باکوور و رۆژهەڵاتی سوریا و ڕۆژئاوای کوردستان، خاوەن ئەو هێزەیە کە دەتوانێ بەبێتە هێزی سەرەکی گۆڕانکاری دیموکراتیانە لە تەواوی سوریا. ئەگەر کۆماری سوریای دیموکراتی بونیاد نەنرێ، هیچ دەسکەوتێک لە ڕۆژئاوا گەرەنتی نییە.
لە چوار مانگی رابردوو، هەتەشە بەسەرۆکایەت جۆلانی، خەریکی بونیادنانەوەی سوریای دوای ئەسەدە. لەو بارەوە چەند هەنگاوێکی ناوە، لە دەرەوەی رێککەوتنی ١٠-ئادار لەگەڵ فەرمانداریەتی قەسەدە، ئەوانیتر هەموویان جێگەی نیگەرانی و بێ هیوا بوونی ئازادیخوازنە، لە سوریایەکی دیموکراتی.
لەسەر چۆنیەتی هاتنە دەسەڵاتی هەتەشە بەدواداچوون و لێکۆڵینەوەی تازە هەیە، کە گومان دەکرێ کودەتای بەعسییە راستڕەواکان بێ لەناو کۆشک. چونکە بەو پەلە پەلیە راکردنی بەشار، بەبێ ئەوەی فیشەکێک لە دیمەشق بتەقێ، شیمانەکان بۆ کودەتایەک زیاتر دەکات. دیسان هەبوونی بنەماڵەی شەرع لەناو دەسەڵاتی بەعسی چەپڕەو لە سەرەتا حەفتاکانەوە تا رۆژی کەوتنی، ئەمەش زیاتر سەرەنجەکان تیژتر دەکەن. بۆیە ئەو هاتنە دەسەڵاتەی جۆلانی وەک ئەحمەد شەرع بەبێ هیچ کۆسپ و تەگەرێک، لە کودەتایەکی بەعسی راستڕەو نزیکترە، تا شۆڕشێکی ئیسلامی سوونی رادیکاڵ.
جۆلانی خەریکی چیە؟
بۆ ئەوەی بزانین جۆلانی خەریکی چیە، دەبێ بزانین کێن ئەوانەی جۆلانی بەڕێوە دەبن، واتا نە هەتەشە خاوەن دامودەزگای بەڕێوە بردنە، نە دامودەزگای دەوڵەتی سوریای سەردەمی ئەسەد ماون؟ ئەوەش جێگەی پرسیارە لەناوخۆی سوریا ئەقڵی بونیادنانەوەی سوریا هەیە، یان لەدەرەوە پێداگری لەسەر مۆدێلی سوریای نوێ دەکرێت؟
بەگوێرەی زانیاریەکان، لەناوەڕاستی دیمەشق میتی تورکی و قەتەر دەزگایەکیان پێکهێناوە بۆ چۆنیەتی بەڕێوەبردنی جۆلانی و چۆنیەتی بونیادنانەوەی سوریای نوێ. بۆیە هەر هەنگاوێک جۆلانی دینێ بە مۆڵەتی ئەو دەزگایەیە، هەتا دەگاتە پێ پۆشینی قات و ریباتی جۆلانی و وەزیرەکان. هەموو ئەو کەسایەتیانەی کە وەک وەزیر و کاربەدەست، جۆلانی رایاندەگەێنێ، زووتر لەلایەن ئەو دەزگایەوە رەزامەندی لەسەر دەدرێت. بەبێ رەزامەندی ئەوان، هیچ کەس و لایەنێک لە دەسەڵاتی نوێ نزیک ناکرێتەوە.
ئیسرائیل و ئەمریکا لە رێگەی قەتەرەوە گوشار لە دەسەڵاتی جۆلانی دەکەن، رووسیا و بەریتانیش لە رێگەی میتەوە، بۆیە دەبێ بگوترێ جۆلانی لە دۆخێکی سەختدا دەرباز دەبێ. ئەوەش دەبێ بگوترێ، جۆلانی هەر ماوە ماوە حکومەتێک و دەزگایەک و دەستورێک رادەگەێنێ، بەڵام سەیر بکەی هیچ گۆڕانکاریەک لە سوریا روونادات، ئەمەش بەو واتایە دێت، دەسەڵاتی جۆلانی دەسەڵاتی شۆڕش نییە، تاکو لەناو کۆمەڵگەی سوریادا هەڵقوڵابێ، بەڵکو دەسەڵاتێکە لە سەرەوە دادەڕێژرێ و هیچ پشتیوانیەکی جەماوەری نییە.
ئەو کارانەی جۆلانی دەیکات پارادۆکسن، هیچیان ئەوەیتر تەواو ناکەن، بەڵکو یەکیان ئەوەیتر پووچەڵ دەکاتەوە. باشترین نمونەش، رێککەوتنی ١٠ی ئادار لەگەڵ فەرمانداریەتی قەسەد و راگەیاندنی دەستوری کاتی لە ١٢ی ئاداربوو. ئەمەش وامان لێدەکات باوەڕمان بەهەنگاوە ئەرێنیەکان نەبێ، چونکە جوڵەی دووەم نەێنیە و لە بەرژەوەندی کۆنەپەرست و راستڕەوەکان دایە.
نابێ هێزە ئیسلامیەکان دڵیان بە جۆلانی خۆشبێ وەک ئەوەی دەوڵەتەکی ئیسلامی سوونی بونیاد دەنێ، ئەوەندەی دەوڵەتێک بە ئاوازی بەرژەوەندیەکانی تورکیا و قەتەر بونیاد دەنێ، ئەوانیش رابردووی ئەلقاعیدەو داعش و ئەل نوسرەیان هەیە. چونکە ئەوەی جۆلانی دەیکات هیچ لەگەڵ راستینەی سوریایەکی دیموکراتی یەکناگرێتەوە، بەڵکو بونیادنانی دەوڵەتێکی یەکلایەنە و ناوەندگەرایە، سەرئەنجامەکەی دیار نییە بەکوێ دەگات. بۆیە دەبێ هێزە ئیسلامیەکان لەوە تێبگەن، ئیسلامی سوونی لەسەر دەستی جۆلانی، دەبێتە بەکرێگیراو و خستنە ناو قەیران و گێژاوی زیاتر. دەبێ هێزە ئیسلامیەکان لە ئەلتەرناتیفێکی ئیسلامی دیموکراتی بگەڕێن کە بتوانێ چارەسەری کێشە بنەڕەتیەکانی سوریا بکات.
جۆلانی کێشەی پێکهاتەکانی سوریای لە دەستور چارەسەر نەکرد (کورد، دوورزی، عەلەوی، ئەرمەن، خرستیان و سوونی)، گوایە دەوڵەتی سوونی بونیاد دەنێ. بەڵام ئاگای لێیە یان نا ناڕاستەوخۆ رێککەوتنی کورد و دورزی و عەلەوی پێکهات، لەمڕۆ بەدواوە هەر هەڵبژاردنێک بکرێ، ئیدی ئەو سێ پێکهاتەیە بوونە هاوکار و هاوغەمی یەکتر. کۆمەڵگەی سوری ئیتر بەبێ لەبەرچاو گرتنی راستی پێکهاتەکان، ناتوانرێ بخرێتە سەر راستە رێی خۆی.
جۆلانی ناتوانێ یەکێتی سوریا دەستەبەر بکات، چونکە لەیەکەم هەنگاوی کۆمەڵکوژی لەناو عەلەویەکانی کەناراوەکانی دەریای سپی ئەنجامدا. ئیتر عەلەویەکان تێگەیشتن دەسەڵاتی شام بۆ گیانی ئەوان خۆی ساز دەکاتەوە، بۆیە هیچ رەوایەتی لەلای ئەوان نییە، پێچەوانە بۆ پاراستنی خۆیان داوای هێزەکانی قەسەدە دەکەن. بە گوێرەی زانیاریەکان جۆلانی لە دیداری لەگەڵ مەزلوم کۆبانێ گوتویەتی، ئێمە دوو هێزی راهێنراومان بۆ هەرێمی عەلەوی نشین و کەناراوەکان ناردبوو، تاکو بەخوێن ساردی بجوڵێنەوە، بەڵام عەلەویەکان دەستیان لە دەوریەکمان وەشاندوە، بۆیە هێزەکانمان بەناچاری پەلاماریان داون و ئێستا پێم کۆنتڕۆڵ ناکرێ!! ئەوە درۆیەکی شاخدارە، چونکە ئەوان هێشتا بە عەلەوی و کورد و هێزەکانی دەرەوەی هەتەش و بەکرێگیراوەکانی تورکیا دەڵێن (خەنزیر). لەولاشەوە ٢٧ی ئاداریش موفتیەکی ئەرکدار کرد کە لە رابردوو خوێنی کورد و عەلەوی حەڵاڵ کردووەو وەک کافر بەناوی کردوون. هەر ئەو موفتیە (ئوسامە) داگیرکردنی سوپای تورکیا، لە عەفرین و خاکی سوریا بەڕەوا دادەنێ. ئەوکات دەبێ بزانرێ کە جۆلانی و هەتەشە تۆڵە لە عەلەویەکان و خەڵکی کەناراوەکانی دەریای سپی دەکەنەوە.
بەگوێرەی ئەو حکومەت و دەزگایانەی، شەرعی و ئیداری جۆلانی رایان دەگەێنێ، باوەڕی بە پێکهاتەکانی سوریا نییە، بەڵکو وەک کەس مامەڵە دەکات. بۆیە لە حکومەتی راگوزەر تا لێژنەی نووسینی دەستور، لە دەزگای فتوا، تا دەگاتە حکومەتی کاتی، هەمووی یەک رەنگ و یەک دەنگن، گوایە خەڵکی تەکنۆکراتن، بەڵام هیچ یەک لەوانە لە هیچ بوارێکی خزمەتگوزاری و ئیداری و سیاسیدا پیشەیی نین. لەلایەکیتر هیچ پشتیوانیەکی جەماوەریان نییە، جۆلانی وا دەزانێ هێشتا لە ئیدلبە و حکومەتی هەتەشە ساز دەکات. بۆیە ئەو حکومەت و دەسەڵاتەی جۆلانی، ناتوانێ لە دیمەشقیش خزمەت بکات، تا بگا بە حەسەکە و درعا و لازقیە و عەفرین. پێکهێنانی دامودەزگای دەوڵەت لەناو کۆشک و لەپشت پەردە و بە سیناریۆی میت و قەتەر نابێ، بەڵکو بە هەڵبژاردنی دیموکراتیانە و لەناو خەڵک دەبێ. وەکو دیاردەبێ، جۆلانی یان لە هەڵبژاردن دەترسێ، یان دەیەوێ تا پێنج ساڵ خۆی بکا بە دەسەڵاتی رەها، بۆیە ئەو کەسانەی کە بەشداری حکومەت و دەزگاکانیان پێدەکات، لەناو هیچ بەشێکی کۆمەڵگە هەڵنەبژێردراون، وەک چۆن خۆشی کردووە بە سەرۆک بەبێ هەڵبژاردن.
هەرچەندە لە سوریا بەگشتی و بەتایبەتی لە رۆژئاوا، ژن خاوەن هێز و ئیرادەیە، بەڵام جۆلانی باوەڕی بەژنان و چین و توێژە جەماوەریەکانی تریش نییە. دەسەڵاتەکەی پیاوسالار توندڕەو دژە ژنە، دوورە لەهەموو پرەنسیبێکی یەکسانی و دیموکراتیانە. ژن تەنها وەک نمونەی تاک دەبینێ، بۆیە تەنها ژنێکی هێناوە کردوویەتی بە وەزیری کاروباری کۆمەڵایەتی، لە ٢٣ وەزیر ٢٢ دانەیان پیاون، ئەمەش دەبێ بگوترێ دەسەڵاتەکەی تا لوتکە پیاوسالارە و دوورە لە ئازادیە رەگەزیەکان.
رێککەوتن لەگەڵ کورد یان تێپەڕاندنی کات؟
بەگوێرەی زهنیەت و ئاڵۆزی و دۆخی سوریا، وەک سەرەتایەک رێککەوتنەکەی فەرمانداریەتی قسەدە و سەرۆککۆماری کاتی سوریا هەنگاوێکی ئەرێنی بوو. بەتایبەت لەسەر هەمان لاپەڕە واژۆی دوو کەسایەتی لە ئاستی یەکەمی بەڕێوەبردنی وڵاتدا، شیمانەی ئەوە دەکرا هەنگاوی زیاتری بەدوا دابێ. بەڵام هەر زوو ئاشکرابوو، جۆلانی بەئیرادەی خۆی ئەو رێککەوتنەی واژۆ نەکردووە، بەڵکو ئەمریکا و فەڕەنسا فشاریان بۆ هێناوە، پێویستە بەر لە واژۆی دەستور ئەو رێککەوتنە واژۆ بکات. راستە سەرفەرمانداری قەسەدە بە هاوکاری ئەمریکا گەێنرایە کۆشکی کۆماری، رەشنوسی رێککەوتنەکەش بەرلەوان ئامادە کرابوو. واتا کۆمسیۆنی نێوان قسەدە و هەتەشە هیچ رۆڵیان لە داڕشتنی رەشنوسی رێککەوتنەکە نەبوو، سەرەڕای هەموو تێبینیەکانیش لەسەر دەقی رێککەوتنەکە، بەڵام بۆ کورد و باکور و رۆژهەڵاتی سوریا هەنگاوێکی سەرەتایی و باشبوو. چونکە هەموو لایەک ئەوە دەزانن بەبێ قەسەد و بەڕێوەبەرایەتی خۆسەر، سوریای نوێ ناتوانرێ بونیادبنرێ.
میت و قەتەر مەبەستیان لە واژۆی ئەو رێککەوتنە بە جۆلانی، بۆ کات کوشتن و خۆ کۆکردنەوەو کات بەسەر بردنە، واتا باوەڕیان بە برایەتی گەلان و پێکەوە ژیانی دیموکراتیانە نییە، هەمانکات جۆلانیش هیچ گۆڕانکاریەکی بە ئەقڵیەتی بەرانبەر کورد و گەلانی تردا ناهاتووە. لایەنەکانی تری لەپشت جۆلانیش، مامەڵە لەگەڵ هێزی قەسەدەی سیاسی و لەشکری و دامودەزگاکانی بەڕێوەبەرایەتی خۆسەر دەکەن، ئەگەر بۆیان کرا لەداهاتوو لەناوی دەبن، نەکرا وەک دەڵێن (لەگەڵ مارەکە دەژین) و ناچارن پەسندی بکەن. فەرمانداریەتی قەسەد و دامودەزگاکانی بەڕێوەبەرایەتی خۆسەر ئەو راستیە دەزانن، بەگوێرە ئەمەش هەڵسوکەوت دەکەن. وەک زانیاری لەکاتی واژۆکردنی رێککەوتنەکە، جۆلانی و شیبانی بەناوی دەچن نوێژی شێوان دەکەن، چوونەتە دەرەوەی هۆڵەکە، دوای دوو تا سێ خولەک گەڕاونەتەوە، دیسان سەرەتا جۆلانی تەنها ناوی ئەحمەد شەرعی لەسەر لاپەڕەی رێککەوتنەکە نووسیوە، دواتر هەڤاڵ مەزلوم عەبدی پێی گوتووە، پێویستە پلەی وەزیفیت بنوسی، ئێمە لەگەڵ کەسی تۆ رێککەوتنمان نەکردووە بەڵکو لەگەڵ دەزگای ناوەندی دەوڵەت رێککەوتن دەکەین، ئەویش سەرۆککۆماری سوریایە.
لەبەر ئەوەی دەستی میت راستەوخۆ لەناو بونیادنانەوەی سوریا هەیە، بۆیە نابێ هیوای ئەوەمان هەبێ، ئەو دارودەستەی ئێستا هەیە بتوانێ هیچ هەنگاوێک لەلایەنی دیموکراتیانە و ئازادی و یەکسانی کۆمەڵگە بنێ، بەڵکو هەمووشتێک وەک خۆیان دەڵێن تا ماوەی پێنج ساڵ بە رەوایەتی شۆڕشگێڕانە بەڕێوە دەبەن. وا پلان دەکەن تا ئەوکات دەتوانن سەرجەم دامودەزگاکان بەئارەزووی خۆیان بونیاد بنێنەوەو فەرمانڕەوایەتی بەسەر هەموو خاکی سوریاوە بسەپێنن!! بەڵام ئەمە سەختە، چونکە خودی تورکیا لەبەردەم گۆڕانکاری گەورەدایە، هەر گۆڕانکاریەک لە تورکیا، راستەوخۆ دەبێتە گۆڕانکاری لەسوریاش، پرسی کورد و دیموکراتیش بەوشێوەیە لە سوریا و تورکیا بەرەو پێشەوە دەچن. بۆیە ئەگەر تورکیا رێککەوتن لەگەڵ قەسەدە نەکات، چۆن دۆخی سوریا ئاسایی دەبێتەوە، جۆلانی لە دیدارەکەی لەگەڵ م.عەبدی گوتبووی هێرش بۆ سەر منبەج بە رەزامەندی من نەبووە، بەڵکو تورکیا و گرووپەکانی لایەنگرانی ئەوان ئەنجامیانداوە. ئەوشی گوتووە، تاکو تورکیا و بەکرێگیراوەکانی هەبن، باکەس نەگەڕێتەوە عەفرین، چونکە ئەوان گوێ لەکەس ناگرن. چونکە وەک زانراوە کاتێک جۆلانی چوو بۆ عەفرین، گرووپە چەتەکانی تورکیا راویانناوەو نەیانهێشتوە شەو لەوێ بکاتەوە.
لەکۆتای ئەوە بڵێین باشە، کورد و باکور و رۆژهەڵاتی سوریا لەدەرەوە بمێنەوە، یان بتوانن خۆیان بخزێنە ناو دامودەزگاکان؟ هەروەها ئەو دەسەڵاتە راستڕەوەی بونیاد دەنرێ بە تۆنی تورکیا و قەتەر، هەتا کوێ دەتوانێ بەردەوام کا؟؟ ئایا گەلانی سوریا چۆن دەتوانن رێگری بکەن لەو پاشڤەڕۆیە ناوەندگەرایە سوونی مەزهەب و نادیموکراتیە؟ لە ئێستاوە ئەگەر ڕێگری لەم دیکتاتۆریەتە مەزهەبگەرایە نەکرێ، ئایا سوریا لە ئەفغانستان خراپتر نابێ؟
باکور و رۆژهەڵاتی سوریا و رۆژئاوای کوردستان، خاوەن ئەو هێزەیە کە دەتوانێ بەبێتە هێزی سەرەکی گۆڕانکاری دیموکراتیانە لە تەواوی سوریا. ئەگەر کۆماری سوریای دیموکراتی بونیاد نەنرێ، هیچ دەسکەوتێک لە رۆژئاوا گەرەنتی نییە. لە رۆژئاوا ژنان پێشەنگایەتی کۆمەڵگە دەکەن و پێکەوە ژیانی گەل و نەتەوەو باوەڕیە جیاوازیەکانیش بۆتە سەنگی مەحەک. بۆیە پێویستە ئەو نمونەیە بگوازرێتەوە بۆ تەواوی سوریا. چونکە نەتەوەو گەل و باوەڕیەکانیتری سوریا لە رۆژی ئەمڕۆ لەدەرەوەی هێزەکانی قەسەد و شێوازی بەڕێوەبردنی خۆسەری دیموکراتی، باوەڕیان بەهیچ هەنگاوێکی جۆلانی نییە، چونکە ئەوە دەزانن جۆلانی هێشتا نەبۆتە ئەحمەد شەرع، بەڵکو کراسەکەی گۆڕیوە. واتا قەسەدە بەرپرسیاریەتی زۆری لەسەرشانە، تەنها نابێ بیر لەوە بکاتەوە کەوا چۆن خۆی دەپارێزێ لەدەست دەسەڵاتی راستڕەو و ناوەندگەرای هەتەش و میت و قەتەر، بەڵکو ئەرکی دیموکراتیزە کردنی تەواوی سوریایە بەبێ جیاوازی، ئینجا بەدیموکراتیزە کردنی سوریا دەتوانێ لەسەر قاچی خۆی بمێنێتەوە، بۆیە ئەو پێنج ساڵە بۆ قەسەدە و بەڕێوەبەرایەتی خۆسەریش، پێنج ساڵی چارەنووسسازن.
سەرچاوە: ئاژانسی هەواڵی ڕۆژ نیوز
