروو پەکەکەی قەرارېوە سیاسییا"
گەرەکما سەروو ئانەی کە یۊبیەی ئەوروپایچ پېسە "رێکوستەیۍ تیرۆریستی" تەماشەو پەکەکەی کەرۊ پرسیارە کەروو. شمە ئی قەرارەیە چنی هۊرسەنگندۍ؟
ئی قەرارە منش سەرسام کەرڎەبۍ. چېگەنە گەرەکما ئا کەلیمۍ پۍ سی پی تی بەکارباروو کە شمە بەکارش ئارېندۍ. چانەینە پۍ قەراردای سەروو ئی پرسەیە فشاری سیاسی سەروو یۊبیەی ئەوروپای بیەبۊ یان قەرارېوە سیاسی دریابۊ. بەڕاسی من تەعاجبم کەرڎ وەختۍ یۊبیەی ئەوروپای قەرارېوە چا شێوەشە بەرکەرڎ.
'مشۊم پەیوەنڎی زینڎانییەکا چنی جەهانوو بەری پارېزیۊ'
پېسە ئەنڎامێوە سی پی تی سەردای سەڎان زینڎانیات کەرڎەن و کتێبێوەت سەروو چەمڎاریەکات چی زینڎانانە نوویستەن. بەپەیلواو شمە کام زینڎان خراپتەرین ئاژەش هەن، شمە زینڎانی ئیمرالی چکۊو ئا ڕیزبەندییەینە ویندۍ؟
بەپاو پیمەرەکا زینڎانەکۍ فاڕیا. من سەردای زینڎانەکا دلېڕاسەی و سەرنیشتوو ئەفریقایچم کەرڎەن. جە ئەفریقای دلېڕاسەنە زینڎانی پاسە هەن کە زینڎانییەکۍ ئاوراینە مرا، بەتایبەتی جە وڵاتە گەرمەکانە چونکی مەتاوا چووەرۊ بوسا، ناچارېنۍ شەوۍ بەرۊ بوسا. ڕیزکەرڎەو خراپتەرین زینڎانی محاڵا، ۋەروو ئانەی پەیوەسا بە مدرامانوو زینڎانییەکا. کەسێوە کە جە ڕوو دەروونییوە بەقوەت بۊ و جە ڕوو جەستەییوە تەندروس بۊ، زیاتەر وەرگەو زینڎانی گېرۊ چەموو ئانیشانە کە چی ڕووانە لاوازېنۍ.
'فکر و ڕامانەکۍ عەبدوڵا ئۆجالانی پۍ چارەسەری قۊرتەو کوردی زەرورېنۍ'
پېسە کەسێوە کە عەبدوڵڵا ئۆجالانڎ نزیکۊ ئشناسان، گەرەکتانە سەبارەڎ بە دەوروو فکروو ئۆجالانی جە چارەسەرکەرڎەی قۊرتەکا کوردینە چېش واچدۍ؟
من پاسەش پۍ ملوو سەردەمێوە مۍ کە چارەسەرێوە پۍ قۊرتەو کوردی مېزیۊوە. مەکریۊ نکوڵی چانەی کریۊ کە قۊرتەو کوردیچ ئینا هەمان ئاستوو قۊرتەو فەلەستینی و ئیسرائیل و ئارۊینە بە دڵنیایوە ئینە نیگەرانیېوە گەورەن. قۊرتەو کوردی ئا قۊرتېنە کە مشۊم چارەسەر کریۊ. من پاسە ۋیرکەروە کە ئۆجالان "کۊڵەکۍ" گەلوو کوردیا، واتە سەرمەشق و گەلوو کوردیا و حەر پی جۊرەیچە مەنۊوە، فکرەکېش چارەسەرېنۍ پۍ قۊرتەکا گەلوو کوردی، فرە ئەرێنی و گرنگېنۍ.
'حیچ جوابۍ نییا پۍ پێناسەکەرڎەو تیرۆری'
تورکیا عەبدوڵا ئۆجالانش پېسە ڕابەروو پەکەکەی ۋینا و داڎگاییش کەرڎ، پەکەکەیچ بە ڕێکوستەیۍ "تیرۆریستی" پێناسە کەرۊ. شمە گەرەکتانە چېش واچدۍ سەروو پێناسەو "تیرۆریزم"ی؟
وەڵۍ گرڎ چېوېنە مشۊم ئینسان پەرسۊنە تیرۆریست کېن؟ وەختۍ کە من ئەنڎاموو سی پی تی بېنا، من پێشنیاروو قەڎەغەکەرڎەو بەکارئارڎةی کەلیمۍ "تیرۆریست"یم کەرڎ، وەروو ئانەی ئی کەلیمۍ بۍ مانانە. فرەو جاری پۍ ئشناسای تنووتیژی بەکارمۍ. پۊکەی جە ڕاسینە متاویۊ گرڎ جەنگېوە پېسە کردەوېوە تیرۆریزمی پێناسە کریۊ. تیرۆریزم، پېسە ئانەی کە ئارۊ پێناسەش پۍ کریۊ، ئا کەلیمېنە کە پېسە ڕێبازێوە پۍ گولانەکەرڎەیۊ کۆمەڵە کەسۍ بەکارمۍ.
پۍ نموونەی ئەگەر شمە پۍ ڕزگاری وڵاتەکەیتا جەنگ کەرڎۍ، چانەینە بە تیرۆریست نامېتا بەرا. ئا فەرەنسیۍ کە جە جەنگی جەهانی دووەمەنە پۍ وەرگیریکەرڎەی جە وڵاتەکەیشا جەنگ کەرېنۍ، پېسە تیرۆریستی تەماشە کریېنۍ. بە هەمان شێوە ئا چیچانیۍ کە دژوو ڕووسەکا جەنگ کەرېنۍ، بە تیرۆریست نامزەند کریۍ.
بەپوختی وەختۍ دژوو چېوۍ مردیوە و تفەنگ هۊرگېری پۍ وەرگیری کەرڎەی جە وڵاتەکەیت، کریۊ بە تیرۆریست نامېت بەرا. کەواتە بەڕاسی ئی کەلیمۍ حیچ مەعنېوەش نییا و هامواتاش نییا.
"قەرارەکەو یۊبیەی ئەوروپای سەروو پەکەکەی قەرارېوە سیاسییا"
گەرەکما سەروو ئانەی کە یۊبیەی ئەوروپایچ پېسە "رێکوستەیۍ تیرۆریستی" تەماشەو پەکەکەی کەرۊ پرسیارە کەروو. شمە ئی قەرارەیە چنی هۊرسەنگندۍ؟
ئی قەرارە منش سەرسام کەرڎەبۍ. چېگەنە گەرەکما ئا کەلیمۍ پۍ سی پی تی بەکارباروو کە شمە بەکارش ئارېندۍ. چانەینە پۍ قەراردای سەروو ئی پرسەیە فشاری سیاسی سەروو یۊبیەی ئەوروپای بیەبۊ یان قەرارېوە سیاسی دریابۊ. بەڕاسی من تەعاجبم کەرڎ وەختۍ یۊبیەی ئەوروپای قەرارېوە چا شێوەشە بەرکەرڎ.
'مشۊم پەیوەنڎی زینڎانییەکا چنی جەهانوو بەری پارېزیۊ'
پېسە ئەنڎامێوە سی پی تی سەردای سەڎان زینڎانیات کەرڎەن و کتێبێوەت سەروو چەمڎاریەکات چی زینڎانانە نوویستەن. بەپەیلواو شمە کام زینڎان خراپتەرین ئاژەش هەن، شمە زینڎانی ئیمرالی چکۊو ئا ڕیزبەندییەینە ویندۍ؟
بەپاو پیمەرەکا زینڎانەکۍ فاڕیا. من سەردای زینڎانەکا دلېڕاسەی و سەرنیشتوو ئەفریقایچم کەرڎەن. جە ئەفریقای دلېڕاسەنە زینڎانی پاسە هەن کە زینڎانییەکۍ ئاوراینە مرا، بەتایبەتی جە وڵاتە گەرمەکانە چونکی مەتاوا چووەرۊ بوسا، ناچارېنۍ شەوۍ بەرۊ بوسا. ڕیزکەرڎەو خراپتەرین زینڎانی محاڵا، ۋەروو ئانەی پەیوەسا بە مدرامانوو زینڎانییەکا. کەسێوە کە جە ڕوو دەروونییوە بەقوەت بۊ و جە ڕوو جەستەییوە تەندروس بۊ، زیاتەر وەرگەو زینڎانی گېرۊ چەموو ئانیشانە کە چی ڕووانە لاوازېنۍ.
وەڵۍ گرڎ چېوېنە من دەمێوەن نەلانا ئیمراڵی. پۊکەی من بە پاو دمایین سەردایم کە ساڵەو ٢٠١٣ ی کەردم قسۍ کەروو. بە پاو ئا هەلو مەرجا کە چا سەرداینە وینام، ئاژەو ئا سەردەمە و ئیمرالی ئانڎە خراپ نەبۍ. ئا وەختە عەبدوڵڵا ئۆجالان ڕاش پنەدریابۍ چنی زینڎانیا تەروو دلۍ زینڎانەکەی یۊ وینا و وەرزش کەرا و تەماشەو مژارەکا چاپەمەنی کەرا.
فرە گرنگا زینڎانیېوە دلۍ زینڎانینە پەیوەنڎیش چنی هامراکاش بۊ، بەشداری جە چالاکییە وەرزشییەکانە کەرۊ، شۊنیرەلوای پۍ پێشهاتەکا کەرۊ، پەیوەندیش چنی جەهانوو بەری بۊ، چنی خانەواڎەی و پارێزنەراش کۆبۊوە. جە ساڵەو ٢٠١٣ینە عەبدوڵڵا ئۆجالان خۊتان ئی دەرفەتا بۍ.
'ئا هەلومەرجەی کە ئیسە ئیمرالینە هەن قبوڵ مەکریۊ'
فرېوە چا مافا کە ساڵەو ٢٠١٣ینە پنەشا دریابۍ، پېسە مافوو دیڎاری ڕابەر ئۆجالان چنی پارێزنەر و خانەواڎەکەیش، واتە پەیوەنڎییەکەش چنی جەهانوو بەری، بە تەمامی چنە سنیانۊ. بەپاو قسۍ پارێزنەرەکاش، بەشێوە فرە جە مافەکا عەبدوڵا ئۆجالانی زینڎانەنە دەسشا سەرەرە گیریان. پۊکەی گەرەکما جارێوەتەر پرسیارە کەروو. ئایا ئینۍ پاشێلکاریۍ نیەنۍ؟
ئەگەر ئاژەکە پېسە ئانەی بۊ کە باست کەرڎ، بە حیچ جۊرېوە ئی ئاژە قبوڵ مەکریۊ. پۍ نمونەی ساڵەو 1999 ی وەختۍ پۍ ئەوەڵجاری سەردای ئۆجالانیما کەرڎ، هەلومەرجوو زینڎانەکەی خراپ بۍ و سی پی تی نیگەرانییەکۍ ۋېش پۍ دەسەڵاڎدارا تورکیای بەربڕی و داواما کەرڎ کە هەلو مەرجەکۍ دلۍ زیندانەکەی فاڕیا. وردە وردە بڕۍ لایەنۍ ئاژەو زینڎانەکەیشا فاڕۍ. پۊکەی ئەگەر ئاژەو ئیسەو ئۆجالانی گېڵۊوە پۍ ساڵەو 1999، مەبۊ سی پی تی ئی ئاژەیە قبوڵ کەرۊ.
'متاویۊ هەمان پرۆسەو ماندێلای ئەنجام بڎریۊ'.
پېسە مزاندۍ نیلسۆن ماندێلا سەرۆکوو ئەفریقای پانیشتی دماو ٢٧ ساڵا زینڎانەنە ئازاڎ کریا. چا پرۆسەنە کە ماندێلا بەرەو ئازاڎیی لووا، دەوروو گلېرگەی میان نەتەوەیی گرنگ بۍ. ئایا حیچ جە یۊشیەیۍ جە بەینوو ئاژەو ڕابەر ئۆجالانی و ماندێلاینە ویندۍ؟ ئایا گلېرگەی میان نەتەوەیی متاوۊ دەورش بۊ جە ئازاڎکەرڎەی عەبدوڵڵا ئۆجالانینە؟
بەڵێ، بە دڵنیاییوە پاسەن. ئینە یۊبۍ چا مژارا وەختۍ کە چەمپنەکۊتەی چنی ئۆجالانی کەرېنا فرەو جاری قسېش سەر کەرېنمۍ. من باسوو نیلسۆن ماندێلایم کەرڎ، واتە چنی ماندێلا کە سەرەتا پېسە "تیرۆریست"ی جە لایەن و وڵاتەکەیشۊ تەماشە کریۍ، ئازاڎ کریا و بەردەوام بی جە هیواکاش و چنی بی بە سەرۆکوو وڵاتەکەیش. متاومۍ باس جە ڕووە جە یۊ شیەکا ئاژەو ئۆجالانی و ئاژەو ماندێلای کەرمۍ. متاویۊ هەمان پرۆسە پۍ ئۆجالانیچ وەش بۊ.
'گلېرگەی میان نەتەوەیی متاوۊ پۍ ئازاڎیی ئۆجالانی دەور گېڵنۊ'
ئایا گلېرگەی میان نەتەوەیی متاوۊ هەنگامە بنیۊ پۍ ئازاڎیی ڕابەر ئۆجالانی؟
بێگومان گلېرگەی میان نەتەوەیی متاوۊ پۍ ئۆجالانی چېوۍ کەرۊ. بەڵام چا ئاژەی کە ئیسە گلېرگەی میان نەتەوەییش چنەن، پاسە بزانوو، ئینە مەبۊنە بە ئەولەویەت. بەڵام بێگومان متاوا چېوەکا پۍ ئۆجالانی فاڕا.
ئایا نەتەوە یۊگېرتەکۍ مەتاوا پۍ فاڕیای هەلومەرجەکا سەروو ڕابەر ئۆجالانی دەور گېڵنا؟
بەڵێ، مشۊم نەتەوە یۊگېرتەکۍ دەسوەردای کەرا چا ئاژەیە کە ڕابەر ئۆجالانش ئینا چنە. چانەینە ڕاپۆرتەری تایبەتی نەتەوە یۊگېرتەکا دژوو ئەشکەنجەدای سەرنج وزۊ سەروو ئاژەو ئۆجالانی. سەروو ئی بنەمۍ چانەینە دەنگېوە بەرز کریابۊوە.
'پەنەوازەن چالاکییەکۍ پۍ خۊتانکەرڎەی جە عەبدوڵڵا ئۆجالانی بەردەوامۍ با'
بە سەرمەشقی سیاسەڎمەدارا، نوویسەرا، ڕۆشنۋیرا، داکۆکیکارا مافوو مرۆڤی و سەندیکا نامیەکۍ جەهانیچ جە 10و تشرینی یوۋەمینە، جە 74 ناوەنڎا جەهانینە، بە بەیاننامېوە هامبەش، بە دروشمەو "ئازاڎیی پۍ عەبدوڵڵا ئۆجالانی و چارەسەری سیاسی پۍ قۊرتەو کوردی" کەمپینێوەشا ئەرەیاونا. چېشت هەن پۍ ئی کەمپینیە؟
ئی ئاژە فرە گرنگا. پەنەوازەن درێژە بە کەمپینەکەی بڎریۊ. پۍ نموونەی نۆبەت و ئازاڎیی پۍ ئۆجالانی جە ستراسبۆرگ نزیک بە ئەنجومەنوو ئەورووپای چالاکیېوە گرنگا. مشۊم پۍ خۊتانکەرڎەی جە ئۆجالانی درێژە بە چالاکییەکا بڎریۊ.
ئارۊ عەبدوڵڵا ئۆجالان پېسە ڕابەروو گەلوو کوردی تەماشە کریۊ کە نوێنەرایەتی زیاڎ جە ٤٠ ملۋېن کەسا کەرۊ. سەرەڕاو ئینەیچ ٢٥ ساڵېن جە وڵاتێوەنە کە فرەو کەسی بە دەسەڵاتێوە دیکتاتۆری نامېش بەرا، ئینا چېروو دەسەلاڎداری ئەردۆغانینە. بە پەیلواو تۊ مشۊم چېش کریۊ پۍ فاڕای ئا ئاژەی کە ئۆجالانش ئینا چنە؟
بێگومان پەنەوازەن فشار وزیۊ سەروو ئەردۆغانی و پۍ فاڕیای گرڎ هەرمانېوە ئەنجام بڎریۊ. بەڵام من مەزانوو چانەی زیاتەر متاومۍ چېش کەرمۍ. بەڕاو من فرە گرنگا کە ئینسانەکۍ درێژە بە چالاکییەکاشا بڎا و سەروو گرڎ چېوېوە ئۆجالانی جە ۋیرنەکەرا و خۊتانکەرڎەیش ۋنەکەرا.
پەیامێوەتا هەن پۍ ئازاڎیی ڕابەروو گەلوو کوردی عەبدوڵا ئۆجالانی؟
واوەیش کەرووە: ئۆجالان بێ گومان تاتە و ڕابەروو گەلوو کوردیا. کەواتە، ئەگەر تاتە و ڕابەرېوە زینڎانی کریاتا بۊ ، شمە مشۊم خۊتانکەرڎەیش ۋنەکەرڎۍ. ۋەروو ئانەی من پەیوەنڎیېوە فرە دۆسانە و تەنانەت هامسۆزیم چنی ئۆجالانی هەن، من ۋېم گەرەکما بە زووتەرین وەخت زینڎانەنە ئازاڎ کریۊ، ئی داواکارییە لاو منۊ فرە ڕۊشنا.
واوەیش کەرووە، جە دڵۊ ئاواتە وازەنا کە ئۆجالان ئازاڎ بۊ و هیواڎارەنا پی زووانیە جە وڵات و ۋېشەنە کە کوردسانا سەرش ۋنە دەو.
* ژان پیێری ڕێتسێلینی کێن؟
ژان پیێری ڕێستێلینی دکتۊر و پارێزنەرێوە سویسرین کە زیاڎ جە ٣٠ ساڵان پېسە شارەزېوە جە لوجنەی ئەوروپی پۍ ڕاگیریکەرڎەی جە ئەشکەنجەداینە هەرمانەش کەرڎېنە. ڕێتێلینی ماوېوە فرە پېسە سەرۆکوو بەشی پزیشکی زینڎانەکا جنێڤی هەرمانەش کەرڎېنە، حەرپاسە جە بەینوو ساڵەکا ٢٠٠٩پۍ ٢٠١٥ ی سویسرانە سەرۆکایەتی کۆمیسیۆنی نیشتمانی پۍ ڕاگیریکەرڎەی جە ئەشکەنجەداینە کەرۍ و حەرپاسە جە سی پی تی-نە دڕێژە بە هەرمانەکاش دۍ.
ژان پیێر ڕێستێلینی کە چوارچێوەو هەرمانەکاشەنە جە سی پی تی سەردای سەڎان زینڎانا جەهانیش کەرڎەن، دلېشانە زینڎانی ئیمراڵی کە ڕابەروو گەلوو کوردی عەبدوڵڵا ئۆجالانیش چنە زینڎانی کریان، کتێبێوەش بە نامۍ "ڕۊنۋیس و سەفەرو دکتۊرېوە کە چەمڎاری تەندروستی زینڎانەکا ئەوروپای کەرۍ" نۋیستەن.
