گەر ویەردەو ژیواو ئینسانەکا وەروو چەما  گێرمێ  ، چا ڕۆوە  کە ژەنی بیە  بە ئەڎا  زوانیچ  بی  بە بەشێ نەبڕیا  جە ژیواو ئینسانەکا . بەلام ئانە کە بیەن یاگێ باسی و ئاڕۆ  ئێمەش  چێگەنە  جەمێ  کەردێنێمێوە ، جە بەین بەردەو  زوانەکان  جە لاو  دەسەڵاتدارە مڵهۆرەکاوە  بە شێوەی  تایبەت . جە جیهانەنە  یووەەم جار جە دماو  دەس پەنە  کەردەو کوڵۆنیالیزمی  جە ساڵەکاو ١٥٠٠ زائیینی پیڵارە  کوشتەو  زوانەکا  بی  بە بەشێ  جە ویروو ئەرەگیرە  جیهانیەکا . دوەم جار  جە دماو وەش کەردەو  دەۆڵەتە تازەکا  جە ٢٠٠ ساڵی ویەردەنە  چێروو نامێ دەۆڵەت – نەتەوەینێ  جارێ  تەر زوانەکێ  کەوتێ وەروو حەڕەشێ فۆوتنای . بە تایبەت  جە کوردستانەنە  جە دماو وەش بیەو دەۆڵەتەکا ئێرانی ، تورکیەی ، عێراق و سوریەی  جە ساڵەکا ١٩١٥ تا ١٩٢١ ی  زوانەکا، نەتەوەکەیما  کەوتێ وەروو حەڕەشێ جە بەین شییەی .

بەلام ئانە  کە بی بە هۆ ئانەی  کە ڕۆ ٢١ فێبرێوەری  پسۆ ڕۆ جیهانی  زوانی ئەڎایی دیار کریۆ ، ویەردەکەش گێڵۆوە پەی ئا وەختەیە کە جە ساڵەو ١٩٥٢  هندووستان جە پاکستانی جیا بیۆ . ئیی روەدایە  بی بە هۆ ئانەی  کە خەڵکوو بەنگڵادشی  ئیتر زوانی ئردوو پسۆ زوانی  فەرمی  وێشا نەشناسا و جە وەرانوەروو فۆتیای زوانی بەنگاڵی  جە لاو دەۆڵەت و پاکستانیوە سەر هۆردا . جە ساڵەو ١٩٥٢ ژمارێ  جە مسیارەکا زانشتگاو دکای جە وەرانوەروو سیاسەت و دەۆڵەت و پاکستانی ئاخێزێ  فەرهەنگیشا دەس پەنە کەرد . چی ئاخێزەنە ١١ مسیارێ  بە دەسوو هێزەکا پاکستانی گیانشا جە دەسدا . کۆشتەو ئا ١١ مسیارا  بی بە بنەڕەت و سەرهۆرداکا بەنگڵادشی جە وەرانوەروو دەۆڵەت و پاکستانی . ئاخێزەکە  بی بە هۆ ئانەی   کە جە ساڵەو ١٩٥٦ی  دەۆڵەت  و پاکستانی دڎان  بنیۆ  بە زوانی بەنگلادشیرە . جە دماو چنها ساڵا ڕێکوزیاو یۆنسکۆی جە ٢١ فیبروێری ١٩٩٩ی ڕۆ گیان جە دەسداو ١١ مسیارە بەنگڵادشیەکەیش  پسۆ  ڕۆ جیهانی زمان و ئەڎایی دیار  کەرد . جە ساڵەو ٢٠٠٠ی  تا بە ئاڕۆ جە لاو یۆنسکۆیەوە  ئی ڕۆە یادش  کریۆوە . تا جە وەرانوەروو فۆتنای بە ئەنقەسوو زوانەکا وەر گیریۆ . 

بەلام چی ئی ڕوە  پەێ ئێمەی  هۆرامی  گرنگا ؟ 

بە پاو ئەتڵەسوو زوانشناسی  یۆنسکۆی  جە ٦٧٠٠ زوانێ کە تا ئارۆ مەنێنێ و کەم تا فرە پەنەشا منویسیۆ و قسێشا پەنە کریا، چی زوانانە  ٢٤٧٤ زوانا هەڕەشێ نەمەنەیشا ئینا سەرەو. هەرپاسە نامێ ٢٣٠ زوانا دلێ ئی ئەتلەسینە هەنە کە جە ساڵەو ١٩٥٠ یەو تا ئیسە بە تەمامی فوتیاینێ . هەر پاسە ٢٠٠ زوانێ جە یەرێ(٣) نەوێ ویەردێنە دلێنە شیەنێ. هەڕەشێ فوتیای سەرو ١٧٠٠ زوانا فرە جدین . زیاتەر جە ٦٠٠ زوانێ کەوتێنێ پەراوێزەو و هیچ هەرمانێوەشا پەنە نمەکەریۆ . جە ئێرانەنە ١٣ زوانێ تەرسەو  فۆتیای  ئینا سەرشاوە  کە یۆ چی زوانا هەورامین . بە پاو  ئا سیاسەتا  کە دەۆڵەتە ئەرەگیرەکا کوردستانی و هەر پاسە و حکوومەت و هەرێموو  کوردستانی جە ماوەو  ٣٠ ساڵی  ویەردێنە  بەردەنشا ڕاوە چانەی  مشۆ تا ساڵەو  ٢٠٥٠  زوانی هەورامی نزیک و پاساروو  فۆتیای  بۆوە .

یونسکۆ هۆکاروو ئی زوان فۆتیایە گێڵنۆوە پەی دەسەڵاتوازی سیاسی ، نادادپەروەری فەرهەنگی دەسەڵاتدارە زاڵ و ملهۆڕەکا. پۆچی  وەختێ  وینمێ  کە  بە سیستماتیک  گەرەکشانە  زوانەکەیما  فۆتنا  مشۆم جە وێما  پەرسمێ ، ئەی هەرمانەو  ئێمە  چێشەنە ؟  چەنی  تاومێ  زوانەکەیما  کە بیەو ئیمەن ،  جە فۆتای   پارێزنمێ ؟ وەختێ ئانەی  زانمێ  کە  زوان ، نە تەنیا ئامرازوو پێوەندی بەینوو ئنسانەکان ، زوان  ئەرمانەروو فەرهەنگوو خەڵکانێوەن کە قسێش پەنە کەرا . بەشێوە گرنگ جە وێبیەی(هویت) ئینسانین . زوان دیاردێوەن کە پێسەو گیاندارێوە چەنی قسە پەنەکەرەکاش ژیوۆ. یاردیدەرا پەی ئەشناسای دنیاو دەورووبەری و ئەنەیاوای جە دیاردە کۆمەڵایەتی و سرووشتیەکا. زوان کەرەسێوەن پەی بەروەستەی هەست ،  سۆز ،   هەرپاسە ویروو  پەیلواو  ئینسانەکا.

سەروو ئا ئەساسەیە ئاڕۆ  نەیارێ ئازادی و گەڵمیری  جە ڕاو  فۆتناو  زوانی  ، نەتەوەکا و خەڵکەکا  جە بەین بەرا . پۆچی  پەی  ئێمەی  هەورامی  تا  وانای  و نویستەو زوانەکەیما  نەبۆ  بە سیستماتیک  مشۆم گرد ڕوێ پەێ  ئێمە  بۆ بە ڕۆ زوانی ئەڎایی . تەنیا  ڕا  پەی  پارێزناو زوانەکەیما  ئانەن  کە وێما ڕیک وزمێ . بیمێ  بە ساحێب و ڕیکوزیاو  وێما . گەر  زوانەکەما فۆتیا  ئیتر نە ویرما ، نە  ژیوایما ،  نە کردەوێما پسۆ  هەورامییە نمەمەنا . بێ  هەڵوێستی خیانەتا  بە ئەڎاکاما ، خیانەتا  بە  خاکەکەیما  و خیانەتا  بە شۆنەمایما . بەیدێ  با  پەی پارێزناو زوانەکەیما   سەرە ڕاو یۆگێرتەی  بیمێ  بە ساحێب و ڕیکوستەو  وێما  .