ئیمشەو هەر خەمەن ها نە کەمیــــندا
هەر دەردەن مەڎۆم وە ڕووی زەمیندا 
مشیـــــــۆ تاڵەی من خیلاف ئەنگیز بۆ
وەرنە، کەی، کێ دی، وەھار گۆڵڕێز بۆ؟

ئیمساڵێچ ساڵیەتەر سەروو شیمیاییوارانوو شاروو هەڵەبجەیرە ویەرد و ئی تاوانە گەورێ پاش نیا دلێ سی وپەنجۆمین (35) ساڵی. فرە سەختەن پەی خەڵکوو هەڵەبجەی، بە تایبەت پەی ئا کەسا کە مەنێنێ و ئی کارەساتەشا بە چەموو وێشا دیەن و ئامان ملشارە، بە دڵێوی وەش ئاویروو نەورۆزی کەراوە و بلا پیرای وەهاریەو. وێنەکەو عۆمەر خاوەری و گردوو ئا ئەڎایا کە کورپەکاشا گێرتێنێ باوشیوە پەی ئانەی جە خنیکیای پارێزناشا، بەڵام هەم وێشا و هەم کورپە ساوایەکاشا بە شێوازێو فرە دڵتەزێن خنیکیاێنی و گیانشا بەرشیەن، هەلسی(هەرسی) گرد کەسی و جەرگوو گرد ئانزانێوی سالمی سۆچنۆ. مە حاڵەن تۆ ئانزان بی و ئا وێنا وینی و پەڕ بە دەڵ نەگرەوی و ناهۆمێڎانە هاوارێ نەکەری کە کوا ئانزانیەت، کوا کۆمەڵگاو مرۆڤایەتی، کوا ڕێکوزیاو نەتەوە یۆ گێرتەکا، کوا ئوروپا و دێمۆکراسیەت و چنھا "کوا"ی تەری. مشیۆ ئا کورپەساوایا بە چ تاوانێو پا شێوازە بێ بەزەیانە دەم بە زیڕەو هاوارەو پا گازە کوشەندە و ژاراویا دەم بە کەف و وناڵین پا دەشت و هەردەرە بێکەس و بێ پەنا تلیاوە و خنیکیا؟ 
ئی کارەساتە هەم جە شێوە و هەم جە قەوارەنە ویروزوو هیرۆشیماین کە پیسەو پەڵێوی سیاوی و پەی هەتا هەتای بە تەوێڵەو بکەرا و زەمینە وەشکەراو ئی ژێنۆسایدیە مەنۆوە.
جە بارەو پەشتیوانی گردلاینەو (لەشکەری، تەکنیکی، سیاسی، ماڵی و...) وەڵاتە وەرنیشتیەکا، بە تایبەت ئوروپا و ئەمریکا فرە نویسیان و وچیان و منیچ بەش بە حالوو وێم جە چن ساڵێ ویەردێنە و هەر پی بۆنەوە بابەتێ فرێم بە بەڵگیوە نویستێنی و وەڵاوم کەردێنێوە. بەڵام دیسان پەیوازەن بە کورتی چەمێوەتەرشا پۆرە وزمێ.
یۆ چا وەڵاتا کە بە ڵێشاوکیاستەی کەرەسەی شیمیایی پەی دروس کەردەی ئا چەکە کوشەندە شیمیاییا بە ساڵان یاردیدەروو ڕژیمە فاشیستەکەو سەدام حسەینی بیەن، حکوومەتوو ئا وەختەو ئاڵمانین. بە پاو ئا بەڵگا کە ئینای وەروو دەسینە زیاتەر جە 60% ئا کەرەسە شیمیاییا کە هەڵەبجەشا پەنە خنیکیا جە ئاڵمانەو ورەشیاینێ بە ڕژیموو بەعسی فاشیستی. چی مامەڵە چەپەڵ و جەنایەتکارانەنە زیاتەر جە هەشتا(80) کارگای بەهەم ئاوەرێ (شەریکێ) ئاڵمانیێ بە بەڵگەوە بەشدارێ بیێنێ. حکوومەتوو وەختوو ئاڵمانیچ ئاگاداروو ئی مامەڵە چەپەڵ و کوشەندەیە بیەن. ئارۆیچش چەنی بۆ، یانی دماو 35 ساڵا، هیشتا دەوڵەتە یۆ دماو یۆوەکاو ئاڵمانی ئامادێ نەبیەنێ و ئیسەیچ نیەنێ کە دڎان بنیا بە بەشداریشارە چا تاوانە گەورێ کە بە پاو "یاساکاو ئەشناسای و وەرگێری جە ژێنۆسایدی"،  ملۆ چوارچێوەو تاوانەو ژێنۆسایدی، کە گەورەتەرین تاوانەنە وەرانوەروو مرۆڤایەتیەو. چوون ئەگەر دادگایە پەی پەیجۆری و بە سەزایاونای بکەراو ئی ژنۆسایدیە ڕێکوزیۆ، بێ گۆمان دەوڵەتوو ئاڵمانی پیسەو یاردیدەروو ڕژیموو بەعسی بە تاوانکاری ژینۆسایدی تاوانبار و مەحکووم کریۆ. چیگەنە خاس بەرگنۆ، کە سیاسەتوو بەروو ئی وەڵاتە وەرنیشتیا تا چ ڕادێو نائانزانی و تاوانکارانەن و سەروو بنەماو قازانجی ئابووری و سیاسی نەتەویی وێشا پایەڕێزی کریان و مەرزیانەرە. 

دەوروو کەواسوورە کوردیەکا

هەرپاسە مزانمێ ئی کارەساتە جەرگبڕە جەگەرمەو شەڕی یانەوێرانکەروو ئێران و ئێراقینە ڕوەش دا. هەڕەشێ و مەترسی جە لاو بەعسی فاشیستیەو پەی خۆلقنای ئی تاوانە گەورێ هەم پەی ئێرانی و هەم پەی حێزبە کوردیەکا و هەم پەی زلهێزە جەهانیەکایچ پێسەو ڕۆ ڕۆشنی دیار و ئاشکرا بێ. رژیمو بەعسی وەڵتەر هەر چا شەڕوو ئێراق و ئێرانینە و هەر پاسە جە ساڵەو 1987ینە جە چن مەحاڵێتەری کوردستانیەنە چەکی شیمیایش بەکار ئاردەبێ. بەڵام هەم ئێران، هەم هیزە کوردیەکا و هەم زلهێزە جەهانیەکا ئی تاوانکاریشا بە بێدەنگی ویارا. ئانە کە زلهێزە جەهانیەکا بە ئاشکرا وەراوەروو ئی تاوانکاری دڕندانا بێدەنگیشا هۆرچنێ، پەی ویروڕاو گردی جەهانی و کوردی و بە تایبەت پەی هێزە کوردیەکا دیار و ئاشکرا بێ. هەر ئی بێدەنگیە هاندەرێو بێ پەی سەدامی کە دیسان ئی چەکە کوشەندەیە بەکار بارۆوە و جە هیچ کەسوو لایەنێو نەسڵەمۆوە. سەرەڕاو ئانەیە بەشێو جە هێزە کوردیەکا وێشا کەرد بە بەشێو جە جەنگوو دوێ داگیرکەرێ کوردستانی و بیێ بە کەواسوورێ سپاو پاسداراو ئێرانی و کەوتێ وەڵێشا و ئاردێشا تا دڵێ شاروو هەڵەبجەی.
بەشێو چا کەواسوورا تەنانەت جەعانوو شیمیایوارانەکەینە بە گردجۆرە چەکێو وەرگیریشا کەرد جە ژەن و زاڕوی بێ تاوان و بێ پەناو هەڵەبجەی و ناستشا چا کارەساتەنە وێشا ڕزگار کەرا و وێشا یاونا یاگیە ئەمنە. 
ڕاسەن کە تاوانباری سەرەکی ڕژیمە فاشیستەکەو سەدامین ودماتەریچ ئا وەڵاتانێ کە یاردیدەرش بیەنێ. بەڵام بە یاگێ وێش کۆماروو ئیسلامی ئێرانی و کەواسوورە کوردیەکایچ تاوانبارێنێ. چوون ئاڎێ زانێنێ کە سەدام ئی چەکە کوشەندەشە بەکار ئاردەن و بە بێ ھیچ گومانێو دیسان بەکارش مارۆوە. ئاڎێشایچ بە چەمساقی پەی داگیرکەری ئێرانی ناوەرپەرسانە زەمینەشا پەی ئەنجامدای ئا تاوانێ ئامادە کەرد. 
جە بڕێوە وەڵاتی ئوروپاینە،جە بەشوو ئاماولواینە، سەزایە یاساییە هەنە بە نامێ"سەزاو وێپارێزنای جە یاردیدای". ئینە پا ماناینە کە ئەگەر پەی نموونەی شۆفیرێو بە ماشین بڎۆ ئەو کەسێوی و زامڎارش کەرۆ و نەمردۆ و بلۆ. لایەنی یەرەمیچ کە بێ لایەنەن جە ڕوەداکەی، بەڵام لاشەنە ویەرۆ و کەسە زامڎارەکەی وینۆ. ئەگەر نەوەزۆرە و یاردی زامڎارەکەی نەڎۆ، پەی نمونەی تەلەفون نەکەرۆ پەی پولیسی و پەی دوکتوری، ئاڎیچ بە تاوانەو وێپارێزنای جە یاردیدای و هەوڵ نەدای پەی نەجاتدای ئانزانێو جە مەرگی یان وەرگێری نەکەردەی جە ئێش و ئازاری فرەتەروو زامڎارەکەی دریۆ بە دادگای و سەزا دریۆ.
جا سەروو بنەماو ئی جۆرە یاسایا و بە تایبەت سەروو بنەماو "یاساو وەرگێری و سەزادای بکەراو کۆمەڵکوشی و ژنۆسایدی" مشۆ سەزاو کۆماری ئیسلامی ئێرانی پێسەو زەمینە وەشکەری و هۆرخێزنای سەدامی پەی ئا تاوانێ و کەواسورە کوردیەکایچ پێسەو چەمساقوو هێزەداگیرکەرەکاو ئێرانی جە کۆمەڵکوشی هەڵەبجەینە جە دادگایە بێلایەنە تایبەت بە تاوانکاری کۆمەڵکوشی یان ژێنۆسایدی چێشە بۆ؟ بێ گۆمان ئاڎیشایچ پێسەو لایەنێ بەشدارێ جە تاوانەو ژێنۆسایدی تاوانبارێ کریا و سەزا دریا. 
وێدزیەیەو ئی کەواسوورە کوردیا و هەرپاسە زلهێزە جەهانی و یاردیدەرەکاو سەدامی جە بە جەهانی کەردەی و بە ژێنۆساید ئەشناسای کارەساتوو هەڵەبجەی هەر جە بەشداربیەیشانە سەرچەمە گێرۆ. ئەگینا چی مشۆ قڕکەردەی ئێزیدیەکا کە 26 ساڵێ دماو هەڵەبجەی ڕوەش دا، جە ئاستوو دنیاێنە پیسەو ژێنۆسایدی بە ڕەسمی بشناسیۆ( کە هەقوو وێشەن بە ڕەسمی بشناسیۆ)، بەڵام قڕ کەردەی هەزاران بێتاوانێ هەڵەبجەی دماو 35 ساڵا هێشتا بێدەنگیش چەنە کریۆ و تەنانەت ئاگایانە وەرگیری کریۆ جە بە ژێنۆساید ئەشناسایش.
 
موختار کەریمی - ئاڵمان 

2023.03.16