قۊرتەکۍ وەڵۍ ساڵەو ٢٠١١ و دماو ئانەی، ئا ئاژەی پنەش وچیۊ قەیرانەو سوریای کامېنۍ؟ کۍ بی بە مەڵامەتو قوڵ بیەیۊ قەیرانەکا ، کۍ حۊلو چارەسەرکەرڎەیش مڎۊ؟ ئەنڎامەو دەسەی هامسەرۊکایەتی پەیەدەی "فۆزا یوسف"ە جە بارەو قۊرتەکا سوریایۊ جواب و پرسیارەکا ئاژانسو هەواڵی فورات (ANF)یش داوە.

ئا ئاژەی بە 'قۊرتەو سوریای، قەیرانەو سوریا'ی پێناسە کریۊ، چېشا؟

ئا ئاژەی پنەش وچیۊ قۊرتەو سوریای، نەبیەو سیستمی دیموکراتیکین، مافو پێکئاما ئایینیەکا و ژەنان. ئانۍ قۊرتەو گرڎو دۊڵەتەکا مەنتیقەکەینۍ. وەرو نەبیەو ئینیشا ڕا وەردەمو قۊرتە سیاسی و ئابوریەکانە کریاوە. ئانەیچ قەیرانەی کۊمەڵایەتیەش ۋنەکۊتۊ. راسی نەتەوە و دەوڵەتی جە وەرکەوتوو میامینینە، ئا هێزە جەهانیۍ کە جە جەنگی جەهانی یوۋەمەنە بەشڎارۍ بېنۍ، سەرو نەژاڎپەرسی، ئایینپەرسی و رەگەزپەرسی دەوڵەتی ئەرەمەرزیۍ. یۊ چا نەتەوە و دەوڵەتایچە سوریا بۍ کە چا جەنگەنە بەشکریا. دەوڵەتو سوریایچ کۊت هەمان ئاژۊ. چونکی سوریایچ پەشتیش بە نەتەوە-دەوڵەتی بەست. هەمان وەختەنە کورڎ، سریان و پێکئاما کۊمەڵایەتیەکۍ تەرۍ کە سوریانە مژیۋا، نکوڵیشا ۋنە کریا. وەرو ئانەی بېجگە جە فشاری، ڕا وەردەمو قۊرتە سیاسی و ئایینیەکانە کریاوە. پا مەرحەلەی پۊرەشەرە ۋیەرڎیمۍ، وەرو ئا چېۋا کە ڕوۋەشا دا. دلۍ گلېرگەو سوریاینە، بە مەڵامەتو بێزاری وەران ۋەر بە سیستمی نادیموکراتیکی ڕا وەردەمو دەسپنەکەرڎەو جموجوڵەکا ٢٠١١ینە وەشکریا. وەرو ئانەی ئینسان متاۋۊ واچۊ، قۊرتەی بنەڕەتیە سوریانە نەتەوە دەوڵەتا و نەبیەی سیستمێوە دیموکراتیکیا.                                                                                       

وچیۊ کە سەرەتاو ئاژەکەی ساڵەو ٢٠١١ین، ئاخۊ وەڵتەر سوریا حیچ قۊرتۍ تەرش نەبۍ؟

وەڵۍ ساڵەو ٢٠١١یچەنە قۊرتۍ بېنۍ. پۍ نمونەی؛ سیاسەتی نەژاڎپەرسی جە وەرنیشتوو کورڎسانی حەتا ساڵەو ٢٠١١ی مەڵامەتو بەرکۊتەو گروپە تنڕەوەکا بۍ جە فرەو مەنتیقەکانە سیاسەتە ئایینیەکۍ بېنۍ. پەرسی جددی رەگەزپەرسی بۍ. ئاژەو ساڵەو ٢٠١١ جە تەمامو وەرکەوتوو میامینی جە ڕاو ئیفلاسی دەوڵەت نەتەوەیۊ ئاما ئاراوە. دەوڵەت نەتەوە ئیتر مەتاۋۊ ۋېش ڕاوەبەرکەرۊ. بە فارای و وەرچەرخیای پەنەوازش بە ئەرەمەرزناو سیستمێوە تەری هەن. چونکی یاوابۍ بە بنبەس. نەک حەرپۍ کورڎا، پۍ گرڎو گەلا سوریای بە بنبەس یاوای بۍ. ئانەی سەرنجکېش بۍ ئانەبۍ کە جموجوڵەکە جە دەرعا دەششپنەکەرڎ. چاگۊ بەرگنۊ کە قۊرتەکۍ سوریای یاۋېنۍ بە ئاستێوە چا جۊرەیە کە ئینسان مەتاۋۊ وەرگەش گېرۊ و پشوودرێژبۊ وەران ۋەرش. حەرپۊکەی ساڵەو ٢٠١١ گەلۍ سەرهۊردایشا کەرڎ.

ئینسان متاۋۊ جە دوۋۍ روېوە هورشسەنگنۊ. یوۋەم؛ نەواخنو دەسپنەکەرڎەو سەرهۊرداکەی توڕەیی و بێزاری گەلی بۍ. داواکارییەکۍ گەلی فرۍ بېنۍ. سەرەکی تەرین داواکاری یەکسانی بۍ. پۍ ئانەیچ مشۊ سیستم فاڕیۊ. داواکاری پۍ ئامای دیش گفتوگۊ بۍ. وەرو ئانەی هەژاری و ناداڎپەروەری فرە بۍ. ئازاڎیی نەبۍ، فشارۍ فرۍ بېنۍ. گرڎ یاگېوەنە سیستمی هەواڵگری و ئەمنی بۍ. مەنتیقە کورڎیەکانە شناسنامەو کورڎا نکوڵیش ۋنەکریۍ، پەرسو ئابوری و دیموکراتیکی بۍ. جە مەنتیقە عەرەبنشینەکانە قۊرتەو دیموکراسی، ئابوری و کۊمەڵایەتی فرۍ بېنۍ. وەختۍ ئینسان گرڎ ئانیشا مارۊ وەرو چەما، ۋینیۊ کە گەلا سوریای نیازشابۍ سیستمېوە وەش کریۊ کە یاگۍ گرڎو گەلا بۊوە.

زەرەر و ئاسەوارەکۍ رووەداکا ٢٠١٦ ی حەتا ئیسە کامېنۍ؟

قەیران، جە ماوەی ١٢ ساڵانە بی بە مەڵامەتو ئېشی و کاولکاری. ملۋېنان کەسۍ کۊچبەرۍ بیۍ، سەڎان هەزار کەسۍ کوشیۍ و سەڎان هەزارۍ تەریچ زامڎارۍ بیۍ. چېرخانو سوریای فرە کاول بیەن، بڕۍ شارۍ تەختېبیېنۍ. جەنگو داعشی و قۊرتەکۍ سوریای کە فرەش خواینان، کاریگەری خراپش سەرو سورییەکا نیانەرە و بیەن مایەو ئاوارەبیەیشا. زیاڎ جە نیمەو گەلا سوریای هەژارینە مژیۋا. جە روو زانستی و پەروەردەیچۊ زەرەری فرەیچ ئامان ئاراوە. ١٢ ساڵېن ۋڵات رووبەڕوو ئا کێشا بیەنۊ و ئانېچ گرڎ ڕا پۍ قۊرتۍ گۊرەتەری مکەراوە.

کام چا هێزا دەسشا چانەینە بۍ؟ مەڵامەتو دەسوەردای بەری چېش بۍ؟

حکومەتو سوریای، ئەگەر چا بارۊ ڕای ئاشتیانۍ، دیموکراتیک و گفتوگۊش گېرتێنەوەر، ئەنجامەکۍ بە ئەگەرۍ فرۊ جیاوازۍ بېنۍ. بەمەڵامەتو دەسوەردای بەریچ هەڵۋێسو حکومەتی دژوو جمیەرەکا گەلی، تتەر بی. بە دەسوەردای هێزەکا بەری، حەر کەس بە پاو مەسڵەحەتو ۋېش دەسوەردایش کەرڎ. تورکیا جە ڕاو بەرەو نوسرەی و گروپەکا تەریۊ دەسوەردایش کەرڎ. ساڵەو ٢٠١٥ی روسیا دەسوەردایش کەرڎ. دماو ساڵەو ٢٠١٤-٢٠١٥ پەرسو سوریای بی بە پەرسو مەنتیقەی و میان نەتەوەیی. چونکی فرەو هێزا سوریانە یاگەگیرۍ بیۍ، جە ڕاو جەنگېوە دژواریۊ، بە بەشڎاری هێزەکاشا، بی بە پەرسێوە هەرێمی و میان نەتەوەیی. گرڎ هێزێوە بە پاو مەسڵەحەتەکاش گەرەکشا بۍ پێرسپێکتیڤ و مۊچیاری بڎا بە هێزەکاشا سوریانە. جە ڕاو پەشتیوانی ئاڎیشاوە هێزەکۍ وەرەن ڕوو یۊی بیېوە و قەیرانەو سوریای درێژەش کێشا و کۊت دلۍ مەرحەلېوە دژواری. ئی قەیرانۍ دوۋۍ لایەنېش هەنۍ:

یوۋەم، هێزەکۍ حکومەتو دیمەشقی کە حیچ ئیراڎېوە چارەسەریشا پۍ سوریای نەوستەن ڕووە، گرڎو قورسایی ۋېش وستەن سەرو هێزەکا بەری. ئیدارەو دیمەشقی وەردەوام هورئامان و ئا هێزېچە کە بە وېشا ماچا ئۊپۊزسیۊن گرڎو قورساییشا وستەن سەرو هێزەکا بەری و کۊتېنۍ چېرو کۊنتڕۊڵو هێزەکا بەری. هامپەیمانی سوریای، هێزە وەرهەڵسکەرەکۍ، سوپاو ئازاڎی فرەو گروپە چەتەکا لوۋۍ بەر و شۊنەو سیاسەتی کەسی کۊتۍ. پۍ چارەسەری دیموکراتیکی قەیرانەو سوریای فرەتەرین حۊلۍ جە لایەن و هێزەکا سەرنیشتو و وەرکەوتوو سوریایوە وزیۍ ڕوۋە. بەڵام وەردەوام پەشتگۊش وزیۍ. جە حیچ پلاتفۊرمێوە میان نەتەوەیینە کە گفتوگۊ جە بارەو سوریایوە کریۍ، بەشڎاریشا پنەنەکریۍ. ئانەبی بە مەڵامەتو ئانەی هێز و ئیراڎەو سوریای وەڵۍ نەگنۊ.

لایەنی دوۋەم؛ هێزە میان نەتەوەییەکۍ بېنۍ کە دۊسیەو سوریایشا پەی مەسڵەحەتەکا ۋېشا بەکارئارڎ. نیازشا بۍ قەیران بە قەیران چارەسەر کەرا. جە قۊرتەو سوریاینە هێزە میان نەتەوەیی و هەرێمیەکۍ وەرپرسیاری فرەشا ئینا ئەستۊنە. وەرو ئانەی ستراتیجو ئەرەنیشتەکا جە جنێڤ راسۍ نەبېنۍ، بۍ ئاکامۍ بېنۍ. ئاستانەیچ نەتاۋاش چارەسەریېش چنە گنۊوە. سوچیش چارەسەریش شۊنیرە ناما. حۊلۍ فرۍ ئامۍ ئاراوە بەڵام هێزە میان نەتەوەییەکۍ گەرەکشانەبۍ قەیرانەو سوریای چارەسەر کریۊ و مژارەکەشا درێژ کەرڎۊ. وەرو ئانەی بۍ کە سوریا وەرەن ڕوو ئاژېوە چی جۊرەیە بیۊ. وەرو کاراکتەرەکا سوریانە و بۍ ئیرادەیی ئیسەی، ئیراڎەو چارەسەری وەڵۍ نەکۊت. ئەوی تەریچ دەورو هێزە میان نەتەوەییەکا بۍ، ئاڎۍ حەزبەپشېوی زیاتەری کەرېنۍ جە سوریانە.

وېڕاوەبەری پەی چارەسەری قۊرتەکۍ چېشش کەرڎ و چ دەورېش بۍ؟

وېڕاوەبەری خۊسەری دەسوەڵۍ وستەو چارەسەریش وست ڕووە. جە ئاژەی سیاسی ئارۊینە، جارێوەتەر گەرەکشا کە پرۆژەو چارەسەری ۋېش پێشکەش کەرۊ. چونکی ئیدارەو وېڕاوەبەری سوریای هێزێۋی گرنگا. سەڎەنە ٣٠ گەلا سوریای ئینۍ چېرو چەترەو وېڕاوەبەرینە ڕاوەبەرکریا. ئاڎۍ گرڎ پرۆژېوە چارەسەریشا پنەن، هەمیچ بە ئیراڎەو سیاسی و سەروازی وېشا وەڵۍ وستەن. حەرپۊکەی دەسوەڵېوستەی وېڕاوەبەری گرنگا. وېڕاوەبەری خۊسەری نەک حەر وەران ۋەر بە گەلا سەرنیشتو و وەرکەوتوو سوریای، بەڵکم ئەرەیاۋنانش کە وەران ۋەر بە گرڎو گەلوو سوریای ۋېش بە وەرپرسیار منیۊرە.

وېڕاوەبەری خۊسەری ، شێوازێوە جە ئیدارەدایش ئارڎەنە. بەڵام وەردەوام ئانە پەشتگۊش و پەراوێز وزیۊ. ئاشکران کە بە بۍ وېڕاوەبەری خۊسەری حیچ سەرکۊتەیۍ دەسەبەر مەبۊ. تەنیا مۊدێلێوە کە متاۋۊ جوابدەرەوە و گرڎو گەلا سوریای بۊ، وېڕاوەبەرین. پۍ ۋڵاتا عەرەبیچ دەورېوە گۊرە گېڵنۊ. چونکی جە گرڎو حۊل و هەنگامەکانە کە چی مژارەنە ئەنجامدریېنۍ، وېڕاوەبەری ئاگایش دان کە خەڵەتەکۍ ئاستانای و سوچی جارێوەتەر واوەی نەکریاوە.

هـ . ش