پەی میللەتێوە زیندەی پەنەوازا کە خاس خاس ویەردەیش بژناسۆ، ئەوەوانایش بۆ سەرش، خاسوخرابش لەیەک بدۆوە، لایەنی لاواز و بەهێزش ورسەنگنۆ، بەتەمامی و بەگرد بارێرە بژناسۆش پەی ئینەی ئارۆش پەنە دۆڵەمەند کەرۆ و بتاوۆ بنەماو سەوایە گەش و ئاوەدانیش سەرۆ بنیۆرە.
" هەرکەس تەوەلود دووبارەش نیەن
ئەڵبەت سەعادەت ستارەش نیەن"
ئورۆمۆن، ئاریانڤاچ، هەورامان، ئاهوورامانان ئا دەڤەرە کەڤنار و دێرینەنە کە هەر جە لوڕستانۆ پەی کرماشانی و مەحاڵەو گۆرانی و ئینجا هەمەدان پەی سنەی و ئێتر نەک تا کەرکوک بەڵکو تا مووسڵیچ کێشیابێ و گردو ئا مەحاڵانە بیەبێ هۆکارو گەشەی فکری و فەرهەنگی و شارستانی و زوان و ئەدەبی و...
وەڵێ پژگیای کۆمەڵگەی ئینسانینە، هەورامان زێد و زادگای خەڵکە ئەرەمەرزیاکەیش بێ و هەرجە خاکو وێشانە بنەڕەتو بیناسازی و باخداری و کشتوکاڵیشا نیا کە یەرێ پنتێ جەوهەریێ وەڵکەوتەی و گەشەینێ. وەڵێ گردکەسیتەرینە یاوێ بە زانستو (بەئێشەزە١)ی و بنەماو دەرمانگەری و (کاردپزشکی٢)شا مەرزنارە. زوانشا وەش پژگنا دلێ خەڵکو گێتی و دینشا بە زوانەکەیشا ڕازناوە، دین هەر هینو وێشا بێ و وێشا ئاردەنە. دەقە دێرینەکێ گاتاکا و دەقە پاڵەییەکێ و دەقە پیرۆزەکێ یارسانی بەڵگەی دیار و ئەوەنەشاریاو ئی پێشکەوت و گەشە فراوانە هەمەلایەنەینێ جە هەورامانەنە.
وەریناما فەرماوان و (ڕاسیچشا واتەن): "نان ئا نانەنە هەن جە خوانەنە" بە پەیڕەوی چی واتە ژیرانەیە، ئێتر خەریک وردایۆ لاپەڕە تۆز گرتەکا مێژووی کەڤنارو هۆرامانی مەبوو و نیشانێ و بەڵگەکاو پێشکەوتیش مەژمارو. چونکە منیچ بڕوای تەمامەم هەنە پا فەرمایشو وەریناما کە: "بێما بێما حەسێب نیا، هەنما هەنما حەسێبا"
ئیسە ئێتر چێش بیێنمێ و چێشما بیەن و چێشما کەردەن با یاگێ وێشەنە بازمێش و لایە کەرمێ ئەو لاو ئارۆیما. ئەڵبەت نەک پا مەبەسە کە پەشتیش وەنە کەرمێ و حەشاش چەنە کەرمێ. هەمیشە واتەنم: پەی میللەتێوە زیندەی پەنەوازا کە خاس خاس ویەردەیش بژناسۆ، ئەوەوانایش بۆ سەرش، خاسوخرابش لەیەک بدۆوە، لایەنی لاواز و بەهێزش ورسەنگنۆ، بەتەمامی و بەگرد بارێرە بژناسۆش پەی ئینەی ئارۆش پەنە دۆڵەمەند کەرۆ و بتاوۆ بنەماو سەوایە گەش و ئاوەدانیش سەرۆ بنیۆرە. ئیمەیچ فرە پەنەوازا هەمان کاری کەرمێ. وەختێ ماچوو با بازمێش یاگێ وێشەنە و لایە کەرمێ لاو ئارۆیما، مەبەستم ئانەن با گەشە و وەڵکەتەی وەرین سڕێ و مەسێما نەکەرۆ کە نەتاومێ هیچ پەی ئارۆی کەرمێ، بەڵکو بە ئەزمون ورگرتەی جە هیزیما گەشەو ئارۆیما وزمێ وەڵێ تا ڕاو ئایەندەیما وەشتەرە کەرمێ. ئارۆ وینمێ زوانو ئاهوورامانی ئینا مەترسینە، مەترسی نەمەنەی، تاویایۆ، فەرهەنگو ئاهوورامانی خەریکا خەرەندو فۆتیاینە گنۆرە واری، با ئێمە بەیمێ و نازمێ. با قۆڵێ هیممەت و ئیرادێوە ئاوەزمەندانەیش پەی ور مالمێ و هەوڵ دەیمێ وزمێشۆ سەرو شاڕاو گەشەی. ئینەیچ بە ئیرادێوە گردین و بە پلانێوە ئاوەزمەندانێ کریۆ. جا پەرسایە چێگەنە وێش مرمانۆ، ئادیچ ئانەن: چێش کەرمێ و چەنی کەرمێ؟
١_ لازما گنمێ شۆنگێڵ شۆنەو ئاسەوارە نویسیا و نەنویسیایەکامارە کە یا گمێ بیێنی یا یاگێوە شاریەنە، ورد ورد گێڵمێ شۆنیشارە تا بێزمێشاوە و کاری تازەشا سەرکەرمێ: جەنگنامە، ئەسکەندەر نامە، شانامە، لەیلەو مەژنوون، شیرین و فەراد، یۆسۆو زڵێخا، سیاوش نامە، ڕۆسەم و زۆراب و.. سەدان دەقێ تەر کە وەختو وێش بە زوانو ئاهوورامانی نویسیەنێ و ئیسە نەمەنێنێ، ئینێ گرد مشیۆ بێزیاوە و کارشا سەر کریۆ.
٢_ ڕازە ئەوساینەکێما: شێتەوژیرە، مڵک ئەحمەد، ورکڵە، دادوبێداد، گەنجەکەو یاروەیسی و... سەدان ڕازی فرە عالێ و پەڕ موچیاریێ کە لازما بنویسیاوە و ئامادێ کریا پەی ئانەی هەرمانێ شیکارییەشا سەر کریۆ.
٣_ گەمە زاڕۆڵانەکێ: کۆ، قولانی، بەبڵی بەبڵی، مێڕمێڕ مامۆ وەرگ، تەڵەوڕواس، چەمەشارکێ، کارگڵە و... دەیان گەمێتەرێ کە گرد پەڕێنێ فەلسەفەو پەروەردەو زاڕۆڵەی. (من فرێشا کۆم کەردێنێ و خەریکو شەرحێشانا جە کتێبێوەنە بەنامێ _هەلوورە_ی).
٤_ مووچیاری وەریناما کە وێش جە پەندەکانە وینۆوە و سەرتاسەرش قسێ عالێ و فەلسەفەی بەرزا. (وەشبەختانە من جە کتێبێنە بەنامێ _پەندی پیر_ی خەریکو لەیەکۆدای و شیکەردەیۆ بەشێ فرەیشانا.
٥_ پەنەوازا بلمێنە دلێ گوڵزارو گۆرانیەکاما: گۆرانیەکێ، سیاچەمانە، هۆرە و... گردی بێزمێ و بنویسمێشاوە تا هەنگامێ بۆ پەی ژیونایۆ ئەدەبیاتی فۆلکلۆریما کە تا ئەوپەڕوو سامانێ دەوڵەمەندا. (من زووۆن دەسم پەنە کەردەن جە کتێبێ بەنامێ _هەورامان و هونەر_ی کە بەشو یەکەمیش چاپ کریان و ئەویشایتەرش چەمەڕاو چاپیەنێ) بەڵام کۆششی تاکەکەسی پەی ئی کارە گەورەیە فرە کەما و نمەتاوۆ جواب بدۆوە پۆکەی ماچوو لازما گردما هیممەتە کەرمێ و ئی ئەرکیە بیاونمێ ئەنجام کە فرەتەر خزمەتو خەرمانو ئەدەب و هونەریما کەرۆ.
٦_ دەقە ئاینیەکێ: ئاڤێستا، سەرەنجام، بارگەبارگە و باقی دەقە دینیەکاما کە تایبەتێنێ بە دینە ڕەسەنەکەو وێما، فرە لازما ئی دەقا بە گردو دیالێکتەکا بنویسمێوە، (پەی نموونەی من _گاتا_کێم هەم بە هۆرامی و هەم بە سۆرانی ئامادە کەردێنێ و خەریکا کارشا سەر کەرمێ بە زازایی و کەڵهوڕی و بادینیچ). لازما گردو ئی دەقا بە گردو ئا دیالیکتا بنویسیاوە و تەنانەت بە دەنگیچ ونیاوە تا گردکەس: خوندەوار و نەخوندەوار تاوۆ بژناسۆشا و سوودشا چەنە بەرۆ و بەکارشا بارۆ پەی ژیوایش. فرە لازما جەمخانە و ئاتەشگە جەیۆی نزیکێ باوە و پاڵ بدا یۆترینیۆ تا تاوا هەم خاستەر پارێزیا و هەم فرەتەر گەشە کەرا و گەشەی فکریچ بەخشا بە جەماوەری.
٧_ لازما مەزدیەسنا و یارسان پێسە دوێ دینە دێرین و ڕەسەنا ئاهوورامانی جە یۆی نزیکێ گناوە و کار کریۆ سەرشا کە دلێ کۆمەڵگەینە خاستەر بژناسیا و برەوشا دری پەنە و کریا بە بەرنامەو ژیوای کۆمەڵگەی.
٨_ فەرهەنگێ واچەکاما لازما کە گردو بوارەکا ژیوای گێرۆوە (ئەجۆم ئەگەر _لوغەتنامەو دێهخودا_ی بە نموونە گێرمێ فرە عالا، ئی فەرهەنگە کار کەرۆ سەرو سەرجەم واچەکا ئاهوورامانی گەورەی چەنی واتا و شی کەردەیۆی فرە ژیرانەی و ئنجا بە گردو دیالیکتەکا ئاهوورامانی گەورەی چاپ کریۆ.
٩_ باقی دەقە ئاینیەکێتەرێ: مەسحەفا ڕەش، تەورات، ئینجیل، زەبوور، قورئان و... و بەرهەمە سانسکریتەکێ و ریگ ڤیدا و ئەدەبیاتو بوودایی و تەنانەت کۆنفۆشیۆس و... گرد ورگێڵیاوە سەرو زوانو ئاهوورامانی. (ئینجیل وەڵتەرێ بە هەورامی چاپ کریان کە لازما دیسان چاۆ کریۆوە، قورئانیچ دوێ لێوە کریان)، ئەڵبەت فرە پەنەوازا کە میتراییسم بە تەمامی بژناسیۆ و کارش سەر کریۆ جە هەورامانەنە.
١٠_ لازما هەوڵ دریۆ پەی کۆکەردەیۆ و لەیەکدایۆ تازەی سەرو بەرهەمەکاو مەولانا مەولەوی تا جە بۆکسێنە چاپ کریۆ، مشۆ بزانمێ کە مەولەوی تەنیا ئادیوانە شیعرە نیا کە هەن وەرودەسیمانە بەڵکو نزیکەو دوانزە بەرهەماش هەنێ کە سامانێوی ئەدەبیی فرە دۆڵەمەندما پەی بنیات منیا.
١١_ فرە پەنەوازەن گێڵمێوە خزمەتو باباتایری عوریانی و بە وردی گنمێ شۆنەو بەرهەمە گم بیەکاش تا فرە بە جددی سەلەمنمێش کە هینو وێمانە و یۆن جە ڕابەر و پێشەوا بەرزەکاو ئاینو یارسانی کە ئاینی ڕەسەنو وێمانە، لازما دەقە هۆرامیەکاش بێزمێ و ئا بەرهەمێچە کە دەسکاری کریەنێ ساقێ کریاوە. ڕەنگا بابەتەکەو من کە ساڵەو ١٩٩٨ی بەفارسی نویستم و جە گۆڤارو زرێبارێنە چاپ بی و دماتەر ساڵەو ٢٠٠١ی بە سۆرانی جە گۆڤارو کاروانینە وەڵا کریاوە، تاوۆ بۆ بە دەسپێک و بۆ بە کرێڵێ پەی کەردەیۆ ئا دەروازەیە.
١٢_ بڕێ دێڕە شیعرێما هەنێ جە ئەدەبیاتی فۆلکلۆرەنە کە هەرکام پەیامێ ئەوەشاریاوەشا وێشانە ورگرتەن، لازما بلمێوە سەرشا و بەپاو ئاوەزی وێمانەی و زانستو دێرینەناسی و... ئەوەوانایشا پەی کەرمێ کە دڵنیانا با بە چراوێ فرە ڕۆشنە پەی ڕۆشنکەردەیۆ سووچە تاریکەکاو تاریخیما، دوور نیا تاومێ پاجۆرە فرەتەر وێما بژناسمێ و ویەردەی وڵاویاو وێما بێزمێوە.
ئینە دڵۆپێوەن جە دەریای جە بوارو خزمەت بە هەورامانی و زیندەکەردەیۆ ئافەرهەنگە گەش و دەوڵەمەندیە کە وەڵتەرێ پێشەنگایەتی میللەتەکایتەریش کەردەن. ئی کاریچە سووک و ئاسان نیا، زەحمەت و مەینەت و وێ ماننایش گەرەکا، دڵسۆزی و ئەنەیاوای و پەنەیاوای و ئاوەزمەندی و چەم کریاوەییش گەرەکا. ئەشۆ گردو ڕۆشنویر و قەڵەم بەدەسەکاما وێشا بەرپەرس بزانا پەی ئی کاریە و بۆبە ئامانجی سەرەکی گردیما. کارەکە بە تاکەکەسی نمەکریۆ و ئیرادەی جەمعیش گەرەکا، (لۆسێ٣)وەنە و لازما گردما شانە دەیمێ چێرش تا بتاومێ ورش گێرمێ و بیاونمێش مەخسەد. زەررورین ئەنجومەنێ کارا مەرزیۆرە و ڕەوتو کارەکەی و ڕابەریکەردەیش گێرۆ دەس، ئیجا پەی هەر کارو هەر مەبەسێ لێژنێوە پسپۆڕ و تایبەتمەند دیاری کەرۆ. ئەوەفاڕای ڕا و سەرنجێ دلێ لێژنەکانە بۆ و کارەکێ یاگەفاڕێشا پەنە کریۆ بەینو لێژنەکانە پەی پۆرە لوایۆ و دیاریکەردەی خاڵە لاواز یا ناتەمامەکا و پۆختەکەردەی کارەکا.
ئەگەر تاواما ئی کاریە کەرمێ، ئانە بە دڵنیایی پتەوتەرین هەنگامەما ور گرتێنە پەی ئەرەمەرزنای ناوەندێوە چالاک و کاریگەری پەی کۆکەردەیۆ و ڕێک وستەی توانایەکا و هەرپاسە پەی خزمەتکەردەی بە ئاراستەو گەشەی فەرهەنگی، تاریخی، زانستی و کلتووری ئاهوورامانی سەربەرزینە.
گێڵووە سەرو دێڕە شیعرەکێ مەولانا مەولەوی کە دەسپێکەنە ئاردەمۆ:
مەبەس جە تەوەلودی دووبارەی وێ ئەژناسای، ورچڵاکیای و ئەوە فکریای تازەتەرا سەرو ژیوای، تازە کەردەیۆ ڕوانگەی و ئاسۆ دیەیا، وێ فاڕایا جە قاڵبێ کۆنەنە پەی قاڵبێ تازەتەری. بەرشیەیا جە گماڵتاوەو سڕی و سەوێڵی و بێگانەیی و بڕیای جە ئەسڵیەتی. ئەگەر گەرەکما بۆ یاومێ بە فەلسەفەو شیعرەکێ و جە ژیواینە بە کەردەنیش کەرمێ، ئەشۆ وێما فاڕمێ، ڕوانگەما فرەتەر کەرمێوە و چی قاڵبەنە کە ئیسە هەنمێ بەربشمێ.
ئی نویستەیە تەنیا پڕۆژە پێشنیار و ڕاکارێوە بێ پەی وەرەچەم ڕۆشنیی ئا ئازیزا کە دڵشا پەی فەرهەنگەکەیشا مدۆ وەنە و بەنیازێنێ ئیرادەشا کەراوە یۆ تا زوانەکەیشا جە فۆتیای ڕزگار کەرا و گەشەی خاستەر و فرەتەر بەخشا بە شارستانەتی دێرینەو وەڵاتەکەیشا. ئومێدوارەنا بۆ بە دەلاقێوە پەی گفتوگۆی فرەتەری و ڕیک وستەی سەلێقەکاما و دۆڵەمەندتەر کەردەی ئی پڕۆژە فەرهەنگییە.
بە ئاواتو ئانەی ڕوێ یاوۆ گردما شانازی کەرمێ بە بیەی وێما و گەشیی فەرهەنگی و دۆڵەمەندی شارستانەتی و زیندەیی زوانەکەیما.
