درووسبییەی ئیخوان موسلمینی گێڵۊوە پەی ساڵەو ١٩٢٨ دماو  وڕنای دەوڵەتوو عوسمانیی، جە راو کەسایەتیێوە ئایینیوە بە نامی حەسەن بەنای  میسرەنە سەرەش وردا، ئەوەڵۊ ڕێكوزیاێوە نهێنی بۍ، وەلۍ دماتەر نامۍ وێشا منیا ئیخوان موسلمینن (برۍ موسڵمانێ)، دماو گەشەسانای ئا ڕێکوزیایە سیاسییە ئیسلامییە پەلۍ پەی وەڵاتاو عەرەبی و وەڵاتۍ کە فرەتەرینشا موسڵمانێنۍ منیا.

 کیانای ئیخوانی پەی کورڎسانی

دماو ئانەیە ڕێکوزیاکە جە وەڵاتە عەرەبییەکانە گەشە کەرۊ، ویڕی چانەیە کەراوە کە پەلۍ پەی چند مەنتێقێوە تەروو بەروو وەڵاتاو عەرەبی کوا، یۊ چا مەنتێقایچە ویرێش چەنە کەراوە گراش چەنە بنیارە کورڎسانا، بەتایبەتی پانیشتوو کورڎسانی، بەتایبەتەریچ شارەکاو هەولێری و هەڵەبجەی، ڕەنگا پرسیارە بکریۊ چی ئیخوان موسلمین ئا دووە یاگێشە ورچنیۍ گراشا چەنە بنیۊرە؟ بەنیسبەتوو هەولێریوە، چونکوم شاروو موسڵیوە نزیکا و جگە ئانەی ئا شارە کورڎسانا، وەلۍ عەرەب دایمە پێسە ناوەندوو عرووبەی و ئیسلامی سوننی مەزهەبی تەماشەشا کەرڎەن، پەوکای واتەنشا جە ڕاو موسڵیوە متاوا خاستەر وێشا بیاونا هەولێری، ئینجا  دووۍ مەلۍ هەولێرنە بە نامەکاو (سوڵتان هاشمی و ئەحمەد ئەربیلی)بیێنۍ، ئینۍ کریێوە بیێنۍ پەی ئارڎەی فکرەو عرووبەی و ئیخوانی پەی مەنتێقە کورڎسانییەکا، بەتایبەتی هەولێر. حەر جە ڕاو ئا کەسایەتییاوە پەی یووەمین جاری ئیخوان موسلمین جە کۊتاییەکاو ساڵەو چلەکانە وێشا یاونا کورڎسان و هەولێر و مەنتێقەکاو دەرووربەرییش. 

 دماو ئانەیە گراو ئیسلامی سیاسی هەولێرنە مجا، حەوڵۍ مڎا زیاتەر کورڎساننە تەرزی پێکا، چا وەختەنە هەڵەبجەنە مەلێوە وێزاوە پەی ئانەی فکرەو عروبەی و ئیسلامی سیاسی ورگێرۊ، ئادیچ مەلا عەبدولعەزیزا جە شاروو هەڵەبجەینە، ئەوەڵۊ ئا ڕیکوزیا  بەنهێنیی هەرمانەش کەرڎێنە، بە نامۍ ئیسلامیوە دەعوەشا کەرڎەن، مەرامی هەقەتینوو وێشا بەرشا نەوستەن، کە ئیسلامی سیاسی و وەشکەرڎەی ڕێکوزیای و پارتین، دەربارەو ورچنیەی هەڵەبجەیچ پێسە شۊنێشا، ئانەن کە جە ڕووەو جۊپۊلەتیکیوە گرنگا و هامسنووروو وەرکەوتوو کورڎسانی و ئێرانین، گەرەکشابۍ جە ڕاو ئا شاریوە دزە کەرا دلۍ مەنتێقە شیعەنشینەکاو ئێرانی، پەی ئا مەبەسیچە کورد و هەڵەبجەشا پێسە تەوەنبازێوە وینا.

ئیخوان موسلمین هەڵەبجەنە بەرڎەوام بۊ تا ساڵەو  هەشتاکا و دماتر  ڕێکوستەی پارتی و گرووپی سیاسی وەش کەرا، هاموەخت بەشۍ با پەی یەرۍ باڵا، کە باڵی یووەمشا بە نامۍ باڵوو مەلا عوسمان عبدولعەزیزی ئشناسییان، باڵی دووەم باڵوو مەلا سدیقوو براو مەلا عوسمانین، جە ئەدەبیاتی سیاسینە بە باڵوو خەتەو یووەموو ئیخوانی ئشناسیان، باڵی یەرەمیچ باڵوو سەڵاحەدین بەهادینی بۍ، ئی باڵە بە باڵوو خەتەو دووۍ ئیخوانی ئشناسیا.

 بە پاو سەرچەمە تاریخییەکا و شایەتحاڵا باڵوو سەڵاحەدین بەهادینی جیاوازتەر بۍ، جە هەردووە باڵەکەی تەری، وەروو ئانەی سەڵاحەدین بەهادین کاریگەریی ئیخوانەکاو بەریش ئینا سەرۊ و گوشگیرێوە خاسوو جبەرین، نەک خەڵكوو مەنتێقەکەی، حەر وەروو ئانەیچا خەتەی گرڎینەو ئیخوانی پەشتگیریی فرەتەروو سەڵاحەدین بەهادینی کەرۊ، تا سیاسەتوو وێشاش مەنتێقەکەنە پەنە کەرۊ.

 سەڵاحەدین دژوو هامڕایەکاو وێش سکاڵا بەرۊ لاو ئیخوانی

دماو ئانەی ساڵەو ١٩٨٧  باڵوو مەلا عوسمانی دژوو ڕژێموو بەعسی چەک ورگێرا، نامۍ وێشا منیا بزووتنەوەی ئیسلامی،  سەڵاحەدین بەهادین سکاڵا بەرۊ لاو خەتەی گرڎینەو ئیخوانی و دژوو ئانەیە چەک دژوو ڕژێموو بەعسی ورگێرۊ، ئانە بۍ سەروو سکاڵاو سەڵاحەدین بەهادینی باڵوو مەلا عوسمانی جە ئیخوانی بەرۍ کریا و چێروو فشاروو ڕژێمیچنە ناچارۍ با پانیشتوو کورڎسانی جیا بازا.

 حەر جە ساڵاو دمایی حەفتاکانە ڕێکوزیاێوە تەری سیاسیی ئیسلامیی تندڕە و بکوش سەرنیشتوو کورڎسانینە بە نامۍ حیزبووڵڵای ئەرەمەرزیا، ئی ڕێکوزیا ئیساتۍ نماۍ وێشا کەرڎێنەشا بە هوداپار، کە دەسشا سوورا بە ونەو دەیان هەزار کورداو سەرنیشتوو کورڎسانی، ئینە جە ئەدەبیاتی سیاسیی سەرنیشتوو کورڎسانینە بە تاوانی بکوشنادیار (قاتل مجهول) نامیەن. ڕاسییەکەش ئینە ڕێککەوت نییا، کە جە سەرنیشتوو کورڎسانینە و هەم جە پانیشتنە دووۍ ڕیکوزیۍ سیاسیۍ ئیسلامیۍ یەک وەختنە سەرە ورمڎا و یەک ئەجێندای سیاسی و ئایدۊلۊژییشا هەن. بەڵکوم بەڵگە تاریخییەکۍ ئانەما پەنە ماچا تەماموو ئا ڕەوتە ئیسلامییە سیاسییا کە جە سەرنیشت و پانیشتوو کورڎسانینە سەرەشا وردان، هێزی بەکرێگیریا و ئاڕاستەکریا و قورمیشکریا  یەک پاکێجێنۍ، پەوکای هەرمانە پەی دەوڵەتە ئەرەگیرا و سیاسەتوو جبەری کەرا. 

خنجەرە ژەعراوییەکۍ سڵاحەدینی دژوو هامڕایەکاش

ڕێکوستەی ئیخوانی پانیشتنە و بەروو کورڎسانینە، ئێراننە و وەرکەوتوو کورڎسانینە، بەرڎەوام بی تا دماو ئەرەپڕای.  دماتەر هەریۊ جە بزووتنەی ئیسلامی، بە سەرپەرشتیی مەلا عوسمانی و دووە باڵەکەی تەر بە سەرپەرشتیی سەڵاحەدەین بەهادینی و مەلا سەدیقی گێڵاوە کورڎسان، ساڵەو ١٩٩٢ باڵوو مەلا سدیقی وێش پێسە حزبی سیاسی ئەرەیاونۊ، وەلی پێسە وێشا چەمەڕوانی کەرا فرە کاریگەرۍ مەبا، پەوکای زوو پووکیاوە و خەڵکی فرە گەرەکۍ مەبا، هەر چا ساڵاو جەنگوو بەینوو بزووتنەوەی ئیسلامی و یەکێتیی نیشتیمانی کورڎسانی دەس پەنە کەرۊ، بزووتنەوە ناچار بۊ بلۊوە ئێران، چا سەروەختەنە کە ئیسلامییەکۍ ئینۍ دۊخێوە خراپنە، سەڵاحەدین بەهادین باڵەکەو وێش، کە بە خەتوو دووۍ ئیخوانی ئشناسیابۍ، بە پاڵپەشتیی هێزی جبەری و بەتایبەتی ئیخوانییەکاو میسری ئەرەیاونیۊ، ئینە جە ئەدەبیاتوو ئیسلامییەکاو کورڎسانینە بە خنجەرەی ژەعراوییە نامیێنە، چونکوم چا وەختۊ باڵەکای تەروو ئیخوانی جەنگنە بێنۍ، ئاد بە پەشتگیریی جبەری حیزبی سیاسییش ئەرەیاونا.

ڕاسییەکەش ئیخوانەکۍ ئەوەڵوو وەشبییەیشا تا ئیساتۍ فرە کاریگەریی نەرێییشا سەروو گلێرگەی بییەن، جا چەبە وەشکەرڎەی باڵی چەکداریی تندڕەوی و هجوومی تندی سڕیەیۊجەستەیی و فیکری و سەروو ویروڕای جیاوازی، یان بە سووکایەتی بە دابونەریتە جوانەکاو گلێرگەو کورڎسانی و فاڕایش پەی بۊ کولتووروو جبەری، بە نموونە تا ئیساتێچ ساڵانە بە هەزاران کناچۍ گەنجۍ کوردی بە نامۍ باڵاپۊشییوە جە کولتوور و فەرهەنگی کورڎەواری ماڵارە، جیای ئینەیە کولتووروو حیجابەکەو ژەنەکۍ ئەرڎۊغانیشا کەرانە.

گەلوو کوردی جە کولتووروو وێشا ماڵرە

جگە چانەیچ هەروەختێوە گەلوو کوردی و بزاڤی ئازادیوازوو کورڎسانی چەنی هەر دەوڵەتێوە ئەرەگیری جەنگنە بیێبا، دایمە ئیخوانەکاو کورڎسانی پێسە هەرمانۍ دایمیێشا پەشتگیرۍ و بڵندواچۍ هێزە ئەرەگیر و پڵۊسنەرەکا بیێنۍ دژوو گەلوو کوردی، چا بارەوە عەلی وەردی کۊڵیار و نویسەری نامیەو گەورەو عەرەبی ماچۊ: "مەلێکۍ وازشا جە زاڵمی ئارڎەن و کەوتێنۍ وێزەو مەزڵوومی" ئی قسۍ پەی ئیسەو ئیسلامی سیاسیی کورڎسانی فرە گونجیان، وازشا جە زاڵمێوە پێسە ئەرڎۊغانی ئارڎەن  و کەوتێنۍ وێزەو گەلوو کوردی و خەڵكی مەزڵوومی، خاستەرین نموونەیچ ورچنیەیەکاو سەرنیشتوو کورڎسانی و تورکیاینۍ کە مانگەی وەڵینە لوۍ ڕاوە، هەریۊ جە کۊمەڵی دادگەری و یەکگرتووی ئیسلامیی پەشتییشا جە گەلوو وێشا کەرڎە و ڕووەشا کەرڎە هێزێوە زاڵمی پێسە ئەرڎۊغانی و پەشتگیریی وێشا پەیش ئرمانا.

س.ز