ئەنداموو کۊمیتەو زینڎانییاو پەکەکەی پیرۊ دێرسیم جوابوو پرسیارەکاو ئاژانسوو هەواڵوو فورات (ANF)یش داوە و واتش، "مشۊم بزانیۊ کە پا منەیمۍ قۊناغێوە دژوارۊ. وەروو ئانەیە وەراوەرما دەسەڵاتدارێوە چانە هەن، کە جە هەر بوارێوەنە لاواز بۊ وێش تازە کەرۊوە. مشۊم  ئێمە بتاومۍ ئا فرسەتا فاڕمۍ پەی وێڕێکوستەی و مدرامانی."

دێرسیم داواش کەرد، کە خەڵک دژوو گۊشەگیری و ئەشکەنجەی ئیمراڵینە دلۍ مدرامانی چالاکینە بەشڎارۍ با.

هامپەیمانیی ئاکەپە-مەهەپە-حزبولکونترای ورچنیەینە سەرکەوت و تورکیا پاش نیا قۊناغۍ تازەوە. مشۊم ئا قۊناغەیە چەنی ورسەنگنمێ؟

ئەوەڵۊ گەرەکما ئانەیە واچوو، کە ورچنیەی ١٤-٢٨ ئایاری تورکیانە ورچنیەێوە ڕەوا نەبۍ، وەروو ئانەیە مشۊم ئەنجامەکەیچش ڕەوایەتییش پەنەنەدریۊ. هێزە دژەدیموکراتییەکۍ کە چێروو نامۍ تەیب ئەرڎۊغانی و هامپەیمانیی کۊمارینە کوۍ بیێوە، بە گرڎ ساختەکاریێوە ئا ئەنجامێشا بەدەس ئارڎۍ. بە واتەێوە تەر ئەنجامەکە پێسە دیاریکەرڎەی ئیرادەو گەلی مەوینیۊ. بەپێچەوانەوە ئینە بە ماناو کودەتای و ئۊپراسیۊنێوەن جە دژوو ئیرادەو گەلی. وەلۍ ئەگەر پێسەیچ بۊ، ئی حوکمەتە ئا ئەنجامە کە ٥ ساڵۍ تەر درێژەش پەنە بڎۊ، وستەنش وەرەچەما و جە ڕاو ڕای گرڎیی تورکیایۊ ئانۍ کە وێشا پێسە وەرهەڵێسکاری مشناسا، قبووڵشا کەرڎەن.  

وەڵی گرڎ چێوێنە ئا قۊناغە بۊ بە درێژەپەنەدەروو وەڵۍ، کە ئامانجشا ئانەی وەڵتەر نەتەمامیابۍ تەمامیۊ. جە ڕاو پلانەو وڕنایۊ و سیاسەتوو ئسیشا پاکتاوو کورڎا بۍ. بۊنەو مدرامانوو ڕابەرایەتیما، گەریلا، گەلەکەیما، هامڕایاما جە زینڎاننە و مەیدانوو سیاسەتی دیموکراتیکینە ئا سیاسەتە نەیاوا یاگۍ. دەسەڵاتداری فاشیست کە بە ورچنیەی وێشتازە کەرۊوە، سەرباقی گرڎچێوی ئانەیە کەرۊ بە ئامانجوو وێش، کە سیاسەتوو قاڕچنیەیۊ کوردی کورد بیاونۊ یاگۍ و کۊشیای ئێمە پاکتاو کەرۊ. جەڕاسینە ئەرەمەرزنای ئاکەپەی سەروو ئا بنەمێوەن. وەروو ئانەی کۊشیای ئێمە دماو پیلانگێڵنای بەیننەتەوەیی پاکتاو کەرۊ و سەروو ئا بنەمۍ جە راو پڕۊژەو وەرکەوتی دلێڕاسینی گەورەیۊ، سەرجەنۊ وەرکەوتوو دلێڕاسەی دیزاین کەرۊوە. ئاکەپە پێسە پڕۊژێوە چێروو نامۍ ئیسلامۍ نەرمیوە ئەرەمەرزیا. ئارۊ هێزە هەژموونوازە بەیننەتەوەییەکۍ کۊشیای ئازاڎی جە وەرکەوتوو دلێڕاسەینە پێسە تەرسێوە سەرەکیۍ پەی سەروو وێشا وینا و هەرمانەو پاکتاوکەرڎەیشا بە ئاکەپەی ئسپارێنە. وەروو ئانەی یۊ چا هێزا جە پڕۊسەو ورچنیەینە کارڎایۊ  و مشتومڕشا دژوو ئەرڎۊغانی نەوس تڕووە وەڵۍ یەکلابییەیۊ ئەنجامەکەینە ڕیزشا بەست و مەبارەکباییشا کەرد. وەروو ئانەیە مشۊم بزانیۊ کە پا منیەیمۍ قۊناغێوە دژوارۊ. چی قۊناغەنە هجوومی پاکتاو سەروو ئێمەوە زیاد بۊ، وەلۍ فرسەتوو سەرکەوتەیچما هەن. وەروو ئانەیە وەراوەرەکەما دەسەڵاتێوە لاواز و شکسوارڎەن. گەلەکەما بەڕۊشنی هەڵوێسوو وێش نیشانە دانە. نیمەو گلێرگەو تورکیای دژوو حوکمەتین. وەروو ئانەی فرسەتوو کۊشیای زیادتەرا. وەلۍ مشۊم بزانمۍ چەنی ئا فرسەتا فاڕمۍ پەی وێڕێکوستەی و مدرامانی کە دلێشنە فرسەتوو کۊشیای زیادتەر بۊ.

هەڵبەتە با ئانەیجە واچمۍ، کە ئی قۊناغە درێژکریاوەو ویەرڎەیچا، بڕۍ تازەبییەیۊچش هەن. فاشیزموو ئاکەپە-مەهەپەی جە سیاسەتوو پاکتاوکەرڎەی کورڎانە کە ٨ ساڵێن بۍ مرڎای بەراش ڕاوە، مەتاوۊ بیاوۊ ئا ئەنجامە کە گەرەکشا بەدەسش بارۊ. سەروو بنەماو بەدەسئارڎەی ئەنجامی مامەڵە چەنی قۊناغێوە تازەی کەرۊ. پێسە خیانەتی و هامکاریی کورڎا زیادتەر وزیۊ هەرمانە. بە هامکاریی حزبولکونترای بە گرڎوو توانایەکاو دەوڵەتیوە جە راو ئا پێکئامایاوە هەوڵۍ مڎا، کە ئاژاوەگێڵنی و کۊکوشی وەڵۍ وزا و جە سەرنیشتوو کوردسانینە چێروو کاریگەریی پەدەکەینە پارچەبییەێوە کۊمەڵایەتی وەش کەرا. هەرپاسە خیانەتوو پەدەکەی چالاکتەر بۊ. جە ڕاو ئا پەیوەندییاوە بە میانجیی  ڕووسیای و ئێرانی چەنی ڕژێموو سووریای پەی وەڵۍ ملا، پاکتاوکەرڎەی دەسکەوتەکاو وەرنیشتی کریا ئامانج ئامانج. جە دیپلۊماسیچنە یاگۍ جیۊستراتیژییەو وێش، کە ڕۊ دماو ڕۊی رۊژ قورستەر بۊ، سەروو بنەماو ئانەیە جە پاکتاوو کورڎانە سازشش پەی کریۊ، تا دمایی بەکارش مارا. چی ڕووەوە پێسە سیاسەتی گرڎینوو قۊناغەکەی جە شێوە و فۊڕمنە بەرڎەوام بۊ، قووڵکەرڎەیۊ و هەوڵدای پەی ئەنجامورگێرتەی، جە هەمان وەختنە چی قۊناغەنە خیانەت و دیپلۊماسی هامکار جە بنەماێوە کاراتەر بەکار مۍ.

سیاسەتوو زینڎانی

سیاسەتوو دەوڵەتوو تورکی فاشیستی سەروو زینڎانەکاوە چی قۊناغەنە بە چ نۊعێوە ملۊ ڕاوە؟

بێگومان دۊخی گرڎین کە دەسنیشانما کەرد، پەی زینڎانەکایچ هەمان چێوا. پیسە شمەیچ مزاندۍ، دەوڵەتوو تورکی گرڎسەرڎەمێوەنە، بە پاو ئا عەقڵیەتەیە دژوو ئێمە بەرڎەنش وەرۊ. سیاسەتوو وێش زینڎاننە دیاری کەرۊ و بەرۊش ڕاوە. گرنگیی زینڎانی جە کۊشیای ئێمەنە ئاشکران و زینڎان یۊن جە سەنگەرەکاو مدرامانی. وەروو ئانەیە دوژمن بە سیاسەتی تایبەت هجووم کەرۊ سەروو زینڎانەکا. رێکوستەی زینڎانییا جە زینڎانەکانە کەرا ئامانج. دوژمن وینۊ ئانەیە کە مدرامان خولقنۊ وێڕێکوستەین، ئا دۊخەیە خاسخاسۍ وانۊوە، گەرەکشا وێڕێکوستەیشا ماڕۊ و هامڕایاما زینڎاننە لاواز کەرۊ. هەڵبەت وەختێوەنە ئانەیە کەرا ئاستوو نوێنەرایەتیی رێکوستەی جە کەسایەتیی جەنگاوەرا و کادیرەکاو پەکەکەینە ساحێبوو نەریتوو مدرامانوو ٤٥ ساڵان خاس مەیاواشنە و ئیتر سیاسەتوو وێچشانە سەرکەوتۍ مەبا.

وەڵتەرۍ هامڕێکێما پێوەرە کریێنۍ زینڎان، وەلۍ دوژمن دماتەر ئانەش فاڕا پەی ژووری و گەرەکش بۍ ئیرادیشا زینڎاننە پارچە پارچە کەرۊ، وەلۍ چانەیجەنە سەرۍ نەکەوتۍ. ماوێوە کەمنە سەروو بنەماو مدرامانی سیاسەتەکاو سیاسەتەکاو دوژمنیشا پووچەڵۍ کەرڎێوە. جە دۊخێوە چانەنە زینڎانەکاو پیتی ئێفی ئامۍ وەروو باسی و جە ساڵەو ٢٠٠٣ بە دماوە ئەوەڵۊ فاڕیێوە پەی زینڎانەکاو جۊروو پیتی ئێفی و تی و گەرەکشابۍ وێڕێکوستەیشا دلێنە بەرا. وەلۍ ئینەیچنەیاوا ئەنجام، زینڎانەکاو جۊروو ئێسی و زینڎانەکۍ بە ئاسایشی بەرزۊ سەروو بنەماو سیستموو ژووری تاکەکەسی وەشۍ کریۍ. جە لاێوە پێسە جبەری گرڎ نۊعە تندوتیژی و فشارێوە یاویا بەرزتەرین ئاست و لاێوە تەریچۊ گرڎ جووڵە و هەڵوێسێوە وێگیرانەشا بە تاوان مزانیۊ و ئانەشا کەرڎەن بەهانۍ پەی فشاری زیادەی سەرشا.  جە وەراوەروو ئیرادەی ڕێکوزیاو زینڎانییانە هەوڵۍ دریا فاڕایۊ و دووروستەیۊی بەرڎەوام لاوازۍ کریا. بە مۊدێلوو زینڎانەکاو پیتی ئێسی و ئاسایشی بەرزی گەرەکشابۍ گۊشەگیری و بڕیایرەی جە یۊی بیاونا بەرزتەرین ئاست و پێسە زینڎانییا بەتەنیا بازیاوە و پاسەیچ بیاوا ئەنجام.

ژوری تاکەکەسی کە جە مۊدێلوو ئێسی و زینڎانوو ئاسایشی بەرزینە ساز کریان، قولۍ فشاری و ئەشکەنجەو فاشیزمی زینڎانەکانە بەر وزۊ. ئا زینڎانییۍ کە ژووری تاکەکەسینە مازیاوە، گەرەکشانە جە جبەری بەتەمامی بڕیارە و پێسە ئیرادەشا لاواز بکریۊ. گرڎوو هەوڵەکاشا ئانێنۍ زینڎانییا پەشیمانۍ کەراوە. چێروو نامۍ 'بەرنامەو چاکسازی'ینە گرڎ نۊعە جۊرە ژیوای و ماف و جموجووڵەکاشا بە پاو سیستمی خاڵبەندیۍ کریا و مشۊم بەپاو ئانەیە جووڵیاوە، وەختۍ زینڎانیۍ پاسە مەکەرۊ و مافەکێش مەدریا، زینڎانییەکە سزا دریۊ و ئازاڎبییەیش دما وزیۊ، زینڎانییە نەوەشەکۍ چارەسەری پزیشکیشا پەنە مەدریۊ و جیا مازیا تا مرا. چەنی جبەرۊ پیلانەو زەنگۊڵمارایشا هەنە زینڎانیچنە پاسە نائینسانانە چەنیشا جماوە. 'بەرنامەو چاکسازی' ماناو پەشیمانی و وێدەسۊدای بە بنەما گێرۊ. ئینە جگە ئانەیە گرڎوو ڕاوەبەرا و کارمەنداو زینڎانی جە چەتەکاو ئاکەپەی و مەهەپەینۍ و چێچۊ زینڎانەکۍ با بە یاگۍ تندتەرین سزۍ و فشاری دەروونی و جەسەیی.

'مشۊم مدرامانوو ئیمراڵی بە بنەما گیریۊ

مشۊم هەڵوێس و مدرامانوو زینڎانییا وەراوەروو سیاسەتەکاو دەوڵەتوو تورکیوە جە زینڎانەکانە چەنین بۊ؟

فرەو هامرایەکاما ئیسەنە ئینۍ زینڎانەکاو ئێسی و ئاسایشوو باڵاینە ژووری تاکەکەسینە. ماوێوە فرەن چا ژوورە تاکەکەسییانە مدرامانیوە بێوێنە کەرا. جە راسینە ئا فشارەو ئادیشا هەر جە ئەوەڵۊ بە قەراری وێگیرانە و ئازایانەو زینڎانییاما پووچەڵ کریانۊ. زینڎانییاو پەکەکەی ساعیبوو نەریتوو ٤٥ ساڵەو مدرامانوو زینڎانینۍ. هەرپاسە ڕابەر ئاپۊ بە مدرامانی بێهامتاو ٢٥ ساڵەی ئیمراڵینە گرڎوو ڕووەکاوە سەرمەشقوو مدرامانوو زینڎانییەکان. ڕابەرایەتی واتش: 'مدرامانی ڕۊحی'. ئینجا مدرامانوو ئیمراڵییش پێسە 'جەنگەوانی شکۊمەند'ی ئشناسۍ. وەروو ئانەیە چەنی دوژمن گەرەکشا جە سەرڎەمی تازەنە سیاسەتوو وێش وەراوەروو زینڎانەکاوە پێسە سیستموو ژووری تاکەکەسی، کە بە ماناو سەپنای گۊشەگیری و ئەشکەنجەو ئیمراڵی بشناسۊ یاونۊش یاگۍ. مشۊم هامڕێما زینڎانەکانە مدرامانوو ئیمراڵی بە بنەما گێرا. مشۊ سەروو بنچینەو یاواینەی جە مدرامانێوە ئەخلاقی، کە وێنای تەمامەتی جەنگەوانێوە شکۊمەندی کەرۊ، بە بنەما گیریۊ. وەروو ئانەیجە پەنەوازا بە خاسی و دروسی جە مدرامانوو ئیمراڵی بیاوانە.

جە ماوەو ئی ٢٥ ساڵەینە هەرگیز نەدیما، کە ڕبەرایەتی گلەیۍ جە هەلومەرجوو بێدەرفەتی کەرۊ. جە ژووری تاکەکەسیی ٢٥ ساڵەنە، جە هەلومەرجوو گۊشەگیرینە، پارادایموو شارستانیی دیموکراتیکیش پێسە مۊدێلێوە تیۊریکی، فەلسەفی و کۊمەڵناسی وست ڕووە. سەروو ئەو پاڕادایمە تازەیە جمیەروو ئازاڎی و گلێرگەی کوردییش فاڕا. چا قۊناغەنە فاڕیای و ورچەرخیای جە دژوو گرڎوو هجوومەکاو پاکتاوکاری دلۍ و هێزەکاو مۊدێرنیتەی سەرمایەدارینە جبەرۊ گژیا و کاریگەریی ئا هجووماشە ماڕا. وەلێم ئێمە خاس مزانمۍ، کە دەوڵەتوو تورکی و هێزەکاو مۊدێرنیتەی سەرمایەداری بە پیلانگێڵنی هەوڵۍ مڎا، ڕابەرایەتی بێقووە کەرا. کۊشیایەکەی بێسەرمەشق و پاکتاو کەرا. ئینە مدرامانی ڕۊحیین. ئا گەمە گەورەیە وینۊ و میراتوو ئا کەسا کە ئا گەمێشا کەرڎێنۍ گڵویشانە مازۊوە و جە ئیمراڵینە ڕابەرایەتی درێژە بە شۊڕشی مڎۊ.

چی ڕووەوە ئانە کە گرنگا هەلومەرجوو زینڎانی و حەزوو دوژمنی نییا. گەر ئینسان پەیوەسوو ئامانجی گەورەی بۊ، بۊنەو ئا ئامانجیوە متاوۊ هێز و ئیرادەو وێش جە گرڎ دژواری و بێفرسەتیێوەنە خولقنۊ. ڕابەرایەتی وەختێوە ژیوای زینڎانی ورسەنگنۊ، گەوهەروو هۊشمەندیی مدرامانی پێسە باس کەرۊ: ' جەڕاسینە هەلومەرجوو جبەری، دەوڵەت، ڕاوەبەرایەتیی زینڎانی و دۊخوو زینڎانی داراو تایبەتمەندیێوە پێسە کۊشکێچ بۊ، وەسۍ نییا پەی ئانەی کە من جەنی وەراوەروو گۊشەگیرینە وێگیر بوو. مشۊم کاریگەریی بنچینەیی جە هەلومەرج و مامەڵەو دەوڵەتینە گێڵمۍ شۊنیشەرە. بابەتی یەکلاکەرەوە کە من وێم بە هەلومەرجی گۊشەگیری ڕازی کەروو. مشۊم پاڵنەری چانەم بۊ وەراوەروو گۊشەگیریوە وێم گێروو، ئێمە بە بەقووەتی ئینایمۍ چا قەناعەتەنە کە ڕەفێقەکێما ئانۍ ئینۍ زینڎاننە، جە سەرمەشقایەتیی مدرامانوو ڕابەریمانە ئیمراڵینە، بە ڕێکوستەی و ئاستوو پارتیبییەیشانە دلۍ وێشانە، سەروو بنەماو مدرامانی ئەخلاقی، گرڎ نۊعە هجوومەکاو دوژمنی پووچەڵۍ کریاوە.

'جە دژوو گۊشەگیری و فاشیزمی گوڕ بە کۊشیای مدەیمێ'

پەی وێبەساعیبزانای مدرامانوو زینڎانی پەنەوازا جبەرۊ چێش کریۊ؟

مدرامانوو زینڎانی بەرڎەوام دووەلایەنە بییەن. لایەنی یەکەم مدرامانوو هامڕا زینڎانییەکامانە زینڎاننە، لایەنی دووەمیش مدرامانوو بنەیانەو زینڎانییان و گەلە وڵاتپارێزنەکەمانە جبەرۊ، کە پەشتیوانیی ئا مدرامانی کەرا. بە ڕاوەبەرڎەی ئی مدرامانە دووەلایەنەیە پێوەرە، فرەو سیاسەتەکا و سەپنایەکاو دوژمنی پووچەڵۍ کریاوە.  ئارۊ فشارەکۍ زینڎانەکانە فرە زیادشا کەرڎەن و یاوێنۍ بەرزتەرین ئاست. وەروو ئانەیچ مدرامانوو هامڕایاما زینڎانەکانە جە گرڎ وەختێوە گەورەتەر و وەرفراوانتەرا. یانۍ سەروو مدرامانوو هامڕایاو زینڎانیما ئەسەما، کە یۊ چیوێوە نەرێۍ بواچۊ. هامڕێکێما بە پاو پێویسی شکۊو کۊشیای ئێمە و گەلەکەیما وێناشا کەرڎەن، وەرانوەروو دوژمنیرە سەرەشا نەکۊمنانرە.  

چی بوارەنە مشۊم بزانیۊ، بزانرێت کە ساڵانی ویەرڎەنە جە کۊشیای جبەرۊ پەیپەشتیوانیی جە مدرامانوو زینڎانەکا، لاوازی بییەن. چێوۍ چانە هەن کە چەمەڕاو یۊترینی کەرا، سەرمەشقایەتی مەکەرا، زیادتەر گلەیۍ و بناشت کەرا، ئینە ڕاس نییا. مشۊم گرڎوو گەلە وەڵاتپارێزنەکەیما، ڕێکوزیا و پێکئاما سیاسییە وەڵاتپارێزنەکۍ، بەتایبەتی بنەیانەو زینڎانییا و رێکوزیایەکاو بواروو یاسۍ کۊشیای وەراوەروو گۊشەگیری پێسە سەرەکی بوینا و چی خاڵێنە مدرامان تند کەراوە و کۊشیای وافرتەر کەرا. وەروو ئانەی کۊشیایما دژوو گۊشەگیری و ئەشکەنجەو ئیمراڵی نەیاوان ئا ئاستە کە داوا کریۊ. هەڵای گۊشەگیری سەروو ڕابەرایەتیما بەرڎەواما و دوژمن گەرەکشا سیستموو گۊشەگیری پێسە سیستموو ژووروو تاکەکەسی گرڎوو زینڎانەکانە وەرفراوان کەرۊ. پەی ئانەیچ مشۊم ڕۊشنویرۍ، هونەرمەندۍ، یانۍ گرڎوو بەش و لایەنەکا کە پێسە ویژدانوو گلێرگەی نریارە، قوەیشا وزا هەرمانە و سەرمەشقۍ مدرامانی با. ئاست و شێوازوو مدرامانی دژوو فاشیزمی نیشانۍ ئاستوو وەڵاتپارێزن، ڕۊشنویر، نویسەرا و دیموکراتیکبیەی ئێمەن. وەروو ئانەی ئێمە داوا جە بنەیانەو زینڎانییا، ڕێکوزیا و دەزگا یاساییەکا، ئەرەمەرزیا و پێکئاما وەڵاتپارێزنەکا و گرڎوو گەلەکەیماکەرمۍ، کە دژوو گۊشەگیری ئیمراڵینە، دژوو گۊشەگیریی تندکریای ئیمراڵینە چالاکانە هاگاشا مدرامانی بۊ و کۊشیا دژوو فاشیزمی بەگەشی، تا ئێمە گۊشەگیری ماڕمۍ و فاشیزمی وڕنمۍ. پەوکای من ڕێزوو وێمشا پێشکەش کەروو.".

س.ز