هاوسەنگی لە ئەمازۆن گۆڕاوە: وشکەساڵی و کاریگەرییەکانی لەسەر ژینگە و کۆمەڵگا داناوە
وشکەساڵی کە لە دارستانەکانی ئەمازۆن تەشەنەی کردووە، پرسیاری گرنگی لەبارەی داهاتووی ئیکۆسیستەمەوە دروستکردووە.
وشکەساڵی لە ئەمازۆن هەم لە ڕووی ئیکۆلۆژی، لە ڕووی کۆمەڵایەتی و ڕووی ئابوورییەوە کێشەیەکی گەورەیە دروست دەکات. بەهۆی وشکەساڵی ئەمازۆنەوە لە بەڕازیل ڕەنگە بە دەست هێنانی خۆراکی سەرەتایی زیاتر لە ٥٠٠ هەزار کەس کەم بکات. کەمی ئاوی ڕووبارەکان کێشەی گەورەی بۆ دانیشتوانی ئەو ناوچانە دروست کردووە کە لە ڕێگەی ماسیگرتنەوە بژێوی ژیانیان دابین دەکەن، هەروەها باری نائاسایی ژینگەیی لە ناوچەکە ڕاگەیەندراوە.
بەهۆی گۆڕانی کەشوهەوای جیهانییەوە وشکەساڵی جددی بەردەوامە. وشکەساڵی ڕووداوێکی سروشتییە کە زۆر بە هێواشی دەست پێدەکات و بەسەر زۆربەی ناوچەکاندا بڵاودەبێتەوە و دەتوانێت کاریگەری لەسەر پرسی ئابووری، ژینگەیی و کۆمەڵایەتی دانێت. وشکەساڵی ئەوروپا لە ساڵی ٢٠٠٥، وشکەساڵی دەریای ناوەڕاست لە ٢٠٠٧-٢٠٠٨ نیشان دەدات کە کاریگەری وشکەساڵی چەندە جددی و توندە لەسەر بەشە جیاوازەکانی جیهان.
بە تایبەتی بەرزبوونەوەی پلەی گەرما و دابەزینی ئاوی ڕووبارەکان کاریگەری جددی لەسەر ژیانی ئاوی ناوچەی ئەمازۆن دبێت. هەفتەی ڕابردوو زیاتر لە ١٠٠ فیل لە ئەمازۆن گیانیان لەدەستدا، ئەمەش ئەوە دەردەخات کە کێشەکە چەندە جددییە. پەیوەندی ڕاستەوخۆی بە وشکەساڵی و بەرزبوونەوەی پلەی گەرمیەوە هەیە.
هەروەها کاریگەری لەسەر ژیانی دانیشتوانی ناوچەکە دەبێت. کێشەکانی دابینکردنی خۆراک و ئاوی سەرەتایی دەبێتە هۆی قەیرانی کۆمەڵایەتی و ئابووری. بەکارهێنانی بێ جیاوازی سەرچاوەکانی ئاو و پیسبوون و شێوازی هەڵە هێندەی تر ناوچەکە و ئابوورییەکەی دەخاتە مەترسیەوە.
بۆیە وشکەساڵی ئەمازۆن تەنها کێشەیەکی ژینگەیی نییە، بەڵکوو توانای ئەوەی هەیە ببێتە قەیرانێکی ئابووری و کۆمەڵایەتی فراوانتر و کاریگەری لە زۆربەی ناوچەکانی دیکەی جیهان دروست دەکات. ئەمەش جارێکی دیکە جەخت لەسەر گرنگی ستراتیژییەکانی بەڕێوەبردنی ژینگەیی بەردەوام و ڕووبەڕووبوونەوەی گۆڕانی کەشوهەوای جیهانی دەکاتەوە.
هەروەها دۆخی ئەمازۆن ڕەنگدانەوەی کێشە ژینگەییەکانی ناوچە جیاوازەکانی جیهانە. بۆ نموونە بەربەستی گەورە لە ئوسترالیا بەهۆی بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی زەریاکان ڕووبەڕووی مەترسییەکی گەورە دەبێتەوە.
ئەم دۆخە نیشان دەدات کە پاراستنی ئیکۆسیستەم لە دەریا و ڕووبەڕووبوونەوەی کەشوهەوا کارێکی بەپەلەیە. لە لایەکی دیکەوە توانەوەی سەهۆڵەکانی جەمسەری باکوور و بەرزبوونەوەی ئاستی دەریا و لە ئەنجامدا گۆڕانی شێوازی کەشوهەوای جیهانی کاریگەری لەسەر هاوسەنگی ئیکۆلۆژی لە هەموو جیهاندا دەبێت.
لە ئەفریقا وشکەساڵی کەناراوەکان و بیابانبوون گوشارێکی زۆر دەخاتە سەر کۆمەڵگا ناوخۆیی و هەرێمە کشتوکاڵیەکان. ئەم نموونانەش نیشاندەری ئەوەن کە قەیرانی کەشوهەوای جیهانی تەنها بە ناوچەیەکەوە گرێدراو نییە، بەڵکوو کاریگەری لەسەر هەموو جیهان هەیە.
