نیشانێوەنە یام واتێوەنە یاگیٛو نامیٛ کەسێو یام چیٛوێوی مەگیٛروٙنە ڕستەنە، مەنیشوٙ یاگیٛش، بە پاو دورو نزیکی کەسەکەی مەفاڕیانیٛ، یام مەتاوی بواچی واتێوەنە ئانارە، گلکەنیشانش پەنە مەکریوٙ "ئیشارە".
 یاگەگیرو نامیٛ نیشانیٛ زوانو هەورامینە ئینیٛنیٛ:  
پەی نزیکی: ئینە: نیٛری تاق. ئینیٛ: میٛڵیٛ تاقە. ئینیٛ کوٙو نیٛر و مای. 
پەی دوری: ئانە: نیٛری تاق. ئانیٛ میٛڵیٛ تاقە. ئانیٛ. کوٙو نیٛر و مای.
پەی دورتەری:  ئونە: نیٛری تاقی. ئونیٛ: میٛڵیٛ تاق. ئونیٛ کوٙو نیٛر و مای. 
بەجوٙریٛوی تەر مەتاومیٛ بواچمیٛ (ئینە: ئینیٛ، ئانە: ئانیٛ، ئونە: ئونیٛ) پەی تاقو نیٛر و مای.
" ئینیٛ، ئانیٛ، ئونیٛ) پەی کوٙو نیٛر و مای .
سەرنجە بدەیمیٛ یاگەگیرو نامەکیٛ پەی نێری دیارەن بە (ە) دماییشان ئامان، یاگەگیرو نامیٛ میٛڵیٛ بە (یٛ)نیشانیٛ میٛڵیٛ و نیشانیٛ کوٙی دماییشان ئامان: 

سەرنجە بڎەیمیٛ زوانو هەورامیەنە نیشانیٛ پەی دورتەری هەنە، وەلیٛ زوانەکا تەری تەنیا نیشانیٛ پەی نزیک و دوری هەنە، ئینەیچ دوٙڵەمەندی زوانەکایمان نیشانە مڎوٙ، جگە ئا نوٙ نیشانا  هەکە باسمان کەردیٛنیٛ، نیشانێوی تەرەمان هەنە"یە" پەی نیٛر و مای تاقی بەکار ئامێنە، بیٛسارانی مەفەرماووٙ (ئەگەر گوناهێ وەنەم کەری بار   یە سەر ،یە شمشیٛر، یە تەناف، یە دار) "یە " ماناو ئینەی مڎوٙ پەی نزیکی. 

یاگەگیرو نامیٛو نیشانیٛ بیٛجگە نیشانیٛ جەمی(یٛ)، نیشانیٛ جەمو(ان) هوٙرمەگیروٙنە،(ئینان، ئانان، ئونان). ئینانە هەکە نامیٛ فڵانی بەری پەنەشان ناوەشەن. ئا دماگیرە (ە) پەی تاکیدی ملکوٙنە دماشەرە (بیٛساران ئەپی جوٙرە مەواچانیٛ).
یاگەگیرو نامیٛو نیشانیٛ جە(ئی، ئا، ئو) دروسیان کە یاوەرنامیٛ نیشانیٛنیٛ، وەلێم دماگیرو (نە) مەلوٙنە سەرشان و مەواڕیان پەی(ئینە، ئانە، ئونە). کە نیشانیٛ ڕەگەزو نیٛر و مای و جەمی پۆشاوە بەرنمەگنوٙنە وەلێم پۆ مەوسوفەکەیشاوە بەزەقی دیارەن (ئی کوڕە، ئی کناچیٛ، ئا یانە، ئو باخە)(ئی باخیٛ، ئا یانیٛ، ئو کناچیٛ)، هەرپاسە یاوەرنامیٛو (ئی، ئا، ئو) کە بنەڕەتییٛنیٛ، فرێوە جە یاوەرکەردەوەو یاگیٛشان چەنە دروسیان، کە ئەرکو یاوەرکەدەی مەوینان، وەختیٛو دماگیرو(گە) مەلوٙنە سەرشان(ئی+گە= ئیگە، ئیٛگە، ئاگە، ئووگە، ئوٙگە). هەمدیس دماگیرو(ن) مەلوٙنەسەرشان،(ئیگەنە، ئاگەنە، ئووگەنە). وەختیٛو(جە) مەگنوٙنە وەڵیٛشان( جەئیٛگە: چیٛگە، جەئاگە= چاگە، جە ئوٙگە: چوٙگە، چیٛگەنە،چاگەنە،  چوٙگەنە)، هەرپاسە وەڵگیرو(بە) مەگنوٙ وەڵیٛشان مفاریان پەی (بەئی: پی، بەئا: پا، بەئو: پو). (پیلارە ئاما، پالارە ئاما، پولارەئاما)( جە+ئی: چی، جە+ئا: چا، جە+ئو: چو، چێنە، چانە، چۆنە) چی لاوە ئاوما، چالاوە ئاما، چەولاوە، چولاوە ئاما) یانی بەکار ئاوردەی فراوانشان هەن. جە یاگەگیرو نامیٛو نیشانیٛ هەتا یاگەگیرو نیشانیٛ سیفەی و یاوەرکەردەوەو یاگیٛ (چێوەڵی، چادمای، چۆدمای، ئیدیم، ئادیم، ئەودیم، پیدیمرە، پادیمرە، پەودیمرە، چیدیم، چادیم، چەودیم، ئیڎەس، ئاڎەس، ئەوڎەس، ئیسە، ئیٛشەو، ئیٛساڵ... هەتا چەنیش بلی کەشیٛ مەڎوٙوە.
زوانو هەورامینە دویٛ یاگەگیرو نامیٛ نیشانیٛ تەریما هەنیٛ (هۆنە، هوٙنیٛ) پەی نیٛر و مای بە جیا بەکارمەیان، یام متاوی بواچی (هۆ ئونیٛ، هۆئانیٛ) پەی دورتەری، هەمان ماناو ئانە و ئونیٛ مڎا وەلیٛ فرە دوورتەر.
وەڵگیٛرو(پـ ، چـ ) ملا وەڵیٛ نیشانیٛ و نویسەو (ئـ ) بەرپڕنان، دماگیٛرو(ی، یٛ) دماییەو مەیوٙنە:  وەلێم سەرۆ واتەنما (پ) جەئەنجام و( بەئی: پی) وە(جە ئی: چی) پەیدابیەن، ئینە – ئـ + پ + ینە +ی: پینەی: پینە، ئانە – ئـ  + پ +انە+ ی: پانەی: پانە. 
ئوونە –  ئـ  + پ +ونە +ی = پونەی= پونە: ئینیٛ -  ئـ  +پ+ ینیٛ + ی = پینیٛ 
ئینە - ئـ  + چ + ینە+ی = چینەی : ئانە – ئـ  + چ + انە+ی = چانەی 
ئونە – ئـ  + چ +ونە + ی = چونەی : ئانیٛ -  ئـ  +چ + انیٛ +ی = چانیٛ 
مکریوٙنە تەنیا (پینە، چینە)یچ بوٙنە.
ئەگەر جەمیٛشان بکەرمیٛوە مەشوٙ دماگیٛرو(شا، شان) بوزمیٛ سەرشان: 
پینیشا، پانیشا، پونیشا. پینیشان. چینیشا، چانیشا، چونیشا، چونیشان. 
ئانیٛ سەرۆ باسما کەردیٛ هەر یاگەگیرو نامیٛ نیشانیٛ ئەژمار مەکریانیٛ، بە بوٙنەو وەڵگیٛرو (پ، چ) مەبان بە یاگەگیرو نامیٛ ئەرەتاشیێ، بنەڕەتنە (ئە، جە) ی ئامڕازو پەیوەندی بیێنیٛ، فاڕ و جمشان ئامان ملرە: 
بەئینەی، بەئانەی، بەئونەی، جەئینەی، جەئانەی، جەئوونەی. 
بەئینیٛ، بەئانیٛ، بەئونیٛ، جە ئینیٛ، جەئانیٛ، جەئونیٛ. 
بەئینیشا، بە ئانیشا، بە ئوونیشا، جەئینیشا، جەئانیشا، جە ئوونیشا. 
هەرپاسە ئینیچ مفاڕیانە بە نونگەو ئاسانواتەیوە، پی جوٙرە:
بەئینەی: پینەی، بەئانەی: پانەی، بەئونەی: پونەی. جەئینەی: چینەی، جەئانەی: چانەی، جەئونەی: چونەی، مەکریوٙ بە بیٛ (ی) بواچیشان، پینە، پانە، پونە، چینە، چانە، چونە.
بەئینیٛ: پینیٛ. بەئانیٛ: پانیٛ، بەئونی: پونی، جەئینیٛ: چینیٛ...
بەئینیشا: پینیشا، بەئانیشا: پانیشا، بەئونیشا: پونیشا، چینیشا، چانیشا، چونیشا. هەرپاسە مورفیمو(سازەو) "م" ملوٙنە میانشان پیٛسەش سەرمەیوٙ: چینە: چیمنە، چامنە، چومنە.

نویسا: د. ناجح گوڵپی 4/11/2022